Mariotte (1911)
 „Mariotte” (1913) | |
| Klasa | |
|---|---|
| Historia | |
| Stocznia | |
| Położenie stępki |
30 marca 1908 |
| Wodowanie |
2 lutego 1911 |
 Marine nationale
| |
| Wejście do służby |
5 lutego 1913 |
| Zatopiony |
26 lipca 1915 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Długość |
64,7 m |
| Szerokość |
4,3 m |
| Zanurzenie |
3,8 m |
| Zanurzenie testowe |
35 m |
| Rodzaj kadłuba |
jednokadłubowy |
| Napęd | |
| 2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 1030 kW (1400 KM) 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 736 kW (1000 KM) 2 śruby | |
| Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Zasięg |
powierzchnia: 1658 Mm przy 10 w. |
| Uzbrojenie | |
| 8 torped | |
| Wyrzutnie torpedowe |
6 × 450 mm (4 wewnętrzne na dziobie, 2 zewnętrzne) |
| Załoga |
32 |
Mariotte (Q74) – francuski eksperymentalny oceaniczny okręt podwodny z okresu I wojny światowej. Został zwodowany 2 lutego 1911 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg, a do służby w Marine nationale wszedł 5 lutego 1913 roku. Początkowo operował na wodach kanału La Manche, a pod koniec 1914 roku został przeniesiony na Morze Śródziemne. Okręt został samozatopiony 26 lipca 1915 roku, po uszkodzeniu przez turecką artylerię w Dardanelach.
Projekt i budowa
[edytuj | edytuj kod]
Na początku XX wieku w skład floty francuskiej wchodziło wiele okrętów podwodnych, jednak były to w większości jednostki o niewielkiej wyporności i słabym uzbrojeniu[1]. 6 lutego 1906 roku Ministerstwo Marynarki Wojennej (fr. Ministère de la Marine) ogłosiło konkurs na projekt szybkiej jednostki zdolnej do operowania z zespołami pancerników, o wyporności ponad 530 ton i zasięgu podwodnym co najmniej 100 Mm[1]. Do konkursu przystąpił m.in. inżynier I klasy Charles Radiguer, przedstawiając swój projekt ministrowi marynarki Gastonowi Thomsonowi w grudniu 1906 roku, i to jego koncepcja uzyskała akceptację[1].
Projekt jednostki bazował na konstrukcji typu Émeraude[2][3]. Długi i cienki kadłub okrętu został zoptymalizowany pod kątem osiągania dużej prędkości zarówno w położeniu nawodnym, jak i pod wodą[4]. W celu poprawy dzielności morskiej okręt miał podwyższoną część dziobową, co nadało jednostce nietypowy wygląd i przydomek „szczoteczka do zębów”[1][3].
„Mariotte” zamówiony został 31 grudnia 1906 roku w arsenale w Cherbourgu[1][5]. Stępkę okrętu położono 30 marca 1908 roku[1][6], a zwodowany został 2 lutego 1911 roku[2][3]. Okrętowi nadano nazwę na cześć wybitnego francuskiego fizyka i botanika z XVII wieku – Edme’a Mariotte’a[1][7].
W momencie wodowania na okręcie zamontowany był tylko prawoburtowy silnik elektryczny: brak było silników wysokoprężnych, a drugi silnik elektryczny zainstalowano między 3 maja a 21 czerwca 1911 roku[1]. Pierwsze próby zanurzeniowe odbyły się w dniach 8–22 sierpnia, a na początku września, po zamontowaniu pełnego zestawu akumulatorów i balastu w miejscu niedostarczonych silników Diesla, odbyły się próby prędkości[1]. Pod wodą okręt osiągnął prędkość 11 węzłów, stając się tym samym najszybszym francuskim okrętem podwodnym[1]. 22 września dokonano pierwszych strzelań torpedowych, a 21 listopada okręt zanurzył się na głębokość 25 metrów[1]. Silniki wysokoprężne zostały zamontowane na jednostce dopiero 28 lipca 1912 roku, a pełny zakres prób prędkości przeprowadzono od 23 listopada do 11 grudnia tego roku[1]. 14 grudnia na redzie Cherbourga „Mariotte” przez 6 godzin poruszał się na powierzchni z prędkością maksymalną, po czym zanurzył się alarmowo w ciągu 25 sekund na głębokość 10 metrów[1]. W wyniku prób stwierdzono niski poziom pływalności (zaledwie 15,5%); podniesiona część dziobowa wprawdzie umożliwiała osiąganie dużych prędkości, lecz przy dużej fali nabierała sporo wody, co powodowało „nurkowanie” dziobu[8].
Dane taktyczno-techniczne
[edytuj | edytuj kod]„Mariotte” był średniej wielkości okrętem podwodnym o konstrukcji jednokadłubowej[3]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 531 ton, a w zanurzeniu 627 ton[2][3][a]. Długość całkowita wynosiła 64,75 metra (61,53 metra na linii wodnej), szerokość całkowita 4,3 metra (3,31 metra na linii wodnej) i zanurzenie 3,82 metra[5][9]. Wysokość wolnej burty miała wielkość 2,47 metra na dziobie i 0,57 metra na rufie[10].
Kadłub charakteryzował się wysokim stosunkiem długości do szerokości wynoszącym 15:1 i podzielony był na dziewięć przedziałów wodoszczelnych[4]. Wewnątrz zamontowano pięć małych zbiorników trymowo-balastowych i duży, umieszczony na śródokręciu centralny zbiornik balastowy; na zewnątrz kadłuba zainstalowano trzy dodatkowe[4]. Łączna pojemność zbiorników wynosiła 70,3 m³[4]. Wewnątrz stępki umieszczony był balast w postaci dwóch ołowianych obciążników, które można było odrzucić umieszczoną w centrali dowodzenia dźwignią[4].
Niewielki kiosk o wysokości 1,68 metra (od pokładu; wliczając wysokość wolnej burty miał wysokość 4,15 metra ponad linią wodną) wyposażony był w dwa peryskopy: dzienny typu C i nocny typu F oraz kompas magnetyczny Modèle 1905[4]. Na pokładzie dziobowym na podnoszonej podczas nawodnego pływania platformie znajdował się drugi kompas magnetyczny, zaś w centrali zamontowany był kompas żyroskopowy Anschütz[4].
Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, czterosuwowe silniki wysokoprężne Sautter-Harlé o mocy 515 kW (700 KM) każdy[2][11]. Napęd podwodny zapewniały dwa silniki elektryczne Bréguet o mocy 368 kW (500 KM) każdy[2][11][b]. Silniki elektryczne zasilane były pod wodą z dwóch baterii akumulatorów kwasowo-ołowiowych po 62 ogniwa[11].
Dwa wały napędzały dwie wykonane z brązu śruby o średnicy 1,72 metra i masie 445 kg każda[11]. Prędkość maksymalna wynosiła 14,26 węzła na powierzchni i 11,66 węzła w zanurzeniu[2][5][c]. Sterowanie odbywało się poprzez dwa rufowe stery kierunku (jeden pod kadłubem, drugi ponad) oraz dwie pary sterów głębokości, umieszczone na dziobie i rufie[11].
Zapas paliwa (którym był olej napędowy) wynosił 20,42 m³ (16,58 tony)[6][12]. Zasięg wynosił 1658 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym (1200 Mm przy prędkości 12 węzłów lub 829 Mm przy prędkości 14 węzłów) oraz 143 Mm przy prędkości 5 węzłów pod wodą (57 Mm przy prędkości 8 węzłów lub 30 Mm przy prędkości 11 węzłów)[9][d]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 35 metrów[9][e]. Autonomiczność okrętu wynosiła 12 dób[11].
Okręt wyposażony był w sześć wyrzutni torped kalibru 450 mm: cztery wewnętrzne na dziobie oraz dwie zewnętrzne systemu Drzewieckiego, z łącznym zapasem 8 torped[2][5][f]. Jednostka mogła przenosić torpedy Modèle 1909R o masie głowicy 114 kg i zasięgu 2000 metrów przy prędkości 33 węzłów (lub 3000 metrów przy prędkości 28 węzłów) lub Modèle 1911V o masie głowicy 110 kg i zasięgu 2000 metrów przy prędkości 36 węzłów[11].
Załoga okrętu składała się z 3 oficerów, 6 podoficerów i 23 marynarzy[9][g]. Do dyspozycji dowódcy była kabina i salonik, oficerowie mieli dwie kabiny umieszczone pod centralą, przedział podoficerski z trzema kojami i tyloma hamakami mieścił się w części dziobowej, zaś marynarze mieli w części rufowej kubryk z 12 kojami i 7 hamakami (dawało to możliwość jednoczesnego odpoczynku przeważającej części załogi)[11]. Załoga miała do dyspozycji trzy toalety i dwa kambuzy[11].
Służba
[edytuj | edytuj kod]
„Mariotte” został wcielony do służby w Marine nationale 5 lutego 1913 roku[1][h]. Jednostka otrzymała numer burtowy Q74[1][2]. Jego pierwszym dowódcą został kpt. mar. (fr. lieutenant de vaisseau) André Math[1]. Okręt początkowo pełnił służbę na wodach kanału La Manche, w 2. eskadrze Flotylli okrętów podwodnych w Calais[3][4]. 1 października 1913 roku nowym dowódcą „Mariotte” został kpt. mar. Joseph Pierre Fabre[9].
W momencie wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 roku okręt wchodził w skład 2. Flotylli okrętów podwodnych[13]. Pod koniec 1914 roku jednostkę przeniesiono do Eskadry Śródziemnomorskiej[3][11]. Z bazy w Tulonie „Mariotte” prowadził służbę patrolową u wybrzeży Prowansji[11].
Po rozpoczęciu przez aliantów kampanii dardanelskiej Francja zdecydowała o wysłaniu w rejon walk także okrętów podwodnych, które miały patrolować cieśniny tureckie i atakować osmańskie jednostki[11]. W lipcu 1915 roku „Mariotte” został skierowany do greckiego portu Mudros[9]. 25 lipca o godzinie 18:00 okręt eskortowany przez kontrtorpedowiec „Poignard” udał się w kierunku przylądka Helles, z zamiarem przedostania się na Morze Marmara w celu dołączenia do brytyjskiego HMS E14[7][9]. Jednostka dopłynęła do portu Seddülbahir, który po 2-godzinnym ładowaniu akumulatorów opuściła 26 lipca o godzinie 3:12, kierując się w głąb Dardaneli[9]. Początkowo okręt poruszał się w pozycji półzanurzonej, o 4:00 zanurzył się na głębokość 8 metrów, a o 4:45 zszedł na 25 metrów, chcąc przepłynąć pod zagrodą minową postawioną w pobliżu Çanakkale[9]. O godzinie 5:34 okręt zaczepił wałem napędowym o minlinę i wobec nieskutecznych prób uwolnienia się z opresji, dowódca wydał rozkaz awaryjnego wynurzenia[9]. Wynurzający się okręt podwodny został zauważony przez załogę baterii Çanakkale, która otworzyła ogień z odległości 200 metrów[9]. Załoga próbowała z powrotem zanurzyć okręt, jednak trwało to zbyt długo i „Mariotte” został wielokrotnie trafiony przez osmańskich artylerzystów[9]. Kpt. Fabre rozkazał zastępcy zasygnalizowanie poddania się, a załodze uszkodzenia ważniejszych mechanizmów okrętowych i samozatopienie; sam zniszczył wszystkie dokumenty[7][9]. Załoga w całości opuściła tonący okręt i została podjęta przez łodzie wysłane przez dowódcę baterii, trafiając do niewoli[9][i].
Wrak okrętu spoczywa na głębokości 5 metrów w pobliżu Çanakkale[9].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Chała 2019 ↓, s. 74 podaje, że wyporność nawodna wynosiła 544,5 tony, zaś podwodna 633,64 tony.
- ↑ Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 148 podaje, że moc silników elektrycznych wynosiła 2 x 700 KM.
- ↑ Jeśli chodzi o osiągi w zanurzeniu, „Mariotte” był w posiadaniu przez 35 lat rekordu prędkości wśród francuskich okrętów podwodnych[1][6].
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 210, Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 148 i Gogin 2021 ↓ podają, że zasięg wynosił 1050 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym oraz 100 Mm przy prędkości 5 węzłów pod wodą.
- ↑ Gogin 2021 ↓ podaje, że dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 40 metrów.
- ↑ Taki zestaw uzbrojenia podają także Chała 2019 ↓, s. 72-73, Fontenoy 2007 ↓, s. 84, Gogin 2021 ↓ i Smith 2011 ↓. Natomiast Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 537 i Moore 1990 ↓, s. 198 podają, że okręt uzbrojony był w siedem wyrzutni torped.
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 210 i Fontenoy 2007 ↓, s. 84 podają, że załoga składała się z 29 osób, zaś Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 148 podaje, że liczyła 26 osób.
- ↑ Gogin 2021 ↓ podaje, że okręt został przyjęty do służby w styczniu 1913 roku.
- ↑ Zatopienie okrętu 26 lipca 1915 roku potwierdza też Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 537 i Perepeczko 2014 ↓, s. 184. Natomiast Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 210, Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 148, Fontenoy 2007 ↓, s. 84, Smith 2011 ↓ i Gogin 2021 ↓ podają, że okręt został zatopiony 27 lipca.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Chała 2019 ↓, s. 71.
- ↑ a b c d e f g h Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 210.
- ↑ a b c d e f g Fontenoy 2007 ↓, s. 84.
- ↑ a b c d e f g h Chała 2019 ↓, s. 72.
- ↑ a b c d Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 148.
- ↑ a b c Gogin 2021 ↓.
- ↑ a b c Smith 2011 ↓.
- ↑ Chała 2019 ↓, s. 71-72.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Chała 2019 ↓, s. 74.
- ↑ Chała 2019 ↓, s. 72, 74.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Chała 2019 ↓, s. 73.
- ↑ Chała 2019 ↓, s. 73-74.
- ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 488.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marcin Chała. Francuska szczoteczka do zębów. „Morze”. Nr 2 (40). V, 2019. Warszawa: ZBiAM. ISSN 2450-3509.
- Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
- Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
- Ivan Gogin: MARIOTTE submarine (1913). Navypedia. [dostęp 2021-01-08]. (ang.).
- Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
- Jean Labayle-Couhat: French warships of World War I. London: Ian Allan Ltd., 1974. ISBN 0-7110-0445-5. (ang.).
- Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
- Andrzej Perepeczko: Od Napoleona do de Gaulle’a. Flota francuska w latach 1789–1942. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-372-1.
- Gordon Smith: World War 1 at Sea, FRENCH NAVY. Naval History Homepage. [dostęp 2021-01-08]. (ang.).
