17 Eskadra Wywiadowcza
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1919 |
| Rozformowanie |
1921 |
| Tradycje | |
| Kontynuacja | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
kpt. pil. Jan Strwiąż-Smolnicki |
| Ostatni |
por. pil. Władysław Kalkus |
| Działania zbrojne | |
| wojna polsko-bolszewicka | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja |
Lotnisko mokotowskie, Lublin, Kraków, Tarnopol, Płoskirów, Ruchny Lesowyja, Kowel, Radom, Pułtusk, Brześć, Przemyśl |
| Rodzaj wojsk | |
17 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego początków II Rzeczypospolitej.
Eskadra utworzona została w 1919 na bazie francuskiej 59 eskadry Breguetów. Wzięła udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 włączona do 6 eskadry wywiadowczej.
Formowanie i zmiany organizacyjne i walki
[edytuj | edytuj kod]W maju 1919 z Armią generała Hallera przyjechała do Polski 59 eskadra Breguetów[1]. Początkowo stacjonowała na lotnisku mokotowskim w Warszawie, a następnie w Lublinie. Stąd startowała do wykonania zadań bojowych w ramach lądowej ofensywy na Łuck[1]. Wyposażona była w 10 pilotowanych przez Francuzów samolotów Breguet XIV A2[a][2]. Jednak ze względów politycznych wycofano ją z frontu do Krakowa[1]. We wrześniu przejęły ją władze polskie, a dowódcą eskadry mianowany został kpt. pil. Jan Strwiąż-Smolnicki[3]. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i kompletowała polskie załogi[b]. Na dzień 1 lutego 1920 wchodziła w skład V Grupy Lotniczej, posiadała 6 pilotów, 7 obserwatorów i 6 samolotów[5].
Udział w wyprawie kijowskiej
[edytuj | edytuj kod]W związku z przygotowywana ofensywą na Kijów, w marcu 1920 eskadrę Breguetów skierowano do Tarnopola, a w kwietniu przemianowano na 17 eskadrę wywiadowczą[6]. Organizacyjnie weszła w skład III dywizjonu lotniczego kpt. pil. Stefana Bastyra[1]. Na początku maja stacjonowała w m. Rachna Lessowyja[7]. Działalność bojową rozpoczęła startując z polowego lotniska w Płoskirowie[3]. Prowadziła prawie wyłącznie dalekie loty wywiadowcze w kierunku Humania, Birzuły i Olwopola[3], to jest na odległość przeszło 250 km od macierzystego lotniska. 18 kwietnia, podczas lotu próbnego na Breguecie 14 A2, startując z lotniska w Tarnopolu, zginął dowódca eskadry kpt. Jan Strwiąż-Smolnicki oraz mechanik Wierzbicki[8].
Walki opóźniające
[edytuj | edytuj kod]W czerwcu i lipcu oddziały polskie prowadziły walki obronno-opóźniające, a 1 Armia Konna Siemiona Budionnego, będąca głównym przeciwnikiem polskiej 6 Armii, znacznie udoskonaliła metody walki z lotnictwem i stała się jego groźnym przeciwnikiem[9]. Kawalerzyści Budionnego zaczęli powszechnie używać sprzężonych karabinów maszynowych ustawionych na taczankach, organizując przy tym zasadzki z wykorzystaniem niewielkich pododdziałów kawalerii[10]. Jeszcze 10 czerwca 17 eskadra dysponowała 3 samolotami typu Breguet 14 A2[11]. Wobec odwrotu wojsk polskich, eskadra wróciła do Płoskirowa i dalej cofała się do Tarnopola. W tym czasie szef lotnictwa Frontu Południowego wydzielił z eskadry trzy załogi wraz z samolotami do obsługi lotniska Kowel. Z powodu defektu silnika, dwie załogi nie doleciały do miejsca przeznaczenia, a trzecia w składzie: por. obs. Jan Petrażycki i sierż. pil. Władysław Wójtowski, po osiągnięciu celu, została przydzielona do dyspozycji sztabu frontu[3]. W ciągu 9 lotnych dni załoga ta zrealizowała 14 zadań, głównie wywiadowczych i łącznościowych[11]. Pozbawiona ostatniego samolotu, eskadra w połowie lipca 1920 powróciła do Krakowa. Tu otrzymała kilka starych poaustriackich szkolnych samolotów pochodzących z zasobów szkoły pilotów. Tak uzbrojona odleciała do Radomia, a później do Warszawy[3].
Udział w Bitwie Warszawskiej
[edytuj | edytuj kod]W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1. i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2., 3. i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina[c][13]. Eskadra wspierała oddziały 1 Armii startując z lotniska mokotowskiego[3]. W okresie Bitwy Warszawskiej szczególnie zasłużyła się w walkach w okolicach Radzymina[14]. W walkach została zestrzelona załoga: sierż. Władysław Wójtowski i por. Henryk Sommerfeld. Ranny pilot z trudem doprowadził maszynę do własnych linii. W następnych dniach eskadra prowadziła rozpoznanie na korzyść jednostek grupy uderzeniowej nacierającej znad Wieprza. 16 sierpnia rozpoznaniem objęto rejon Żelechowa, Stoczka Łukowskiego, Siedlec i Radzynia Podlaskiego, a następnego dnia pojedyncze załogi 17 eskadry wywiadowczej działały między Kałuszynem i Węgrowem zwalczając wycofujące się oddziały sowieckiej 15 Armii[15].
19 sierpnia, w związku z całkowitym sukcesem polskiego przeciwuderzenia, nastąpiło przegrupowanie jednostek lotniczych. 17 eskadrę wywiadowczą podporządkowano dowództwu 4 Armii oraz przeniesiono na lotnisko w rejonie Pułtuska[15]. Z tego miejsca eskadra prowadziła loty wywiadowcze i obserwowała ruchy wojsk sowieckich wycofujących się w kierunku Prus Wschodnich[1]. Załoga ppor. Adolf Dubrawski i por. Jan Petrażycki stwierdziła, że wojska sowieckie, zmuszone do przejścia granicy pruskiej, po drugiej stronie załadowują się do transportów i odjeżdżają w kierunku wschodnim[d][15].
25 sierpnia oddziały polskie się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację. Wycofano, w celu uzupełnienia, eskadry najbardziej wyczerpane intensywnymi walkami. Były to 2., 8. i 21 eskadra. Poza nimi na tyłach przebywały także inne eskadry. Były to: 3., 11., 14., 17. i 18. oraz (4.) eskadra toruńska[16]. Po reorganizacji ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4 Armii. Zmienił się też przydział lotnictwa do poszczególnych związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii wchodziły: 1., 12. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 13 eskadra myśliwska. Eskadry 1. i 13. stacjonowała w Dojlidach, a eskadry 12. i 16. w Markowszczyznie[17]. W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły tylko eskadry: 10. i 17 eskadra wywiadowcza. We wrześniu dołączyła 3 eskadra wywiadowcza[18].
W połowie września eskadra powróciła do Warszawy. Tu otrzymała 3 samoloty w zasadzie nie nadające się do lotów[3]. Z Warszawy eskadra przeniosła się do Brześcia, gdzie weszła w skład 4 Armii[1]. Po wejściu w życie rozejmu[e], eskadra przeniesiona została na lotnisko koło Przemyśla w celu przezbrojenia. Tam, na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 eskadry 6. i 17. połączono tworząc nową 6 eskadrę wywiadowczą[19].
Ogółem załogi 17 eskadry wywiadowczej wykonały 58 lotów bojowych w czasie 132 godzin[3]. Zginęło 2 lotników[20].
Żołnierze eskadry
[edytuj | edytuj kod]| Dowódcy eskadry[3][21] | ||
| Stopień | Imię i nazwisko | Okres pełnienia służby |
|---|---|---|
| kpt. pil. | Jan Strwiąż-Smolnicki | IX 1919 – † 18 IV 1920 |
| por. pil. obs. | Tadeusz Wereszczyński | 18 IV 1920 – IX 1920 |
| por. pil. | Władysław Kalkus | IX 1920 – 18 I 1921 |
| Personel latający okresu wojny polsko – bolszewickiej[14] | ||
| Obserwatorzy | Piloci | |
| por. pil. obs. Tadeusz Wereszczyński | kpt. pil. Jan Strwiąż–Smolnicki | |
| por. obs. Henryk Sommerfeld | por. pil. Jan Truczka | |
| por. obs. Jan Petrażycki | por. pil. Władysław Kalkus | |
| por. obs. Jan Romejko | ppor. pil. Teofil Dziama | |
| ppor. obs. Stanisław Nazarkiewicz | ppor. pil. Jan Zacharewicz | |
| ppor. obs. Michał Smigiero | ppor. pil. Adolf Dubrowski | |
| ppor. obs. Stefan Jeznach | sierż. pil. Władysław Wójtowski | |
| pchor. obs. Stefan Kozubski | sierż. pil. Franciszek Nowak[3] | |
| pchor. obs. Marian Dylski | plut. pil. Szczepan Matuszewski[3] | |
Wypadki lotnicze
[edytuj | edytuj kod]- 18 kwietnia 1920 ginie dowódca eskadry kpt. pil. Jan Strwiąż-Smolnicki oraz sierż. mech. Władysław Wierzbicki, którzy startowali na oblot samolotu Breguet XIV[3].
- 3 grudnia 1920 podczas lotu ćwiczebnego zginęli sierż. pil. Franciszek Nowak oraz plut. pil. Szczepan Matuszewski[3].
Samoloty eskadry
[edytuj | edytuj kod]-
Breguet 14 A2 -
Breguet 14 B2
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ponadto eskadra dysponowała trzema samolotami rezerwowymi[2].
- ↑ W tym czasie na Ukrainie toczyły się walki pomiędzy bolszewikami a Armią Denikina atakującą Armię Czerwoną od południa[4].
- ↑ Plan przydziału poszczególnych eskadr dla związków armijnych przed bitwą warszawską przedstawiał się następująco: 5 Armia – 1, 12 i 13 eskadra, 1 Armia – 8 i 9 eskadra, 2 Armia – 17 eskadra, 4 Armia – 3, 10 i 15 eskadra, 3 Armia – 2, 14 i 21 eskadra, 6 Armia – 5, 6 i 7 eskadra. Z planu tego nie zrealizowano przydziału 15 eskadry do 4 Armii oraz nie uwzględniono w nim przydziału eskadry toruńskiej do 2 Armii. Natomiast 16 i 19 eskadra pozostawały w odwodzie Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego[12].
- ↑ Litwa na mocy traktatu pokojowego z Rosją Sowiecką, podpisanego 12 lipca 1920 ściśle współpracowała z bolszewikami. Rosja sowiecka zwróciła Litwinom Wilno, a władze litewskie umożliwiły oddziałom internowanym w Prusach swobodny powrót przez własne terytorium na obszar kontrolowany przez wojska Tuchaczewskiego. Przez prawie cały okres działań w wojnie polsko-sowieckiej były utrzymywane znaczne siły wojsk polskich na linii demarkacyjnej pomiędzy Rzecząpospolitą a Litwą[12].
- ↑ Zawieszenie broni zostało podpisane w Rydze 12 października 1920, a wchodziło w życie 18 października o 24.00[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 197.
- ↑ a b Bartel i in. 1978 ↓, s. 41.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Pawlak 1989 ↓, s. 195.
- ↑ Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 150.
- ↑ Bartel i in. 1978 ↓, s. 42.
- ↑ Brummer i Zawadzki 2000 ↓, s. 86.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 58.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 56.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 72.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 77.
- ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 76.
- ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 119.
- ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 92.
- ↑ a b Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 198.
- ↑ a b c Tarkowski 1991 ↓, s. 94.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 99–100.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 108.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 109.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 165.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 118.
- ↑ Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 197–198.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
- Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
- Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
- Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
- Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.
