Cezaria Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowa

Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa

1934
Państwo działania	Polska Wielka Brytania
Data i miejsce urodzenia	2 sierpnia 1885 Dorpat, gubernia inflancka, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	28 lutego 1967 Londyn, Wielka Brytania
Zawód, zajęcie	etnolog
Profesor zwyczajny docent doktor habilitowany nauk filozoficznych
Specjalność: etnografia, etnologia, językoznawstwo, muzeologia
Alma Mater	Uniwersytet Petersburski
Habilitacja	1922 – etnologia Uniwersytet Warszawski
Profesura	25 stycznia 1934
Polska Akademia Umiejętności
Status	członek rzeczywisty
Nauczyciel akademicki
Uniwersytet	Stefana Batorego
Zakład	Etnografii i Etnologii
Stanowisko	profesor zwyczajny
Okres zatrudn.	1924–1934
Uniwersytet	Warszawski
Katedra	Etnografii Polski
Stanowisko	profesor zwyczajny
Okres zatrudn.	1934–1939
Biuro	Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu w Jerozolimie
Okres zatrudn.	1941–1945
Instytut	Polski Humanistyczny Instytut Naukowy w Jerozolimie
Okres spraw.	1945–1947
Poprzednik	S. Swianiewicz
rektor
Uniwersytet	Polski Uniwersytet na Obczyźnie
Okres spraw.	1958–28 lutego 1967
Poprzednik	Tadeusz Brzeski
Następca	Tadeusz Sulimirski
Odznaczenia

Cezaria Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowa

Data i miejsce urodzenia	2 sierpnia 1885 Dorpat
Data śmierci	28 lutego 1967
Małżonka premiera Rzeczypospolitej Polskiej
Okres	od 10 maja 1933 do 13 maja 1934
Małżonek	Janusz Jędrzejewicz
Poprzednik	Janina Prystorowa
Następca	Anna Kościałkowska

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, ps. Cyprian Dobrzyński (ur. 2 sierpnia 1885 w Dorpacie, zm. 28 lutego 1967 w Londynie) – polska etnolog, pierwsza polska przedstawicielka fenomenologii w badaniach nad kulturą ludową, pierwsza rektor w historii polskiej akademii. Żona premiera II RP Janusza Jędrzejewicza.

Życie prywatne

Dzieciństwo spędziła w Dorpacie (dzisiejsze Tartu), który był ówcześnie ważnym ośrodkiem naukowym. Jej ojcem był językoznawca Jan Niecisław Baudouin de Courtenay (prowadził na dorpackim uniwersytecie Katedrę Gramatyki Porównawczej), a matką Romualda z Bagnickich.

Edukację w szkole rozpoczęła dopiero w wieku 13 lat, gdy wraz z rodziną przeprowadziła się do Krakowa. W tym okresie rozpoczęła się jej przyjaźń z Anielą Gruszecką. Wskutek intryg na Uniwersytecie Jagiellońskim powstałych wokół osoby jej ojca przeprowadziła się z rodziną do Petersburga, gdzie kontynuowała naukę w gimnazjum. W Petersburgu rozpoczęła studia na Wyższych Kursach Żeńskich, a następnie na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego, gdzie na fali liberalizacji po rewolucji 1905 roku kobiety mogły studiować w charakterze „wolnego słuchacza”.

W 1910 r. w Krakowie poślubiła ucznia swego ojca Maxa Vasmera, slawistę, późniejszego następcę Aleksandra Brücknera na katedrze slawistyki i etnologii na Uniwersytecie Berlińskim. Małżeństwo to rozpadło się po trzech latach.

Od 1916 roku była żoną Stefana Ehrenkreutza, profesora prawa i senatora II RP, z którym miała trójkę dzieci – zmarłą tragicznie córkę Krystynę (1917–1927) oraz synów: Tadeusza (1919–1976), żołnierza Armii Krajowej na Wileńszczyźnie i Andrzeja (1921–2008), historyka-orientalistę – profesora na Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor (USA), a potem współtwórcę Australijskiego Instytutu do Spraw Polskich. W 1933 roku rozwiodła się i poślubiła prezesa Rady Ministrów RP Janusza Jędrzejewicza. Po wybuchu wojny ewakuowała się z rodziną do Lwowa, następnie do Kosowa, Rumunii, Bukaresztu, by ostatecznie znaleźć się w Palestynie. W 1947 roku wraz z rodziną ewakuowana została do Wielkiej Brytanii. Cztery lata później zmarł jej mąż, ona zaś zaangażowała się w rozwój nauki oraz w umacnianie środowiska akademickiego na obczyźnie.

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay w młodości

Praca zawodowa

W latach 1927–1935 była profesorem etnografii i etnologii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a 1935–1939 na Uniwersytecie Warszawskim. Kierowniczka sekcji etnologicznej Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej. Była jedną z współzałożycielek Polskiego Instytutu Naukowego w Jerozolimie. W 1911 jako jedna z pierwszych kobiet uzyskała dyplom I stopnia Petersburskiego Cesarskiego Uniwersytetu na podstawie rozprawy pt. „Język modlitewnika maryjnego, wieku XVI wydanego przez prof. Ptaszyckiego”, napisanej pod kierunkiem prof. Tadeusza Zielińskiego. W czasie studiów powołała do życia (wraz z Zofią Sadowską, Stanisławą Adamowiczową i Kazimierą Iłłakowiczówną) Stowarzyszenie Polek „Spójnia”, skupiające kobiety studiujące na uczelniach petersburskich. W okresie petersburskim przygotowała dwie prace lingwistyczne: „Ałbanja i Ałbańcy” oraz „Kamień Latyr i Gorod Ałtyr”.

W kolejnych latach powróciła do Królestwa, gdzie pracowała w żeńskich prywatnych gimnazjach warszawskich: Sabiny Tegazzo-Chmielewskiej, Zofii Sierpińskiej i Marii Tołwińskiej. W 1922 roku uzyskała habilitację na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy „Św. Cecylia – przyczynek do genezy apokryfów” (publ. w 1922 roku w czasopiśmie „Lud”).

W latach 1924–1927 jako docent na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie prowadziła wykłady z etnografii i etnologii, a także ogromnie istotne dla niej badania terenowe, włączające studentów. W tym samym czasie prowadziła również lekcje w Państwowym Gimnazjum Żeńskim jako etatowa nauczycielka. W 1929 mianowana została profesorem nadzwyczajnym etnologii i etnografii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego. Na bazie swoich badań nad kulturą ludową Wileńszczyzny założyła przy uniwersytecie Muzeum Etnograficzne, tworząc pierwszą kolekcję wokół tkanin ludowych zebranych na wystawę w 1925 r. Opublikowała w tym czasie następujące prace: „Wskazówki dla zbierających przedmioty dla Muzeum Etnograficznego Uniwersytetu Stefana Batorego”, „Obrzędy weselne ludu polskiego jako forma dramatyczna”, „Zwyczaje weselne ludu polskiego”. W 1933 roku powzięto uchwałę o powołaniu Katedry Etnografii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, na jej kierownika wyznaczono Cezarię de Baudouin de Courtenay. Rok później (1934) mianowana została profesorem zwyczajnym. W 1936 roku opublikowała: „Dwie kultury, dwie nauki” oraz „Folk Dances and Wedding Customs”. Udzielała się w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, a w 1937 roku podpisała protest w sprawie „getta ławkowego”.

W czasie pobytu w Palestynie zatrudniona była w Biurze Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu, mającego być podstawą do odbudowy orientalistyki w powojennej Polsce. W tym czasie napisała następujące rozprawy: „Święty Jerzy patronem harcerstwa”, „Kalendarz świętojerski lub zbadany w Bazylice św. Grobu w Jerozolimie”, „Święty Jerzy – studium kulturologiczne”, „Antonina Czarniecka, pątniczka z Zamojszczyzny”, „Huculski Bereza i rumuńska Brezeia na tle zwyczajów Bożego Narodzenia”.

W Londynie (po 1947 roku) była współzałożycielką Polskiej Rady Naukowej na Obczyźnie (powstałej w 1948 roku), która dwa lata później przekształciła się w Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie. Często udzielała się na posiedzeniach naukowych Rady, jej referaty opublikowane zostały na łamach „Rocznika Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie”. Należała także do Zrzeszenia Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich na Obczyźnie (od 1948) oraz do grona naukowców związanych z Polskim Uniwersytetem na Obczyźnie (PUNO). W roku 1958 wybrana została na rektora tej uczelni. Była członkinią Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu oraz Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland.

Została pochowana z mężem na cmentarzu Beckenham Cemetery (E1  22268). Jej symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 21-4-4,5).

Symboliczny grób Cezarii Jędrzejewiczowej na cmentarzu Powązkowskim

Grób Cezarii Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowej i Janusza Jędrzejewicza

Publikacje

Książki

• Święta Cecylia. Przyczynek do genezy apokryfów (1922).
• Ze studiów nad obrzędami weselnymi ludu polskiego (część 1, 1929).
• Łańcuch tradycji. Teksty wybrane (2005). ISBN 83-235-0110-6.

Artykuły

• 1923 Materiał naukowy i przedmiot etnologii, „Lud”, t. 22, s. 26–32.
• 1933 Zakład Etnologii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i jego zadania, „Balticoslavica”, t. 1, s. 75–98.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 października 1929)
• Złoty Krzyż Zasługi (15 marca 1939)

Upamiętnienie

Jest jedną z bohaterek wystawy „Etnografki, antropolożki, profesorki” w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie (2022–2023). Jej teksty opublikowano w książce Żywe ogniwa. Wybór tekstów polskich etnografek (1888–1939). Wydawcą jest Państwowy Instytut Wydawniczy i Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.

Bibliografia

• Draus J., Życie i działalność Cezarii Baudouin de Courtenay-Jędrzejowiczowej (1885–1967), [w:] Losy Polek żyjących na obczyźnie i ich wkład w kulturę i naukę świata. Historia i współczesność, pod red. Agaty i Zbigniewa Judyckich, Wydawnictwo Czelej, Lublin 1999.
• Zadrożyńska A., Zamojska D., Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 1., red. E. Fryś-Pietraszakowa, A. Kowalska-Lewicka, A. Spiss, PTL, Wrocław – Kraków 2002, s. 3–7.