Okolicznik stopnia i miary

Okolicznik stopnia i miary (liczebnikowy) – rodzaj okolicznika pełniący funkcję podrzędną w grupie orzeczenia (podobnie jak dopełnienie). Zazwyczaj określa czasownik, ale może być również określnikiem przymiotnika lub przysłówka. Tworzy z wyrazem określanym związek na zasadzie przynależności (nigdy nie tworzy związku rządu i zgody).

Historia pojęcia

Okolicznik stopnia i miary bywa rozumiany łącznie (np. u Janiny Labochy), rozłącznie (B. Bartnicka i H. Satkiewicz), bądź wymienia się go tylko jako okolicznik miary (tak jest u Zenona Klemensiewicza). Najczęściej jednak następuje połączenie tych dwóch okoliczników w jedną nazwę – okolicznika stopnia i miary.

Cechy

Ogranicza on podstawę pod względem ilościowym, długości, szerokości, ciężaru, objętości, powierzchni, natężenia, rozciągłości w czasie itp.

Może występować jako:

• przysłówek, np.:
  • Książka bardzo się podobała.
  • Był nadzwyczajnie wesoły.
• wyrażenie przyimkowe, np.:
  • Wypili po szklance mleka.
  • Znam wszystkich prócz Joanny.
  • Przyjmuje codziennie oprócz sobót.

W dwóch ostatnich przykładach podstawy wszystkich, codziennie określają (zawężają) okoliczniki: prócz, oprócz.

• liczebnik nieokreślony, np.:
  • Zjadłem kilka cukierków.
  • Kup kilkanaście pomidorów.
• liczebnik określony, np.:
  • Ona ma piętnaście lat.
• rzeczownik w Bierniku, np.:
  • Podróż trwała miesiące.
  • Pracowałem dzień i noc.
• rzeczownik w Narzędniku, np.:
  • Ludzie uciekali tysiącami z zagrożonego miasta.

O okolicznik stopnia i miary pytamy: jak dużo? jak daleko? jak bardzo? w jakim stopniu? jak często? jak szeroko? jak głęboko? z jakim natężeniem? ile?

• Bardzo lubię wiosnę.
• Jest od niej wyższy o głowę.
• Zaczekajcie chwilę!
• Korzenie tego drzewa sięgają do dwóch metrów.
• Odwiedzam ją co niedzielę.
• Szedłem dwa kilometry.
• Jedziemy zbyt wolno.
• Ważę pięćdziesiąt kilogramów.

Zobacz też

• dopełnienie

Bibliografia

• Zenon Klemensiewicz: Zarys składni polskiej, Warszawa 1969, s. 53–54.
• Janina Labocha: Gramatyka polska cz. III Składnia, Kraków 1995, s. 48–49.
• Barbara Bartnicka, Halina Satkiewicz: Gramatyka języka polskiego, Warszawa 1990, s. 186–187.