Przejdź do zawartości

Ulica Dworcowa we Wrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ulica Dworcowa
Przedmieście Świdnickie, Przedmieście Oławskie
Ilustracja
Od ul. gen. K. Kniaziewicza w kierunku ul. St. Małachowskiego
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Długość

468 m

Poprzednie nazwy

Bahnhofstrasse

Przebieg
ul. Podwale
ul. gen. K. Kniaziewicza
światła ul. T. Kościuszki
pl. Konstytucji 3 Maja
światła ul. J. Piłsudskiego, ul. St. Małachowskiego
parking przy stacji Wrocław Główny
tunel tranzytowy stacji Wrocław Główny do ul. Suchej
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Ulica Dworcowa”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Ulica Dworcowa”
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Ulica Dworcowa”
51°06′06,067″N 17°02′22,833″E/51,101685 17,039676
Multimedia w Wikimedia Commons
Przed przebudową
Wrocław Główny, po lewej koniec ul. Dworcowej
Silver Tower Center

Ulica Dworcowa – ulica położona we Wrocławiu, łącząca ulicę Podwale z ulicą Stanisława Małachowskiego oraz Józefa Piłsudskiego, stanowiąca granicę osiedli Przedmieście Świdnickie i Przedmieście Oławskie, a wcześniej stanowiąca granicę dawnych dzielnic: Stare Miasto i Krzyki. Ulica należy do kategorii dróg gminnych i ma 468 m długości. Przebiega przez obszar zabudowy śródmiejskiej. Odcinek ulicy rozpoczynający się przy ulicy Podwale, a kończący przy ulicy Tadeusza Kościuszki charakteryzuje pierzejowa zabudowa znajdująca się po obu stronach ulicy z wyjątkiem końcowego fragmentu jej strony wschodniej, gdzie znajduje się punktowy budynek nazywany Trzonolinowcem. Dla pozostałego odcinka dominuje zabudowa wolnostojąca lub powiązana z pierzejami skrzyżowanych ulic kilkuklatkowych budynków powojennych. Przy końcu ulicy położony jest po wschodniej stronie budynek Silver Tower Center i urządzony przed tym budynkiem plac. Zachodnia strona ulicy położona jest w obszarze Przedmieścia Południowego, którego układ urbanistyczny podlega ochronie i wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków, a wschodnia leży na Przedmieściu Oławskim wpisanym jako obszar do rejestru zabytków. Przy północnym odcinku ulicy znajdują się także wpisane do gminnej ewidencji zabytków budynki, w tym wpisana do rejestru zabytków kamienica, położona w pierzei zachodniej.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Przed powstaniem ulicy

[edytuj | edytuj kod]

Północny odcinek ulicy, od ulicy Podwale do ulicy gen. Karola Kniaziewicza, przebiega przez teren, na którym usytuowane były pruskie fortyfikacje typu bastion[1]. Pozostały odcinek przebiega przez obszar leżący na przedpolu fortyfikacyjnym Starego Miasta – Przedmieście Świdnickie (Schweidnitzer Vorstadt) i Przedmieście Oławskie (Ohlauer Vorstadt)[2][3]. W południowej części tego terenu znajdował się Wygon Świdnicki, od pierwszej połowy XVIII wieku odcinek od ulicy Grabiszyńskiej do ulicy Stawowej nazywany Wielkim Wygonem (Grosse Anger), a odcinek od ulicy Stawowej do ulicy Dworcowej nazywany Nowy Wygon (Neue Anger)[4]. Nieco na północ od tego terenu istniał także Mały Wygon (Kleine Anger), przebiegający wzdłuż współczesnej ulicy Tadeusza Kościuszki na odcinku od ulicy Dworcowej do ulicy gen. Kazimierza Pułaskiego, który swoją nazwę otrzymał w 1823 r.[5][6] Była to osada z zabudową mieszkalno-zagrodowa dla ludności rolniczej prowadzącej tu gospodarstwa[6], a na śladzie dzisiejszej ulicy gen. Karola Kniaziewicza biegła droga między ogrodami (na odcinku od dzisiejszej ulicy Dworcowej do ulicy gen. Henryka Dąbrowskiego[7]. Ponadto w południowej części terenu od ulicy Tadeusza Kościuszki do ulicy Stanisława Małachowskiego[8][9] (Flurstrasse[10]), ukosem względem ulicy Dworcowej, przebiegała dawna droga strzelińska, później zlikwidowana[8][9].

W 1808 r. po likwidacji fortyfikacji w 1807 r. cały obszar, przez który przebiega ulica Dworcowa, został włączony do miasta[2][3][5][6]. Wytyczano wówczas zachodni odcinek ulicy Tadeusza Kościuszki (Tauentzienstrasse) i połączono go z istniejącym Małym Wygonem[5][6][11]. Także w tamtym czasie powstała ulica Podwale, wytyczona w 1913 r. nad fosą miejską, jako urbanistyczne założenie rekreacyjne[12][13]. Po opisanym zburzeniu murów miejskich na śladzie starej drogi wytyczono ulicę gen. Karola Kniaziewicza[7] (Palmstrasse[14]). Natomiast Wielki Wygon i Mały Wygon otrzymały wspólną nazwę ulicy Ogrodowej (Gartenstrasse), zgodną z ówczesnym zagospodarowaniem tego obszaru, na którym dominowały wiejskie domy ogrodników[4][15].

W 1760 r. Żydzi otrzymali zezwolenie na założenie swojego cmentarza przed Bramą Świdnicką przy polnej drodze do Strzelina[16] na Wygonie Świdnickim[15][17]. Został on urządzony w 1761 r., w obszarze pomiędzy dzisiejszymi ulicami: Gwarną, Dworcową i Józefa Piłsudskiego oraz placem Konstytucji 3 Maja (częściowo w obrębie współczesnego placu)[15][17][18]. Pierwotny teren tego cmentarza żydowskiego znacznie mniejszy od opisanego wyżej był kilkukrotnie rozszerzany: w 1773 r., 1807 r. i w 1823 r.[17][18] W 1808 r. cmentarz został otoczony murem[18].

Powstanie ulicy i przemiany

[edytuj | edytuj kod]

Ulica powstała w XIX wieku. Od 1841 r. nosiła już wówczas nazwę nawiązującą do faktu, że prowadziła do dworca kolejowego – Bahnhofstrasse[19][20][21], choć w tamtym czasie istniał tylko odcinek ulicy do Podwala do ulicy Tadeusza Kościuszki[19]. Należy jednak wskazać, że ówcześnie nie istniał jeszcze znany dziś dworzec Wrocław Główny. Nazwa ta bowiem ówcześnie odnoszona być mogła jedynie do powstającego właśnie (od 1841 r.), według projektu Augusta Rosenbauma, pierwszego wrocławskiego dworca kolejowego, oddanego ostatecznie do użytkowania w 1842 r. – Dworca Kolei Górnośląskiej (Wrocław Górnośląski), przy ulicy Stanisława Małachowskiego 13[22][23]. Dworzec ten został zamknięty w 1857 r. po wybudowaniu w latach 1855–1857 według projektu Wilhelma Grapowa nowego dworca Wrocław Główny[23][24][25][26] przy ulicy Józefa Piłsudskiego 105 (Gartenstrasse)[4][25][27]. W latach 1899–1904[a] dokonano wyniesienia torów kolejowych ponad przyległy teren w celu umożliwienia bezkolizyjnej komunikacji kolejowej i ulicznej oraz przebudowano i rozbudowano w latach 1896–1905[a] sam dworzec zgodnie z projektem Bernarda Klüschego, a w ramach inwestycji zbudowano między innymi tunele pod torowiskami z wejściami na perony, w tym tunele na przedłużeniu ulicy Dworcowej zapewniające także połączenie piesze z ulicą Suchą i ulicą Joannitów przebiegające po południowej stronie linii kolejowej[24][25][26][27][28].

W 1847 r. po utworzeniu ulicy Dworcowej, dokonano podziału istniejącej już ulicy Podwale, a miejscem tego podziału było skrzyżowanie właśnie z ulicą Dworcową. Utworzone nowe ulice otrzymały nazwy Podwala Świdnickiego (Schweidnitzer Stadtgraben) na zachód od skrzyżowania i Podwala Oławskiego (Ohlauer Stadtgraben) na wschód od skrzyżowania i dalej w kierunku północnym. Podział ten został ostatecznie zlikwidowany uchwałą Miejskiej Rady Narodowej z 11.12.1951 r.[12][29][30]

Wyżej opisana budowa dworca Wrocław Główny stanowiła impuls skutkujący, w połączeniu z ogólnie postępującym ówcześnie dynamicznym rozwojem całego miasta, rozpoczęciem procesu intensywnych przemian tej jego części, polegających na szybkim zastępowaniu wiejskiej i ogrodowej zabudowy ulic, nową zabudową o charakterze wielkomiejskim. Cały ten proces rozpoczęty w drugiej połowie XIX wieku określany jest jako intensywna urbanizacja osiedla, której efektem był wzrost rangi ulic istniejących, takich jak ulica Józefa Piłsudskiego, Tadeusza Kościuszki i Podwale[4][5][6][13][31], oraz powstanie nowych[7][8][32], tworzących gęstą sieć uliczną kreującą siatkę intensywnie zabudowanych kwartałów gęsto wypełnionych tkanką miejską zapewniającą intensywne wykorzystanie terenu[33][34][35], oraz jako awans urbanistyczny całego obszaru[2].

Potrzeba przedłużenia ulicy do dworca była dyskutowana już w dacie jej powstania. W 1842 r. magistrat zaplanował realizację tego projektu, który został uznany jako główne ówcześnie zadanie w dziedzinie zakładania nowych ulic. Projekt nowego odcinka przewidywał wytyczenie znacznie szerszego traktu, gdyż północy odcinek ulicy już wówczas uznawano za stosunkowo wąski[19]. W 1856 r.[32][36] (1852 r.[8]) został wytyczony obecny plac Konstytucji 3 Maja, w ramach pierwszego planu regulacji przedmieść, jako rezerwa pod cele handlowe. Według pierwotnych planów miał sięgać ulicy Tadeusza Kościuszki zajmując cała wschodnią pierzeję przyszłego, nowego odcinka ulicy Dworcowej. Ostatecznie jednak powstał trójkątny plac[8][32][36], a nowa część ulicy powstała przed 1860 r., lecz sięgała tylko do cmentarza żydowskiego[17][19]. Jej zabudowa obejmowała domy po jednej jej stronie, przed którymi urządzono tzw. przedogródki[19]. Ulica była więc nadal nieco krótsza niż obecnie, gdyż kończyła się przed terenem cmentarza żydowskiego przy placu Konstytucji 3 Maja, który w tym czasie miał w rzucie prostokątnym kształt zbliżony do trójkąta, a droga skręcała w kierunku południowo-wschodnim wzdłuż północno-wschodniego muru cmentarza[20][21][32], na śladzie dawnej drogi strzelińskiej[8][9] (Fränkelplatz, Fontaneplatz[21][37][38]). Następnie miasto porozumiało się z gminą żydowską w sprawie przejęcia części cmentarza i przedłużyło ulicę do współczesnej postaci w 1908 r., rozdzielając cmentarz na dwie części[17][18][39] (1909 r.[32]). W 1937 r. zlikwidowano całkowicie odcięty przez ulicę wschodni fragment cmentarza dokonując ekshumacji w około 150 grobach[17][18][36]. Fragment ten stał się częścią placu Konstytucji 3 Maja (Fränkelplatz), który przybrał formę prostokąta[32].

Sam plac zgodnie z projektem z 1882 r. początkowo otrzymał formę trójkątnego skweru, a po rozszerzeniu o teren cmentarza, formę prostokątnego zieleńca od północy i wschodu otoczonego kamienicami, z fontanną zbudowaną w 1913 r.[36][39] oraz ze zbiornikiem przeciwpożarowym[40]. W pozostałej części ulicy, z pominięciem cmentarza przy jej końcu, dominowała ciągła zabudowa pierzejowa[19][36][39][41].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

W wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. zniszczeniu uległa znaczna część zabudowy ulicy Dworcowej oraz powiązanych z nią ulic[4][5][11][15][19]. Między innymi 26 marca 1945 r. rejon ulicy poddany był ciężkim bombardowaniom przy użyciu bomb sprzężonych. W czasie tego bombardowania siedem trafień dotknęło położoną przy ulicy Dworcowej misję kolejową – Dom św. Gertrudy, które spowodowały konieczność jego ewakuacji. Przy starszym, północnym odcinku ulicy zniszczeniu uległy domy od numeru 3 do numeru 7 i od numeru 13 do końca oraz po stronie parzystej numeracji posesji od numeru 14 do ulicy Tadeusza Kościuszki. Przy nowym, południowym odcinku ulicy zachował się tylko jeden budynek rozebrany po 1970 r. Zniszczenia tego rejonu miasta były tak duże, że wg relacji pierwszych przybyłych do Wrocławia osób w odniesieniu między innymi do ulicy Dworcowej, nie tylko, że nie można było przejechać tymi ulicami, ale nawet przejście nimi było mocno utrudnione[19].

Okres 1945-1990

[edytuj | edytuj kod]
Realizacja Trzonolinowca 1964 r.
Realizacja Trzonolinowca 1965 r.

Po II wojnie światowej (już w 1945 r.) na wolnym terenie w kwartale ulic: Dworcowej, Stanisława Małachowskiego, gen. Henryka Dąbrowskiego oraz drogi przypisanej do placu Konstytucji 3 Maja urządzono dworzec autobusowy – Centralny Dworzec PKS, z wjazdem dla autobusów na plac manewrowy i perony pasażerskie z ulicy Dworcowej[32][36][42][40][43]. Zlikwidowano wówczas ostatecznie cmentarz żydowski[15] oraz zachowany plac, który wówczas miał formę zazielenionego skweru ze zbiornikiem przeciwpożarowym pośrodku i fontanną[40]. W 1994 r. otwarto nowy dworzec autobusowy, stanowiący ówcześnie także ważny węzeł komunikacji miejskiej, po południowej stronie dworca kolejowego w kwartale ulic: Borowska, Sucha, Joannitów, Dyrekcyjna, a dotychczasowy, wyżej opisany dworzec zlikwidowano[36][43][44].

W 1961 r. zbudowano przy ulicy Dworcowej budynki pod numerami 17-23 i 25-29, przy czym w ramach kształtowanej tu nowej zabudowy południowy odcinek ulicy, przy którym posadowiono te budynki, znacząco poszerzono. W latach 1961–1964 powstała dalsza zabudowa mieszkalna i mieszkalno-usługowa[18][19]. Natomiast na wolnym terenie pod numerami od 3 do 7 urządzono w 1968 r. parking o nawierzchni z płyt betonowych[19].

W latach 1961–1967 na wolnym terenie przy skrzyżowaniu ulicy Tadeusza Kościuszki i Dworcowej został zbudowany eksperymentalny budynek punktowy o 12 kondygnacjach nadziemnych[5][19][45]. Sam projekt powstał w 1957 r., a prezentowany był publicznie w Klubie Dziennikarza w latach 1960–1961. Projektantem był architekt Jacek Burzyński, a konstruktorem Andrzej Skorupa. Wykonawcą obiektu było Przedsiębiorstwo Budownictwa Uprzemysłowionego, a kierownikiem budowy Maciej Szychowski. Pierwotnie ustrój nośny oparty został na linach, które zostały zakotwione na dole w podstawie i na górze u szczytu trzonu konstrukcyjnego. Stąd nazwa budynku stosowana do dziś – Trzonolinowiec, a ówcześnie potocznie także „Dom na linach”. Był to pierwszy tego rodzaju budynek w Polsce[19][45][46][47][48]. W 1967 r. budynek zwyciężył w konkursie Wrocławski Dom Roku[45], a obecnie podlega on ochronie w ramach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków[27][49][50]. Określany bywa jako wybity pomnik myśli architektoniczno–konstrukcyjnej. Planowano budowę wielu takich budynków na placu w tym rejonie oraz na terenach po wyburzonych budynkach przedwojennych, do czego jednak nie doszło[48].

Po 1990

[edytuj | edytuj kod]

W okresie od maja 2012 r. do października 2014 r. w kwartale ulic: Dworcowej, Stanisława Małachowskiego, gen. Henryka Dąbrowskiego oraz drogi przypisanej do placu Konstytucji 3 Maja, na terenie dawnego Dworca Centralnego PKS, zrealizowano inwestycję polegającą na budowie budynku biurowego Silver Tower Center. Przed budynkiem przy skrzyżowaniu Dworcowej i Stanisława Małachowskiego urządzono przy tym otwarty plac z obszarowymi formami zieleni wypoczynkowej[36][51][52][53][54] oraz przeniesionym[b] tu, odrestaurowanym słupem ogłoszeniowym z zegarem – Normaluhr[36][53][54]. Nowo utworzony plac w żaden sposób nie nawiązuje do kompozycji historycznej[36].

Po wschodniej stronie ulicy Dworcowej, wzdłuż ulicy Tadeusza Kościuszki, od lipca 2013 r. do maja 2015 r. zrealizowano budowę w ramach inwestycji Osiedle Centrum, przy czym budynek przylegający zachodnią ścianą szczytową do ulicy Dworcowej posiada adres ulica Tadeusza Kościuszki 89. Inwestorem była spółka Deweloper Inter-Es[55].

Z kolei w okresie od 22.05.2018 r. do 10.07.2020 r. zrealizowano inwestycję dotyczącą ulicy Dworcowej o nazwie: Program rowerowy - Ścieżka rowerowa ul. Dworcowa. Obejmowała ona między innymi budowę drogi rowerowej o długości 462 m, przy czym na odcinku od ulicy Podwale do ulic Tadeusza Kościuszki poprowadzono drogę rowerowej dwukierunkową o szerokości od 2,0 do 2,5 m, przebudowę chodnika na długości 160 m, przebudowę skrzyżowania ulic: Stanisława Małachowskiego, Dworcowej i Józefa Piłsudskiego (włączonego do systemu ITS) wraz z aktualizacją oprogramowania sygnalizacji świetlnej i inne. Wartość inwestycji wyniosła 2 026 004,00 zł[56].

Numeracja adresowa

[edytuj | edytuj kod]

Historyczna numeracja posesji położonych przy ulicy Dworcowej (Bahnhofstrasse), niemal w całości została zachowana, choć istnieją pewne zmiany. Podobnie jak współcześnie po stronie zachodniej posesjom nadawano numery nieparzyste. Na odcinku od ulicy Podwale (Schweidnitzer Stadtgraben) do ulicy Tadeusza Kościuszki (Tauentzienstrasse), były to numery od 1 do 15[21][30][39][57], a od ulicy Tadeusza Kościuszki do ulicy Józefa Piłsudskiego (Gartenstrasse), były to numery od 17 do 33[21][39][57][58]. Powojenna numeracja tej strony ulicy została częściowo zachowana ale z nieco innym podziałem numerów na poszczególnych odcinkach. Przy pierwszym północnym odcinku ulicy znajdują się numery od 1 do 11b, a przy drugim, południowym odcinku ulicy znajdują się numery od 13 do 33[59]. Natomiast wschodnia strona ulicy miała następującą parzystą numerację adresową: na odcinku od ulicy Podwale (Ohlauer Stadtgraben) do ulicy gen. Karola Kniaziewicza (Palmstrasse) położone były posesje o numerach od 2 do 8[14][21][29][39], od ulicy gen. Karola Kniaziewicza do ulicy Tadeusza Kościuszki znajdowały się numery od 10 do 20, a od ulicy Tadeusza Kościuszki do placu Konstytucji 3 Maja numery od 22 do 36[21][39]. Generalnie numeracja ta została zachowana, z różnicami wynikającymi z mniejszej ilości bram do budynków (numeracja kończy się na numerze 32)[59].

Nazwy

[edytuj | edytuj kod]

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

Niemiecka nazwa ulicy – Bahnhofstrasse – podobnie jak współczesna nazwa odnosiła się do faktu, że ulica biegnie do dworca – pierwotnie był to Dworzec Kolei Górnośląskiej (Wrocław Górnośląski), a następnie Wrocław Główny[22][23][25][26][60]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 94 z 20.12.1945 r.[61] Nazwę odnoszącą się do dworca kolejowego nosił także po zakończeniu II wojny światowej plac przed dworcem Wrocław Główny na przedłużeniu między innymi ulicy Dworcowej – Plac Dworcowy, analogicznie do nazwy przedwojennej – Am Hauptbahnhof. Nazwa ta została zlikwidowana i od 11.12.1951 r. plac ten pozostaje bezimienny[42][62].

Można także wspomnieć, iż nazwę Bahnhofstrasse do 1945 r., a następnie ulicy Dworcowej od 1945 r. do 22.12.1952 r. nosiła ulica Kobierzycka położona na osiedlu Klecina, które wówczas było wsią. Po włączeniu tej miejscowości do miasta w 1951 r. nazwa tej ulicy została zmieniona[63]. Podobna historia nazewnictwa dotyczy współczesnej ulicy Przystankowej – Bahnhofstrasse do 1945 r., a następnie ulicy Dworcowej od 1945 r. do 23.01.1956 r. położonej na osiedlu Wojszyce[64]. Ponadto nazwę Bahnhofstrasse w różnych okresach do 1945 r. nosiły ulice w kilku innych podwrocławskich ówcześnie miejscowościach[65].

Układ drogowy

[edytuj | edytuj kod]

Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi, kołowymi oraz innymi drogami[59]:

Drogi powiązane
powiązanie droga foto opis
skrzyżowanie ulica Podwale[61][66][67]
zbiorcza[68], śródmiejska[69]
o zmiennej szerokości w liniach rozgraniczających od 14 m do 29 m[69] 		na 1 planie i w prawo
skrzyżowanie ulica gen. Karola Kniaziewicza[70][71]
strefa ograniczonej prędkości do 30 km/h[72]
dojazdowa[73] 		lewy dolny róg zdjęcia
skrzyżowanie
(sygnalizacja świetlna[74]) 		ulica Tadeusza Kościuszki[75][76]
śródmiejska[77], zbiorcza[78][79][80]
skrzyżowanie plac Konstytucji 3 Maja[81][82]
strefa ograniczonej prędkości do 30 km/h[72]
dojazdowa o szerokości w liniach rozgraniczających 15 m[83] 		na pierwszym planie
skrzyżowanie
(sygnalizacja świetlna[84]) 		ul. Józefa Piłsudskiego[85][86]
torowisko tramwajowe[72][87][88][89][90][91]
śródmiejska[87], zbiorcza[78][91][92][93] 		po lewej
ulica Stanisława Małachowskiego[61][94][95]
torowisko tramwajowe[72][88][91][96]
śródmiejska[96], zbiorcza[91]
o szerokości w liniach rozgraniczających 26-27 m[96] 		po prawej
droga wewnętrzna
parking przy stacji Wrocław Główny[72]
szerokość w liniach rozgraniczających 10-20 m[97] 		przed budynkiem poczty
Tunel w kierunku ul. Dworcowej

Istniały koncepcje połączenia ulicy Dworcowej z ulicą Joannitów drogą, która miałaby przebiegać pod torami kolejowymi[98]. Współcześnie istnieje jedynie połączenie piesze, rozpoczynające się nieco na wschód od skrzyżowania ulicy Joannitów z ulicą Suchą, dzięki tunelom: pasażerskiemu i pocztowemu (tzw. tranzytowy z bagażowym – wschodni i peronowy – zachodni), umożliwiającym przejście do ulicy Józefa Piłsudskiego i ulicy Dworcowej oraz wejście na perony stacji Wrocław Główny[27][97].

Droga

[edytuj | edytuj kod]
Ul. Dworcowa po lewej, ul. gen. K. Kniaziewicza po prawej

Ulica Dworcowa przebiega przez osiedle Przedmieście Świdnickie oraz Przedmieście Oławskie, stanowiąc ich granicę[99], a wcześniej stanowiąc granicę dawnych dzielnic: Stare Miasto i Krzyki[61]. Łączy ulicę Podwale z ulicą Stanisława Małachowskiego oraz Józefa Piłsudskiego[c][59][61]. Jest drogą publiczną, której przypisano kategorię drogową jako gminną[d][61][100] (numer drogi: 106482D[e][61][101][102], numer ewidencyjny drogi: G1064820264011[61]) oraz zakwalifikowano ją jako ulicę śródmiejską[103]. Ma 468 m długości[61]. Północy odcinek ulicy ma szerokość w liniach rozgraniczających jest zmienna i wynosi od 12 m do 21 m[104]. Położona jest na terenie o wysokości bezwzględnej od około 117,5 do 118,9 m n.p.m.[105] Jezdnia ulicy posiada nawierzchnię brukowaną z kamiennej kostki granitowej, z wyłączeniem kilku odcinków, głównie przy skrzyżowaniach i przejściach dla pieszych, na których wykonano nawierzchnię z masy bitumicznej[106][107]. Jest ulicą jednokierunkową[72][108], z możliwością jazdy samochodem z północy, od ulicy Podwale, w kierunku południowym, tj. do ulicy Stanisława Małachowskiego i ulicy Józefa Piłsudskiego[72]. Wzdłuż całej długości ulicy zbudowana jest droga dla rowerów, powiązana z drogami biegnącymi wzdłuż ulic: Podwale (kontrapas i droga rowerowa), gen. Karola Kniaziewicza (kontraruch), Tadeusza Kościuszki (kontrpass), Stanisława Małachowskiego i Józefa Piłsudskiego (drogi dla rowerów)[72][109]. Na placu przed budynkiem Silver Tower Center usytuowana jest stacja naprawy rowerów, a na placu przed dworcem Wrocław Główny zadaszone parkingi dla rowerów[109]. Po ulicy na całej jej długości w ramach wrocławskiej komunikacji miejskiej kursują autobusy wyznaczonych linii autobusowych z zespołem przystanków rozlokowanych na odcinku pomiędzy ulicą Tadeusza Kościuszki i placem Konstytucji 3 Maja. Dla części linii autobusowych jest to przystanek końcowy, w tym dla autobusów miejskich łączących dworzec Wrocław Główny z portem lotniczym. Przystanki te wchodzą w skład zespołu przystanków o nazwie Dworzec Główny (Dworcowa)[72][88].

Ulica położona jest na dwóch działkach ewidencyjnych, biegnących przez całą długość ulicy, z których jedna położona jest w obrębie Południe, a druga w obrębie Stare Miasto. Granicą tych działek przebiega podział osiedli Przedmieście Świdnickie i Przedmieście Oławskie[61][99][110][111]. Działki te mają powierzchnię odpowiednio: 4378 m2[110] i 5347 m²[111], co łącznie daje 9725 m² pola powierzchni[f], na której położona jest ulica Dworcowa[61][110][111].

Znaczenie obszaru i ulicy

[edytuj | edytuj kod]

Ulica Dworcowa przebiega przez obszar zabudowy śródmiejskiej[112][113], w strefie centralnej[114], gęsto wypełniony tkanką miejską[34], charakteryzującej się przemieszaniem zabudowy o podstawowej funkcji mieszkaniowej z zabudową także o innym przeznaczeniu[35], przede wszystkim zabudową mieszkalno-usługową[115]. Teren ten położony jest w ramach centralnego ośrodka usługowego miasta, rejon skrzyżowań z ulicą Tadeusza Kościuszki oraz ulicami Józefa Piłsudskiego i Stanisława Małachowskiego leży w zakresie ulic handlowych[116][117], a południowy odcinek w paśmie działalności gospodarczej[116].

Południowy kraniec ulicy Dworcowej wraz z placem przed dworcem Wrocław Główny i przed budynkiem Silver Tower Center oraz ulicą Józefa Piłsudskiego stanowi ogólnomiejski rdzeń przestrzeni publicznych o charakterze reprezentacyjnym[118][119][120][121]. Pozostały, zasadniczy odcinek ulicy określany jest jako przestrzeń ogólnomiejska, podobnie jak powiązane ulice: Podwale (bulwar ogólnomiejski), Tadeusza Kościuki i Stanisława Małachowskiego[118]. W tym układzie szczególne znaczenie ma ciąg ulic: Józefa Piłsudskiego i Stanisława Małachowskiego, jako zbiorcza droga stanowiąca przestrzeń publiczną o charakterze ogólnomiejskim i korytarz transportu publicznego[122]. Za południowym krańcem ulicy rozpościera się teren stacji i zabudowa dworca Wrocław Główny. Sam dworzec oraz położony po południowej stronie linii kolejowej dworzec autobusowy należą do grupy najważniejszych węzłów przesiadkowych, które klasyfikowane są jako węzły śródmiejskie[123][124][125][126], a razem jako węzeł miejsko-aglomeracyjny[114].

Zabudowa i zagospodarowanie

[edytuj | edytuj kod]

Układ urbanistyczny

[edytuj | edytuj kod]
Ul. Dworcowa 11, 11a, 11b
Plac przed dworcem
Po prawej ul. Dworcowa 25-33
Dworzec z budynku Silver Tower Center

Obszar zabudowy przez który przebiega ulica Dworcowa uznawany jest za teren o zdefiniowanym układzie kompozycyjnym, z liniowymi i kwartałowymi elementami go tworzącymi[127]. W układzie urbanistycznym dominuje ukształtowanie bloków urbanistycznych w postaci kwartałów zabudowy, w ramach których umiejscowiono funkcje reprezentacyjne na zewnątrz kwartału, a funkcje użytkowe do wewnątrz. Dominuje tu pierzejowa zabudowa wzdłuż ulic[35]. Wskazuje się ponadto na gęstą sieć uliczną i linii transportu publicznego[128]. Przy północnym, początkowym krańcu ulicy zdefiniowano rozwinięcie widokowe z ulicy Podwale na fosę, promenadę i Wzgórze Partyzantów[127][129], a przy południowym, końcowym krańcu ulicy takie rozwinięcie obowiązuje z ulicy Józefa Piłsudskiego na zabytkowy dworzec Wrocław Główny[27][127]. Ulica przebiega przez obszar zabudowy średniowysokiej do 25 m, przy czym w ramach tej strefy wyznaczono tu śródmiejski obszar podwyższenia wysokości zabudowy[130]. W tym układzie zabudowy budynek Silver Tower Center stanowi lokalną dominantę[127].

Ponadto wskazuje się, że nowe ukształtowanie zabudowy wykreowało powstanie dwóch placów przy ulicy Dworcowej i krzyżujących się z nią ulicach poprzecznych. Jest to plac u zbiegu z ulicą Tadeusza Kościuszki – nowa przestrzeń, wnętrze – wokół Trzonolinowca, wytworzony w latach 80. i 90. XX wieku, będący wynikiem ukształtowania linii zabudowy powstałych wówczas budynków oraz istniejących budynków starych[131][132] oraz trójkątny plac ukształtowany w latach 2012-2014 przed budynkiem Silver Tower Center utworzony na śladzie dawnego cmentarza żydowskiego i drogi strzelińskiej biegnącej po północno-wschodniej jego stronie z niewielkimi obszarowymi formami zieleni wypoczynkowej[52][133].

Zabudowa

[edytuj | edytuj kod]

Północny odcinek ulicy to zabudowa pierzejowa budynków mieszkalnych i mieszkalno-usługowych, w tym kamienic, o wysokości od czterech do sześciu kondygnacji nadziemnych[27][134][135][136]. Wyższa zabudowa współczesna pojawia przy skrzyżowaniu ulicy Dworcowej z ulicą Tadeusza Kościuszki, gdzie znajdują się budynki o ośmiu kondygnacjach[134] i dwunastu (Trzonolinowiec)[134][137]. Przy południowym odcinku znajduje się powojenna zabudowa o pięciu lub sześciu kondygnacjach nadziemnych[134]. Dopuszcza się uzupełnienie zabudowy przy południowym odcinku zabudową plombową o wysokości 6 kondygnacji nadziemnych z wymogiem wykonania w budynku przejazdu bramowego do wnętrza kwartału oraz zmianę funkcji istniejących budynków mieszkalnych lub ich części na usługi centrotwórcze[138]. Docelowo jednak zaleca się wyburzenie istniejącej zabudowy po jej dekapitalizacji i zastąpienie jej obiektami o architekturze tworzącej obudowę północnej pierzei reprezentacyjnego placu przed dworcem Wrocław Główny. Ponadto zabudowa ta wzdłuż ulicy Dworcowej powinna przywracać przedwojenną linię zabudowy[121].

Budynki przedwojenne wymienione są w rozdziale Ochrona i zabytki. Wśród współczesnych charakterystycznych budynków można wymienić:

Trzonolinowiec
eksperymentalny budynek z lat 1961–1967 o jedenastu[g] kondygnacjach nadziemnych, wysokości strukturalnej 36 m, powierzchni zabudowy 38 m², kubaturze 8200 m3, w którym znajduje się 40 lokali mieszkalnych[47][137][139]; budynek uznawany bywa za awangardowy w skali światowej, ze względu na nowy ówcześnie kształt bryły oraz systemowe detale architektowiczno-konstrukcyjne; nowym elementem wyróżniającym ten obiekt pośród innych budynków jest podcień parteru ze skosami lin oraz detal zwieńczenia składający się z głowicy trzonu z zamocowanymi linami nośnymi; pierwotnie elementem nośnym był trzon, na którym w głowicy i stopie zamontowano liny nośne, z którymi związano brzegi stropów prefabrykowanych (oparcie stropów na linach nośnych, a z drugiej strony na trzpieniu); oprócz wymienionych, unikalnych elementów architektoniczno-konstrukcyjnych zwraca się uwagę także na technologię realizacji budynku poprzez podnoszenie hydrauliczne trzonu i wraz z nim płyt stropowych złożonych uprzednio na poziomie terenu[48].
 Główny artykuł: Trzonolinowiec.
Silver Tower Center
zbudowany w latach 2012–2014, o 54,65 m wysokości, 14 kondygnacjach nadziemnych (część niższa o 6 kondygnacjach nadziemnych) i dwóch podziemnych, powierzchni całkowitej 30 500 m², powierzchni zabudowy 2600 m², kubaturze 119 724 m3, 184 miejscach parkingowych; w budynku znajduje się hotel Ibis Styles o 133 pokojach hotelowych[51][53][140].
 Główny artykuł: Silver Tower Center.
Budynek Kościuszki 83-89
zbudowany w latach 2013–215, o sześciu kondygnacjach nadziemnych i jednej podziemnej, z 60 lokalami mieszkalnymi i 28 lokalami usługowymi[55][141].

Zieleń

[edytuj | edytuj kod]

Przy ulicy Dworcowej nie ma miejskich terenów zieleni. Takie tereny znajdują się za fosą miejską (Promenada Staromiejska), nad którą przebiega ulica Podwale[52][118][129], stanowiąca bulwar ogólnomiejski[118]. Formy zieleni w postaci alei, szpalerów i zieleni przyulicznej związane są z powiązanymi ulicami: Podwale, Tadeusza Kościuszki oraz Józefa Piłsudskiego i Stanisława Małachowskiego[52]. Ponadto wyznaczono niewielkie obszarowe formy zieleni wypoczynkowej na placach przed dworcem Wrocław Główny[52][119] i budynkiem Silver Tower Center[52][54][142][143][120] oraz zieleni sportowej w części kwartału zabudowy ulicy Dworcowej, Józefa Piłsudskiego, Gwarnej i Tadeusza Kościuszki[52][144].

Punkty adresowe, budynki

[edytuj | edytuj kod]

Punkty adresowe przy ulicy Dworcowej (z podziałem na budynki, wg stanu na marzec 2022 r.)[145]:

  • strona zachodnia – numery nieparzyste:
  • strona wschodnia – numery parzyste:
    • ulica Dworcowa 2[200]: kamienica[27] mieszkalna o 4 kondygnacjach nadziemnych[201]
    • ulica Dworcowa 4[202]: kamienica[27] mieszkalna o 4 kondygnacjach nadziemnych[203]
    • ulica Dworcowa 6[204]: kamienica[27] mieszkalna o 4 kondygnacjach nadziemnych[203]
    • ulica Dworcowa 8[205]: kamienica[27] mieszkalna o 4 kondygnacjach nadziemnych[206]
    • ulica Dworcowa 10[207]: kamienica[27] mieszkalna o 4 kondygnacjach nadziemnych[208]
    • ulica Dworcowa 12[209]: kamienica[27] mieszkalna o 4 kondygnacjach nadziemnych[210]
    • ulica Dworcowa 14[211]: budynek mieszkalny o 8 kondygnacjach nadziemnych[212]
    • ulica Dworcowa 16a[213], 16b[214]: budynek mieszkalny o 8 kondygnacjach nadziemnych[215]
    • ulica Dworcowa 18-20[216]: działka niezabudowana[217]
    • ulica Dworcowa 22[218], 24[219], 26[220]: budynek mieszkalny o 6[h] kondygnacjach nadziemnych[221]
    • ulica Dworcowa 28[222], 30[223], 32[224]: budynek mieszkalny o 6[h] kondygnacjach nadziemnych[225] z usługami komercyjnymi wbudowanymi w parter budynku[226].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Ulica przebiega przez cztery rejony statystyczne o wykazanej w poniższej tabeli gęstości zaludnienia i ilości zameldowanych osób, przy czym dane pochodzą z 31.12.2021 r.[227]

Demografia[227]
Rejon statystyczny nr Liczba osób zameldowanych Gęstość zaludnienia [lud./km²] Położenie numery adresowe
933340 888 18 063 strona zachodnia od 1 do 11b
933400 425 14 156 strona zachodnia od 13 do 29
931130 706 26 908 strona wschodnia od 2 do 8
931150 978 20 603 strona wschodnia od 10 do 32

Ochrona i zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Ulica przebiega na granicy dwóch obszarów podlegających ochronie. Obszar po stronie zachodniej ulicy, podlega ochronie i jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków pod pozycją Przedmieście Południowe, a ulica Dworcowa stanowi wschodnią granicę chronionego obszaru[228][229][230][231]. Ochronie podlega przede wszystkim historyczny układ urbanistyczny Przedmieścia Południowego kształtowany w różnych okresach historycznych począwszy od XIII wieku, następnie od około 1840 r. do początku lat 60. XX wieku. Obszar ten obejmuje historyczny układ urbanistyczny przedmieścia na południe od Podwala Świdnickiego, w rejonie ulicy Sądowej i Grabiszyńskiej, Kolejowej, placu Rozjezdnego, ulicy Swobodnej, Józefa Piłsudskiego i Dworcowej we Wrocławiu. Stan jego zachowania określa się na 4 – dobry / 5 – bardzo dobry[232][233]. Natomiast wschodnia strona ulicy położona jest w obszarze Przedmieścia Oławskiego wpisanego jako obszar do rejestru zabytków dnia 20.06.2005 r. decyzją o wpisie nr 538/A/05[234][235][236][237][238]. Tu również ochronie podlega przede wszystkim układ przestrzenny kształtowany od XIII do XIX wieku[237][239]. Ulica przecina także na południowym krańcu strefę ochrony historycznych założeń zieleni obejmującą plac przed budynkiem Silver Tower Center i teren w kierunku zachodnim do ulicy Gwarnej dawnego cmentarza żydowskiego[9][18][238][20][21].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków[27]:

Obiekty zabytkowe
obiekt[i], położenie powstanie, rodzaj ochrony[j] fotografia
strona zachodnia
Kamienica
ulica Podwale 66[27][240][241][242][243][244][245] 		1850 r., 1905 r.[27] (1855 r.[245])
rodzaj ochrony: rejestr zabytków pod nrem A/2075/570/Wm z dnia 27.09.1996 r.[27][241][242][243][244]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z częściowo usługowym przyziemiem
ulica Dworcowa 1[27][246][247] 		1906 r.
rodzaj ochrony: inny[27]
Kamienica
ulica Dworcowa 1a[27][248][249] 		1878 r.
rodzaj ochrony: inny[27]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem
ulica Dworcowa 1b[27][250][251] 		około 1880 r.
rodzaj ochrony: inny[27]
Kamienica
ulica Dworcowa 9[27][252][253] 		1862 r.
rodzaj ochrony: inny[27]
Kamienica
ulica Dworcowa 11[27][254][255] 		1846 r.
rodzaj ochrony: inny[27]
strona wschodnia
Kamienica
ulica Podwale 67[27][256][257][258] 		1883 r.
rodzaj ochrony: gez, mpzp[27]
Kamienica
ulica Dworcowa 2[27][259][260] 		około 1890 r.
rodzaj ochrony: gez, mpzp[27]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem
ulica Dworcowa 4[27][261][262] 		około 1890 r.
rodzaj ochrony: gez, mpzp[27]
Kamienica "Pod Palmą", obecnie budynek mieszkalny z częściowo usługowym przyziemiem
ulica Dworcowa 6[27][263][264] 		około 1890 r.
rodzaj ochrony: gez, mpzp[27]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z częściowo usługowym przyziemiem
ulica Dworcowa 8[27][265][266] 		około 1880 r.
rodzaj ochrony: gez, mpzp[27]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem
ulica Dworcowa 10[27][267][268] 		około 1880 r.
rodzaj ochrony: gez, mpzp[27]
Kamienica
ulica Dworcowa 12[27][269][270] 		około 1880 r.
rodzaj ochrony: gez, mpzp[27]
Budynek mieszkalny tzw. trzonolinowiec
ulica Tadeusza Kościuszki 72[27][49][50] 		lata 1963-1967
rodzaj ochrony: gez, mpzp[27]

Baza TERYT

[edytuj | edytuj kod]
Nr 10 po prawej, widok w kierunku ul. Podwale

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)[271]:

  • województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
  • powiat: Wrocław (0264)
  • gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska; Wrocław-Stare Miasto (0264059) delegatura
  • Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto; Wrocław-Stare Miasto (0986946) delegatura
  • kategoria/rodzaj: ulica
  • Nazwa ulicy: ul. Dworcowa (04434)[59][272].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b W różnych źródłach można spotkać nieco różniące się między sobą daty. Wszystkie jednak odnoszą się do przełomu XIX i XX wieku.
  2. ↑ Jeden z nielicznych zachowanych tego typu elementów ulicznej architektury (prawdopodobnie zachowały się dwa takie obiekty). Pierwotnie ten egzemplarz stał w przeciwnym narożniku placu, tj. na rogu ulicy gen. Henryka Dąbrowskiego i drogi przypisanej do placu Konstytucji 3 Maja[53][54].
  3. ↑ Podany tu przebieg ulicy Dworcowej, jako łączący ulicę Podwale z ulicą Stanisława Małachowskiego oraz Józefa Piłsudskiego, zgody jest z numeracją adresową położonych przy ulicy posesji, która zarówno po stronie zachodniej (numery nieparzyste) jak i wschodniej (numery parzyste) rozpoczyna się niskimi numerami przy ulicy Podwale, a kolejne numery nadano rosnąco w kierunku południowym; najwyższe numery adresowe przypisane do ulicy Dworcowej znajdują się w rejonie ulicy Józefa Piłsudskiego oraz placu Konstytucji 3 Maja[59]. Inaczej jednak określono przebieg tej ulicy w zestawieniu udostępnianym przez zarządcę drogi – Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta (ZDiUM) – a mianowicie wskazano jej przebieg od ulicy Stanisława Małachowskiego do ulicy Podwale[61]. Takie też określenie znajduje się także w uchwale Rady Miejskiej Wrocławia nadającej tej ulicy kategorię drogi gminnej[273]. Można w tym kontekście także wspomnieć, iż podany w niniejszym artykule przebieg ulicy zgody jest z dopuszczalnym kierunkiem ruchu samochodów po ulicy Dworcowej, jako ulicy jednokierunkowej, gdyż ruch na niej dopuszczalny jest właśnie od ulicy Podwale do ulic Stanisława Małachowskiego oraz Józefa Piłsudskiego[72].
  4. ↑ Nadanie ulicy Dworcowej kategorii drogi gminnej nastąpiło uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia z 13.09.2012 r. nr XXXI/685/12 z mocą od 1 stycznia 2013 r.[61][100]. Przed tą datą ulica posiadała kategorię drogi powiatowej o numerze 1693 D[100].
  5. ↑ Nadanie numeru drodze gminnej (ulicy Dworcowej) nastąpiło uchwałą Zarządu Województwa Dolnośląskiego z 20.12.2013 r. nr 5126/IV/13[61][101].
  6. ↑ a b Nieco inna powierzchnia działek wynika z danych pobranych z portalu GEO-INFO prowadzonego przez Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, odpowiednio: 4 380 m²[274] i 5 346 m²[275], co łącznie daje 9 726 m² pola powierzchni[f] na której położona jest ulica Dworcowa[61][274][275].
  7. ↑ W różnych źródłach można znaleźć różne informacje o liczbie kondygnacji Trzonolinowca. Tu podano liczbę kondygnacji – jedenaście, która widnieje w rejestrze budynków katastru miejskiego Wrocławia[139]. Można jednakże spotkać informacje o innej liczbie kondygnacji tego budynku, np. trzynaście[137], dwanaście[45]. Tak samo występują rozbieżności co do innych parametrów budynku, np. powierzchni zabudowy: 38 m²[139] lub 28 m²[137]
  8. ↑ a b Prawdopodobnie błędny wpis (marzec 2022 r.) w portalu prowadzonym przez Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, gdyż budynki mają fizycznie pięć kondygnacji nadziemnych.
  9. ↑ Uwaga, część informacji o aktualnym stanie budynku i sposobie jego użytkowania zapodana na wrocławskim geoportalu, mapie gminnej ewidencji zabytków, może być nieaktualna.
  10. ↑ Rodzaj ochrony: gez – gminna ewidencja zabytków, mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, inny lub rejestr zabytków.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 3.
  2. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 723 (Przedmieście Świdnickie.
  3. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 722 (Przedmieście Oławskie).
  4. ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 673 (Piłsudskiego Józefa).
  5. ↑ a b c d e f Harasimowicz 2006 ↓, s. 433-434 (Kościuszki Tadeusza).
  6. ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 514 (Mały Wygon).
  7. ↑ a b c Antkowiak 1970 ↓, s. 103-104 (Kniaziewicza).
  8. ↑ a b c d e f Antkowiak 1970 ↓, s. 108 (Konstytucji).
  9. ↑ a b c d Antkowiak 1970 ↓, s. 65 (Gwarna).
  10. ↑ Heyduk 2012 ↓, s. 46 (Flurstr.).
  11. ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 110-112 (Kościuszki).
  12. ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 187-190 (Podwale).
  13. ↑ a b Bińkowska 2013 ↓, s. 602-604 (Podwale).
  14. ↑ a b Heyduk 2012 ↓, s. 112 (Palmstr.).
  15. ↑ a b c d e Antkowiak 1970 ↓, s. 263-267 (Świerczewskiego).
  16. ↑ Łagiewski 1985 ↓, s. 312.
  17. ↑ a b c d e f Harasimowicz 2006 ↓, s. 122 (Cmentarze żydowskie).
  18. ↑ a b c d e f g Bielawski i b.d. ↓.
  19. ↑ a b c d e f g h i j k l m Antkowiak 1970 ↓, s. 44-46 (Dworcowa).
  20. ↑ a b c UMWD 2022 ↓, Mapy historyczne: 1866.
  21. ↑ a b c d e f g h i UMWD 2022 ↓, Mapy historyczne: 1901.
  22. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 168-169 (Dworzec Kolei Górnośląskiej).
  23. ↑ a b c Nogaj 2012 ↓, s. 0-9.
  24. ↑ a b Jerczyński 2001 ↓.
  25. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 169 (Dworzec Kolejowy Wrocław Główny).
  26. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 985-986 (Wrocławski Węzeł Kolejowy).
  27. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Gminna Ewidencja Zabytków.
  28. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 184 (Estakada kolejowa).
  29. ↑ a b Heyduk 2012 ↓, s. 109 (Ohlauer Stadtgraben).
  30. ↑ a b Heyduk 2012 ↓, s. 131 (Schweidnitzer Stadtgraben).
  31. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 835 (Stawowa).
  32. ↑ a b c d e f g Harasimowicz 2006 ↓, s. 399 (Konstytucji 3 Maja).
  33. ↑ UMWr SIP Studium 2018 ↓, Studium ... 2018 s. 25-26.
  34. ↑ a b Mironowicz 2016 ↓, s. 32.
  35. ↑ a b c Mironowicz 2016 ↓, s. 34.
  36. ↑ a b c d e f g h i j Bińkowska 2013 ↓, s. 541 (poz. 456 Plac Konstytucji 3 Maja).
  37. ↑ Heyduk 2012 ↓, s. 47 (Fränkelplatz).
  38. ↑ Heyduk 2012 ↓, s. 46 (Fontaneplatz).
  39. ↑ a b c d e f g h UMWD 2022 ↓, Mapy historyczne: 1926-37.
  40. ↑ a b c Antkowiak 1970 ↓, s. 108 (Konstytucji)).
  41. ↑ Eysymontt i in. 2008 ↓, s. 24-25 (poz. 16), 29 (poz. 20), 34-35 (poz. 25).
  42. ↑ a b c UMWD 2022 ↓, Mapy historyczne: 1948.
  43. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 392-393 (Komunikacja samochodowa).
  44. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 168 (Dworzec autobusowy).
  45. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 921 (Trzonolinowiec).
  46. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 103 (Burzyński Jacek).
  47. ↑ a b Molicki 2001 ↓, s. 94, 103 (poz.17).
  48. ↑ a b c SARP 1996 ↓, s. 35-35, 47, 59.
  49. ↑ a b UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 3635.
  50. ↑ a b WUOZ 2022 ↓, poz. 3462.
  51. ↑ a b urbanity.pl 2022 ↓, Silver Tower Center.
  52. ↑ a b c d e f g UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 9.
  53. ↑ a b c d Kokoszkiewicz 2014 ↓, s. 2.
  54. ↑ a b c d Kokoszkiewicz 2015 ↓, s. 1.
  55. ↑ a b urbanity.pl 2022 ↓, Osiedle Centrum.
  56. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Inwestycje miejskie, ID 2627.
  57. ↑ a b Heyduk 2012 ↓, s. 152 (Tauentzienstr.).
  58. ↑ Heyduk 2012 ↓, s. 51 (Gartenstr.).
  59. ↑ a b c d e f UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 1374 (ul. Dworcowa).
  60. ↑ a b c Heyduk 2012 ↓, s. 19 (Bahnhofstr.).
  61. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p ZDiUM drogi 2022 ↓, poz. 1002 (Dworcowa).
  62. ↑ Heyduk 2012 ↓, s. 7 (Am Hauptbahnhof).
  63. ↑ Heyduk 2012 ↓, s. 20 (Bahnhofstr./Kobierzycka).
  64. ↑ Heyduk 2012 ↓, s. 20 (Bahnhofstr./Przystankowa).
  65. ↑ Heyduk 2012 ↓, s. 19-21.
  66. ↑ ZDiUM drogi 2022 ↓, poz. 4295-4301 (Podwale).
  67. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA: nr 975 (Podwale).
  68. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 14: Z88.
  69. ↑ a b RMWr 2004 ↓, § 47 ust. 1.
  70. ↑ ZDiUM drogi 2022 ↓, poz. 2190 (Kniaziewicza Karola).
  71. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA: nr 308 (ul. gen. Karola Kniaziewicza).
  72. ↑ a b c d e f g h i j UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Komunikacja i transport.
  73. ↑ RMWr 2004 ↓, § 55 ust. 1.
  74. ↑ ZDiUM sygnalizacja 2022 ↓, s. 1 (poz. 6).
  75. ↑ ZDiUM drogi 2022 ↓, poz. 2422-2425 (Kościuszki Tadeusza).
  76. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA: nr 639 (ul. Tadeusza Kościuszki).
  77. ↑ RMWr 2000 ↓, § 20 pkt 4, 5.
  78. ↑ a b UMWr SIP Studium 2018 ↓, mapa.
  79. ↑ UMWr BIP 2019 ↓, Projekt: MPZP § 35 ust. 2 pkt 1.
  80. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 14: Z90.
  81. ↑ ZDiUM drogi 2022 ↓, poz. 2285-2286 (Konstytucji 3 Maja plac).
  82. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA: nr 1837 (pl. Konstytucji 3 Maja).
  83. ↑ RMWr 2000 ↓, § 20 pkt 53.
  84. ↑ ZDiUM sygnalizacja 2022 ↓, s. 1 (poz. 27).
  85. ↑ ZDiUM drogi 2022 ↓, poz. 4206-4208 (Piłsudskiego Józefa).
  86. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA: nr 84 (ul. marsz. Józefa Piłsudskiego).
  87. ↑ a b RMWr 2000 ↓, § 20 pkt 8.
  88. ↑ a b c UMWr SKM 2022 ↓.
  89. ↑ UMWr BIP 2021 ↓, Projekt: MPZP § 22 ust. 2 pkt 3.
  90. ↑ UMWr BIP 2019 ↓, Projekt: MPZP § 32 ust. 2 pkt 4.
  91. ↑ a b c d UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 14: Z89.
  92. ↑ UMWr BIP 2021 ↓, Projekt: MPZP § 22 ust. 2 pkt 1.
  93. ↑ UMWr BIP 2019 ↓, Projekt: MPZP § 32 ust. 2 pkt 1.
  94. ↑ ZDiUM drogi 2022 ↓, poz. 3060-3062 (Małachowskiego Stanisława).
  95. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA: nr 406 (ul. Stanisława Małachowskiego).
  96. ↑ a b c RMWr 2000 ↓, § 20 pkt 9.
  97. ↑ a b RMWr 2000 ↓, § 20 pkt 47.
  98. ↑ RMWr 2000 ↓, § 17 ust. 21 pkt 6.
  99. ↑ a b UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Osiedla Wrocławia.
  100. ↑ a b c RMWr 2012 ↓, § 1, 2, 5, zał. poz. 91.
  101. ↑ a b ZWD 2013 ↓, § 1 pkt 16 lit. d poz. 9295.45..
  102. ↑ UMWD 2022 ↓, BDOT10k.
  103. ↑ RMWr 2004 ↓, § 48 ust. 1.
  104. ↑ RMWr 2004 ↓, § 48 ust. 2 pkt 1.
  105. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Mapa wysokościowa.
  106. ↑ GUGiK 2022 ↓, Geoportal krajowy, obiekty topograficzne.
  107. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, BDOT500.
  108. ↑ RMWr 2000 ↓, § 20 pkt 46.
  109. ↑ a b UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Mapa rowerowa.
  110. ↑ a b c UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Mapa własności, dz. Stare Miasto, AR_36, 7/2.
  111. ↑ a b c UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Mapa własności, dz. Południe, AR_8, 73/4.
  112. ↑ Mironowicz 2016 ↓, s. 33 (Ryc. 13).
  113. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 8.
  114. ↑ a b UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 14.
  115. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 6.
  116. ↑ a b UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 5.
  117. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 13.
  118. ↑ a b c d UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 11.
  119. ↑ a b RMWr 2000 ↓, § 17 ust. 16, 17.
  120. ↑ a b RMWr 2000 ↓, § 16 ust. 54, 55.
  121. ↑ a b RMWr 2000 ↓, § 16 ust. 36.
  122. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Osiedla kompletne.
  123. ↑ UMWr SIP Studium 2018 ↓, s. 263, 266.
  124. ↑ UMWr SIP Studium 2018 ↓, s. 359-360 (KJU A8).
  125. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Osiedla kompletne, poz. A11 K_01.
  126. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Osiedla kompletne, poz. A11 K_02.
  127. ↑ a b c d UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 4.
  128. ↑ UMWr SIP Studium 2018 ↓, s. 25-26.
  129. ↑ a b UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Mapa przyrodnicza.
  130. ↑ UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 7a.
  131. ↑ SARP 1996 ↓, s. 47.
  132. ↑ RMWr 2004 ↓, § 40 ust. 2 pkt 2, zał.–mapa.
  133. ↑ RMWr 2000 ↓, § 16 ust. 54, 55, zał.–mapa.
  134. ↑ a b c d ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5.
  135. ↑ RMWr 2004 ↓, § 37.
  136. ↑ RMWr 2004 ↓, § 40.
  137. ↑ a b c d urbanity.pl 2022 ↓, Trzonolinowiec.
  138. ↑ RMWr 2000 ↓, § 16 ust. 35.
  139. ↑ a b c ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.52/10.1_BUD.
  140. ↑ UMWD 2022 ↓, Mapa: Ewidencja obiektów hotelarskich ....
  141. ↑ RMWr 2000 ↓, § 16 ust. 50, 51.
  142. ↑ Kokoszkiewicz 2014 ↓, s. 1, 2.
  143. ↑ Turowski 2014 ↓.
  144. ↑ RMWr 2000 ↓, § 16 ust. 41, 42, 43.
  145. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 1947 ul. Gwarna.
  146. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 19904 ul. Dworcowa 1.
  147. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/39.1_BUD.
  148. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 33259 ul. Dworcowa 1a.
  149. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/40.1_BUD.
  150. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 42009 ul. Dworcowa 1b.
  151. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/41.1_BUD.
  152. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 8435 ul. Dworcowa 3.
  153. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 8430 ul. Dworcowa 3a.
  154. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 620 ul. Dworcowa 3b.
  155. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 8433 ul. Dworcowa 5.
  156. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 8435 ul. Dworcowa 7.
  157. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 618 ul. Dworcowa 7a.
  158. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 619 ul. Dworcowa 7b.
  159. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.13/1.1_BUD.
  160. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 50038 ul. Dworcowa 5a.
  161. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 20127 ul. Dworcowa 5b.
  162. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 32194 ul. Dworcowa 5c.
  163. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/44.1_BUD.
  164. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 33259 ul. Dworcowa 9.
  165. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/11.1_BUD.
  166. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 34286 ul. Dworcowa 9a.
  167. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.12.1_BUD.
  168. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 69546 ul. Dworcowa 9b.
  169. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/46.1_BUD.
  170. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 39642 ul. Dworcowa 9d.
  171. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/35.1_BUD.
  172. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 45700 ul. Dworcowa 11.
  173. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/3.1_BUD.
  174. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 46344 ul. Dworcowa 11a.
  175. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 45423 ul. Dworcowa 11b.
  176. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.6/33.1_BUD.
  177. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 26887 ul. Dworcowa 13.
  178. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 57446 ul. Dworcowa 15.
  179. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 26201 ul. T. Kościuszki 69.
  180. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 17760 ul. T. Kościuszki 71.
  181. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 32450 ul. T. Kościuszki 73.
  182. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.30/7.1_BUD.
  183. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 5990 ul. Dworcowa 17.
  184. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 17343 ul. Dworcowa 19.
  185. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 45294 ul. Dworcowa 21.
  186. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 31661 ul. Dworcowa 23.
  187. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.30/7.2_BUD.
  188. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 30500 ul. Dworcowa 25.
  189. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 27253 ul. Dworcowa 27.
  190. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 54649 ul. Dworcowa 29.
  191. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 23072 ul. Dworcowa 33.
  192. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 15937 ul. Dworcowa 106.
  193. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 29245 ul. Dworcowa 108.
  194. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 57741 ul. Dworcowa 110.
  195. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 56976 ul. Dworcowa 112.
  196. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 13091 ul. Dworcowa 114.
  197. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 66321 ul. Dworcowa 114a.
  198. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 28186 ul. Dworcowa 116.
  199. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.30/7.3_BUD.
  200. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 47124 ul. Dworcowa 2.
  201. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.7.1_BUD.
  202. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 37667 ul. Dworcowa 4.
  203. ↑ a b ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.8/1.1_BUD.
  204. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 29699 ul. Dworcowa 6.
  205. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 13558 ul. Dworcowa 8.
  206. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.8/10.1_BUD.
  207. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 13041 ul. Dworcowa 10.
  208. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.49/3.1_BUD.
  209. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 27251 ul. Dworcowa 12.
  210. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.49/5.1_BUD.
  211. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 5062 ul. Dworcowa 14.
  212. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.51/8.1_BUD.
  213. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 55508 ul. Dworcowa 16a.
  214. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 49845 ul. Dworcowa 16b.
  215. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.51/8.2_BUD.
  216. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 27572 ul. Dworcowa 18-20.
  217. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.52/17.
  218. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 46844 ul. Dworcowa 22.
  219. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 25088 ul. Dworcowa 24.
  220. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 32932 ul. Dworcowa 26.
  221. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.75/1.1_BUD.
  222. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 25084 ul. Dworcowa 28.
  223. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 23457 ul. Dworcowa 30.
  224. ↑ UMWr SIP EMUiA 2022 ↓, UiA nr 28016 ul. Dworcowa 32.
  225. ↑ ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.75/1.2_BUD.
  226. ↑ RMWr 2000 ↓, § 16 ust. 46.
  227. ↑ a b UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Demografia.
  228. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 53.
  229. ↑ WUOZ 2018 ↓, Przedmieście Południowe.
  230. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 10413.
  231. ↑ UMWr BIP 2021 ↓, Projekt: MPZP § 7 pkt 3 lit. a, pkt 4.
  232. ↑ UMWr SIP Studium 2018 ↓, s. 359-360 (KJU A8).
  233. ↑ WUOZ 2018 ↓, Przedmieście Południowe - karta ewidencyjna.
  234. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 51.
  235. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 10411.
  236. ↑ NID geoportal 2022 ↓, Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_UU.11798.
  237. ↑ a b NID 2021 ↓, s. 210.
  238. ↑ a b UMWr SIP Mapy 2022 ↓, Studium 2018, Rys. 12.
  239. ↑ NID zabytek.pl 2022 ↓, Przedmieście Oławskie.
  240. ↑ UMWr BIP 2021 ↓, Projekt: MPZP § 7 pkt 3 lit. b.
  241. ↑ a b UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 6569.
  242. ↑ a b WUOZ 2022 ↓, poz. 6226.
  243. ↑ a b NID geoportal 2022 ↓, Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.94034.
  244. ↑ a b NID 2021 ↓, s. 230.
  245. ↑ a b NID zabytek.pl 2022 ↓, kamienica: Wrocław, Podwale 66.
  246. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1445.
  247. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1390.
  248. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1446.
  249. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1391.
  250. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1447.
  251. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1392.
  252. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1452.
  253. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1397.
  254. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1454.
  255. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1399.
  256. ↑ urbanity.pl 2022 ↓, Podwale 67.
  257. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 6570.
  258. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 6227.
  259. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1448.
  260. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1393.
  261. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1449.
  262. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1394.
  263. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1450.
  264. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1395.
  265. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1451.
  266. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1396.
  267. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1453.
  268. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1398.
  269. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, GEZ poz. 1455.
  270. ↑ WUOZ 2022 ↓, poz. 1400.
  271. ↑ GUS 2022 ↓, ULIC.
  272. ↑ GUS 2022 ↓, ULIC: 04434.
  273. ↑ RMWr 2012 ↓, Zał. poz. 91.
  274. ↑ a b ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0001.AR_36.7/2.
  275. ↑ a b ZGKiKM 2022 ↓, EGiB: G5 026401_1.0022.AR_8.73/4.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
  • Ulica Dworcowa, [w:] Wrocław, Przedmieście Oławskie [online], fotopolska.eu, ID: u148946 [dostęp 2022-03-03] (pol.).
  • ul. Dworcowa, [w:] Wrocław, Przedmieście Oławskie [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 586119 [dostęp 2022-03-03] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Dworcowa_we_Wrocławiu&oldid=74295285”