Lej krasowy
Lej krasowy, lejek krasowy, werteb[1] krasowy – zwykle naturalna forma ukształtowania powierzchni ziemi: okrągłe lub eliptyczne zagłębienie terenu, o głębokości zazwyczaj mniejszej niż średnica, często z podziemnym odwodnieniem. Jego średnica może się wahać od kilkudziesięciu centymetrów do kilkuset metrów. Leje krasowe mogą się formować stopniowo bądź pojawiać się nagle; występują na całym świecie[2][3][4].
Powstawanie
[edytuj | edytuj kod]Leje krasowe powstają na skutek stopniowego usuwania słabo związanego podłoża skalnego (takiego jak wapień) przez płynącą wodę, zapadnięcie się stropu jaskiń czy też obniżenie się lustra wody. Czasem lejem krasowym może być także wejście do położonej głębiej jaskini. Są one powszechne wszędzie tam, gdzie dominującymi skałami są wapień, halit albo inne skały, które stosunkowo łatwo ulegają rozpuszczeniu przez wodę[3][4][5][6].
Kiedy skały zostają rozpuszczone, w ich miejscu powstają puste przestrzenie oraz groty. Zwykle lejki powstają tak wolno, że zauważalna jest niewielka zmiana, ale mogą powstać nagle, gdy nastąpi zawalenie. Takie załamanie może mieć dramatyczne skutki, jeśli nastąpi w środowisku miejskim[3][4][7][8][9].
W Polsce leje kresowe można zobaczyć w Geoparku Krajowym Góra Świętej Anny w Parku Krajobrazowym Góra Świętej Anny[10][11][12][13].
Ciekawe przykłady
[edytuj | edytuj kod]- Bimmah Sinkhole – owalny lej ma wymiary około 50 na 70 metrów i głębokość od 20 do 30 m w Omanie[14].
- Blue Hole – rozpadlina rafy koralowej w Morzu Czerwonym na wodach terytorialnych Egiptu ma postać studni o głębokości 102 metrów i średnicy 60 metrów[15][16].
- Crveno Jezero – największy lej krasowy w Europie znajduje się w Chorwacji. Średnica leja wynosi od 450 do 500 metrów, głębokość leja 530 metrów, a głębokość Crveno Jezero wynosi ok. 245 metrów[17][18][19].
- Dean's Blue Hole – najgłębszy lej krasowy wypełniony wodą morską ma wymiary około 25 na 35 metrów i głębokość 202 na terenie Bahamów[20].
- Great Blue Hole – rozpadlina rafy koralowej w Morzu Karaibskim na terytorium Belize ma postać studni o głębokości ponad 122 metrów i średnicy 300 metrów[21].
- Xiaozhai Tiankeng (chiń. upr. 小寨天坑, ang. Heavenly Pit) – największy na świecie lej krasowy, o głębokości 320 m, znajduje się w chińskich górach Qiyao w okolicach miasta Chongqing). Lej ten w 2001 wpisany został na listę światowego dziedzictwa UNESCO[22][20].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Bimmah Sinkhole – Oman -
Leje krasowe w pobliżu Morza Martwego, powstałe na skutek rozpuszczenia podziemnej soli. -
Heavenly Pit – Chiny -
Great Blue Hole – Belize -
Dean's Blue Hole – Bahamy -
Crveno jezero – Chorwacja
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ werteb – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2023-03-19] (pol.).
- ↑ Henryk Maruszczak, Zjawiska krasowe w skałach górnokredowych międzyrzecza Wisły i Bugu (typ krasu kredy piszącej), „Przegląd Geograficzny”, 38 (3), 1966, s. 339–370, ISSN 0033-2143 (pol.).
- ↑ a b c Sinkholes [online], www.usgs.gov [dostęp 2020-12-20] (ang.).
- ↑ a b c Turcja: huk, a później lej krasowy. Mieszkańcy obawiają się o swoje domy [online], DobraPogoda24.pl, 26 września 2017 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Quarrying and the environment, [w:] Dolines and sinkholes. Caves and karst., Foundations of the Mendips [dostęp 2020-12-20] (ang.).
- ↑ Paweł Woźniak, Rafała Sikora, Tablica 12: Leje krasowe, Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Górnośląski, 13 grudnia 2013 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ "Myślałam, że umrę". Lej krasowy pochłonął dwa samochody [online], tvnmeteo.tvn24.pl, 19 lutego 2017 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Lej krasowy, który pochłonął Amerykanina, ma osiemnaście metrów głębokości [online], tvnmeteo.tvn24.pl, 4 marca 2013 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Ogromny lej krasowy pochłonął hektolitry skażonej wody [online], Onet Podróże, 23 września 2016 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Wulkan, bombowce i kamieniołomy na Górze św. Anny • Racibórz, Rybnik, Wodzisław Śląski, Góra Św. Anny [online], www.nowiny.pl [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Budowa geologiczna obszaru - Geopark Krajowy Góra Św. Anny [online], geopark-goraswanny.pl [dostęp 2020-12-20].
- ↑ Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych - PK Góra Św. Anny - Geopark [online], zopk.pl [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych - PK Góra Św. Anny - Trasa geologiczna [online], zopk.pl [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Bimmah sinkhole [online], Wondermondo, 3 lutego 2013 [dostęp 2020-12-20] (ang.).
- ↑ Blue Hole Dahab [online], Nurkowanie Jolly Diver [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Dahab, [w:] Monty Halls, Miranda Krestovnikoff, Scuba Diving, wyd. 1st American ed., New York: Dk Eyewitness Companions, 2006, s. 267, ISBN 978-0-7566-1949-7 [dostęp 2020-12-20].
- ↑ Crveno Jezero [online], muzeumpamiatka.pl [dostęp 2020-12-20].
- ↑ Modro i Crveno Jezero w Imotski [online], Wakacje w Chorwacji oczami Polaków - CroLove.pl, 12 marca 2017 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Czerwone jezioro, [w:] Spektakularne leje krasowe, METEOPROG [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ a b 12 niesamowitych dziur w ziemi [online], womanadvice.pl [dostęp 2020-12-20] (pol.).
- ↑ Blue Hole - rafy Belize [online], Najlepsze Nurkowania [dostęp 2020-12-20].
- ↑ Wirtualna Polska Media S.A., Lej krasowy Heavenly Pit, Chiny, „turystyka.wp.pl”, 27 czerwca 2014 [dostęp 2020-12-20] (pol.).