Prawda (tygodnik powstania styczniowego)
Częstotliwość | |
---|---|
Państwo | |
Wydawca | |
Organ prasowy |
jw. |
Tematyka | |
Język | |
Pierwszy numer | |
Ostatni numer | |
Redaktor naczelny | |
Liczba stron |
2–4 |
Prawda – jedno z wydawanych w czasie powstania styczniowego tajnych czasopism, które ukazywało się w okresie od kwietnia do lipca 1863 roku. W tekstach akcentowano niezależność od Rządu Narodowego, apelowano o porozumienie między stronnictwami białych i czerwonych, potępiano przejawy ugodowości władz powstańczych oraz wyrażano sceptycyzm w sprawie skutecznej interwencji innych mocarstw. Nie zajmowano się problematyką socjalno-ekonomiczną uznając, że sprawy te powinny być rozstrzygnięte po odzyskaniu niepodległości.
Tło historyczne
[edytuj | edytuj kod]Po upadku powstania listopadowego w Królestwie Polskim Komitet Cenzur rygorystycznie ograniczał jawny obieg informacji. Przygotowujące kolejne powstanie tajne koła patriotyczne tworzyły konspiracyjne drukarnie, w których powielano różnego rodzaju pisma, stosując różne techniki drukarskie, np. litografowanie rękopisów lub metody zecerskie[1].
Wiosną i w lecie 1863 roku, po wybuchu powstania styczniowego, miesięcznie ukazywało się 19–28 numerów różnych czasopism. Pochodziły z drukarni narodowych Wydziału Prasy RN oraz z wydawnictw prywatnych, tworzonych z inicjatywy grup reprezentujących różne stronnictwa polityczne. W całym okresie powstania ukazało się łącznie ponad 300 numerów prasy tajnej, w tym 212 w Królestwie Polskim[1][2][a].
Redakcja, druk i kolportaż
[edytuj | edytuj kod]Informacje o składzie redakcji „Prawdy” nie są kompletne. Wiadomo, że pismo redagowało wiele osób, m.in. Władysław Sabowski (sympatyzujący z czerwonymi dziennikarz, literat i poeta), Aleksander Kraushar, Henryk Merzbach, Józef Warzymski. Zecerami byli Józef Harasimowicz i Jan Wójcicki. Drukarnie znajdowały się prawdopodobnie w Jabłonnie i Zasławiu oraz w Warszawie (róg ul. Żurawiej i Kruczej)[3].
Pismo było wydawane niemal regularnie (w przybliżeniu co tydzień), co charakteryzowało niewiele tajnych wydawnictw. Stosowano druk obustronny z łamaniem na 2 lub 3 szpalty. W zachowanych egzemplarzach obserwuje się zmienny format czcionek, co było wówczas stosowane ze względów konspiracyjnych. W okresie 19 kwietnia – 19 czerwca wydano 9 numerów 1-kartkowych (po 2 strony), a w okresie 26 czerwca – 27 lipca – 3 numery 2-kartkowe (po 4 strony)[3].
Kolportażem zajmowali się przede wszystkim warszawscy studenci. Gazety, roznoszone w rękawach mundurów, trafiały głównie do czytelników w Warszawie (w mniejszej liczbie – na prowincji). Cena pisma wynosiła: 10–15 groszy[3].
Treść czasopisma
[edytuj | edytuj kod]Pismo było wydawane z własnej inicjatywy, lecz z początkową autoryzacją reaktywowanego Tymczasowego RN (21 marca – 23 maja) i Rządu czerwonych prawników (23 maja – 10 czerwca). W tym okresie było najpoważniejszym organem prasy powstańczej[3]. Z biegiem wydarzeń pismo straciło poparcie RN, publikując treści niezgodne z postawą RN Karola Majewskiego (14 czerwca – 17 września). W związku z opublikowaniem 26 czerwca artykułu Powstanie polskie i dyplomacja[4] redakcja otrzymała urzędowe ostrzeżenie, które opublikowano w następnym numerze, 6 lipca, wraz z redakcyjnym komentarzem[5]. Sprawa stała się sensacją przekraczającą granice Polski – była tematem komentarzy, publikowanych w prasie zachodniej[3]. Berlińskie pismo satyryczne – „Kladderadatsch”[6] – opublikowało karykaturę, bardzo nieprzychylną dla władz tłumiących wolność słowa[3].
Rządowa krytyka spowodowała, że „Prawdę” potępiono w innych tajnych polskich czasopismach, nie tylko warszawskich. Redaktorzy zostali w ten sposób zmuszeni do zawieszenia wydawania pisma. Informację o tej decyzji zamieszczono w numerze 12, który ukazał się 27 lipca (z dwutygodniowym opóźnieniem)[3].
Numer | Data | Treść | Źródło |
Nr 1 | 19 kwietnia | Na stronie 1 zamieszczono treść pozwolenia na wydawanie pisma, udzielonego przez Komitet Centralny jako Rząd Narodowy 10 kwietnia 1863 r. W pozwoleniu zaznaczono, że pismo nie będzie bezpośrednim wyrazicielem woli RN. Wstępny artykuł redakcyjny dotyczył przede wszystkim zamiaru zachowania niezależności pisma. Równocześnie apelowano o uznanie konieczności oddania nieograniczonej władzy przywódcom powstania, cytując m.in. zdanie M. Mochnackiego: rewolucja powinna być carem w swojem państwie. Na stronie 2 zamieszczono wiadomości zagraniczne m.in. informację o notach w sprawie polskiej, wystosowanych do Petersburga przez rządy Austrii, Francji i Anglii. Przekazano uzyskaną „z pewnego źródła” informację, że Cesarz Napoleon otrzymał odpowiedź twierdzącą na skierowane do „gabinetu turyńskiego” pytania o możliwość wystawienia armii 60 tys. sprzymierzonych (w przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności). Przytoczono też tekst odezwy Wiktora Hugo do żołnierzy rosyjskich, ogłoszonej wcześniej (luty 1863) w piśmie Kołokoł; w tym m.in. zdania: Rycerze rosyjscy! niech was natchną Polacy; nie bijcie się z niemi. Macie przed sobą w Polsce nie wroga, lecz wzór. |
[7] [8] |
Nr 2 | 29 kwietnia | Na stronie 1 redakcja podjęła polemikę z autorami artykułu Interessa rewolucji powszechnej i narodowości, zamieszczonego w nr 88 i 91 „Dziennika Powszechnego”, w którym ostrzegano przed groźbą „kommunizmu”. Redaktorzy „Prawdy” napisali m.in.: Głównym i istotnym orężem rewolucji naszej są nie dzikie kommunistyczne namiętności proletarjatu, nie rabunek i pożoga, nie stryczek i trucizna, ale swojska kosa i znane od wieków męstwo Polskiej młodzieży. – To moskwa[b] sieje komunizm, ale od kommunizmu zginie. […] Niech więc „Dziennik” ostrzega tego, kto mu płaci… Na stronie 2, kontynuując polemikę, napisano m.in. Walka obecna jest tak szczytna i święta, że ślepy tylko lub zaprzedany nie widzi ważnych jej skutków dla przyszłości Narodu naszego. |
[9] [10] |
Nr 3 | 7 maja | Na stronie 1 zamieszczono artykuł wstępny pt. Polityka rewolucyjna. I. Autorzy przypomnieli podział Polaków na „czerwonych” i „białych”, wskazali korzystne zmiany ich postaw, ułatwiające porozumienie, m.in. w sprawie wspólnych celów polityki wewnętrznej. Napisano m.in. Obecna nasza rewolucja jest przede wszystkim polityczna; gdy odbudujemy narodowość w należnych nam granicach, pomyślimy o oczyszczeniu jej z innego złego. […] Wszyscy jak jeden mąż powstać winniśmy, by rząd najeźdźców nie miał oparcia na żadnej warstwie ludności. Poruszono kwestie zdobywania finansowych środków na prowadzenie walki. Za najważniejszą uznano władzę, która w czasie rewolucji powinna być absolutną […], centralną […], rozumną […] i energiczną. Na tej samej stronie zamieszczono nekrolog Stefana Bobrowskiego, naczelnika Warszawy i nadzwyczajnego Komisarza Centralnego Komitetu, który zginął w pojedynku. Na stronie 2 przedstawiono sylwetkę zmarłego oraz okoliczności, w których do pojedynku doszło, bezpośrednio związane z walką stronnictw politycznych (Stefan Bobrowski sprzeciwiał się dyktaturze Mariana Langiewicza). Opisano też kilka innych wydarzeń, które miały miejsce w kraju na początku maja |
[11] [12] |
Nr 4 | 12 maja | Numer poświęcono, niemal w całości, sprawie „listy dobrodziejstw” caratu dla Polski, opisanej 26 kwietnia w „Journal de Saint-Petersburg”[13], a później (4 maja) w „Dzienniku Powszechnym” (cyt.: żeby przekonać „większą część czasopism europejskich” jak się mylą rozpowiadając że nic dla Polski nie zrobiono za panowania Alexandra II). Redakcja komentuje wszystkie kategorie „łask i dobrodziejstw” cara: 1. Amnestje Akty łaski i miłosierdzia carskiego, 2. Wyznania, 3. Pensje, 4. Drogi kommunikacyjne, 5. Reorganizacja instytucji politycznych i administracyjnych, 6. Wychowanie Publiczne, 7. Reformy w stosunkach włościańskich, 8. Rozciągnięcie prawa powszechnego do izraelitów w Królestwie, 9. Reorganizacja różnych innych władz administracyjnych Królestwa, 10. Reformy sądowe, 11. Wypracowania innych projektów prawodawczych i administracyjnych, 12. Władza wykonawcza i administracyjna. W podsumowaniu stwierdzono m.in.: …naród związał się w konfederacją zbrojną i już nie chce od cara reformy, a sam ją z orężem w ręku przeprowadza. Każe carowi ustąpić z granic swoich za Bug i Niemen, za Dniepr i Dźwinę. Królestwo spieszy na pomoc Litwie i Rusi, bo jeżeli samo było ofiarą, to stokroć razy większą była nieszczęśliwa i Ruś i Litwa. Poza własnym komentarzem zamieszczono – w dziale Wiadomości bieżące – tekst artykułu na ten sam temat, zamieszczonego 4 maja w dzienniku „Morning Post”, organie Lorda Palmerstona. |
[14] [15] |
Nr 5 | 18 maja | Na obu stronach numeru zamieszczono drugą część artykułu pt. Polityka rewolucyjna. II, odnoszącą się do stosunków z Zagranicą. We wstępie redaktorzy napisali m.in.: Jesteśmy narodem podbitym, lecz nie zniweczonym; […] jesteśmy całością rozerwaną politycznie, ale jednolitą w samym rdzeniu… oraz …winniśmy rozważyć cośmy czynić powinni by nie zostać martwym, a więc godnym odcięcia członkiem rodziny europejskiej. Pisząc o stosunkach z Rosją i Niemcami podkreślali różnicę między stosunkiem do rządów i do narodów obu sąsiednich państw, wskazując konieczność odzyskania ziem zajętych przez obu zaborców i możliwość zgodnej współpracy narodów. Napisali m.in. Wprzód nam bagnetem zamkną usta, nim przestaniemy mówić o całej i pracować dla całej Polski. Taka może być polityka dzisiejszej rewolucji polskiej w stosunku do zaborów. Po krótkiej analizie postawy narodów i rządów Europy Zachodniej wobec powstania napisali m.in., że jest istotne …by Zagranica wiedziała, że powstanie nasze nie jest wojną proletarjatu z patrycjatem, lecz walką o niepodległość polityczną. Wprawdzie na zagranicę wiele liczyć nie możemy, jednak lepiej jest mieć tysiąc przyjaciół, jak jednego nieprzyjaciela. W odrębnym rozdziale Karność powstańcza autorzy wrócili do spraw wewnętrznych, akcentując konieczność karności zarówno w walce, jak w służbie publicznej. […]…zalecajmy posłuszeństwo jedni drugim, by nie zginąć w rozterkach…. W dziale Wiadomości bieżące zamieszczono tekst artykułu wydrukowanego 7 maja w „Morning Post”, ilustrujący zachodnioeuropejskie opinie o treści odpowiedzi Gabinetu Petersburskiego na noty trzech mocarstw w sprawie Polski. |
[16] [17] |
Nr 6 | 23 maja | Numer zawiera:
W trzecim z tych tekstów zawarto krytyczne opinie o sytuacji w polskim wojsku, np. Tak u nas bywało, że pan R. niechciał służyć pod panem B., bo jakże hrabia ma słuchać mieszczucha? A pan Z., nie chciał przyjąć w pomoc pana J., bo chciał by przy nim została sława. Pan M. zaś mniema, że tylko jego plany i planiki mogą zbawić Polskę, więc intryguje pod panem L., i tak bez końca. |
[18] [19] |
Nr 7 | 3 czerwca | W artykule wstępnym ponownie wyrażono przekonanie o nieskuteczności działań dyplomatycznych (fragment: Moskwa szydzi sobie z […[ przyjaznych oświadczeń dworów zagranicznych i powiada, że nas przyjmie do swojego miłosiernego serca jak tylko broń złożymy. Czyż to nie szyderstwo z nas i z demokracji?). Tekst kończy wezwanie: Naprzód więc, naprzód a zgodnie, bo nas przeklinać będą przyszłe pokolenia, żeśmy nie warci byli zwać się Polakami, zostawując im kajdany niewoli i najłaskawsze carskie ukazy. Resztę numeru wypełniają:
|
[20] [21] |
Nr 8 | 12 czerwca | Na stronie 1 zamieszczono obszerny artykuł nt. Powstanie polskie i dyplomacja, ponownie wskazujący na nieskuteczność zabiegów dyplomatycznych i konieczność kontynuacji walki. Na stronie 2 znalazły się:
|
[22] [23] |
Nr 9 | 19 czerwca | Na stronie 1 zamieszczono trzecią część artykułu pt. Polityka rewolucyjna, odnoszącego się do stosunków z Zagranicą. We wstępie podzielono państwa Europy na trzy kategorie: państwa zupełnie nie zainteresowane sprawą polską (Persja, Danja, Holandja, Portugalia), zainteresowane pośrednio (królestwo Włoskie i Szwecja) i związane z Polską wspólnością interesów narodowych (Francja, Anglia, Austria). Poza tym stwierdzono m.in., że: …w polityce, a zwłaszcza w polityce europejskiej, uczuciowość bardzo podrzędną odgrywa rolę… oraz: Dziś, w każdem wdaniu się mocarstw w uciśnioną sprawę, w każdem jej wyłączeniu z rubryki sporu między buntowniczemi niewolnikami, a legalnym samodzierżcą, widzieć trzeba ukryty za parawanem filantropji materjalny interes, list zastawny, którego kupony staną się w przyszłości własnością orędowników
Kolejno opisano – na tle historycznym – stanowisko Austrii, Francji i Anglii.
|
[24] [25] |
Nr 10 | 26 czerwca | Na stronie 1 opublikowano Wiadomości urzędowe, a w tym informacje:
Pod urzędowymi informacjami zamieszczono tekst redakcyjny, zaczynający się od retorycznego pytania: Dokąd idziemy? W tekście znalazło się m.in. wezwanie: Wszyscy do obozu lub do urzędu, wszyscy do ojczystej służby! A jak nikt nie może się żadnym obowiązkiem wymawiać od noszenia karabinu, tak nikt brakiem nominacji na urzędnika nie wytłómaczy się z swéj bezczynności w ogólnéj pracy; dziś każdy żołnierzem lub urzędnikiem być powinien.
W artykule Powstanie polskie i dyplomacja (jego treść, która zaważyła na dalszych losach pisma, była analizowana w kolejnych wydaniach) zawarto rozważania dotyczące stanowiska, jakie powinna zajmować Polska w czasie spodziewanego kongresu europejskiego. W treści znalazły się m.in. stwierdzenia:
|
[26] [4] [27] [28] |
Nr 11 | 6 lipca | Zawartość wydania stanowią:
|
[5] [29] [30] [31] |
Nr 12 | 27 lipca | Pierwszą stronę numeru odróżnia od poprzednich krój i wielkość czcionki, użytej w tytule PRAWDA. Zawartość wydania stanowią:
|
[32] [33] [34] [35] |
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W wykazie czasopism, zamieszczonym w pracy Krzysztofa Dowgirda pt. „Historia prasy polskiej – lata 1831–1914”, nie zostało wymienione pismo „Prawda” wydawane w roku 1863. Wymieniono tylko tytuł ukazujący się od roku 1881, w którym dominowała publicystyka Aleksandra Świętochowskiego (Prawda. Tygodnik Polityczny, Społeczny i Literacki)
- ↑ We wszystkich tekstach redaktorzy konsekwentnie stosowali małą literę w nazwach własnych, określających przeciwnika („moskwa”, „moskale”), mimo że część czytelników zawracała uwagę na brak „bezstronności gramatycznej” (zob. nr 2, s.2). Równie konsekwentnie stosowali literę wielką w wyrazach Naród, Ojczyzna, Rząd.)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Danuta Murzynowska, Joanna Potęga: Prasa tajna 1861–1864. [w:] Powstanie styczniowe (prasa tajna) [on-line]. www.bn.org.pl. [dostęp 2013-01-11]. (pol.).
- ↑ Krzysztof Dowgird: Historia prasy polskiej – lata 1831–1914. [w:] Reporterzy.info, media i dziennikarstwo [on-line]. www.reporterzy.info. [dostęp 2013-01-16]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Biblioteka Narodowa: Prawda. [w:] Opis tytułu [on-line]. www.bn.org.pl, 2007. [dostęp 2013-01-12]. (pol.).
- ↑ a b nr 10 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-26.
- ↑ a b nr 11 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-07-06.
- ↑ Dane dotyczące czasopisma: Kladderadatsch. [w:] opr. na podstawie Kladderadatsch, Walther Rathenau (June, 1922) [on-line]. Spartacus Educational Publishers Ltd. [dostęp 2013-01-17]. (ang.).
- ↑ nr 1 s. 1. [w:] „Prawda” (archiwum BN, kopia jpg) [on-line]. 1863-04-19. [dostęp 2013-01-16]. (pol.).
- ↑ nr 1 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-04-19.
- ↑ nr 2 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-04-29.
- ↑ nr 2 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-04-29.
- ↑ nr 3 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-05-07.
- ↑ nr 3 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-05-07.
- ↑ Informacje o czasopiśmie: The St. Petersburg Journals. [w:] The Euler Archive Tour Navigation [on-line]. www.math.dartmouth.edu. [dostęp 2013-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-08)]. (ang.).
- ↑ nr 4 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-05-12.
- ↑ nr 4 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-05-12.
- ↑ nr 5 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-05-18.
- ↑ nr 5 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-05-18.
- ↑ nr 6 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-05-23.
- ↑ nr 6 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-05-23.
- ↑ nr 7 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-03.
- ↑ nr 7 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-03.
- ↑ nr 8 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-12.
- ↑ nr 8 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-12.
- ↑ nr 9 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-19.
- ↑ nr 9 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-19.
- ↑ nr 10 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-26.
- ↑ nr 10 s. 3. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-26.
- ↑ nr 10 s. 4. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-06-26.
- ↑ nr 11 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-07-06.
- ↑ nr 11 s. 3. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-07-06.
- ↑ nr 11 s. 4. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-07-06.
- ↑ nr 12 s. 1. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-07-27.
- ↑ nr 12 s. 2. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-07-27.
- ↑ nr 12 s. 3. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-07-27.
- ↑ nr 12 s. 4. [w:] op. cit. „Prawda” [on-line]. 1863-07-27.