Przejdź do zawartości

Kazimiera Iłłakowiczówna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kazimiera Iłłakowiczówna
Iłła
Ilustracja
Kazimiera Iłłakowiczówna (1928)
Data i miejsce urodzenia

6 sierpnia 1892
Wilno

Data i miejsce śmierci

16 lutego 1983
Poznań

Narodowość

polska

Język

polski

Alma Mater

Uniwersytet Oksfordzki

Dziedzina sztuki

poezja, proza, dramat, tłumaczenia

Muzeum artysty

Mieszkanie-Pracownia Kazimiery Iłłakowiczówny

Ważne dzieła

Rymy dziecięce (1923)

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Komandor Orderu Korony Rumunii Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Odznaka Honorowa Miasta Poznania Order Zasługi Pracy Krzyż św. Jerzego IV stopnia (Imperium Rosyjskie)
Zdjęcie z około 1982
Tablica pamiątkowa przed muzeum poetki w Poznaniu
Wręczenie Kazimierze Iłłakowiczównie Państwowej Nagrody Literackiej za rok 1934 przez ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego Wacława Jędrzejewicza w styczniu 1935
Grób Kazimiery Iłłakowiczówny na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, 27 lipca 2008

Kazimiera „Iłła” Iłłakowiczówna (ur. 6 sierpnia 1892 w Wilnie[1], zm. 16 lutego 1983 w Poznaniu[2]) – polska poetka, prozaiczka, dramaturżka i tłumaczka.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Była nieślubną córką Barbary Iłłakowiczówny i Klemensa Zana (syna Tomasza Zana „Promienistego”, bliskiego przyjaciela Adama Mickiewicza). Została wcześnie osierocona i wychowywała się u krewnych, przygarnęła ją Zofia Buyno z Plater-Zyberków, która stała się swego rodzaju przybraną matką poetki[3].

Naukę domową kontynuowała w ostatnich latach gimnazjum na pensji Cecylii Plater w Warszawie, a maturę uzyskała w gimnazjum petersburskim (1910)[4], na przełomie 1908 i 1909 studiowała w college’u dla cudzoziemek (Norham Hall) w Oksfordzie[5], a od 1910 do 1914 na Uniwersytecie Jagiellońskim (brała wówczas udział w strajku studenckim). W latach 1915–1917 służyła jako sanitariuszka w armii rosyjskiej przy polskim oddziale w 6 Oddziale Sanitarnym Wszechrosyjskiego Związku Ziemskiego. Została odznaczona Złotym i Srebrnym Medalem św. Jerzego Od 15 listopada 1918 pracowała w MSZ[6], w latach 1926–1935 była osobistym sekretarzem Józefa Piłsudskiego, a po jego śmierci znów w MSZ. Radczyni referatu politycznego w Gabinecie Ministra MSZ w 1938[7]. W latach 1936–1938 odbyła tournée po Europie z wykładem o marszałku Piłsudskim. W okresie międzywojennym jej utwory publikowała prasa literacka w tym między innymi wydawana w Poznaniu Tęcza. W 1939 ewakuowała się do Rumunii (m.in. w Klużu[8]), gdzie spędziła wojnę. W 1947 wróciła do Polski i zamieszkała w Poznaniu, w którym w 1983 zmarła[3].

Należała do najwybitniejszych postaci życia literackiego Warszawy w dwudziestoleciu międzywojennym. Wyrazista osobowość, żywa inteligencja, siła woli, elegancja, także pewna kapryśność i nieprzewidywalność w kontaktach z ludźmi czyniły z niej osobę fascynującą towarzysko, chociaż trudną[8]. We wczesnej młodości fascynował ją ruch feministyczny, żywy już w okresie modernizmu. Zawsze jednak, głęboko wierząca, czuła silną więź z duchowością chrześcijańską. Iłłakowiczówna miała rozległy krąg przyjaciół, wśród których byli Witkacy, Julian Tuwim (po jego śmierci poświęciła mu wzruszające wspomnienie Pozgonne Tuwimowi), Maria Dąbrowska (porównująca ją w swym Dzienniku do hiszpańskiej mistyczki św. Teresy z Ávili). Po wojnie, pozbawiona pracy etatowej (łudziła się, że w nowym systemie politycznym odzyska jednak posadę w MSZ), osiadła w Poznaniu, zajmując się przekładami literatury europejskiej (Goethe, Tołstoj) i nauczaniem języka angielskiego oraz śledząc bacznie życie polityczne (po wypadkach poznańskich w czerwcu 1956, kiedy w krwawych starciach ginęli demonstrujący robotnicy, napisała wiersz Rozstrzelano moje serce w Poznaniu). W ostatnich latach życia, po nieudanej operacji jaskry, była ociemniała. Żyła samotnie w bardzo skromnych warunkach, obserwowana przez służby. Jednym z jej lektorów – bo bardzo lubiła czytanie, była poznańska poetka Danuta Moroz-Namysłowska. Nigdy nie wyszła za mąż. Pochowana została na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 81-3-24)[9].

Jako poetka Iłłakowiczówna ujawnia oryginalną wyobraźnię magiczną, zmysł obserwacji, malarską i dynamiczną (niemal filmową) zdolność opisu, niezwykłe, prawie muzyczne, wyczucie rytmu tekstu, operuje też groteską, a czasem naiwną, dziecięcą tonacją wypowiedzi[8]. Jej fantazję ukształtowało dzieciństwo, spędzone w dzikim, fascynującym pejzażu północnej Litwy. Wpłynęła też na nią tradycja literacka: barok (np. Józef Baka) i romantyzm. Pośród poetów polskich XX wieku pokrewny jej wydaje się symbolista Bolesław Leśmian, jednak Iłłakowiczówna w swym wyrazistym obrazowaniu omija język symboli. Związana towarzysko z grupą „Skamander” zachowała odrębny i niepowtarzalny charakter swej poezji[8]. Odmiennie też niż inna poetka z kręgu „Skamandra”, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, rzadko ujawniała bezpośrednią, kobiecą emocjonalność. Uprawiała więc bardzo szczególną poezję metafizyczną. Stała się mistrzynią wiersza tonicznego (tonizm). Debiutowała w okresie Młodej Polski (tom Ikarowe loty, 1911), dojrzałość artystyczną osiągnęła w dwudziestoleciu międzywojennym, a ostatni autorski tom wierszy wydała już na starość (Szeptem, 1966).

Dorobek

[edytuj | edytuj kod]

Wiersze

[edytuj | edytuj kod]
  • Anioły
  • Antygono patronko sióstr (1947 r.)
  • Bądźcie wy ze mną
  • Bezlitosna pamięć
  • Białość
  • Boga żywego z piersi ziemi zastygłej
  • Co się musi stać
  • Czarownica
  • Ćma
  • Do Litwy
  • Do Matki Boskiej Ukrytej
  • Do Wilna
  • Duch i ciało
  • Dziewczynka
  • Inna jesień
  • Jak lampka
  • Jak przechować miłość
  • Jaskry
  • Jesienny żart
  • Jesień
  • Jest w Poznaniu
  • Kain i Abel
  • Licho
  • Liście
  • Liście klonowe
  • Mieszkanie
  • Miłość
  • Modlitwa w tłoku
  • Modlitwa za wichry
  • Nieświęta męka
  • Nieznane
  • Nowe
  • Oczekiwanie
  • O jesieni
  • Obrona
  • Oczekiwanie
  • Opowieść małżonki świętego Aleksego
  • Opuszczenie
  • Osobny pokój
  • Pajęczyna
  • Pejzaż
  • Połów
  • Powrót
  • Przed zaśnięciem
  • Pusty wiersz
  • Rozstanie
  • Rzeka
  • Sam na sam
  • Sen
  • Szeptem
  • Urocznica
  • W korytarzu
  • Wrzosy
  • Z pastorałki
  • Zła wróżba
  • Zostanie

Zbiory wierszy

[edytuj | edytuj kod]

Ważne miejsce w jej dorobku zajęły tomy:

  • Rymy dziecięce (1923) – w zasadzie liryka dla dzieci, lecz też ku dorosłym kierowane unaocznienie dziecięctwa jako kategorii duchowej,
  • zbiór wierszy Obrazy imion wróżebne (1926) – równocześnie zabawa poetycka i psychologicznie portrety,
  • zbiór wierszy Czarodziejskie zwierciadełka (1929) – 50 wróżb wierszem (część druga Obrazów imion wróżebnych)[10].

Wydała także m.in. zbiory wierszy:

  • Ikarowe loty (1911)
  • Trzy struny (1917)
  • Śmierć Feniksa (1922)
  • Rymy dziecięce (1923)
  • Połów (1926)
  • Obrazy imion wróżebne (1926) – potem wznawiane jako Portrety imion
  • Płaczący ptak (1927)
  • Z głębi serca (1928)
  • Popiół i perły (1930)
  • Słowik litewski (1936)
  • Wiersze o Marszałku Piłsudskim 1912–1935 (1936)
  • Wiersze bezlistne (1942)
  • Lekkomyślne serce (1959)
  • Wiersze dziecięce (1959)
  • Szeptem (1966) – ostatni autorski tom wierszy (potem ukazywały się wybory utworów)
  • Ta jedna nić. Wiersze religijne (1967)
  • Liście i posągi (1968)
  • Odejście w tło (1976)

Oprócz wierszy uprawiała prozę. Do powieści dla dzieci Bajeczna opowieść o królewiczu La-Fi-Czaniu, o żołnierzu Soju i o dziewczynce Kio (1918) okładkę zaprojektował Witkacy. Tom Ścieżka obok drogi (1939) to, osobiście ujęte, „gawędy” o marszałku Piłsudskim. Do jej twórczości należy też wizyjna proza poetycka Z rozbitego fotoplastikonu (1957) i proza wspomnieniowa Niewczesne wynurzenia (1958). W tomie wspomnień Trazymeński zając (1968) portretowała wybitne osobistości (jak Stefan Żeromski). Pisała też dramaty – Ziemia rozdarta (1961), Rzeczy sceniczne (1969), pełne nadrealnego humoru (jak Banialuka o chuliganie).

Była autorką wielu przekładów, tłumacząc z angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, rumuńskiego i węgierskiego. Przekład kongenialny to powieść Anna Karenina Tołstoja. Tłumaczyła także amerykańską poetkę Emily Dickinson, dramat Don Carlos Schillera (1932).

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]
  • nagroda literacka miasta Wilna (1930) – jako pierwsza laureatka[17][18]
  • Państwowa Nagroda Literacka (1934)[19][20]
  • nagroda Węgierskiego Stowarzyszenia im. Adama Mickiewicza (1938) – „za zasługi położone dla zbliżenia polsko-węgierskiego”[21]
  • nagroda Polskiego PEN Clubu (1954) – za twórczość przekładową[18]
  • nagroda miasta Poznania w dziedzinie literatury (1957)[18][12]
  • nagroda ministra kultury i sztuki I stopnia (1967) – za całokształt twórczości[22][18][23]
  • nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1966)[23]
  • nagroda miasta Poznania w dziedzinie upowszechniania kultury (1967)[16][24]
  • nagroda paryskiej „Kultury” (1971) – za całokształt twórczości[16]
  • Nagroda im. Jana Kasprowicza (1972) – jako pierwsza laureatka[23]
  • poznański medal „Wielkiej zasłudze wdzięczne miasto” (1972)[25]
  • Nagroda Państwowa I stopnia (1976) – za całokształt twórczości poetyckiej i przekładowej, ze szczególnym uwzględnieniem tomu poezji Szeptem[26][23]
  • Odznaka Honorowa Miasta Poznania (1976)[11]
  • Nagroda im. Brata Alberta (1981)[23][25]
  • tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1981)[27]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • Od 1983 w Poznaniu, autorom najlepszych debiutanckich tomików poetyckich, przyznawana jest Nagroda im. K. Iłłakowiczówny, a uroczyste wręczenie nagrody odbywa się zawsze w mieszkaniu na Gajowej.
  • W 1984 jej poznańskie mieszkanie przy ul. Gajowej 4 m. 8 zostało przekształcone w muzeum poświęcone poetce.
  • Tablica ku jej czci odsłonięta 8 kwietnia 1984 r. umieszczona została w krużganku kościoła Dominikanów w Poznaniu.
  • Ulice jej imienia znajdują się m.in. w Częstochowie, Katowicach, Koninie, Łodzi, Ostrowi Mazowieckiej, Ostrowie Wielkopolskim, Poznaniu, Szczecinie i we Wrocławiu.
  • 8 marca 2024 jedna z sal w gmachu Ministerstwa Spraw Zagranicznych została nazwana jej imieniem[28].

Pieśni inspirowane jej poezją

[edytuj | edytuj kod]
Rymy dziecięce
  • Karol SzymanowskiRymy dziecięce. Dwadzieścia piosenek dla dzieci na głos i fortepian op. 49 (1922–23), dedykowane (w roku 1925) „pamięci Alusi” (tragicznie zmarłej siostrzenicy, córki śpiewaczki Stanisławy Korwin-Szymanowskiej).
  • Witold LutosławskiPięć pieśni na głos i fortepian (1957), także w oprac. na głos z orkiestrą (1958)
  • Witold LutosławskiWodnica, Kołysanka lipowa na głos i fortepian (1934; zag.)[29]
  • Jerzy Młodziejowski Szeptem 5 pieśni na głos średni i fortepian.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Niektóre źródła podają także inne daty urodzin: 1888, 1890. Iłłakowiczówna posiadała jedynie metrykę chrztu z 1892 i to ona sama w zależności od potrzeb dodawała lub odejmowała sobie lat. Twierdziła również, że naprawdę ochrzczono ją w 1890. Według obowiązującego wtedy w Rosji kalendarza juliańskiego poetka, osobista sekretarka Józefa Piłsudskiego, na świat przyszła 19 sierpnia, ale na świadectwie ukończenia gimnazjum w Petersburgu widnieje data: 6 maja 1889.
  2. Na nagrobku widnieje błędna informacja, jakoby zmarła w Warszawie.
  3. a b Michał Laszczkowski: Kobiety niepodległej. Warszawa: Biuro Programu „Niepodległa”, 2021, s. 63. ISBN 978-83-956053-2-1. (pol.).
  4. Polski Petersburg [online], www.polskipetersburg.pl [dostęp 2020-05-25].
  5. Łucja Danielewska, Portrety godzin. O Kazimierze Iłłakowiczównie, Warszawa: Czytelnik, 1987, s. 128.
  6. a b c Rocznik SZRP 1938 ↓, s. 187.
  7. Rocznik SZRP 1938 ↓, s. 25, 187.
  8. a b c d Kazimiera Iłłakowiczówna | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2022-04-07] (pol.).
  9. Cmentarz Stare Powązki: Kazimiera Iłłakowiczówna, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-06].
  10. Kazimiera Iłłakowiczówna. Culture.pl.
  11. a b c d e f g h i Urszula Bzdawka: Kazimiera Iłłakowiczówna. Poradnik bibliograficzny. Poznań: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Poznaniu, 1987, s. 9.
  12. a b Jerzy Mańkowski: Kazimiera Iłłakowiczówna. W: Poznań literacki. Książki i ludzie. Jerzy Mańkowski (red.). Poznań: Pałac Kultury, 1964, s. 60.
  13. M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 337 – „za zasługi na polu pracy literackiej i propagandy zagranicą”.
  14. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 – „za wybitną twórczość literacką”.
  15. Zezwolenie na przyjęcie odznaczeń cudzoziemskich. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 2, s. 36, 1938. 
  16. a b c d e Zbigniew Chojnowski: Postacie kobiecości. O poezji Kazimiery Iłłakowiczówny. Warszawa-Kraków: Instytut Literatury, 2019, s. 17. ISBN 978-83-8090-607-5.
  17. Jagoda Hernik Spalińska: Wileńskie Środy Literackie (1927-1939). Łódź: Wydawnictwo IBL, 1998, s. 115. ISBN 83-87456-18-7.
  18. a b c d Literatura polska w okresie międzywojennym. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 1979, s. 63.
  19. Za 1936 rok. „Nowa książka”. 3, s. XXXIX, 1936. 
  20. Wręczenie nagrody Iłłakowiczównie. „Nowy Kurier”. 15, s. 1, 1935. 
  21. Nagroda węgierska dla K. Iłłakowiczówny. „Kultura. Tygodnik literacki, artystyczny i społeczny”. 26, s. 6, 1938. 
  22. Nagrody Ministra Kultury i Sztuki za twórczość artystyczną w r. 1967. „Trybuna Robotnicza”. Nr 172, s. 2, 21 lipca 1967. 
  23. a b c d e Łucja Danielewska. Kazimiera Iłłakowiczówna (1889–1983). „Kronika miasta Poznania”. LIII, nr 2, s. 128, 1985. 
  24. Jan Witan. „Z pogodą w sercu” (Szkice do portretu Kazimiery Iłłakowiczówny). „Poezja”. 18, s. 13, 1983. 
  25. a b Nagrody i wyróżnienia prac Kazimiery Iłłakowiczówny. „Życie i myśl”. 35, s. 36, 1983. 
  26. Poeci dwudziestolecia międzywojennego. Irena Maciejewska (red.). T. 1. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 60.
  27. Jolanta Sztachelska: Kazimiera Iłłakowiczówna. W: Dariusz Kulesza (red.): Słownik poetów polskich. Białystok: Wydawnictwo Łuk, 1997, s. 93.
  28. Sala w gmachu MSZ nazwana imieniem Kazimiery Iłłakowiczówny [online], dzieje.pl [dostęp 2024-03-08] (pol.).
  29. Pieśni te wykonała w 1941 Ewa Bandrowska-Turska. Zob D. Gwizdalanka, K. Meyer, Witold Lutosławski: Droga do doskonałości, Kraków 2004, s. 473.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]