Kielisznik (roślina)

Kielisznik
	; Morfologia (kielisznik zaroślowy)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	psiankowce
Rodzina	powojowate
Rodzaj	kielisznik
	Nazwa systematyczna
	Calystegia R.Br; Prodr.Fl.Nov.Holland. 1810
	Typ nomenklatoryczny
	Calystegia sepium R. Brown
Synonimy
	Volvulus Medik.;
	Volvulus Medik.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kielisznik (Calystegia R.Br.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny powojowatych (Convolvulaceae), obejmujący około 25 gatunków^[4]. Rosną w zaroślach i na skrajach lasów, także na żwirowych i piaszczystych wybrzeżach (C. soldanella)^[5]. Występują w strefie klimatu umiarkowanego obu półkul, rzadziej w tropikach^[6]. 13 gatunków rośnie w Kalifornii i są to endemity tego stanu^[6], pozostałe gatunki są zwykle szerzej rozprzestrzenione; 6 rośnie w Chinach^[6], 3 w Europie, 3 na Nowej Zelandii, pojedyncze gatunki spotykane są na pozostałych obszarach kontynentów amerykańskich, w Afryce Południowej, Australii i Azji^[5]. W Polsce rodzimym gatunkiem jest kielisznik zaroślowy (C. sepium), a jako antropofit zadomowiony rośnie kielisznik leśny (C. silvatica)^[7]. Poza odrębnym C. soldanella wszystkie pozostałe gatunki na obszarach, w których zasięgi sąsiadujących gatunków nakładają się – tworzą formy przejściowe, w sumie opisano ok. 70 taksonów mieszańcowych o cechach pośrednich^[6]. Mimo efektownych kwiatów i pokroju raczej rzadko są uprawiane jako ozdobne ze względu na inwazyjność. Do wyjątków należy pełnokwiatowa forma C. hederacea^[5].

Morfologia

Pokrój: Zwykle pnące się zielne (rzadko drewniejące u nasady^[6]) byliny, o pędach osiągających zwykle do 5 m długości, płożących się lub pnących^[5]. Często z podziemnym kłączem^[6]. U roślin pnących łodyga wijąca się (zawsze w prawo), bez wąsów^[8].
Liście: Ulistnienie skrętoległe^[8]. Liście pojedyncze^[5], krótkoogonkowe lub ogonkowe, o blaszce zwykle trójkątnej lub strzałkowatej^[6]
Kwiaty: Wyrastają w wierzchotkach w kątach liści, zwykle pojedyncze, rzadziej po kilka^[6]. Kwiaty są promieniste, obupłciowe i 5-krotne^[8]. Na szypułkach kwiatowych, tuż poniżej kielicha znajdują się dwa podkwiatki podobne do jego działek. Zarówno one, jak i wolne działki kielicha są trwałe^[6]. Płatki korony są lejkowato zrośnięte, z wyraźnym paskiem biegnącym wzdłuż środków płatków. Mają barwę białą, żółtawą do różowej^[6]. Płatki skręcone są w pąku i u nasady posiadają miodniki^[5]. Pręcików jest 5, równej długości, o nitkach przylegających do szyjki słupka. Słupek pojedynczy z górną, jednokomorową zalążnią zawierającą 4 zalążki. Zwieńczony jest dwoma maczugowatymi znamionami^[5]^[6].
Owoce: Kulistawe, nagie torebki zawierające cztery, stosunkowo okazałe nasiona^[5]^[6].

Systematyka

Rodzaj z rodziny powojowatych (Convolvulaceae), w obrębie której zaliczany jest do podrodziny Convolvuloideae i plemienia Convolvuleae. Do plemienia należą poza nim dwa rodzaje: Convolvulus – powój (szeroko rozprzestrzeniony na świecie) i Polymeria (rodzaj endemiczny dla Australii). Rodzaj Calystegia jest monofiletyczny, ale zagnieżdżony wewnątrz rodzaju Convolvulus, czyniąc z niego rodzaj parafiletyczny. Dla poprawnego odzwierciedlenia relacji filogenetycznych konieczne będzie albo włączenie gatunków z rodzaju Calystegia do Convolvulus, albo podzielenie tego drugiego na kilka rodzajów^[9]^[10].

Wykaz gatunków^[4]

Calystegia atriplicifolia Hallier f.
Calystegia catesbeiana Pursh
Calystegia collina (Greene) Brummitt
Calystegia fulcrata (A. Gray) Brummitt
Calystegia hederacea Wall. – kielisznik bluszczowaty^[11]
Calystegia inflata G. Don
Calystegia longipes (S. Watson) Brummitt
Calystegia × lucana G. Don
Calystegia macounii (Greene) Brummitt
Calystegia macrostegia (Greene) Brummitt
Calystegia malacophylla (Greene) Munz
Calystegia occidentalis (A. Gray) Brummitt
Calystegia peirsonii (Abrams) Brummitt
Calystegia pellita (Ledeb.) G. Don
Calystegia polymorpha (Greene) Munz
Calystegia pubescens Lindl.
Calystegia purpurata (Greene) Brummitt
Calystegia sepium (L.) R. Br. – kielisznik zaroślowy
Calystegia sericata (House) C.R. Bell
Calystegia silvatica (Kit.) Griseb. – kielisznik leśny
Calystegia soldanella (L.) R. Br.
Calystegia spithamaea (L.) Pursh
Calystegia stebbinsii Brummitt
Calystegia subacaulis Hook. & Arn.
Calystegia tuguriorum R. Br. ex Hook. f.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
↑ ^a ^b Calystegia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-29].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 219. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Fang Rhui-cheng; Richard K. Brummitt: Calystegia R. Brown. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-29].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 108-110. ISBN 1-55407-206-9.
↑ Saša Stefanović, Daniel F. Austin and Richard G. Olmstead. Classification of Convolvulaceae: A Phylogenetic Approach. „Systematic Botany”. 28, 4, s. 791-806, 2003.
↑ Williams, Bethany R.M.; Mitchell, Thomas C.; Wood, John R.I.; Harris, David J.; Scotland, Robert W.; Carine, Mark A.. Integrating DNA barcode data in a monographic study of Convolvulus. „Taxon”. 63, 6, s. 1287-1306, 2014.
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 44. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].

[tpl-4] Calystegia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-29].

[philips-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 219. ISBN 0-333-74890-5.

[china-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Fang Rhui-cheng; Richard K. Brummitt: Calystegia R. Brown. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-29].

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[heywood-8] Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 108-110. ISBN 1-55407-206-9.

[9] Saša Stefanović, Daniel F. Austin and Richard G. Olmstead. Classification of Convolvulaceae: A Phylogenetic Approach. „Systematic Botany”. 28, 4, s. 791-806, 2003.

[10] Williams, Bethany R.M.; Mitchell, Thomas C.; Wood, John R.I.; Harris, David J.; Scotland, Robert W.; Carine, Mark A.. Integrating DNA barcode data in a monographic study of Convolvulus. „Taxon”. 63, 6, s. 1287-1306, 2014.

[gawrys-11] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 44. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]