İçeriğe atla

Falkland Adaları

Bağlantıları değiştir
Koordinatlar: 51°42′G 57°51′B / 51.700°G 57.850°B / -51.700; -57.850
Vikipedi, özgür ansiklopedi
01.24, 30 Eylül 2024 tarihinde ToprakBot (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 33918132 numaralı sürüm (Düzenlemeler ve imla)
(fark) ← Önceki hali | Güncel sürüm (fark) | Sonraki hali → (fark)
Sayfanın 30 Eylül 2024 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.
Falkland Adaları
Falkland Islands
Falkland Adaları haritadaki konumu
BaşkentStanley
Resmî dil(ler)İngilizce
HükûmetMeşrutî monarşi ile yönetilen parlamenter özerk yönetim
III. Charles
• Vali
Colin Roberts
• Başkan
Keith Padgett
• BK sorumlu bakan
Hugo Swire milletvekili
Tarihçe 
1833
1841
1981
2002
2009
Yüzölçümü
• Toplam
12.200 km2 (162.)
• Su (%)
0
Nüfus
• 2016 sayımı
3,398[1] (sıralanmamış.)
• Yoğunluk
0.28/km2[2] (sıralanmamış.)
GSYİH (SAGP)2007 tahminî
• Toplam
164,5 milyon $[3] (222.)
• Kişi başına
55.400 $[3] (10..)
Gini (2010)34.17
orta · 64.
İGE (2010)0.874
çok yüksek · 20.
Para birimiFalkland poundu (FKP)
Zaman dilimiUTC-3 (FASZ)
Trafik akışısol
Telefon kodu+500
ISO 3166 koduFK
İnternet alan adı.fk

Falkland Adaları (İngilizce: Falkland Islands) ya da Malvina Adaları (İspanyolca: Islas Malvinas İspanyolca telaffuz: [malˈβinas]) Güney Atlas Okyanusu'nda Patagonya'nın 480 km doğusunda bulunan takımadalar. Yaklaşık 12.000 km²'lik yüz ölçümüne sahip olan takımada Doğu Falkland, Batı Falkland ve 776 küçük adadan meydana gelir. Britanya Denizaşırı Toprakları'ndan biri olan Falkland Adaları içişlerinde serbest, dışişlerinde ve savunmada ise Birleşik Krallık'a bağlıdır. Adalar'ın başkenti Doğu Falkland'daki Stanley'dir. Birleşik Krallık, Arjantin'in adalar üzerindeki taleplerine rağmen 1833'te egemenliğini ilan etmiştir.

Falkland'ın keşfedilmesi ve ardından kolonizasyonu Avrupalılar açısından oldukça tartışmalı bir dönemdir. Çeşitli dönemlerde adalar Fransız, Britan, İspanyol ve Arjantin yerleşimlerine sahne olmuştur. Nisan 1982'de Arjantin güçleri adaları işgal etse de iki ay sonra Falkland Savaşı sonucunda Birleşik Krallık egemenliğini yeniden kurmuştur.

Askerî personel dışında 2932 kişilik nüfusa[2] sahip adalardaki nüfusun çoğu Britanya kökenli Falkland Adalılar'dır. Diğer önemli etnik gruplar Fransızlar, Cebelitarıklılar ve İskandinavlardır. Birleşik Krallık, Saint Helena ve Şili'den göçenler neticesinde nüfusun azalması önlenmektedir. Resmi ve en çok konuşulan dilin İngilizce olduğu adaların halkı 1983 Britanya Vatandaşlığı Yasası'nın bir sonucu olarak Birleşik Krallık vatandaşıdır.

Antartinaaltı okyanusal ve tundra iklimlerinin buluştuğu yerde bulunan adalarda 700 metreye ulaşan dağ zincirleri bulunur. Diğer bölgelerden getirilen kuş türlerinin adaya yerleşmesi neticesinde yaşanan rekabet sonucu yavrulamalarında azalma görülse de adalar büyük bir kuş popülasyonunu barındırır. Adaların en önemli ekonomik faaliyetleri balıkçılık, turizm, koyun çiftlikleri ve yüksek kalitede yün ihracıdır. Falkland Adaları Hükümeti tarafından lisanslandırılan petrol arama faaliyetleri Arjantin'le yaşanan kıta sahanlığı sorunu neticesinde tartışmalıdır.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Adaların keşfi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Adaların keşfi İspanyollar ve İngilizler tarafından iddia ediliyor. 1520'den hemen sonraki bol miktardaki haritacılık, Falkland Adaları'nın, İspanya Kralı'nın hizmetindeki Ferdinand Macellan'ın seferi üyeleri tarafından görüldüğünü öne sürüyor. En olası versiyon, Falkland Adaları'nın 1520 yılında “San Anton” gemisinin komutanı ve İspanya Kralı'nın hizmetindeki Ferdinand Macellan'ın seferinin bir üyesi olan Portekizli denizci Esteban Gómez tarafından keşfedildiğini ileri sürüyor. Esteban Gómez, Macellan Boğazı yakınlarındaki keşif gezisinden vazgeçti ve 6 Mayıs 1521'de İspanya'ya döndü. Esteban Gómez dönüşü sırasında daha sonra “Sanson y de los Patos Adası” ve “Sanson Adaları” olarak adlandırılan bazı adaları keşfetti. “Sanson”, Esteban Gómez'in gemisinin adı olan “S. Anton'nun” hatalı versiyonudur.[4]

“Le grand Insulaire et pilotage d'André Thevet, Angoumoisin, cosmographe du Roy, dans lequel sont contenus plusieurs plant d'isles habitées et deshabitées et description d'icelles” başlıklı çalışmada yer alan Falkland Adaları'nın ilk haritası (André Thevet, 1586). Haritada Fransızca “Les Isles de Sanson ou des Geantz” yazıyor.

Keşif sonucunda Falkland Adaları şu haritalarda “Sanson y de los Patos Adaları” ve “Sanson Adaları” olarak görünmeye başladı: Diego Ribero (1527, 1529), Alonso de Santa Cruz (1541), Agnese Battista (1536). -1545), Sebastián Cabot (1544), Darinel (1555), Bartolomeu Velho (1561), Diego Gutiérrez (1562), Giacomo Gastaldi (1562), Giorgio Sideri (1563), Joan Martinez (1572, 1582 ve 1587), José Rosazio (1580), André Thevet'in 1586 tarihli “Le grand insulaire et pilotage” adlı eserinde vb. Bartolomé Olives'in 1562 tarihli “Mundus Novus" haritasında “Illas de Santon” olarak ve Joan Oliva'nın 1580 tarihli “Patagonia” haritasında “Islas de S. Anton” olarak görünüyor.[4][5]

1600 yılında Hollandalı denizci Sebald de Weert Falkland Adaları'nı gördü. İngiliz kaptan John Strong 1690'da adalara bilinen, ilk kayıtlı ayak basmayı gerçekleştirmiştir. Strong, iki ana ada arasındaki kanalı Britanyalı denizci Viscount Falkland'ın adına Falkland olarak adlandırılmıştır. Daha sonra bu ad tüm ada grubunun adı olarak kullanılmaya başlanmıştır.[6]

5 Nisan 1764'te Louis Antoine de Bougainville, Fransa kralı XV. Louis adına Falkland Adaları'nın mülkiyetini resmen aldı. Adalara, yelken açtıkları Saint-Malo limanının anısına Malouines adı verildi. Falkland Adaları'ndaki ilk yerleşim yeriydi.[7]

12 Ocak 1765'te John Byron, Batı Falkland'ın batısındaki küçük bir ada olan Saunders Adası'na çıktı ve burayı Kral III. George adına ele geçirdi. 1766'da Port Egmont'u kurdu.

1766'da İspanya'nın Port Louis'in kuruluşunu protesto etmesinin ardından Fransa, Falkland Adaları üzerindeki İspanyol egemenliğini tanıdı. 4 Ekim 1766'da İspanya Kralı III. Carlos, Falkland Adaları Hükûmeti'ni Buenos Aires Valisi ve Başkomutanına bağlı olarak kuran bir kararname yayınladı. Yüzbaşı Felipe Ruiz Puente, Falkland'ın ilk valisiydi. 1 Nisan 1767'de Fransa, koloniyi resmi olarak İspanya Krallığı'na devretti ve Port Louis'in adı Puerto de la Soledad olarak değiştirildi ve Malouines, Malvinas olarak İspanyolcalaştırıldı.[8]

1770 yılında İspanyollar Egmont Limanı'na saldırdı ve İngilizleri Falkland Adaları'ndan kovdu. İngiliz donanmasının sınır dışı edilmesi iki ülkeyi savaşın eşiğine getirdi. 1771'de yapılan anlaşmaya göre İngilizler Egmont Limanı'na döndü. İspanya yalnızca Egmont Limanı'nı iade etti ve Falkland Adaları üzerindeki egemenlik haklarına çekince etti. İngiltere, anlaşmada İspanyol egemenliğinin korunmasına ilişkin herhangi bir çekince veya itirazda bulunmadı.[9][10][11]

25 Mayıs 1810'da Arjantin fiilen İspanya'dan bağımsız hale geldi ve kendi otoritesi altında kendi kendini yönetmeye ve kendi yasalarını dikte etmeye başladı. O tarihten itibaren Arjantin, “uti possidetis iuris” ilkesine dayanarak İspanya'nın Falkland Adaları üzerindeki haklarını devraldı.[12]

6 Kasım 1820'de David Jewett, Río de la Plata'nın (Arjantin'in eski adı) Birleşik Eyaletleri adına Falkland Adaları'nın mülkiyetini resmen aldı. Tören, ünlü İngiliz kaşif James Weddell ile diğer Amerikalı ve İngiliz kaptanların huzurunda gerçekleşti. Büyük Britanya bu mülkiyete herhangi bir çekince veya itirazda bulunmadı.[13]

1825'te Büyük Britanya ve Río de la Plata'nın Birleşik Eyaletleri, Büyük Britanya'nın Arjantin'i egemen ve bağımsız bir Devlet olarak tanıdığı Dostluk, Ticaret ve Denizcilik Antlaşması'nı imzaladı. Büyük Britanya, Antlaşma'da Falkland Adaları'na ilişkin herhangi bir çekince veya itirazda bulunmadı.[14][15]

1826'da Luis Vernet Puerto de la Soledad'ı kurdu ve 1829'da Arjantin, Luis Vernet'i Falkland Adaları'na vali olarak atadı. 1831'de bu yerleşim, Amerikan firkateyni “Lexington” tarafından yok edildi, çünkü adaların Arjantinli valisi Luis Vernet, balıkçılık hakları konusundaki anlaşmazlık nedeniyle bir Amerikan balina avcılığı gemisine el koydu.[16]

3 Ocak 1833'te İngilizler, Falkland Adaları'nı zorla işgal ettiler, Arjantin yetkililerini ve halkını sınır dışı etti ve onların yerine, o zamandan beri Arjantin halkının yerleşmesini önlemek için kısıtlayıcı önlemler getiren İngiliz tebaasını getirdi. Arjantin'e yönelik bu İngiliz askeri saldırısı, iki ülke arasındaki toprak anlaşmazlığını başlattı.[17] 17 Haziran 1833'te Arjantin İngiliz işgalini protesto etti ve ayrıca 1841, 1849, 1884, 1887, 1888, 1908, 1919, 1926, 1927, 1933, 1937, 1938, 1939, 1946'da protestolar ve egemenlik haklarına çekinceler etti ve o zamandan beri her yıl Birleşmiş Milletler'de.[18]

Bölgede meydana gelen ilk silahlı çatışma olan Birinci Falkland Savaşı, Alman ve İngiliz savaş gemilerinin birbirlerini takip ederken meydana gelen çatışmadır. Savaşta Almanlar Scharhorst, Gneisenau, Nürnberg ve Leipzig savaş gemilerini kaybettiler. Savaş kesinlikle adaları ele geçirmek gayesiyle yapılmamıştı.

İhtilaflı ve savaşla geçen yıllar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Falkland Savaşı ve Falkland Savaşı'nın sonuçları

20. yüzyılın ilk yarısı içinde taraflar iddia ve taleplerini sürdürürken, bir sonuca varılamıyordu. Milletlerarası Adalet Divanının selahiyetinin Arjantin tarafından tanınmaması üzerine, Divan da bölge hakkında hakemlik yapmayı reddetti. 1964'te Arjantin, BM'nin Sömürgeler Komisyonundan kanunun aracısız olarak iki toplumlu görüşmelerle sürdürülmesini istedi. Ancak her iki tarafın da taleplerinde kesin fikirli olması, bu girişimin de sonuçsuz kalmasına sebep oldu. 1977'de bu statüdeki görüşmeler tekrar başladı. 1980'de İngiltere, ada halkının fikirlerini sorarak, İngiliz yönetiminin devamının arzu edildiğini Arjantin'e bildirdi.

1982'de Arjantin'deki siyasi durum sebebiyle bölgede ikinci bir savaş meydana geldi. 19 Mart'ta Falkland'a bağlı olan Güney Georgia, 2 Nisan'da da Falkland Arjantinliler tarafından işgal edildi. 20 günlük bir seyirden sonra, bölgeye ulaşan İngilizler tarafından 25 Nisan'da Güney Georgia'dan çıkarıldılar. Arjantinliler'in elinde bulunan Falkland'a ilk saldırı ise 4 Mayıs'ta havadan yapıldı. Ertesi gün Arjantin Cumhurbaşkanı Leopoldo Galtieri bu saldırıda çok büyük kayıp verdiklerini açıkladı. 2 Mayıs'ta da bir İngiliz denizaltısı, Falkland adalarından 350 km uzaklıkta bulunan bir Arjantin kruvazörünü batırarak, 350 denizcinin ölümüne yol açmıştı. Çeşitli arabuluculuk teşebbüsleri sonuçsuz kaldı. 15 Mayıs'ta, Batı Falkland'daki bir havaalanına saldıran İngilizler 29 Mayıs'ta Doğu Falkland'daki Ghose Freen'i ele geçirdi. Sonunda Arjantin birlikleri teslim oldu.

Savaş sırasında ve sonunda hem İngiltere hem de Arjantin'de çeşitli kabine değişiklikleri meydana geldi. Savaşın baş sorumlusu olarak itham edilen Arjantin Cumhurbaşkanı Galtieri kısa bir süre için tutuklanırken, Birleşik Krallık'ta Thatcher hükûmeti yaklaşan seçimler öncesinde büyük bir prestij kazanmış oldu.

Fizikî yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Falklandlar fizikî yapı bakımından genellikle dağlıktır. Batı Falkland'ın en yüksek noktası olan Adam Tepesi, Doğu Falkland'ın en yüksek yeri Viskorne Tepesi (705 m) ile aynı yüksekliktedir. Kıyılar genellikle kayalık ve girintili çıkıntılıdır. Med-Cezir hadisesi kıyıların şekillenmesinde büyük rol oynamıştır. Yine kıyıların oyulmasında önemli bir sebep de buzullar olmuştur. Falkland'a serin ve nemli okyanus iklimi hakimdir. Yıllık yağış 600 mm'nin üzerinde, yıllık sıcaklık ortalaması ise 10 °C civarındadır. Nemli iklim ve kuvvetli okyanus rüzgârları arazinin kıraç bir durum arz etmesine sebep olmuşlardır. Bitki örtüsüne insan boyunda Tusso otları hakim olmakla birlikte, söğüt ve kayın ağaçları da görülür.

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Falkland'da yaşayan 2105 kişinin yarısından fazlası Port Stanley'de oturmaktadır. Koyunculuk ve balık avcılığı ile uğraşılır. Ekonominin dayandığı en büyük kaynak koyun besiciliğidir. Büyük çiftliklerde toplam bir milyon kadar hayvan bulunur. Tabii kaynak olarak son senelerde bulunan petrol sayılabilir. Falkland'a bağlı Georgia da önemli bir balina av üssüdür. Şehirlerin birbirlerine iyi olarak nitelendirilemeyecek kara yollarıyla bağlı olduğu Falkland'da dış ulaşım genellikle hava yoluyla sağlanır.

Adaların yönetimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Adalar Kral tarafından tayin edilen ve bir kısmı da seçilen, idare ve kanun koyma yetkisine sahip bir idare heyeti tarafından yönetilir.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ "2016 Census Report". Policy and Economic Development Unit, Falkland Islands Government. 2017. 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  2. ^ a b "Falkland Islands Census 2012: Headline results" (PDF). Falkland Islands Government. 10 Eylül 2012. 20 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012. 
  3. ^ a b "Falkland Islands (Islas Malvinas)". Central Intelligence Agency. 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013. 
  4. ^ a b Torre Revello, José. "Historia del archipiélago malvinero. Humanitas. Anuario del Centro de Estudios Humanísticos, N° 3 (1962)" (İspanyolca). Monterrey (Meksika): Universidad Autónoma de Nuevo León. ss. 515-517. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  5. ^ Arnaud, Vicente Guillermo. "Las Islas Malvinas. Descubrimiento, primeros mapas y ocupación. Siglo XVI. Boletín del Centro Naval N° 841 (2015)" (PDF) (İspanyolca). Buenos Aires: Centro Naval. 19 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  6. ^ "Falkland Islands." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
  7. ^ Kohen, Marcelo G.; Rodríguez, Facundo D. (2017). "The Malvinas/Falklands Between History and Law. Refutation of the British Pamphlet «Getting it Right: The Real History of the Falklands/Malvinas»" (PDF) (İngilizce). CreateSpace Independent Publishing Platform. s. 33. ISBN 978-1973746478. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Kasım 2023. 
  8. ^ Kohen, Marcelo G.; Rodríguez, Facundo D. (2017). "The Malvinas/Falklands Between History and Law. Refutation of the British Pamphlet «Getting it Right: The Real History of the Falklands/Malvinas»" (PDF) (İngilizce). CreateSpace Independent Publishing Platform. ss. 34-38, 57. ISBN 978-1973746478. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  9. ^ Kohen, Marcelo G.; Rodríguez, Facundo D. (2017). "The Malvinas/Falklands Between History and Law. Refutation of the British Pamphlet «Getting it Right: The Real History of the Falklands/Malvinas»" (PDF) (İngilizce). CreateSpace Independent Publishing Platform. ss. 42-46. ISBN 978-1973746478. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  10. ^ Almon, John (1772). "A Collection of All the Treaties of Peace, Alliance, and Commerce, between Great-Britain and Other Powers. Volume II. From 1727 to 1771". Londra. ss. 328-330. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  11. ^ Cantillo, Alejandro del (1843). "Tratados, Convenios y Declaraciones de Paz y de Comercio que han hecho con las potencias extranjeras los monarcas españoles de la Casa de Borbón desde el año 1700 hasta el día" (İspanyolca). Madrid. ss. 519-520. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  12. ^ Kohen, Marcelo G.; Rodríguez, Facundo D. (2017). "The Malvinas/Falklands Between History and Law. Refutation of the British Pamphlet «Getting it Right: The Real History of the Falklands/Malvinas»" (PDF) (İngilizce). CreateSpace Independent Publishing Platform. ss. 71-84. ISBN 978-1973746478. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  13. ^ Kohen, Marcelo G.; Rodríguez, Facundo D. (2017). "The Malvinas/Falklands Between History and Law. Refutation of the British Pamphlet «Getting it Right: The Real History of the Falklands/Malvinas»" (PDF) (İngilizce). CreateSpace Independent Publishing Platform. ss. 90-94. ISBN 978-1973746478. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  14. ^ Kohen, Marcelo G.; Rodríguez, Facundo D. (2017). "The Malvinas/Falklands Between History and Law. Refutation of the British Pamphlet «Getting it Right: The Real History of the Falklands/Malvinas»" (PDF) (İngilizce). CreateSpace Independent Publishing Platform. ss. 107-110. ISBN 978-1973746478. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  15. ^ Foreign Office (1846). "British and Foreign State Papers, 1824-1825" (İngilizce). Londra. ss. 29-37. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  16. ^ Kohen, Marcelo G.; Rodríguez, Facundo D. (2017). "The Malvinas/Falklands Between History and Law. Refutation of the British Pamphlet «Getting it Right: The Real History of the Falklands/Malvinas»" (PDF) (İngilizce). CreateSpace Independent Publishing Platform. ss. 110, 113-120, 128-132. ISBN 978-1973746478. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  17. ^ Kohen, Marcelo G.; Rodríguez, Facundo D. (2017). "The Malvinas/Falklands Between History and Law. Refutation of the British Pamphlet «Getting it Right: The Real History of the Falklands/Malvinas»" (PDF) (İngilizce). CreateSpace Independent Publishing Platform. ss. 135-142. ISBN 978-1973746478. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  18. ^ Becerra, Alfredo (1998). Protestas por Malvinas (1833-1946) (İspanyolca). Buenos Aires: Caja Editora. ss. 155-156, 191-194, 197-198, 203, 205, 209, 215, 222-223, 242. ISBN 978-9879998922. 
Genel
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Falkland_Adaları&oldid=33918132" sayfasından alınmıştır