Nikaragua
Nikaragua República de Nicaragua (İspanyolca) Nikaragua Cumhuriyeti | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Managua 12°9′K 86°16′B / 12.150°K 86.267°B | ||||||
| Resmî dil(ler) | İspanyolca | ||||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Miskitoca, İngilizce, Ramaca, Sumoca, Garifunaca | ||||||
| Etnik gruplar |
| ||||||
| Demonim | Nikaragualı | ||||||
| Hükûmet | Üniter baskın parti ve başkanlık sistemli cumhuriyet | ||||||
| |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 130.375 km2 (97.) | ||||||
• Su (%) | 7,14 | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2019 tahminî | 6.486.201[2] (112..) | ||||||
• 2012 sayımı | 6.071.045[3] | ||||||
• Yoğunluk | 51/km2 (155.) | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 35,337 milyar $[4] (119.) | ||||||
• Kişi başına | 5.439 $[4] (131.) | ||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 11,905 milyar $[4] (135.) | ||||||
• Kişi başına | 1.832 $[4] (143.) | ||||||
| Gini (2014) | 46.2[5] yüksek | ||||||
| İGE (2019) |  0.660[6]orta · 128. | ||||||
| Para birimi | Córdoba (NIO) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC-6 (CST) | ||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||
| Telefon kodu | +505 | ||||||
| İnternet alan adı | .ni | ||||||
| |||||||
Nikaragua, resmî adıyla Nikaragua Cumhuriyeti (İspanyolca: República de Nicaragua), 129.495 km²'lik yüz ölçümüyle Orta Amerika kıstağının en büyük ülkesidir. Ülke, kuzeyde Honduras, güneyde Kosta Rika ile komşudur. Ülkenin batısı Büyük Okyanus, doğusu ise Karayip Denizi ile çevrilidir. 11 ile 14 derece kuzey enlemleri arasında bulunan Nikaragua'nın başkenti Managua'dır. Nüfusun yaklaşık beşte biri bu kentte yaşamaktadır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Christopher Columbus tarafından 1502 yılında Nikaragua kıyıları keşfedildiğinde ülkede Miskitolar gibi birçok yerli kabile vardı. Konkistador Francisco Hernández de Córdoba Garanada ve Léon'de 1524'te bir yerleşme merkezleri kurdu. 17. ve 18. yüzyıllarda İspanyollar Nikaragua'nın büyük bölümünü sömürge hâline getirmişlerdir.
1821'de bağımsızlığını kazanan Nikaragua, bir süre Meksika ile daha sonra Orta Amerika Birleşik Devletleri ile birleşti. Nihayet 1838'de bağımsız ayrı bir cumhuriyet oldu.
Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri, yirminci yüzyıl başlarında son olarak 1926 ve 1933 yılları arasında olmak üzere defalarca ülkeyi işgal etti. Amerikan birliklerinin 1925'te çekilmesinin hemen ardından bir iç savaş patlak verdi. Liberal önderlerden Augusto César Sandino silahlı mücadeleyi sürdürürken; öteki Liberal önderler Amerika Birleşik Devletleri denetiminde yapılacak seçimlere katılmayı kabul ettiler. 1928 ve 1932'deki seçimlerin ikisini de liberal adaylar kazandı. Bu arada, ABD subaylarının gözetiminde Nikaragua Ulusal Muhafızları adlı bir askerî birlik oluşturuldu. ABD kuvvetlerinin 1933'te ülkeyi terk etmeleri üzerine Sandino da silahlı mücadeleyi bıraktı.
Ulusal Muhafızların komutanı Anastasio Somoza Garcia 1934'te Sandino'yu öldürterek liberal başkan Sacasa'yı başkanlıktan uzaklaştırdı. 1936'da kendini başkan seçtirdi ve elinde topladığı geniş yetkilerle baskıcı bir yönetim kurdu. Somoza Garcia'nın 1956'da öldürülmesi üzerine başkanlığa oğlu Luis Somoza Debayle getirildi. 1962'de Somoza rejimini hedef alan en büyük muhalefet gruplarından (FSLN) Sandinista Ulusal Kurtuluş Cephesi gerilla örgütü ortaya çıktı. Luis Somoza'nın 1967'de kalp krizi geçirerek ölmesinin ardından kardeşi Anastasio Somoza Debayle başkan oldu. 1972'de Managua'da 6 bin kişinin ölümüne ve 300 bin kişinin evsiz kalmasına yol açan deprem nedeniyle gönderilen uluslararası yardımları el altından kendisinin ve ailesinin hesaplarına aktardığı ortaya çıktı. 1974'te de anayasayı değiştirerek ikinci kez başkan seçilmesini sağladı. Aynı dönemde, gerilla savaşında önemli kayıplara uğrayan Sandinistalar (FSLN), bu gelişme üzerine liberal çevreler ve orta sınıfla ittifaka yöneldiler. Ocak 1978'de, Demokratik Kurtuluş Birliği (UDEL) adlı güçlü bir muhalefet hareketinin lideri olan gazeteci Pedro Joaquin Chamorro'nun öldürülmesiyle bir genel grev dalgası ve yaygın şiddet hareketleri başladı. Yeniden silahlı mücadeleye başlayan Sandinistalar, başkent hariç tüm ülkenin kontrolünü ele geçirdiler. Başkan Somoza, 17 Temmuz 1979'da istifa ederek, yönetimi Francisco Urcuyo'ya devretti ve Miami'ye kaçtı. Francisco Urcuyo da iki gün sonra Guatemala'ya kaçtı. 19 Temmuz 1979'da FSLN Ordusu, başkent Managua'ya girdi ve 45 yıllık Somoza rejimine son verdi.
Yeni yönetim Somoza ailesinin mülklerini kamulaştırarak; bir dizi devletleştirmeye girişti ve sosyalist ülkelerle yakın ilişkiler kurdu. Bunun üzerine ABD, Nikaragua'ya yaptığı ekonomik yaptırımı keserek yönetime karşı gerilla mücadelesi yürüten sağcı Kontralar'a geniş çaplı destek vermeye başladı. Ekonomisi ağır bir bunalıma giren Nikaragua'nın bazı Orta Amerika ülkeleriyle ilişkileri de bozdu. Şubat 1989'da Orta Amerika ülkeleri başkanlarının El Salvador'da yaptığı toplantıda serbest seçimlere gidilmesi ve Somoza'ya bağlı Ulusal Muhafız örgütünde görev yapmış 1,900 kadar mahkûmun serbest bırakılması karşılığında contra birliklerinin dağıtılması konusunda anlaşmaya varıldı. Aynı yıl, basın özgürlüğünü güvence altına alan ve seçim sistemini yeniden düzenleyen yasalar çıkarıldı. Yine aynı yıl ABD Nikaragua'ya karşı beş yıldır uyguladığı ambargoyu kaldırdı.
1990'da yapılan serbest seçimlerde Ulusal Muhalefet Birliği (UNO) Ulusal Meclisteki 92 sandalyeden 51'ini kazandı ve UNO'nun adayı Violeto Barrios de Chamorro başkan oldu.1996 ve 2001'deki seçimlerde de Anayasacı Liberal Parti (PLC), FSLN'ye karşı üstünlük sağladı. Kasım 2006'da yapılan başkanlık seçiminde Daniel Ortega yüzde 37.99 oyla, 17 yıl aradan sonra başkanlık görevine getirildi.
Doğal Yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Nikaragua'nın batı yarısı havzaların ve verimli vadilerin birbirinden ayırdığı bir dizi sarp ve engebeli sıradağla kaplıdır. Ülkenin en yüksek noktası Mogoton Dağıdır. (2,107 m). Sismik hareketlerin sık görüldüğü batı bölgesinde bazen büyük yıkıma yol açan depremler olur. Hafif bir eğimle Antil denizine doğru alçalan doğu yarısını geniş düzlükler kaplar. Nikaragua'da tropik bir iklim vardır. Yağış mevsimi ocaktan mayıs ayına değin sürer. Ülkenin doğu yarısı batıya göre biraz daha serin ve çok daha fazla yağışlıdır. Tropik yağmur ormanları batı kıyılarında yoğunlaşmıştır.
Ülkenin batısında ovalar geniş, sıcak, verimli düzlüklerden oluşur. Bu ovaların etrafında, León yakınlarındaki Momotombo gibi Cordillera Los Maribios sıradağlarının birkaç büyük yanardağını ve Granada'nın hemen dışındaki Mombacho'yı görmek mümkündür. Ova alanı, Fonseca Körfezi'nden Nikaragua Gölü'nün güneyinde Kosta Rika ile Nikaragua'nın Pasifik sınırına kadar uzanır. Nikaragua Gölü, Orta Amerika'daki (dünyanın 20. büyük) en büyük tatlı su gölüdür ve dünyanın nadir tatlı su köpek balıklarına (Nikaragua köpekbalığı) ev sahipliği yapmaktadır. Pasifik ovaları bölgesi, nüfusun yarısından fazlası ile en kalabalık bölgedir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Toplam nüfusun % 86'sını Mestizolar (% 69) ve beyazlar (% 17) oluşturur. Öteki melez gruplar Zambolar (Afrikalı-Yerli karışımı) ve Mulattolardır (Avrupalı-Afrikalı karışımı). Toplam nüfus içindeki oranları ancak % 5 olan Amerikan Yerlileri günümüzde yalnızca Sumo,Miskito ve Ramakiye kabilelerini kapsar. Nüfusun büyük kısmı batı kıyısında yaşar. Kentlerde oturanların toplam nüfus içindeki oranı % 54'ü bulur. Toplam nüfus 5,891,199'dir.
İdari birimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Nikaragua büyük ölçüde tarım ve hizmet sektörlerine dayanan gelişmekte olan bir ekonomidir. Tarım ürünleri toplam ihracat içinde yüzde 60'lık bir paya sahiptir (muz, kahve, şeker, sığır eti ve tütün).1980'li yıllarda ülkede yaşanan iç çekişmeler, altyapı tesislerine büyük ölçüde zarar verdi. ABD'nin, Sandinista yönetimi sırasında uyguladığı ekonomik ambargo nedeniyle, 1980 enflasyon oranı % 13,500'e (1988) kadar ulaştı. 1990'lı yıllarda yapılan özelleştirmeler sonucunda enflasyon oranı tek sayılı hanelere indirilmiştir. Halkın yarıya yakını yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Nikaragua Batı Yarımküresinin en yoksul ülkelerindendir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ As shown on the Córdoba (bank notes and coins); see for example Banco Central de Nicaragua 6 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Nicaragua | Economic Indicators | Moody's Analytics". www.economy.com. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2020.
- ^ "Población Total, estimada al 30 de Junio del año 2012" (PDF) (İspanyolca). National Nicaraguan Institute of Development Information. ss. 1-5. 2 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2013.
- ^ a b c d "Nicaragua". International Monetary Fund. 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ "GINI index (World Bank estimate)". data.worldbank.org. World Bank. 23 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2019.
- ^ "Human Development Report 2019" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
| Üyeler |  | |
|---|---|---|
| Kısıtlı katılanlar | ||
| Ticari ortaklar | ||
| Eski üyeler | ||
