Nowy budynek gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu
 nr rej. A/5445/1-4 z 21.12.2011[1]
| |
 Nowa siedziba gimnazjum św. Elżbiety od 1903 r., ul. Dawida. Zdjęcie z 1915 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Dawida 1-3 |
| Styl architektoniczny |
niemiecki renesans |
| Architekt |
Karl Klimm (projekt), Richard Plüddemann (idea projektu, współpraca), Julius Nathansohn (kierownictwo budowy, projekt rozbudowy) |
| Kondygnacje |
Trzy |
| Rozpoczęcie budowy |
1901 |
| Ukończenie budowy |
1903 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
| 51,094687°N 17,037391°E/51,094687 17,037391 | |
Budynek dawnego gimnazjum św. Elżbiety (łac. Elizabethanum) – zabytkowy budynek szkolny dawnego pierwszego we Wrocławiu Gimnazjum św. Elżbiety, a obecnie siedziba dwóch Instytutów Uniwersytetu Wrocławskiego: Pedagogiki i Psychologii.
Historia i opis architektoniczny budynku
[edytuj | edytuj kod]Do 1903 roku siedziba pierwszego gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu znajdowała się w centrum miasta przy ulicy św. Elżbiety 3/4. W 1893 roku, z powodu niefunkcjonalnej i ciasnej szkoły, zapadła decyzja o wzniesieniu nowej placówki przy ulicy Dawida 1-3. Prace nad projektem powierzono wówczas Karlowi Klimmowi i Richardowi Plüddemannowi[2]. Na budowę nowej szkoły przeznaczono tereny miejskie leżące na południu miasta, na tzw. Polach Stawowych. Działka pod budowę leżała dokładnie u zbiegu ulic dzisiejszych ulic Dawida i Joannitów[3][4].
Pierwsze szkice budynku autorstwa Plüddemanna zostały sporządzone już w 1897 roku, projekt koncepcyjny wykonano w latach 1898-1899 również przez Plüddemanna, ale przy współpracy Klimma. W latach 1900–1901 zaprezentowano aneks do projektu elewacji zachodniej oraz projekt techniczny. Plüddemannowi pomagał w tym inspektor Nathansohn[3]. Prace rozpoczęte w 1901 roku trwały dwa lata, a oficjalne otwarcie nastąpiło 16 listopada 1903 roku. Koszt prac wyniósł 592 tysiące marek[3]. Podczas ceremonii otwarcia gmachu szkoły Richard Plüddemann otrzymał tytuł królewskiego tajnego radcy budowlanego, a Karl Klimm Order Korony IV klasy[5]. Inwestycja, poza budynkiem szkolnym obejmowała salę gimnastyczną z sanitariatami oraz dom dyrektora z mieszkaniem dla woźnego; założono również ogród i dziedziniec o wymiarach 50 na 60 metrów[3][6].
Budynek został zaprojektowany na planie litery "L". Bryła gmachu utrzymana była w średniowiecznym stylu. Jego fasada rozczłonkowywały liczne ryzality, a cały gmach pokryty został wysokim dachem z licznymi renesansowymi szczytami i wieżą[3]. Swoim wyglądem nawiązywał do historii gimnazjum sięgającej epoki renesansu[7]. Mury wzniesiono z kremowobiałej cegły ułożonej w wątku główkowym i piaskowca[3]. Plüddemann do wystroju elewacji wykorzystał rzeźbione elementy kamienne[8]. Na ścianach elewacji znajdowały się kute w kamieniu secesyjne ornamenty o znaczeniu moralizatorsko-dydaktycznym, m.in. liście i owoce dębu, kasztanowca i sosny jako symbole zdrowia, siły i śmiałości lub wizerunki kruka i sowy jako symbole mądrości, nauki i wiedzy. Tego typu ozdoby wpisywały się w popularny od 1896 roku nurt w pedagogice, znany w Niemczech jako "wychowanie przez sztukę" (Kunsterziehung)[9][a]. Trójkątne szczyty w zakończeniach ozdobione były kwiatonami-szyszkami. Dodatkowe detale elewacji związane były również z symboliką miasta: w zakończeniu głównego szczytu znajdował się herb miasta, zwieńczony trójkątnym, renesansowym frontonem. W narożu balkonu znajdującego się nad portalem głównego wejścia, nad wizerunkiem smoka, znajdowała się rzeźba św. Elżbiety Turyńskiej[6]. Wszystkie elementy kamienne wykonał Carl Schilling z Berlina[5] oraz firma Kūnzel & Hiller z Wrocławia[6]. Nad wejściem do budynku znajdował się napis "Gymnasium zu St Elisabeth Auf den Teichäckern"[3].
Motywem przewodnim dla zaprojektowanych pomieszczeń było światło: w przedsionku budynku znajdował się napis Salve lux post tenebras[6]. Układ wewnętrzny był jednotraktowy: sale lekcyjne zaprojektowane były od strony dziedzińca czyli od strony wschodniej i południowej, a po drugiej stronie, z widokiem na ulicę, znajdowały się korytarze[3]. W sumie zaprojektowano dziewiętnaście sal lekcyjnych, pokój do fizyki, chemii z pomieszczeniami pomocniczymi, bibliotekę, salę do nauki rysunku, salę do nauki śpiewu i aulę. W części parterowej umieszczono pokój dyrektora, pokój dla nauczycieli i salę dla odwiedzających rodziców[5][4]. Sale lekcyjne były dobrze oświetlone i dzięki swojemu położeniu izolowane od hałasu zewnętrznego. Na II piętrze znajdowała się secesyjna aula z bogato ozdobionymi malarsko ścianami, z elementami snycerskimi, z drewnianą wieszarową konstrukcją dachu oraz z wypełnionymi secesyjnymi witrażami oknami[3][4][b]. Jej projektantem był Klimm[3]. Sklepienia korytarzy opierają się na wielkich kamiennych romanizujących kolumnach z kielichowymi kapitelami zdobionymi stylizowaną roślinnością, motywami liści dębu i winorośli[5].
W 1913 roku budynek został powiększony w kierunku południowym, a jego projektantem był architekt i inspektor budowlany, pracownik Miejskiego Biura Zagospodarowania Julius Nathansohn[11][3]. Na dachu nowego skrzydła umieszczono platformę do obserwacji astronomicznych[6].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Jacek Sawiński, Narodowy Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Św. Elżbiety 4. zabytek.pl, 11.2006. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Gryglewska 1998 ↓, s. 151.
- ↑ a b c Harasimowicz 1997 ↓, s. 165.
- ↑ a b c d Gryglewska 1999 ↓, s. 158.
- ↑ a b c d e f Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 469.
- ↑ Gryglewska 1998 ↓, s. 158.
- ↑ Gryglewska 1999 ↓, s. 73.
- ↑ Gryglewska 1999 ↓, s. 89-90.
- ↑ Gryglewska 1999 ↓, s. 90.
- ↑ Biogram J. Nathansona
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Agnieszka Gryglewska: Architektura Wrocławia XIX -XX wieku w twórczości Richarda Plüddemanna. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1999.
- Agnieszka Gryglewska: Richard Plüddemann 1846-1910. Architekt Wrocławia. Wrocław: Archiwum Budowlane Miasta Wrocław, 1998.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t. I. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997.
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).