Szelężnik większy

Szelężnik większy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	szelężnik
Gatunek	szelężnik większy
	Nazwa systematyczna
	Rhinanthus serotinus (Schönh) Oborny.; Fl. bad. 2:669. 1806
Synonimy
	Rhinanthus angustifolius C.C. Gmel; Rhinanthus major auct.; Alecterolophus major Rchb.; Alectorolophus glaber (Lam.) Beck; Alectorolophus montanus (Saut.) Fritsch;
	Rhinanthus angustifolius C.C. Gmel; Rhinanthus major auct.; Alecterolophus major Rchb.; Alectorolophus glaber (Lam.) Beck; Alectorolophus montanus (Saut.) Fritsch;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Szelężnik większy (Rhinanthus serotinus) – gatunek rośliny z rodziny zarazowatych. Występuje w Europie i Azji (w części zachodniej, na Kaukazie i na Syberii)^[3]. W Polsce gatunek pospolity na obszarze całego kraju.

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona i naga lub delikatnie owłosiona, wysokości 20–80 cm. Nie rozgałęzia się, lub rozgałęzia się tylko w górze. Jest miejscami czarno wybarwiona.
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście jajowato lancetowate, słabo zaostrzone. Pomiędzy najwyższym rozgałęzieniem łodygi a kwiatostanem brak liści, lub występuje co najwyżej 1 para liści. Przysadki szerokotrójkątne (z wyjątkiem dwóch najniższych par), nagie i blade. Dolne ząbki przysadek są wąsko zaostrzone i mają długość do 5 mm, górne są co najmniej dwukrotnie mniejsze.
Kwiaty: Kwiaty o koronie dwuwargowej, żółtej, zebrane w kłosy. Wyrastają w kątach bladych przysadek. Kielich nagi, lśniący i rozdęty, na bokach spłaszczony, na szczycie zwężony. Korona ma długość 17–22 mm i słabo zgiętą rurkę. Gardziel korony jest zamknięta, gdyż dolna warga ściśle przylega do górnej. Ząbki górnej wargi są fioletowe, a na szczycie wargi występuje z każdej strony wyraźny ząbek.
Korzeń: Słabo rozwinięty system korzeni, ale ze ssawkami, dzięki którym korzysta z korzeni sąsiednich roślin.
Owoc: Rozdęta torebka. Znajdujące się w niej nasiona szeleszczą przy ruchach rośliny. Nasiona w zależności od podgatunku i odmiany są szerokooskrzydlone, lub nieoskrzydlone.

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina półpasożytnicza czerpiąca za pomocą ssawek wodę wraz z solami mineralnymi z korzeni innych roślin. Kwiaty równoczesne, kwitną od maja do lipca, zapylane są przez błonkówki^[4]. Roślina miododajna. Jednak do nektaru znajdującego się na dnie dość długiej rurki kwiatowej mogą się dostać tylko owady o długim aparacie gębowym. Trzmiele i pszczoły zazwyczaj wygryzają otwór w dole korony i spijają przez niego nektar^[5].
Siedlisko: Występuje na łąkach i jako chwast na polach uprawnych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Centauretalia cyani^[6]
Cechy fitochemiczne: Roślina trująca, zawiera aukubinę trującą zarówno dla ludzi, jak i bydła i z tego względu na łąkach stanowi gatunek niepożądany^[7].

Zmienność

Tworzy mieszańce z szelężnikiem nadobnym, sz. mniejszym, sz. włochatym.
Występuje w kilku podgatunkach i odmianach.

Zastosowanie

Był dawniej stosowany w lecznictwie ludowym jako roślina lecznicza.

Zagrożenia i ochrona

Podgatunek ssp. apterus umieszczony jest na polskiej czerwonej liście w kategorii DD (stopień zagrożenia nie może być określony)^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-08].
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-08].

[4] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[5] D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[7] Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]