Department of Constitutional Law

Koncepcje horyzontalnego działania praw jednostki, które rozwinęły się w orzecznictwie sądów i trybunałów po drugiej wojnie światowej, były przede wszystkim swego rodzaju reakcją tych organów na zmiany zachodzące w rzeczywistości-i tej realnej, i tej normatywnej. W dobie demokratyzacji ustrojów politycznych głównym źródłem zagrożeń dla praw jednostki stała się działalność podmiotów prywatnych, instytucji fi nansowych, banków, korporacji ponadnarodowych itd. Państwo z naruszyciela praw jednostki przeszło na pozycję ich gwaranta 1. Organy państwa, w tym również sądy i trybunały, stały się propagatorami praw konstytucyjnych, ich obrońcami nie tyle przed działaniami państwa, choć tu zagrożenie istniało i zawsze istnieć będzie, ile przed działaniami owych podmiotów prywatnych. W sferze normatywnej natomiast po drugiej wojnie światowej została dokonana szeroko zakrojona konstytucjonalizacja praw jednostki, i to nie tylko w jej relacjach z państwem, lecz także z innymi jednostkami. W konstytucjach zaczęto bowiem regulować stosunki między podmiotami prywatnymi, jak choćby między pracodawcami i pracownikami, przedsiębiorcami i konsumentami, rodzicami i dziećmi. Konstytucjonalizacji poddano również pozytywne obowiązki państwa, uzasadniające możliwość jego ingerencji w stosunki horyzontalne celem ochrony jednej strony tych stosunków przed działaniami strony drugiej.

Over the last forty years the concept of the horizontal positive obligations of the State Parties to the European Convention on Human Rights has been developing in a number of cases of the European Court of Human Rights. This concept extends the protection of Convention rights and freedoms to horizontal relations, that is, to the relations between two private parties. However, the Convention on Human Rights can be violated only by the State; the violation by private parties is not possible, as private parties are not parties to the Conventions. Therefore, the only way to challenge a violation of Convention rights committed by private parties is to link this action to an act or omission of the State, and to claim that the State is responsible for it. This, in turn, requires demonstrating that the Convention obliges the State to protect one individual's Convention rights from violations committed by other individuals. The State has a wide margin of appreciation as to how it discharges the obligation to protect Convention rights against violations by private individuals.

* Publikacja w ramach projektu badawczego sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/11/B/HS5/03711. Artykuł stanowi rozbudowaną wersję referatu wygłoszonego na konferencji "Konstytucja RP z 1997 r.-założenia teoretyczne a praktyka", Poznań, 11 października 2017 r.

Prawo do sądu jako prawo jednostki i jako gwarancja horyzontalnego działania praw i wolności Słowa kluczowe: horyzontalny wymiar praw jednostki, prawo do sądu Keywords: horizontal dimension of individual rights, right to a fair trial, 1 Autorka jest doktorem habilitowanym w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Konstytucyjne uregulowania problematyki zastępstwa prezydenta w Rzeczypospolitej Polskiej i państwach z nią sąsiadujących 2 Problematyka zastępstwa głowy państwa na wypadek opróżnienia tego urzędu lub braku możliwości jego sprawowania przed urzędującego prezydenta została objęta regulacją konstytucyjną w Polsce już w okresie międzywojennym 3. Potrzebę jej unormowania dostrzeżono również w 1989 r., kiedy przywrócono urząd prezydenta i zapoczątkowano reformę ustroju politycznego państwa 4. Uregulowania tej problematyki nie mogło zatem zabraknąć również w obecnie obowiązującej konstytucji. I choć jej art. 131 zawiera pewne nowatorskie rozwiązania, pozytywnie wyróżniające go na tle pięciu wcześniejszych regulacji konstytucyjnych, to w dużym stopniu treść tych wcześniejszych regulacji powiela. Co więcej, powtarza on również występujące w poprzednich uregulowaniach braki i niejasności, na które zwracano uwagę już pod rządami Konstytucji marcowej 5 .

Kędzia prawo konstytucyjne opisuje jako strukturę składającą się z dwóch powiązanych ze sobą warstw. Pierwszą, którą określa jako "prawo konstytucyj ne w znaczeniu podmiotowym", stanowi interesujące nas prawo podmiotowe, a drugą-"prawo konstytucyjne w znaczeniu przedmiotowym"-tworzy norma prawna, która została ustanowiona dla ochrony owego prawa podmiotowego. Zob.

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

Publikacja sfinansowana ze środków Fundacji na rzecz Nauki Polskiej przyznanych w ramach programu POMOST na realizację projektu badawczego 'The horizontal dimension of the constitutional rights in a comparative perspective' (POMOST BIS/2012-6/2; kierownik projektu: dr hab. Monika Florczak-Wątor).