Gwary meklemburskie
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Występowanie | |||
 Mapa Meklemburgii | |||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Gwary meklemburskie – wymarły zespół gwar słowiańskich, używanych w średniowieczu na obszarze dzisiejszej Meklemburgii. Należały do grupy zachodniolechickiej i były częścią lechickiego kontinuum dialektalnego. Nigdy nie wytworzyły języka literackiego, nie zachowały się też ciągłe teksty i przez to głównym źródłem wiedzy o nich są zapisane w kronikach niemieckich toponimy i nazwy osobowe.
Cechy fonetyczne
[edytuj | edytuj kod]Odnośnie do słowiańskich dialektów plemion zamieszkujących Meklemburgię nie zachowały się żadne źródła pisane poza toponimami. Na podstawie nazw miejscowych Maria Jeżowa zrekonstruowała podstawowe cechy fonetyczne narzeczy plemion meklemburskich. W pierwszej kolejności miały one właściwości grupy lechickiej:
- Prasłowiańska grupa *TorT rozwinęła się z reguły w TarT, z rzadka zaświadczone jest także TroT.
- Nosówki zachowały się.
- Przed spółgłoską przedniojęzykowo-zębową zaszła dyspalatalizacja ě w a, ę w ǫ, ŕ̥ w ar. Nieregularność, gdy idzie o zmianę ě na a, tj. częsty jej brak po spółgłosce wargowej, ma swój odpowiednik w niektórych gwarach polskich (Mazowsze).
- Zachowanie g.
- ʒ < dj utrzymało się. Brak pewnych przykładów na wyniki II i III palatalizacji g[1].
Z cech środkowolechickich, tj. charakterystycznych dla Pomorza i północnej Polski (według Zdzisława Stiebera):
- Tendencja do zwężenia artykulacji ę > į.
- Zmiana nagłosowego ra- w re- (tendencja obecna również w drzewiańskim).
- Zmiana nagłosowego ja- w je-.
- Być może także zanik w przyrostkach *-ъkъ, *-ьcь obu jerów[2].
Z pozostałych właściwości:
- Rozwój prasł. grupy *TorT pokrywa się tu ze stanem drzewiańskim: przewaga typu TarT.
- Rozwój prasł. grupy *TolT, która w dialektach wschodniolechickich dawała zawsze TloT, a w dialekcie drzewiańskim wykazuje postać TlåT: nie był na tych terenach całkiem jednolity. Na południowym zachodzie pojawiają się czasem nazwy miejscowe zapisywane jako TlaT – bliższe powiązanie tamtejszych dialektów z dialektem drzewiańskim, sąsiadującym z nimi przez Łabę. Pierwotny rozwój TołT był na całym obszarze – łącznie z drzewiańskim – jednolity w postaci TloT.
- Rozwój prasł. grupy *TelT, która na zachodzie zmieszała się z *TolT we wspólnej kontynuacji TloT, a w gwarach południowopolskich uległa w zasadzie tylko przestawce – brak wystarczających danych (materiał dostarcza tylko jednego przykładu w postaci zapisu Slemmyn < *selmenь; zapis wskazuje na kontynuację odrębną od TolT, ale grupa znajdowała się przed sylabą z samogłoską przednią).
- Rozwój kontynuantów *ĺ̥, *l̥ jest zachodni (drzewiański), ponieważ oba dźwięki uległy zmieszaniu w postaci ol.
- Zanik jerów słabych we wszystkich sylabach, także i w początkowej (rozwój wschodniolechicki).
- *e > e ~ i (ścierające się tendencje wschodnio- i zachodniolechickie).
- Nagłosowe grupy *o-, *vo- uległy tu zmieszaniu na sposób drzewiański w postaci vo, ale drzewiańska zmiana vo- (< *o, *vo-) w vi- przed spółgłoską palatalną ograniczyła się do dwu tylko rdzeni *orьl-, *olьš- i w tej zleksykalizowanej postaci występuje na całym obszarze. Drzewiańskiego rozwoju vo- (< *o, *vo-) w vå przed spółgłoską twardą zapisy nie zaświadczają.
- Samogłoski nosowe (tzn. ę i ǫ < *ǫ, *ę + spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa) nie rozwinęły się dalej ani w kierunku drzewiańskim, gdzie nastąpiło ogólne cofnięcie się ich artykulacji ku tyłowi, ani też nie zmieszały się ze sobą tak, jak to zaszło w dialektach polskich i częściowo w kaszubszczyźnie. Przy tym artykulacja samogłoski nosowej *ǫ została przesunięta ku przodowi: *ǫ > ą[3].
- Kontynuant *y utrzymał swoją monoftongiczną wymowę w każdej pozycji – najprawdopodobniej także i po spółgłosce wargowej.
- Polsko-kaszubska zmiana ť, ď, ŕ na ć, ʒ́, ř nie została przeprowadzona[4].
Ogólnie biorąc, dialekty meklemburskie miały cechy znane tak dialektowi drzewiańskiemu, jak i dialektom północnopolskim i kaszubskim.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jeżowa 1962 ↓, s. 107.
- ↑ Jeżowa 1962 ↓, s. 109.
- ↑ Jeżowa 1962 ↓, s. 53.
- ↑ Jeżowa 1962 ↓, s. 107-109.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Maria Jeżowa, Dawne słowiańskie dialekty Meklemburgii. Cz. I. Fonetyka, Warszawa 1962.