Fort IV Twierdzy Toruń
 nr rej. A/1367 z 21 kwietnia 1971[1]
| |
 Brama wjazdowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Chrobrego 86 |
| Typ budynku | |
| Rozpoczęcie budowy |
1878 |
| Ukończenie budowy |
1884 |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°02′27,81″N 18°37′57,93″E/53,041058 18,632758
| |
Fort IV Twierdzy Toruń – fort artyleryjski, zbudowany pod nazwą Fort II Ludwig Yorck von Wartenburg, od 1926 roku noszący imię Stefana Żółkiewskiego[2]. Znajduje się przy ul. Chrobrego 86[3].
Powierzchnia fortu wynosi 13,5 ha[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Fort został zbudowany w latach 1878–1884[5] z cegły na planie pięciokąta, jako główny fort artyleryjski typu biehlerowskiego i stanowił część północno-wschodniej linii obrony miasta[potrzebny przypis], w szczególności ochraniał dworce kolejowe Toruń Mokre i Toruń Północny[6]. Koszt budowy fortu wyniósł 2 618 961 marek niemieckich[4]. Wzniesiony według obowiązujących zasad sztuki artyleryjskiej mógł przetrwać półroczne oblężenie[potrzebny przypis]. Przeznaczony był dla załogi złożonej z dwóch kompanii piechoty oraz obsługi stanowisk artyleryjskich (łącznie około 800 osób)[2], zakwaterowanych w 31 pomieszczeniach mieszkalnych[potrzebny przypis]. Uzbrojenie obiektu stanowiło 14 dział średniego kalibru oraz w różnych okresach od 15 do 22 dział ciężkiego kalibru[2] położonych w dwóch bateriach skrzydłowych razem ze schronami dla ich obsługi[potrzebny przypis]. Ogień z dział fortecznych mógł sięgać w okolice Papowa Toruńskiego i Grębocina[6] – obiekt nigdy jednak nie spełnił swoich militarnych zadań. Na terenie fortu zachował się tradytor i 9 schronów piechoty. W ostatnich latach zrewitalizowane zostały dwa stanowiska obserwacyjne (piechoty i artylerii) z obrotowymi wieżami[potrzebny przypis].
W latach 1889–1893, ok. 1905 i 1914 przeszedł modernizacje[3]: zamurowano część okien w pomieszczeniach mieszkalnych i wszystkie otwory okienne w dwóch pomieszczeniach technicznych, pozostałe wyposażono w pancerne okiennice, zlikwidowano windy amunicyjne w związku z wyprowadzeniem artylerii na baterie sprzężone oraz wprowadzono wentylację mechaniczną. Całość otoczono drutem kolczastym. Część koszar i poterna zostały wzmocnione metrową warstwą betonu na również metrowej poduszce piaskowej, co uodporniło żywotne części fortu na pociski z dział kalibru 220 mm[potrzebny przypis].
W 1920 roku został przejęty przez Wojsko Polskie, w 1923 roku został oddany 63. pułkowi toruńskiemu, który ulokował tam kompanię ckm po przeprowadzeniu gruntownego remontu zdewastowanego przez wyjeżdżające wojsko pruskie fortu (fort został pozbawiony wszystkich mechanicznych elementów obsługi i pancernych okiennic). Na nowo przebito część zamurowanych otworów okiennych, odmalowano wnętrza i bramy wjazdowe, wyremontowano instalację elektryczną. Porzucono jednak zamiar adaptacji całości na większe koszary ze względu na niskie położenie w terenie i przez to duże zwilgocenie zabudowań fortecznych[7].
W 1956 roku wojsko zrezygnowało z użytkowania fortu, który miał zostać rozebrany, ostatecznie jednak zaadaptowano go na zakład uprawy pieczarek[2].
W połowie lat 90. XX wieku w forcie przeprowadzono prace, w celu przygotowania obiektu do obsługi ruchu turystycznego[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków. torun.wkz.gov.pl. s. 7. [dostęp 2024-09-16].
- ↑ a b c d Dzieje Fortu IV. fort.torun.pl. [dostęp 2024-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-23)].
- ↑ a b c Giętkowski i Kowalkowski 2023 ↓, s. 30.
- ↑ a b Giętkowski i Kowalkowski 2023 ↓, s. 12.
- ↑ Giętkowski i Kowalkowski 2023 ↓, s. 11.
- ↑ a b Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 177.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 178, 180.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mirosław Giętkowski, Zbigniew Karpus, Waldemar Rezmer: Twierdza Toruń. Toruń: Dom Wydawniczy Duet, 2004. ISBN 83-89706-12-1.
- Mirosław Giętkowski, Adam Kowalkowski: Forty artyleryjskie Twierdzy Toruń. Toruń: Muzeum Twierdzy Toruń, 2023. ISBN 978-83-66208-29-2.
