Wikipedysta:Tomek92242/brudnopis

Skała

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Skała-Rynek
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Skała
Data założenia	1267
Burmistrz	Tadeusz Durłak
Powierzchnia	2,97 km²
Populacja (2008) • liczba ludności • gęstość	3635 1224 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 12
Kod pocztowy	32-043
Tablice rejestracyjne	KRA
Położenie na mapie województwa małopolskiego Skała
Położenie na mapie Polski Skała
50°13′50″N 19°51′13″E
TERC (TERYT)	1206104
SIMC	0951860
Urząd miejski Rynek 29 32-043 Skała
Strona internetowa

Skała – miasto w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Skała. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krakowskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 3646 mieszkańców.

Miasto Skała położone jest 20 km od Krakowa.

Historia

Skała to jedno z najstarszych miast Małopolski. W pisowni łacińskiej notowane było jako Scala lub Magna Schala, a nazwę swą wywodzi zapewne od skalistego wzniesienia nad malowniczą Doliną Prądnika. Położone 20 km na północ od Krakowa należy do osad o bardzo długim i bogatym rodowodzie.

Już w początkach XIII wieku był wymieniany gród piastowski, o który zacięte walki toczyli między sobą książęta piastowscy, pretendenci do tronu krakowskiego. W 1228 r. w pobliżu grodu odbyła się bitwa pod Skałą między wojskami namiestnika Krakowa, księcia Henryka Brodatego a siłami mazowieckimi pod wodzą księcia Konrada Mazowieckiego. Zmagania wygrały siły śląskie, zmuszając Mazowszan do odwrotu z ich marszu na Kraków.

Sama lokacja miasta mająca miejsce 10 listopada 1267 roku, i jest zasługą klaryski Salomei, siostry księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego, która do pobliskiego Grodziska przeniosła klasztor z Zawichostu i wpłynęła na swego brata, aby ten bogato go uposażył w liczne nadania ziemskie. Same przygotowania do założenia miasta trwały kilka lat, a książę zezwolił lokować miasto na terenie książęcej wsi Stanków bądź Stawków (znany jest łac. zapis Stankoy), na wzór Środy Śląskiej. Salomea Piastówna wybrała do roli zasadźcy Ditmara Wolka, byłego wójta i zasadźcę Krakowa.

Skała jako miasto klasztorne lokowane zostało na ważnym szlaku handlowym, biegnącym z Krakowa na Śląsk i dalej do Wielkopolski. Już w 1257 r. istniała tutaj komora celna. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem i rzemiosłem oraz rozwożeniem soli po kraju, za co miała się opłacać w Bochni 1 skojcem srebra od wozu. Od początku swego istnienia Skała stała się ważnym ośrodkiem handlowo-gospodarczym województwa krakowskiego. Nieliczne informacje źródłowe poświadczają istnienie już w XIV wieku młynarstwa, nieco później browarnictwa (piwo skajskie w 1424 r. dowożono do Krakowa). Stopniowo rozwijało się rzemiosło: rzeźnictwo, szewstwo, kołodziejstwo, piekarnictwo, tkactwo. W latach 1445 oraz 1529 wzmiankowano o mierze zbożowej skajskiej, co należy wiązać z koncentrowaniem się w mieście handlu płodami rolnymi i bydłem. Pełniło ono zatem w okresie staropolskim rolę rynku lokalnego dla okolicznych wsi, a nadto stanowiło zaplecze handlowe dla Krakowa. Oprócz tradycji handlowych, ludność znana była z wyrobów kaszy tatarczanej i powideł. Z biegiem czasu dużą rolę poczęli odgrywać rzemieślnicy, grupujący się w swoich cechach. Najbardziej znaczącymi byli szewcy, którzy w 1669 r. od króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz w 1687 r. od króla Jana III Sobieskiego otrzymali stosowne statuty dla braci cechowych, a także rzeźnicy, legitymujący się przywilejem nadanym przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1788 roku.

Skała kilkakrotnie ulegała pożarom m.in. w latach 1611, 1737, 1763, 1810, dwukrotnie w 1914 roku oraz we wrześniu 1939 roku. Dla podniesienia miasta z upadku król Poniatowski potwierdził w 1786 r. dotychczasowe oraz wydał przywilej na pięć nowych jarmarków. Miasto zamieszkiwało w 1580 r. 218 mieszkańców, a w 1789 r. – 624, w tym 12 Żydów. Od XV w. istniała szkoła. W 1596 r. odnotowano istnienie w Skale 92 domów (17 w rynku, 45 przy ulicach, 30 na przedmieściach), natomiast w 1789 r. było ich już 118.

W 1794 r. po bitwie racławickiej Tadeusz Kościuszko rozkazał założyć tu obóz wojskowy, który miał za zadanie zabezpieczyć komunikację w północnej części województwa, między Krakowem a granicą pruską. 18 maja 1794 roku doszło do bitwy z wojskami pruskimi, które przejściowo zajęły obóz i miasto. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Skała znalazła się na krótko pod panowaniem austriackim. Od 1809 r. należała do Księstwa Warszawskiego, a decyzją kongresu wiedeńskiego w 1815 roku włączono ją do Królestwa Polskiego, zależnego od Rosji.

Wiek XIX jest okresem spadku znaczenia miasta. Oddzielenie Skały od Krakowa granicą państwową doprowadziło do zerwania wielowiekowych tradycji gospodarczo-handlowych między oboma miastami. Pozostając na uboczu nowych szlaków komunikacyjnych i dokonujących się przemian gospodarczo-społecznych, miasto, pomimo wzrostu liczby mieszkańców, nie rozwijało się; nie powstał tutaj w XIX w. żaden duży zakład przemysłowy.

W 1863 r. okolice Skały były ośrodkiem działalności i walk oddziałów powstańczych, początkowo Apolinarego Kurowskiego, który założył obóz wojskowy w pobliskim Ojcowie, a następnie gen. Mariana Langiewicza. Jego to oddział powstańczy z 4 na 5 marca 1863 r. zaatakował stacjonujących na skajskim cmentarzu Rosjan. W bitwie poległo 23 powstańców, a wśród nich Ukrainiec, a zarazem oficer rosyjski kpt. Andrzej Potebnia. Wszyscy zostali pochowani na cmentarzu, a 1953 r. ich doczesne szczątki zostały z honorami przeniesione do Pieskowej Skały i tam złożone w symbolicznej mogile.

Wskutek reformy administracyjnej w Królestwie Polskim w 1870 r. Skała utraciła prawa miejskie, a siedziba gminy przeniesiona została do pobliskiej wsi Minoga.

Na przełomie XIX i XX w. liczyła 2823 mieszkańców, z czego 87,6% stanowili katolicy, 12% Żydzi, a niecałe 0,5% Rosjanie. W tym czasie zaczynały się pojawiać w osadzie liczne instytucje i organizacje o charakterze społecznym. Były to m.in. ochronki i towarzystwa opiekuńcze, stacja pocztowa, apteka, księgarnia, ochotnicza straż pożarna, szkoły, biblioteka, towarzystwo kredytowe. Od ok. 1885 r. istnieje Orkiestra Włościańska. W okresie I wojny światowej, a w szczególności w listopadzie i w grudniu 1914 r. w okolicach Skały toczyły się zacięte walki na froncie rosyjsko-austriackim, czego dowodem są liczne mogiły żołnierskie rozsiane wzdłuż dróg i na cmentarzach parafialnych.

W czasach II Rzeczypospolitej Skała pozostawała osadą rzemieślniczo-rolniczo-handlową, liczącą 3593 mieszkańców, w tym 605 Żydów (16,8%), zamieszkujących w 469 domach (1921 r.). Instytucje funkcjonujące w tym czasie to: sąd pokoju, kasa Stefczyka, towarzystwo przeciwgruźlicze, poczta, posterunek policji. Prowadziły również działalność partie polityczne: Stronnictwo Narodowe, BBWR, PPS i ludowcy. Istniało ponadto Koło Związku Strzeleckiego, a w szkole powszechnej założono harcerstwo.

6 września 1939 roku Skała została zajęta przez wojska niemieckie, a następnie w znacznym stopniu spalona. Podczas okupacji Skała była ośrodkiem ruchu oporu, głównie Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Boje z Niemcami stoczyły oddziały AK w lipcu i sierpniu 1944 r. pod Wielmożą i na Barbarce.

W 1987 roku uchwałą Rady Państwa PRL Skała ponownie stała się miastem.

Miasto zachowało po dziś dzień układ przestrzenny otrzymany w średniowieczu, który wyraźnie wykazuje miejski charakter z czytelnie zachowanym podziałem w obszarze centrum i dużym rynkiem pośrodku, gdzie znajduje się pochodzący z ok. 1800 r. kamienny posąg św. Floriana. Zachowało się też kilka budynków z poł. XIX w. Obecnie miasto jest siedzibą gminy, znajdują się tutaj drobne zakłady usługowo-handlowe.

Zabytki

Kościół w Skale

• kościół późnobarokowy (XVIII, XX w.) z drewnianą dzwonnicą z ok. 1765 r.,
• rynek z posągiem św. Floriana z 1800 r.

Oświata

Lista placówek edukacyjnych w mieście:

• Przedszkole Samorządowe im. Hanny Zdzitowieckiej przy ul. Topolowej,
• Szkoła Podstawowa im. Władysława Łokietka przy ul. Topolowej,
• Gimnazjum Nr 1 z oddziałami integracyjnymi i sportowymi przy ul. ks. Stanisława Połetka,
• Zespół Szkół i Placówek Oświatowych im. Władysława Łokietka przy ul. ks. Stanisława Połetka z całorocznym Schroniskiem PTSM.

Honorowi obywatele miasta Skała

• św. Jan Paweł II - na początku kwietnia 1999 roku delegacja skalan pojechała do Watykanu, gdzie wręczyli Ojcu Świętemu akt Honorowego Obywatelstwa Miasta

Sport

• piłka nożna – Miejski Klub Sportowy Skała 2004
• futsal – Międzygminna Liga Futsalu w Skale, zreszająca ok. 20 drużyn grających w dwóch grupach (ligach)

Komunikacja

Ważne szlaki komunikacyjne:

• Wolbrom – Skała – Kraków
• Wesoła (Słomniki) – Skała – Sieniczno – Olkusz

Zobacz też

• cmentarz żydowski w Skale

Linki zewnętrzne

• Skała, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 639 .

* Kategoria:Miasta województwa małopolskiego