Przejdź do zawartości

Urbanizacja

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Szanghaj – fragment największego pod względem liczby ludności miasta świata (w roku 2010)[1]
Gęstość sieci miejskiej w województwach Rzeczypospolitej Obojga Narodów ok. 1650 roku

Urbanizacja – proces koncentracji ludności w punktach[2] przestrzeni geograficznej, głównie na obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności danego obszaru, dzięki czynnikom społeczno-kulturowym, demograficznym i ekonomicznym[3]. Urbanizacja oznacza także przestrzenny rozwój miast oraz zmianę stylu życia na miejski[4].

Płaszczyzny urbanizacji

[edytuj | edytuj kod]

Urbanizacja odbywa się na kilku płaszczyznach[5][6]:

  • demograficznej – ukazuje zmiany liczby ludności miejskiej oraz ilościowy rozwój miast
  • ekonomicznej – pokazuje zmiany źródeł utrzymania ludności rolniczej i proces powstawania zawodów nierolniczych na obszarach wiejskich
  • społecznej – upowszechnianie się miejskiego stylu życia,
  • przestrzenno-architektoniczna – wzrost obszarów miejskich i tworzenie nowych miast oraz nabywanie cech miejskich przez inne jednostki osiedleńcze, a także zmiany form przestrzennych,
  • techniczna.

Ze względu na współczynnik urbanizacji państwa można podzielić na trzy grupy:

  • o niskim wskaźniku urbanizacji – do 40%
  • średnim (40–60%)
  • wysokim, powyżej 60%.

Socjologiczne i geograficzno-demograficzne ujęcie urbanizacji

[edytuj | edytuj kod]
Rozmieszczenie miast w przestrzeni geograficznej Polski

Hope Tisdale w roku 1942 wprowadził definicję demograficzną urbanizacji, która określała ją jako koncentrację ludności w punktach przestrzeni oraz wzrost liczby tego typu punktów. Ze względu na to, że w definicji tej nie użyto pojęcia miasta i jak należy pojmować samo miasto, jest ona niezbyt użyteczna przy porównaniach stopnia urbanizacji w różnych częściach świata. W ujęciu geograficznym punkty te różnią się od wsi wielkością i funkcjami. Ze względu na delimitację granic miast, włączanie w ich obszary uprzednich terenów wiejskich, razem z zamieszkiwaną przez nie ludnością, w krótkim czasie miasta dzięki decyzjom administracyjnym są powiększane, co powoduje płynność danych statystycznych[7].

W ujęciu socjologicznym miasto traktowane jest jako miejsce przeciwstawne obszarom wiejskim, ze względu na styl życia i powiązane z nim takie cechy jak: przestrzenna segregacja mieszkańców, bezosobowe relacje społeczne, racjonalność działań i pojawianie się anomii. Te założenia wprowadzone zostały przez działającego w szkole chicagowskiej Louisa Wirtha w roku 1938. Zbudowane one zostały na badaniach miast amerykańskich w okresie przedwojennym, a następnie przyjęto je jako uniwersalne[8]. Jednak częściowo model biegunowy (miasto-wieś) zaczął być odrzucany w latach 50. XX wieku, wraz z badaniem procesów urbanizacji w krajach Trzeciego Świata, jak i w krajach rozwiniętych. Głównie odrzucono jego założenie, że wielkość, gęstość i heterogeniczność społeczności, rozumiane jak trzy główne cechy miasta, będą korelować z innymi cechami, a także stwierdzono, że nie tylko na obszarach wiejskich, ale i w wielkich miastach grupy pierwotne odgrywają ważne role w życiu społecznym[9].

Przebieg urbanizacji na świecie

[edytuj | edytuj kod]
Odsetek ludności miejskiej w poszczególnych państwach świata[10]
Śródmieście Toronto (2009)
Nowe osiedle wkomponowane w podmiejskie tereny zielone

Na początku XIX wieku 2,4% populacji świata zamieszkiwała miasta, przy czym w szybko urbanizującej się Anglii i Holandii odsetek mieszkańców miast wynosił około 30%, w Belgii, Szkocji i Japonii około 15 - 20%, a w USA 10%[11]. Do połowy tego wieku liczba mieszkańców miast liczących więcej niż 20 000 wzrosła o 132%, w pierwszej połowie XX wieku o 240%. Głównym czynnikiem mającym wpływ na urbanizację było uprzemysłowienie[12]. W XIX wieku proces ten zachodził głównie w Europie i Ameryce Północnej. Po II wojnie światowej zaczął on także zachodzić w krajach Trzeciego Świata, a w rozwiniętych krajach kapitalistycznych z kolei zaczęły następować procesy dezurbanizacji i kontrurbanizacji[13].

Na początku XXI wieku najbardziej zurbanizowane obszary świata to:

Najmniej zurbanizowane kraje znajdują się w Afryce, zwłaszcza Wschodniej (Rwanda, Burundi) i Azji Południowej (Bhutan).

W Polsce współczynnik urbanizacji wynosi według ostatniego spisu powszechnego 59,4% i wykazuje tendencję spadkową[14].

Według prognoz, do roku 2025 liczba ludności krajów rozwijających się osiągnie 4 miliardy[15], a 63% ludności świata będą stanowić mieszkańcy miast[16].

Wpływ na środowisko

[edytuj | edytuj kod]

Na początku 2017 roku zespół specjalistów pod kierunkiem prof. Mariny Alberti z University of Washington ogłosił wyniki przeprowadzonych analiz, które wyraźnie wskazały na wpływ urbanizacji na geny wielu gatunków kluczowych dla ekosystemu[17].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ World: largest cities and towns and statistics of their population. World Gazetteer. [dostęp 2010-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-10)].
  2. ↑ Jan Węgleński: hasło Urbanizacja. W: Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002, s. 275-276. ISBN 83-88164-61-9.
  3. ↑ Grzegorz Węcławowicz: Geografia społeczna miast. Warszawa: PWN, 2003, s. 62. ISBN 83-01-14050-X.
  4. ↑ Jan Węgleński: hasło Urbanizacja. W: Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002, s. 276. ISBN 83-88164-61-9.
  5. ↑ Marek Szczepański, Bohdan Jałowiecki: Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej. Warszawa: Scholar, 2002, s. 104. ISBN 83-88495-86-0.
  6. ↑ Bohdan Jałowiecki: Płaszczyzny urbanizacji. W: Sławomir Solecki, Marian Malikowski: Społeczeństwo i przestrzeń zurbanizowana. Rzeszów: WSP, 1999, s. 193-196. ISBN 83-7262-024-5.
  7. ↑ Bohdan Jałowiecki: Płaszczyzny urbanizacji. W: Sławomir Solecki, Marian Malikowski: Społeczeństwo i przestrzeń zurbanizowana. Rzeszów: WSP, 1999, s. 193. ISBN 83-7262-024-5.
  8. ↑ Giddens 2004 ↓, s. 598.
  9. ↑ Jan Węgleński: hasło Urbanizacja. W: Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002, s. 275-277. ISBN 83-88164-61-9.
  10. ↑ Economic and social statistics on the countries and territories of the world. Unicef. [dostęp 2010-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-07)]. (ang.).
  11. ↑ Giddens 2004 ↓, s. 594.
  12. ↑ Marek Szczepański, Bohdan Jałowiecki: Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej. Warszawa: Scholar, 2002, s. 104-105. ISBN 83-88495-86-0.
  13. ↑ Grzegorz Węcławowicz: Geografia społeczna miast. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 60-61. ISBN 83-01-14050-X.
  14. ↑ Sabina Waszczuk "Kobiet jest więcej", Express Bydgoski 23 XII 2011
  15. ↑ Grzegorz Węcławowicz: Geografia społeczna miast. Warszawa: PWN, 2003, s. 61. ISBN 83-01-14050-X.
  16. ↑ Giddens 2004 ↓, s. 595.
  17. ↑ PAP: Urbanizacja przyspiesza ewolucję. Nauka w Polsce, 2017-01-09. [dostęp 2017-01-11].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Urbanizacja&oldid=69071781”