Koszatniczka pospolita

Koszatniczka pospolita, dawniej także: koszatniczka (Octodon degus) – endemiczny gatunek gryzonia z rodziny koszatniczkowatych (Octodontidae), zamieszkujący w Chile obszar między wybrzeżem Oceanu Spokojnego i zachodnimi zboczami Andów, najliczniej pomiędzy Vallenar a Curicó (28–35°S) do wysokości 1200 m n.p.m., 1800 m n.p.m. lub 2000 m n.p.m.

Koszatniczka pospolita

Octodon degus
(Molina, 1782)
Okres istnienia: holocen PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 0.0117/0 ↓ 0.0117/0
Koszatniczka pospolita (Octodon degus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	jeżozwierzokształtne
Nadrodzina	Octodontoidea
Rodzina	koszatniczkowate
Rodzaj	koszatniczka
Gatunek	koszatniczka pospolita
Synonimy Sciurus degus, Molina, 1782 Chilian squirrel, Shaw Myoxus getulus Poeppig, 1829 Myoxus gelatinus Poeppig, 1829 Octodon cumingii Bennett, 1832 Dendrobius degus Meyen, 1833 Dendroleius degus Meyen Octodon gliroides d’Orbigny, 1844 (?) kummingii Schinz, 1845 Octodon pallidus Wagner, 1845 Octodon cummingii Waterhouse, 1848 Octodon cummingii (var.) peruana Tschudi Octodon degus (var.) alba Fitzinger, 1867 Octodon degus clivorum Thomas, 1927
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Koszatniczka pospolita jest zwierzęciem silnie terytorialnym, wiedzie dzienny tryb życia w niewielkich grupach społecznych składających się z 2–5 samic i 1–2 samców, w ramach których osobniki wspólnie użytkują nory oraz tereny żerowania. Buduje podziemne nory i spędza w nich znaczną część życia. Ma szereg cech morfologicznych i fizjologicznych, które ułatwiają jej prowadzenie życia pod ziemią i w półpustynnych warunkach panujących w jej zasięgu występowania. Wykorzystuje wodę w sposób bardzo efektywny (może przeżyć bez dostępu do wody nawet 13 dni), jej układ oddechowy wykazuje stosunkowo małą reakcję na niedotlenienie, które grozi ssakom przebywającym przez dłuższy czas pod ziemią. Grzbietowe części ciała są mocniej wybarwione niż brzuszne i mają istotny współczynnik odbicia promieniowania UV, a samo wybarwienie grzbietu stanowi dobry kamuflaż i pozwala w naturze wtopić się w tło i pozostać niezauważonym przez wroga.

Do laboratoriów Ameryki Północnej i Europy koszatniczki trafiły w połowie lat 60. XX wieku, jako zwierzęta do prowadzenia badań nad cukrzycą. Insulina tych gryzoni ma odmienną strukturę i wykazuje tylko 1–10% aktywności biologicznej w porównaniu z innymi ssakami, więc ich metabolizm nie pozwala na przyswajanie glukozy i koszatniczki są bardzo podatne na tę chorobę. Osobniki pochodzące z populacji sprowadzonych jako zwierzęta laboratoryjne do laboratoriów w USA i Wielkiej Brytanii trafiły z czasem do indywidualnych hodowców hobbystycznych. W hodowli wymagają dużo wolnej przestrzeni. Powinny być hodowane w jednopłciowych parach lub stadach do 4–5 osobników.

W Chile jest ssakiem o najliczniejszej populacji. W Polsce wyjątkowo stwierdza się osobniki zdziczałe, występujące jako gatunek zawleczony. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wymienia koszatniczkę pospolitą w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek najmniejszej troski.

Historia odkrycia i badań

Octodon degus na rycinie z 1846 (Historia naturalna ssaków – George Robert Waterhouse)

Czaszka Octodon degus na rycinie z 1846 (Historia naturalna ssaków George Robert Waterhouse)

Rycina z 1883 przedstawiająca koszatniczkę (Alfred Brehm) oznaczona nazwą Octodon cummingii

W 1782 roku, jako pierwszy badacz, koszatniczkę pospolitą opisał w swojej publikacji „Saggio sulla Storia Naturale del Cile” („Historia natury w Chile”) chilijski jezuita i przyrodnik Juan Ignacio Molina. Molina nadał koszatniczce nazwę Sciurus Degus z synonimicznym oznaczeniem Myoxus (które mogło sugerować związek gatunku z popielicą) i opisał ją jako gryzonia większego od domowych myszy – „pośredniego pomiędzy popielicami i szczurami”, o krótkiej głowie i długim ogonie zakończonym pękiem dłuższych włosów i z sierścią „blond” przemieszaną z włosem ciemniejszym. W krótkim opisie określa także lokalizację w okolicy stolicy Chile, podkreśla społeczny tryb życia zwierząt mieszkających w rozsianych na niewielkim obszarze norach, pomiędzy którymi utworzone są stałe trasy komunikacyjne, i porównuje ten obraz do topografii współczesnych mu wsi. Na początku XIX w. Shaw zaproponował dla koszatniczki pospolitej nazwę Chilian squirrel, zaś w 1832 Edward Turner Bennett opisał na łamach „Proceedings of the Zoological Society of London” nowy gatunek – Octodon cumingii, wskazując na różnice, jakie odnotował w stosunku do znanych już koszatniczek. W 1833 przyrodnik dr Franz Meyen zaproponował nazwę rodzajową Dendrobius i opublikował opis Dendrobius degus, lecz Bennett szybko wydał sprostowanie, że jest to gryzoń tożsamy z opisanym przez niego Octodon cumingii. W 1836 kurator muzeum Zoological Society of London William Martin opublikował analizę wypreparowanych okazów O. cumingii. W 1846 Szwajcar Johann Tshudi napotkał koszatniczki koło peruwiańskiej wsi San Juan de Matucanas i nadał im nazwę Octodon cummingii (var.) peruana. W 1843 Thomas Bridges opisał tryb życia koszatniczki pospolitej. Kolejnym, solidnym opisem gatunku była wydana w 1846 roku słynna praca George’a Waterhouse’a Historia naturalna ssaków. Waterhouse uważał, że najprawdopodobniej opisany przez Wagnera O. pallidus winien być także uznany za tożsamy z O. degus i zastrzegł jako poprawny epitet gatunkowy degus. W 1867 austriacki zoolog Leopold Fitzinger opisując koszatniczkę pospolitą użył nazwy Octodon alba. W 1940 Guillermo Mann Fischer opisał budowę anatomiczną koszatniczek pospolitych, zaś w roku 1943 opublikował dodatkowe odniesienia do mózgu. Badanie wielu skupisk koszatniczek na przestrzeni lat powodowało sporo dywagacji na temat prawdopodobnych geograficznych odmian w obrębie gatunku i w konsekwencji powstawanie wielu równoległych i dodatkowych nazw. Ale – jak zauważał Wilfred Osgood – w wielu przypadkach zamieszanie wprowadzała głównie zmienność ubarwienia koszatniczek w poszczególnych porach roku, czy też różnice zewnętrzne w poszczególnych grupach wiekowych. Przykładowo proponowana w 1927 przez Oldfielda Thomasa nazwa Octodon degus cliviorum wynikała z przekonania Oldfielda o podziale gatunku na koszatniczki górskie i nizinne. Hipoteza ta nie uzyskała potwierdzenia.

Systematyka

Szczęka koszatniczki – dobrze widoczne ukształtowanie zębów trzonowych

Nazwa gatunkowa degus została pierwszy raz użyta przez Juana Molina w „Historii natury w Chile”, a została utworzona ze słowa dewü, które w języku mapudungun oznacza szczura. Molina błędnie sklasyfikował koszatniczkę jako gatunek wiewiórek (Sciurus) i użył dla niej nazwy Sciurus degus. Przyporządkowując i nazywając tak koszatniczkę, Molina kierował się oceną podobnego sposobu życia tych gryzoni. Przez lata próbowano klasyfikować O. degus razem z zajęczakami (Lagomorpha). Obecna klasyfikacja zalicza koszatniczkę pospolitą do jeżozwierzokształtnych (Hystricognathi). Nazwa rodzajowa Octodon (ośmio-, czy raczej ósemkowozębny), jak i pierwszy człon nazwy właściwej dla wszystkich koszatniczkowatych (Octodontidae), wynika z ukształtowania trzonowców (gr. ὀκτώ; ὀδούς, oktṓ = osiem; gr. ὀδούς, odoús = zęby), a nie ilości zębów. Do rodzaju Octodon koszatniczkę zaliczył w 1848 roku brytyjski zoolog George Robert Waterhouse.

Do tego samego rodzaju zaliczane są także trzy kolejne gatunki. Koszatniczka nadbrzeżna (O. lunatus) i koszatniczka leśna (O. Bridgesi) różnią się od O. degus nieznacznie – mają nieco większe wymiary, kitki na ogonach są mniej puszyste, a tylne trzonowce mają inaczej ukształtowane fałdy powierzchni bocznych. Natomiast zamieszkującą chilijskie wyspy koszatniczkę pacyficzną, opisaną przez Rainera Hutterera w 1994, odróżnia także liczba chromosomów (2n=78, NF=128).

Nazewnictwo

Żyjące w naturze koszatniczki pospolite lokalni mieszkańcy nazywają „szczurami ze szczotką na ogonie” (rata cola de cepillo). Jest to jedynie nazwa zwyczajowa, bowiem w rzeczywistości gryzonie te nie są spokrewnione ze szczurami. Używane w Chile inne nazwy to: chozchoris, rata de las cercas, ratón de tapias, ratón de trompeta, ratón de cola en trompeta, bori.

W Polsce, do określenia najliczniejszego gatunku z rodzaju Octodon – O. degus, używana była nazwa „koszatniczka”. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” nazwę „koszatniczka” zarezerwowano dla rodzaju tych gryzoni, zaś gatunkowi nadano nazwę koszatniczka pospolita. Zwierzęta gatunku trafiały do Europy i Stanów Zjednoczonych jako zwierzęta laboratoryjne, zaś później hodowlane. Niestety nie ma pewności, czy okazy obecnie spotykane w hodowlach są czystymi gatunkowo przedstawicielami O. degus, czy też krzyżówkami z pozostałymi gatunkami rodzaju Octodon. Polski biolog Erazm Majewski podał w wydanym w 1894 „Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich” określenie „koszatniczek” na oznaczenie rodzaju Octodon. Koszatniczka, ze względu na podobną polską nazwę, może być czasem mylona z należącą do popielicowatych koszatką. Morfologicznie jest do niej nieco podobna.

Kopalne ślady występowania gatunku

Liczne, odkryte w centralnej części Chile skamieniałe ślady gatunku datowane są na wczesny holocen.

Kariotyp

Garnitur chromosomowy koszatniczki pospolitej tworzy 29 par (2n=58) chromosomów; FN=112 lub 116.

Typowe umaszczenie O. degus

Budowa ciała

Koszatniczka pospolita jest zaliczana do gryzoni o małej lub średniej wielkości. Jest zwierzęciem o smukłej budowie ciała, zaokrąglonym pysku i dużych oczach. Bywa określana jako gryzoń podobny do jeżozwierza (ang. „porcupine-like”). Jej uszy są ciemno pigmentowane, nieowłosione lub z małym futerkiem, mają średnią długość, a stosunkowo długi, ciemniejący ku końcowi ogon pokryty jest sztywną szczeciną i na zakończeniu ma charakterystyczny dla tego gatunku „pędzel”. W sytuacji zagrożenia koszatniczki mogą odrzucić końcówkę ogona, przy stosunkowo małym krwawieniu. Odrzucony ogon nie odrasta, jak to jest np. u jaszczurek. Z tego samego powodu koszatniczki nie wolno chwytać za ogon. Podczas biegu koszatniczki utrzymują ogony zadarte do góry.

Ogon koszatniczki pospolitej

Wibryssy są ważnym narządem dotyku

Gryzoń ma miękką sierść o barwie aguti. Ubarwienie sierści jest jednolite, brązowe przechodzące w szarości (lub czarnobrązowojasnożółte), na części brzusznej futro jest kremowobrązowe (lub brudnożółte), z jaśniejszymi obwódkami dookoła oczu. Umaszczenie brzuszka zależy od pory roku. Zazwyczaj zimą jest jaśniejsze niż latem. Grzbietowe części ciała, które są mocniej wybarwione niż brzuszne, mają istotny współczynnik odbicia promieniowania UV. W hodowli przez krzyżowanie i ingerencje genetyczne uzyskano również koszatniczki o innych barwach sierści: białej, kremowej, czarnej, czy nawet niebieskiej. Zlokalizowane koło nosa, bardzo wrażliwe na bodźce dotykowe wibryssy są dla koszatniczki ważnym narządem dotyku i pozwalają poruszać się w nocy i w norach. Łapy mają po pięć palców – cztery mocno rozwinięte, piąty słabiej. Palce zakończone są czarnymi pazurami.

Wymiary koszatniczki (Octodon degus)
(za: Woods, Boraker, 1975)

	wymiar
długość ciała z głową i ogonem	250–310 mm
długość ogona	65–130 mm
długość tylnej kończyny	35–38 mm
długość ucha	24–32 mm
masa ciała	170–210 g lub 200–300 g 200–250 g Podawany jest także przedział 170–300 g

Mimo znacznej zmienności w dostępie do pożywienia w poszczególnych porach roku masa ciała nie podlega istotnym wahaniom. W ukształtowaniu czaszki (norma lateralis) widoczne są wydatne puszki słuchowe (bullae tympanicae), które świadczą pośrednio o tym, że zmysł słuchu koszatniczki odgrywa zasadniczą rolę w zdolności zachowania orientacji przestrzennej tego zwierzęcia.

W stanie spoczynku koszatniczki pospolite często przykucają na tylnych łapach, jak określał Waterhouse, „siadają na biodrach”.

Czaszka koszatniczki pospolitej, widok z profilu

Wzór zębowy		I	C	P	M
20	=	1	0	1	3
		1	0	1	3

Zęby

Koszatniczka pospolita ma uzębienie o charakterze elodontycznym, czyli rosnące przez całe życie zwierzęcia. Jest ono przystosowane do diety o dużej zawartości włókna. Ten typ uzębienia wymaga ciągłego ścierania. W środowisku naturalnym dieta koszatniczki składa się głównie z suchych roślin o wysokiej zawartości krzemianów oraz z kory, dzięki czemu zwierzęta są zmuszone do intensywnego gryzienia. Zęby trzonowe mają budowę hypsodontyczną (wysokokoronową), co oznacza zęby o krótkich korzeniach i masywnej koronie oraz wieloblaszkowe zęby policzkowe. Na powierzchni policzkowej i językowej zębów trzonowych leżą fałdy i wgłębienia, z których powodu powierzchnia żująca trzonowców uzyskuje charakterystyczny kształt ósemki. Łacińska nazwa rodziny (Octodontidae) nawiązuje do tej charakterystycznej cechy uzębienia rzeczonej grupy.

Siekacze zdrowo odżywianych koszatniczek mają barwę pomarańczową

Genitalia samca koszatniczki – charakterystyczny duży odstęp między penisem a odbytem i „szew” skórny biegnący między tymi punktami

Genitalia samicy koszatniczki – mała odległość między cewką moczową a odbytem

Powierzchnia rostralna siekaczy zdrowo odżywianych, dorosłych koszatniczek ma barwę pomarańczową. Zawdzięcza ją komórkom szkliwotwórczym pochodzenia nabłonkowego, które wytwarzają tę powierzchnię w sposób ciągły. Wybarwiona na pomarańczowo warstwa sprawia, że siekacze są wzmocnione i mają większą odporność na ścieranie. Zęby młodych koszatniczek osiągają pomarańczową barwę dopiero po osiągnięciu wieku około 6 miesięcy życia. Większa odporność siekaczy sprawia, że koszatniczka może używać tych zębów do drążenia tuneli nory. Białe siekacze u dorosłych koszatniczek mogą być oznaką problemów zdrowotnych. Wady zgryzu mogą być następstwem chowu wsobnego.

Uzębienie składa się z 2 par siekaczy, 2 par przedtrzonowców i 6 par trzonowców (o ósemkowym przekroju).

Dymorfizm płciowy

Samce są zazwyczaj nieco większe niż samice. Na wolności samice osiągają dojrzałość płciową nie wcześniej niż po 5 do 14 miesiącach od urodzenia, ale aktywność jajników obserwuje się w wieku 2 tygodni życia, mimo że otwór pochwy jest jeszcze niewidoczny. W warunkach hodowlanych dolną granicą osiągania dojrzałości płciowej jest wiek 5 tygodni (45 dni). Samice mają 4 pary sutków, przy czym jedna para leży w położeniu pachwinowym, a pozostałe 3 pary – brzusznie.

Jądra wraz z najądrzami samca koszatniczki pospolitej są zamknięte wewnątrz jamy brzusznej. Nasieniowody i pęcherzyki nasienne wiodą do cewki moczowej. Temperatura jąder jest podobna do temperatury ciała u tych zwierząt.

Rozpoznawanie płci koszatniczek stanowi częsty problem dla niedoświadczonych hodowców. Wygląd zewnętrznych cech płciowych jest bardzo podobny u przedstawicieli obu płci. Rozróżnienie jest możliwe głównie poprzez porównanie odległości między cewką moczową a odbytem (u samców wyraźnie większa – rzędu 6–10 mm) oraz dzięki posiadaniu przez samce fałdu skórnego między tymi narządami. Wraz z dojrzewaniem cewka moczowa samicy uzyskuje kształt stożka, w którym widoczne są małe szczeliny sromu, zaś u samca cewka moczowa przybiera kształt penisa.

Wykres dobowej zmienności temperatury ciała koszatniczki pospolitej na podstawie analizy pomiarów u 13 zwierząt

Czynności życiowe

Jak podaje Wild Animals Online, na wolności koszatniczki pospolite żyją dość krótko. Tylko 50% z nich dożywa wieku 1 roku, a zaledwie 1% populacji żyje 2 lata. W objętej badaniami populacji 5400 osobników tylko 1 przeżył 4 lata. Anna Sporon określa jednak możliwy do osiągnięcia na wolności wiek jako znacznie dłuższy. Inni autorzy określają, że koszatniczki pospolite w stanie wolnym żyją od kilku miesięcy do 2 lub 4 lat. Adrian Palacios zaznacza, że głównym powodem, dla którego niewiele koszatniczek osiąga wiek 2 lat, jest presja ze strony drapieżników. W niewoli zwierzęta mogą osiągać 5–7 lat, 5–8 lat, 5–9 lub 7–9 lat. Rekordowy wiek 13 lat osiągnęła koszatniczka pospolita hodowana w ogrodzie zoologicznym w Houston w Teksasie w latach 1972–1985.

Poszczególni autorzy podawali różne normy temperatury ciała: 36,0–37,2 °C, 37,0 °C, 37,9 °C lub 38 °C. Najczęściej wskazywany był przedział 36,0–37,9 °C. Roberto Refinetti wyjaśnił, że u koszatniczek pospolitych odnotowywana jest wewnątrzgatunkowa zmienność faz aktywności behawioralnej oraz temperatury ciała i na podstawie przeprowadzonych badań określił przedział temperatury ciała tych zwierząt: 36,7–38,3 °C. Vladimir Jekl wskazał przedział temperatury ciała mierzonej w odbycie zwierzęcia 38,1–39,5 °C, ze średnią na poziomie 37 °C. Regularne epizody aktywności dobowej odnotowywano o świcie i o zmierzchu. Martien Kas i Dale Edgar po przebadaniu 13 koszatniczek pospolitych wykazali ścisły związek dobowej zmienności temperatury ciała tych zwierząt z ich aktywnością ruchową (zob. wykres). Podczas owulacji temperatura ciała samicy wzrasta nawet o ok. 4 °C.

Częstotliwość pulsu koszatniczki pospolitej bywa określana na 274 uderzeń na minutę lub 100–150 na minutę. Również publikowane informacje na temat liczby oddechów na minutę różnią się od siebie dość znacznie: 75/min, 123/min lub 196–264/min.

Średni dzienny wydatek energetyczny koszatniczek pospolitych żyjących na wolności (samce i samice) został przez naukowców określony dla poszczególnych pór roku. W sezonie lęgowym wynosi 150,4 kJ na dzień, wiosną 155,9 kJ, a jesienią 150,98 kJ. Latem wydatek jest znacznie niższy niż w innych porach roku i wynosi około 125 kJ na dzień.

Przystosowania morfologiczne i fizjologiczne

Wzrok

Koszatniczka pospolita ma dobrze rozwinięty wzrok, bardzo czuły w porach dziennych. Cecha ta wyraźnie odróżnia koszatniczkę od przedstawicieli siostrzanego gatunku koszatniczka nadbrzeżna (O. lunatus), których wzrok wykazuje mniejszą wrażliwość w porach dziennych, ale dzięki szerokiemu polu widzenia obuocznego, nocą charakteryzuje się większym kontrastem wzrokowym i wrażliwością światłoczułą. Koszatniczka utrzymuje duża czułość i widzenie kolorów w wąskim zakresie kątowym (ok. 50°). Widzenie dzienne zapewnia największą czułość w miejscu, na które jest skierowany wzrok.

Koszatniczkę pospolitą wyróżnia zdolność do widzenia dwubarwnego. Narząd wzroku tego gryzonia jest wyposażony w jeden typ pręcika (receptor siatkówki odpowiadający za postrzeganie kształtów i ruchu) i dwa rodzaje czopków (receptory umożliwiające widzenie barwne). W rezultacie koszatniczka pospolita widzi wyłącznie barwę zieloną (szczyt widma około 500 nm) światła oraz długości fal charakterystyczne dla ultrafioletu (362 nm). Umiejętność widzenia promieni UV jest stosunkowo rzadko spotykana u ssaków. Siatkówka w oku koszatniczki pospolitej składa się z około 9 mln fotoreceptorów, z czego jedna trzecia receptorów to pręciki, a dwie trzecie to czopki. Proporcja pręcików odpowiedzialnych za widzenie w barwie zielonej do receptorów umożliwiających widzenie UV to 13:1. Stosunek i rozmieszczenie pręcików i czopków siatkówki może różnić się w zależności od siedliska i stylu życia.

Przyczyny, dla których narząd wzroku koszatniczek pospolitych ukształtował się w taki sposób, nie są znane. Cecha ta z pewnością pomaga zwierzętom w realizacji doboru płciowego, żerowania, orientacji w terenie czy wykrywania śladów moczu na zajmowanym terytorium (świeży mocz koszatniczek ma silną zdolność do odbicia UV).

Układ oddechowy

Koszatniczki pospolite nie są zwierzętami podziemnymi, ale żyjącymi w norach i znaczną część życia spędzają pod powierzchnią ziemi. Dla wielu gatunków ssaków taki tryb życia skutkuje przewlekłym niedotlenieniem i hiperkapnią. Organizm koszatniczek pospolitych przystosował się do tego trybu życia i w porównaniu z reakcją organizmu pokrewnych gryzoni kururo wykazują mniejszą od nich reakcję na niedotlenienie.

Gospodarka wodno-mineralna

Organizm koszatniczki pospolitej przystosował się do półpustynnych warunków panujących w jej zasięgu występowania i wykorzystuje wodę w sposób bardzo efektywny. Stopień resorpcji wody w okrężnicy zwierzęcia jest bardzo wysoki (około dwukrotnie wyższy niż u szczura laboratoryjnego), więc koszatniczka może pozyskać z pożywienia większą jej ilość. Koszatniczki pospolite żyjące na wolności pozyskują wodę niemal wyłącznie ze zjadanego pokarmu stałego. Równocześnie koszatniczka nie traci wody poprzez odparowywanie, bowiem nie ma gruczołów potowych i się nie poci. Dzięki wysokiej sprawności akwaporyn w błonie śluzowej jamy nosowej przewody nosowe koszatniczki są przystosowane do kondensacji wody, co z kolei zapobiega utracie wody z wydychanym powietrzem. Ograniczenie wydalania wody z moczem jest możliwe dzięki wzmacniaczowi przeciwprądowemu. Mechanizm ten opiera się na przepływie moczu przez kanaliki nerkowe tworzące pętlę Henlego w nerkach koszatniczki. Dzięki temu wydalany mocz jest znacznie zagęszczony, z wysokimi stężeniami potasu i magnezu. Organizm zdrowej koszatniczki pospolitej może obejść się bez wody nawet przez okres 13 dni. Podczas przeprowadzanych badań (B.Fonda, 1975) pozbawiono koszatniczki dostępu do wody i po siedmiu dniach mocz uległ zagęszczeniu z 634 mOsmol/l do 4604 mOsmol/l. Stwierdzono także, że koszatniczki mają niezwykłą zdolność do większego zageszczania w moczu potasu niż sodu oraz zatrzymywania znacznej ilości magnezu.

Parametry morfologiczne i biochemiczne krwi

Średnie wartości wyników analiz morfologicznych krwi młodych i dorosłych koszatniczek pospolitych
na podstawie badań 35 zdrowych młodych (20 samców i 15 samic) w wieku 6–7 tygodni
oraz 35 zdrowych dorosłych koszatniczek pospolitych(20 samców i 15 samic) w wieku 1,25–3,5 roku (średnia 2,0)
(V. Jekl, K. Hauptman, E. Jeklova, Z. Knotek, 2011)

Parametr	j.m.	Zwierzęta młode			Zwierzęta dorosłe			Wpływ wieku
		średnia	mediana	przedział	średnia	mediana	przedział
Czerwone krwinki	x1012/l	7,3	7,6	4,72–9,01	8,7	8,98	5,34–9,93	↑
Retikulocyty	x109/l	7,4	0,0	0,0–80,24	0,2	0,0	0,0–7,41	↓
	%	0,1	0,0	0,0–0,17	0,0	0,0	0,0–0,1
Hemoglobina	g/l	113,7	116,0	89,0–134	117,6	119,0	99–131,0
Hematokryt	l/l	0,4	0,4	0,32–0,51	0,5	0,46	0,37–0,50	↑
MCV	fl	59,9	58,6	52,3–75,3	51,4	51,0	47,2–64,5	↓
MCH	pg	15,8	15,7	13,6–19,5	13,4	13,3	12,3–15,4	↓
MCHC	g/l	264,5	264,0	240–291	261,0	263,0	226–289
Płytki krwi	x109/l	453,4	455,0	57–896,0	383,0	362,0	223–530	↓
Białe krwinki	x109/l	7,2	7,0	2,0–12,3	7,4	7,1	3,5–14,6
Neutrofile	x109/l	0,1	0,03	0,0–1,0	0,0	0,0	0,0–0,31
	%	1,0	0,05	0,0–6,0	0,4	0,0	0,0–3,0
Neutrofile – formy segmentowane	x109/l	2,2	2,05	0,38–4,8	3,1	2,89	0,7–7,01	↑
	%	32,0	30,0	11,0–63,0	40,6	40,5	19,0–72,0
Limfocyty	x109/l	4,6	4,42	0,96–10,2	4,0	3,9	12,7–7,26	↓
	%	63,2	66,0	33,0–85,0	54,9	54,9	27,0–77,0
Monocyty	×109/l	0,1	0,09	0,0–0,41	0,1	0,07	0,0–0,89
	%	1,9	1,0	0,0–5,0	1,3	1,0	0,0–6,0
Eozynofile	x109/l	0,1	0,09	0,0–0,47	0,2	0,15	0,0–1,45
	%	1,8	1,0	0,0–8,0	2,6	2,0	0,0–12,0
Bazofile	x109/l	0,0	0,0	0,0–0,12	0,0	0,0	0,0–0,19
	%	0,1	0,0	0,0–2,0	0,2	0,0	0,0–2,0

Średnie wartości wyników analiz biochemicznych osocza krwi młodych i dorosłych koszatniczek pospolitych
na podstawie badań 35 zdrowych młodych (20 samców i 15 samic) w wieku 6–7 tygodni
oraz 35 zdrowych dorosłych koszatniczek pospolitych (20 samców i 15 samic) w wieku 1,25–3,5 roku (średnia 2,0)
(V. Jekl, K. Hauptman, E. Jeklova, Z. Knotek, 2011)

Parametr	j.m.	Zwierzęta młode			Zwierzęta dorosłe			Wpływ wieku
		średnia	mediana	przedział	średnia	mediana	przedział
GAP	g/l	54,7	53,8	46,5–73,7	63,1	63,9	45,8–77,7	↑
Albuminy	g/l	34,0	34,4	28,6–40,6	33,1	33,3	19,0–45,1
Globuliny	g/l	21,7	20,2	12,7–52,7	30,0	31,9	16,5–47,8	↑
Albuminy:Globuliny		1,7	1,7	0,66–2,5	1,2	1,1	0,4–2,58	↓
Glukoza	mmol/l	9,4	9,4	5,6–14,1	8,9	8,9	5,5–13,1
Mocznik	mmol/l	15,1	15,9	10,8–22,0	10,1	10,0	6,6–14,9	↓
Kreatynina	μmol/l	56,5	57,8	34,4–87,2	51,4	51,0	29,9–77,3
Trójglicerydy	mmol/l	1,8	1,5	0,01–4,47	1,9	1,59	0,44–4,85
Cholesterol	mmol/l	2,5	2,3	1,8–4,9	2,0	2,1	1,2–2,7	↓
Alat	iu/l	33,5	29,3	12,57–107,19	18,0	18,0	9,58–47,9	↓
Aspat	iu/l	61,1	53,3	10,18–192,81	47,9	36,5	19,16–137,72	↓
Amylazy	iu/l	892,8	805,4	409,58–1947,9	820,4	755,7	481,44–1263,47
Lipazy	iu/l	43,7	37,1	16,77–111,98	29,9	26,4	2,99–39,52	↓
GGTP	iu/l	9,08	1,8	1,8–10,18	6,0	1,8	1,8–7,78
CK	iu/l	1159,3	1094,6	215,57–16012,0	958,1	692,2	120,96–4245,51
LDH	iu/l	1159,3	1094,6	35,33–1934,13	562,9	544,9	313,17–894,01
Sód	mmol/l	142,3	141,9	131,6–156,5	142,1	142,7	123,0–151,2
Potas	mmol/l	4,4	4,3	2,9–8,1	3,8	3,9	3,1–4,7	↓
Chlorki	mmol/l	104,9	104,8	91,2–116,4	103,4	103,2	91,8–113,8
Wapń	mmol/l	3,2	3,1	2,69–3,73	2,5	2,6	2,01–2,96	↓
Fosforany	mmol/l	2,2	2,2	1,09–3,73	1,5	1,5	0,63–2,10	↓
Bilirubina	μmol/l	2,4	2,4	0,90–5,4	2,8	0,9	0,9–5,4
Kwasy żółciowe	μmol/l	–	–	–	13,5	8,2	1,1–45,9

Tryb życia

Prowadzą dzienny tryb życia, w stosunkowo niewielkich grupach społecznych składających się 2–5 samic i 1–2 samców. Liczebność grupy sezonowo wzrasta, wraz z pojawieniem się nowego miotu 5–10 młodych koszatniczek. W ramach tej społeczności zwierzęta wspólnie użytkują nory oraz tereny żerowania, a wraz z sąsiadującymi grupami tworzą kolonie liczące do 100 osobników.

Koszatniczki pospolite prowadzą poligamiczny tryb życia. Charakterystyczną cechą gatunku są interakcje agonistyczne między członkami stada, które pozwalają na ustalanie hierarchii dominacji. Koszatniczki z badanej przez naukowców populacji przeznaczały 3,2% swojego czasu dziennej aktywności na interakcje z przedstawicielami swojego gatunku. Zachowania przyjazne lub neutralne zajmowały około 2% czasu, a groźby, walki i potyczki około 1,2%. Najwięcej czasu na kontakty z innymi koszatniczkami swojego gatunku, bo aż 9%, poświęcały samce, które brały udział w rozrodzie. Ich aktywność w tym okresie była wyjątkowo duża – na kąpiele w piasku (dzięki którym pozostawiają swój zapach, ostrzegając potencjalnych intruzów) przeznaczyły blisko 6% czasu, a na zachowania antagonistyczne około 7% czasu.

Samce znacznie chętniej (i częściej) tarzają się w piasku, który jeszcze nie jest oznaczony zapachem innego zwierzęcia tej samej płci. W badanej populacji w ciągu 10 minut samce kąpały się w piachu nawet 40-krotnie. Jeśli jednak piasek nosił już zapach innego samca, to w tym samym czasie tarzały się w pyle tylko 10-krotnie.

Statystyka czasu poświęconego na indywidualne i społeczne zachowania koszatniczek pospolitych obu płci
z podziałem na zwierzęta biorące udział w rozrodzie i nie biorące w nim udziału
Badania przeprowadzone w stacji badawczej Wydziału Nauk Rolniczych Universidad de Chile „Estación Experimental Rinconada de Maipú” (2002–2004) (Ebensperger i Hurtado, 2011)

	Samice		Samce		Średnia całej grupy
Aktywność	uczestniczące w rozrodzie n= 22 [%]	nie uczestniczące n = 23 [%]	uczestniczące w rozrodzie n = 10 [%]	nie uczestniczące n = 23 [%]	n = 78 [%]
Żerowanie	51,5	48,4	34,9	42,7	45,8
Czuwanie (na 4 łapach)	26,2	25,9	21,8	26,6	25,7
Czuwanie (w pozycji wypionowanej)	2,5	6,8	4,6	9,4	6,1
Razem czujność	28,7	32,6	26,4	36,0	31,7
Odpoczynek	10,1	6,9	17,0	16,9	7,5
Przemieszczanie się	5,7	10,6	3,0	6,8	7,1
Zaloty	4,3	2,8	2,2	2,7	3,1
Kąpiele w piasku	0,8	0,5	5,5	0,6	1,2
Prace przy budowie nory	0,3	0,2	0,4	0,1	0,2
Interakcje społeczne	1,7	3,7	9,0	1,8	3,2

Koszatniczki pospolite żyją w zhierarchizowanej społeczności, która opiera się na systemie dominacji. Poszczególne elementy zachowań odgrywają istotną rolę w potwierdzaniu lub zaprzeczaniu dominacji. Może być ona wyrażana przez wąchanie czy wskakiwanie na grzbiet współplemieńca, przez co wyrażana jest przewaga nad nim. Zdaniem chilijskiego zoologa Mauricio Soto-Gamboa system socjalny koszatniczek pospolitych jest charakterystyczny i szczególnie ujawnia się w okresach rozrodczych, kiedy podniesiony poziom testosteronu samców przyczynia się do rywalizacji i potrzeby prezentowania dominacji.

System komunikacji koszatniczek pospolitych jest rozbudowany. Zwierzęta komunikują się poprzez dotykanie się nosem w nos, zaloty i zachowania seksualne – w tym wskakiwanie sobie nawzajem na grzbiety (także między osobnikami tej samej płci), a także wspinanie się i „ujeżdżanie” drugiego osobnika bez czynności seksualnych. Koszatniczki mogą popychać się przednimi łapami, kopać tylnymi kończynami i okazywać wzburzenie uderzając ogonem o ziemię. Podczas uderzania o ziemię ogon wykonuje ruch góra-dół, co jest rozpoznawane jako wstęp do walki. Istotne, charakterystyczne zachowanie stanowi tarzanie się (suche kąpiele) w piasku, które jest praktykowane w grupach spokrewnionych (dość częste, bo nawet około 2 razy w ciągu minuty), podczas kontaktu z obcymi, ale także podczas zabaw z przedstawicielami synantropijnego gatunku szynszyloszczur stokowy. Koszatniczki komunikują się także za pomocą znaków zapachowych moczu, dzięki którym zwierzęta mogą identyfikować poszczególne osobniki.

Bliskość w obrębie społeczności zauważalna jest także podczas wspólnych drzemek, kiedy zwierzęta wtulają się w siebie nawzajem. Tulą się one do siebie także w chłodnych porach roku, co pozwala na zachowanie temperatury ciała i oszczędzanie energii.

Większość dobowej aktywności koszatniczek pospolitych, szczególnie żerowanie, odbywa się nad ziemią. Zwierzęta spędzają 5–6 godzin dziennie na żerowaniu na powierzchni terenu, ze szczytami aktywności o świcie i zmierzchu. W okresie letnim wykazują dwumodalny okres aktywności naziemnej z przerwą w południe, kiedy temperatura jest najwyższa. Zimą szukają pożywienia tylko w słońcu, co pozwala na zmniejszenie wydatków energetycznych. W porze nocnej wszyscy członkowie stada wspólnie pozostają w podziemnych norach. Zmiany pokrycia roślinnego siedliska powodują dopasowanie zachowań defensywnych i czujności koszatniczek.

Kąpiele w piasku to typowe, wrodzone zachowanie komfortowe.

Koszatniczka pospolita kąpiąca się w piasku.

Suche kąpiele w piasku są typowym zachowaniem komfortowym. Koszatniczki pospolite tarzają się w szybszym tempie, rozgrzebują piasek i ocierają się o piaszczyste podłoże na przemian jednym i drugim bokiem. Czynność ta pozwala na oczyszczenie futra z zabrudzeń, które przeszkadzają w termoregulacji, pozbycie się pasożytów, ale także wzmacnianie więzi plemiennej poprzez tarzanie się w piasku, który już wcześniej służył innym członkom klanu i zawiera ich zapach oraz zapach moczu. Kąpiele w piasku są umiejętnością wrodzoną.

Częstotliwość kontaktów między rodzicami a potomstwem jest zmienna. Zainteresowanie samców kontaktami z dziećmi wzrasta z wiekiem potomstwa, podczas gdy matki od pierwszych tygodni po urodzeniu zmniejszają interakcje z młodymi. Jeśli młode wychowuje samotna samica, to nie rekompensuje młodym opieki ojca zwiększeniem swojej uwagi.

Stabilność lokalnych populacji

W obrębie poszczególnych populacji koszatniczek pospolitych odnotowywana jest duża okresowa zmienność liczebności. 85–90% dorosłych samic i samców nie dożywa do drugiego roku życia.

W latach 2005–2007 zespół naukowców badał stabilność populacji koszatniczek pospolitych w „Estación Experimental Rinconada de Maipú”, czyli stacji badawczej Wydziału Nauk Rolniczych Universidad de Chile. Okazało się, że na przestrzeni 2 lat z badanej grupy zniknęło 88% samic i prawie wszystkie dorosłe samce (99%). W młodszej, szczenięcej grupie wiekowej również nie było stabilności. Zniknęła większość samic (81%) i prawie wszystkie młode samce (98%). Zauważalna jest więc wyraźnie większa stabilność i wierność samic w stosunku do swojej grupy społecznej. Wpływ na tak dużą rotację w składzie populacji mają migracje (zarówno emigracje, jak i imigracje), początkowa wielkość grupy, obfitość żywności i zagęszczenie otwartych nor na danym terenie, a także aktywność lokalnych drapieżników. Niestabilność populacji uznano za cechę charakterystyczną koszatniczki pospolitej.

Kolejne badania przeprowadzone w okresie 2007–2008 w tej samej stacji badawczej uniwersytetu w Santiago wykazało, że z lokalnych grup społecznych zniknęło 75% potomstwa, a w przypadkach emigracji rodzeństwo najczęściej migrowało wspólnie. Równocześnie naukowcy odnotowali, że okres między wiosną a jesienią przetrwał niewielki odsetek młodych. Podkreślili równocześnie, że znacznie więcej zwierząt znikało, niż przybywało imigrantów, co w ich opinii potwierdza hipotezę, że większość zaginięć jest raczej związana ze znaczną aktywnością drapieżnictwa niż ze skutkami migracji. Naukowcy zauważyli także istotną rolę więzi między młodymi wychowującymi się z tej samej norze jako czynnika spajającego społeczność koszatniczek. Jednak ze względu na znaczną umieralność pierwszorocznych zwierząt dokładne przebadanie mechanizmu było niemożliwe.

Masa ciała samic O. degus w okresie rozrodu (C. Long, L. Ebensperger, 2009)

Samica karmiąca młode

Młode, kilkudniowe koszatniczki pospolite

Cykl życiowy

Koszatniczki pospolite prowadzą poligamiczny tryb życia. W stanie dzikim koszatniczki zwykle rozmnażają się raz na rok, choć epizodycznie (w latach, w których występuje znaczna ilość opadów) możliwy jest drugi miot jesienią. Latem i jesienią (w Chile od stycznia do czerwca) trwa okres bierności seksualnej koszatniczek pospolitych. Okres rozrodczy rozpoczyna się zwykle pod koniec czerwca (jesienią). Krycie następuje od końca czerwca do lipca (początek zimy) (lub w maju), a młode rodzą się na wiosnę – od września do października lub w sierpniu. W latach mokrych koszatniczka pospolita może mieć drugi miot w grudniu. Porody w październiku i listopadzie zdarzają się sporadycznie. Etapy cyklu życiowego są ściśle związane z fazami cyklu fenologicznego roślin wchodzących w skład diety tych zwierząt. Do rozrodu O. degus przystępują, gdy rozwija się roślinność zielna i pojawiają się nowe liście na krzewach. Nowo narodzone koszatniczki wychodzą z nory na powierzchnię, gdy dojrzewają owoce, a liście krzewów i drzew są już w pełni rozwinięte. Wraz z rozwojem młodych i wzrostem liczebności stada i kolonii lokalna roślinność wydaje coraz więcej owoców (aż do maksimum owocowania).

Okres godowy rozpoczyna się, gdy światło dzienne jest dostępne minimum od 7 rano do 19 (gdy następuje zrównanie dnia z nocą). Wraz z rozpoczęciem okresu rozrodczego samce podejmują wybór strategii. Samce należące do danego stada podejmują obronę swoich samic przed zalotami obcych samców, by zapewnić sobie ich zapłodnienie. Z kolei samce żyjące w grupach krążących w okolicy starają się włączyć do poszczególnych stad. Znakowanie otoczenia moczem, wykorzystywane zazwyczaj przez obie płcie do obrony terytorium, wzmaga się u samców w okresie rozrodczym. Zalotnicy wykonują zazwyczaj rytuał obejmujący machanie ogonem i drżenie ciała, a na koniec, podnosząc tylne łapy, opryskują samice swoim moczem. Takie „oznakowanie” może służyć przyzwyczajeniu samicy do zapachu danego samca, co w przyszłości ma mu ułatwić kontynuację zalotów.

Samice O. degus nie wykazują regularnych cykli płciowych. Poszczególni autorzy odnotowywali różne okresy otwarcia pochwy: od 3–5 aż po 3–21 dni. Naukowcy przypuszczają, że owulacja jest indukowana obecnością samca. W okresie owulacji temperatura ciała samicy może wzrosnąć o 4 °C. Samica może być płodna już bezpośrednio po odbytym porodzie. Na wolności samice urodzone jesienią przystępują do rozrodu latem następnego roku, czyli w wieku 8–9 miesięcy. Młoda samica po osiągnięciu dojrzałości rozrodczej (wiek >5 miesięcy) bez doświadczenia seksualnego wykazuje 1-dniowy cykl zwiększonej aktywności co 18–22 dni. Samice koszatniczki pospolitej mogą rodzić przez 4–4,5 roku, zaś samce pozostają płodne przez całe życie. W niewoli porody mogą występować każdej porze roku.

Zdolność do rozrodu samica osiąga w wieku 6–8 tygodni. Owulacja występuje zwykle między listopadem a styczniem. Zwierzęta kopulują w maju następnego roku (badacze piszą także: późną jesienią, z zapłodnieniem do końca zimy, maksymalnie do początku wiosny), a w sierpniu (lub: „wczesną wiosną”), po trwającej około 87–93 dni ciąży, rodzi się najczęściej 1–12 młodych. Koszatniczki pospolite rodzą się okryte gotowym futrem lub delikatnym meszkiem, z lekko otwartymi lub zamkniętymi oczami; od razu są ruchliwe. Mała koszatniczka pospolita waży po urodzeniu około 14–20 g. Laktacja kończy się późną wiosną. Okres karmienia małych koszatniczek przez samicę trwa 4–6 tygodni. Tyle też minimalnie powinny być pod jej opieką. Młode wychodzą z nory późną wiosną, gdy jest już świeża trawa. Po tym okresie są już zdolne do samodzielnego życia i łączenia się w jednopłciowe grupy. W hodowli w wieku 7–8 tygodni należy miot rozdzielić według płci, bowiem już w tym wieku młode mogą być gotowe do rozrodu, co wiązałoby się z ryzykiem chowu wsobnego.

Po 3–4 godzinach od narodzin młode zaczynają samodzielnie chodzić. Po 1–2 dniach mała koszatniczka pospolita umie już samodzielne myć pyszczek, pocierając go przednimi kończynami, potrząsać głową, drapać się tylną łapą. Po raz pierwszy stały pokarm może zacząć próbować przyjmować już w pierwszych dniach. Naukowcy odnotowali zjadanie twardych elementów roślinnych już w 6 dniu, ale stwierdzili fakt gryzienia kawałków drewna w pierwszych dniach czy gryzienie przez 3-dniową koszatniczkę suchych odchodów. Pokarm stały młode zaczynają przyjmować regularnie od 2 tygodnia życia, korzystając nadal z mleka matki. Aktywność jajników nowo narodzonych samic zaznacza się już po około 2 tygodniach życia, mimo że otwór pochwy nie jest jeszcze widoczny. W badanej populacji pochwy młodych samic zaczynały się otwierać w wieku 2 miesięcy, a w 3,5 miesiąca po narodzinach pochwy wszystkich badanych samic były już otwarte. W porównaniu do innych przedstawicieli gryzoni koszatniczki pospolite dojrzewają powoli, proces ten przebiega wolniej niż u szczura, myszy lub chomika. Dolna stwierdzona granica płodności samic to 7 tydzień życia (określana także jako 46. dzień życia), zaś u samców 12. tydzień. Samice zazwyczaj osiągają dojrzałość płciową między 12. a 16. tygodniem życia, zaś samce około 16. tygodnia.

Dzięki wykształconemu od urodzenia systemowi sensorycznemu małe koszatniczki mogą reagować na znane i nowe bodźce środowiskowe. Same wydają dźwięki już od pierwszych dni życia. Pierwsze sygnały to piski i gwizdy (wydawane podczas karmienia i zabaw z rodzeństwem) oraz dźwięki gaworzenia (wydawane podczas ważenia przez naukowców i odizolowania od matki). Piski składają się z dźwięków o częstotliwości 3,0–4,5 kHz trwających 50–70 ms powtarzanych w interwale rzędu 30–100 ms. Pojedyncze gwizdy (2,5–5,0 kHz) mogą trwać 135–200 ms, a gaworzenie ma formę nieco bardziej złożonej struktury harmonicznej z elementami trwającymi 100–250 ms w zakresie częstotliwości 1–10 kHz.

Młode wykazują silne przywiązanie do rodziców. Już od pierwszych dni potrafią rozpoznawać i reagują na głos matki. Badania przeprowadzone na koszatniczkach pospolitych wykazały, że komunikacja głosowa między matką i dziećmi jest istotnym składnikiem rozwoju emocjonalnego i fizycznego zwierząt. Naukowcy odnotowali liczne kontakty dotykowe między rodzicami i młodymi. Było to przytulanie lub nawet krótkotrwałe (1–2 sek) dotykanie nosem (lub wąchanie). Zabawy i interakcje między rodzeństwem były zaobserwowane już od trzeciego dnia. Malce komunikowały się ze sobą dotykając nosem o nos, czy nawet próbowały jeździć na grzbiecie rodzeństwa lub rodzica.

W badaniach prowadzonych w warunkach laboratoryjnych stwierdzono, że samica pozostaje w bliskości z małymi do dwóch tygodni po urodzeniu. Zaobserwowano, że samce w tym okresie są skłonne do bójek z dziećmi. Nie prowadziło to jednak do dzieciobójstwa. Na wolności samce spędzają z młodymi cały pierwszy okres ich życia, czyli czas pierwszych tygodni, gdy wymagają karmienia, ogrzewania i szczególnej „niemowlęcej” opieki. Przez pierwsze 7 dni młode organizmy O. degus nie mają zdolności utrzymywania stałej temperatury ciała. Młode koszatniczki pospolite zaczynają jeść stały pokarm w wieku około 2 tygodni, zaś rodzinną norę pierwszy raz opuszczają po trzecim tygodniu życia. Samice w obrębie klanu często wspólnie opiekują się dziećmi. Chętnie wspólnie gniazdują i pielęgnują swoje młode, a siła więzi między samicami danego klanu osiąga apogeum w okresie laktacji i opieki nad młodymi. Zazwyczaj w obrębie grupy samice są ze sobą spokrewnione. Wspólne gniazdowanie jest naturalnym odruchem zarówno dla samic żyjących na wolności, jak i w hodowlach. W okresie laktacji organizm samicy wykazuje wzrost zdolności przyswajania pokarmu, dzięki czemu następuje zwiększenie masy w kilku narządach centralnych, w których magazynowane są nadwyżki, pozwalające na obsłużenie zwiększonych wydatków energetycznych w tym okresie. Koszatniczki pospolite z zasady nie popełniają dzieciobójstwa (w przeciwieństwie do chomików, u których takie zachowania są często obserwowane). Naukowcy sugerują, że koszatniczki pospolite nie popełniają dzieciobójstwa z powodu inercji filogenetycznej. Także samce nie wykazują oznak agresji czy tendencji do kanibalizmu. Dorosłe koszatniczki nie wykazują agresji także wobec nieznanych młodych. Samice również wykazują nieco nietypowe zachowanie – nie są agresywne w stosunku do badacza czy hodowcy dotykającego jej dzieci.

Ciąża stanowi dla organizmu samicy bardzo duży wydatek energetyczny. Poziom glukozy we krwi w tym okresie zostaje rozregulowany, więc dla zwierząt podatnych na cukrzycę każda ciąża stanowi duże ryzyko. W hodowli zalecane jest więc unikanie łączenia w pary mieszane pod względem płci. Łączenie samic czy samców w dwu-trzyosobnikowe jednopłciowe stada jest dobrym, zalecanym rozwiązaniem, tym bardziej że w naturze w stadku dominuje samica i na kilkadziesiąt samiczek przypada jeden samczyk. Natomiast młode samce są ze stada wypędzane i, póki same nie utworzą stada, żyją w grupach kawalerów. Samce żyją zazwyczaj w grupach liczących od jednego do dwóch osobników, a samice w stadkach od dwóch do pięciu. W stadach jednopłciowych żyją aż do osiągnięcia dojrzałości. Naukowcy badający behawior koszatniczek pospolitych stwierdzili, że zwierzęta, które po odstawieniu przez matkę były trzymane w izolacji, wykazywały wyraźne, poważne zaburzenia nerwowe i behawioralne. Jako zwierzęta stadne nie powinny więc być hodowane pojedynczo.

Proporcje płci u koszatniczek w badanej populacji (B.J.Weir 1970) były następujące: na 110 urodzonych samiczek przypadało 100 samców. Populacje osiągają maksymalną liczebność w październiku i listopadzie, gdy do dorosłych dołączają już pierwszoroczne koszatniczki.

Masa ciała w poszczególnych okresach rozwoju młodych koszatniczek pospolitych
(za: B. Weir, 1970)

	Masa ciała
przy urodzeniu	14 g
po odstawieniu przez samicę	77,4 g (przedział 40–122 g)
po osiągnięciu dojrzałości płciowej (samice)	204,8 g (±10,4 g)

Badania porównawcze koszatniczek pochodzących z populacji stada żyjącego na wolności w okolicy Santiago w Chile oraz populacji z hodowli w Wielkiej Brytanii wykazały różnice w przyroście masy ciała noworodków obu populacji. Przyrost masy ciała młodych koszatniczek z Chile był mniejszy (1–2 g/dzień) niż u koszatniczek z Wielkiej Brytanii (2–3 g/dzień).

Dobowy cykl życia

W latach 1996–1997 chilijscy naukowcy przeprowadzili serię badań na terenie – zlokalizowanej 30 km na zachód od stolicy Santiago – stacji badawczej wydziału rolniczego Uniwersytetu Chilijskiego. Uniwersytecka nieruchomość gruntowa o powierzchni 2,6 ha znajduje się w typowym obszarze formacji matorral, porośniętej niskimi krzewami, sukulentami i trawami. Naukowcy badali zmienność rytmu dobowej aktywności koszatniczek pospolitych w zależności od pory roku. Badania pozwoliły na zaobserwowanie, że latem, gdy temperatura powietrza może osiągać 40 °C, zwierzęta wykazywały dwa moduły aktywności z przerwą trwającą ponad 8 godzin. Poranne żerowanie trwało ok. 2,5 godziny, a wieczorne 2. Koszatniczki unikały słońca, więc na żer ruszały wówczas, gdy słońce było nisko. Jesienią i wiosną aktywność na powierzchni także odnotowywano w dwóch porach dnia, ale przerwa między nimi była już wyraźnie krótsza a zwierzęta nie unikały już słońca. W okresie zimowym aktywność na powierzchni terenu trwała w jednym paśmie czasowym i koszatniczki chętnie żerowały w pełnym słońcu. Zimą temperatura powietrza spada do około 0 °C.

Badania wykazały, że można odwrócić rytm dobowy koszatniczki pospolitej na nocny poprzez wywołanie u zwierzęcia reakcji na zmiany otoczenia (presja drapieżników, zmiany w dostępności pokarmu i temperatury). Ta umiejętność pozwala koszatniczkom dostosować się warunków bezpiecznych i wspomaga przetrwanie.

Wykresy dobowej aktywności koszatniczek pospolitych w poszczególnych porach roku
w stacji badawczej Wydziału Nauk Rolniczych Universidad de Chile „Estación Experimental Rinconada de Maipú”
w latach 1996–1997(za: Kenagy, Nespolo, Vasquez, Bozinovic (2002))

Struktura społeczna

Koszatniczka pospolita jest zwierzęciem stadnym i wiedzie życie w rodzinnych grupach. Rodzinne klany łączą się razem w kolonie, które wspólnie zajmują dane siedlisko. Po usamodzielnieniu się w wieku kilku tygodni młode koszatniczki łączą się w małe, jednopłciowe grupy, w których funkcjonują do czasu ich pierwszego sezonu lęgowego. Docelowo zwierzęta te żyją w grupach społecznych składających się z kilku ściśle powiązanych samic i jednego lub więcej dorosłych samców. Łączenie w grupy mieszane (pod względem płci) następuje w okresie rozrodczym, gdy samce toczą walki o poszczególne terytoria i samice. Do walk o przywództwo w stadzie mogą przystępować także samice. Odnotowywane przez naukowców przypadki maskulinizacji i agresywności samic wynikają z ekspozycji na androgeny w trakcie prenatalnego rozwoju osobniczego. Osobniki należące do poszczególnych stad często funkcjonują na danym obszarze ze znacznym poczuciem tolerancji, ale w sezonie lęgowym wszyscy członkowie grupy stają się bardziej terytorialni. W umacnianiu poczucia więzi i spójności grupy pomaga także często powtarzane tarzanie się w piasku, podczas którego członkowie „kąpią się” w pyle przesiąkniętym wzajemnymi znakami zapachowymi moczu. Dla samców kąpiele w pyle są pomocnym narzędziem w obronie terytorialnej, zaś dla samic ten rytuał jest ważny ze względu na poczucie więzi w obrębie stada.

Zagęszczenie populacji waha się od 10 do 259 osobników na 1 hektar i najwyższe jest na wiosnę, kiedy kolonię zasilają młode. Średnie zagęszczenie populacji określane jest na 75 zwierząt na 1 ha.

Znakowanie terenu

Terytorium jest oznaczane znakami zapachowymi moczu, ale trzeba pamiętać, że koszatniczki pospolite są w stanie odróżnić wzrokowo świeży mocz poprzez odbijanie się od niego promieni UV. Teren jest więc oznakowany także w sposób widoczny dla obcych koszatniczek.

Komunikacja

Wspomniane już znakowanie terenu moczem wynika z naturalnej potrzeby określania hierarchii organizacji społecznej. Samce oznaczają teren częściej niż samice. Taka prawidłowość jest odnotowywana już u młodych samców w wieku poniżej 2 miesięcy. Samce zmniejszają częstotliwość oddawania moczu, gdy napotykają teren oznaczony już w ten sposób przez innego samca. Jednak gdy napotykają zapach moczu samicy, nie zmniejszają częstotliwości oznaczania. Z kolei samica zwiększa oznaczanie terenu moczem, gdy napotka markery zapachowe innej samicy, ale nie wykazuje zmian, gdy ma do czynienia z zapachem moczu samca.

Odgłosy dorosłej koszatniczki pospolitej samicy ostrzegające inne koszatniczki o zagrożeniu (zgodnie z typologią opisaną przez Chloe V. Long).

Odgłosy wydawane przez dorosłą koszatniczkę samicę broniącą swoich zasobów pokarmu przed innymi (zgodnie z typologią opisaną przez Chloe V. Long).

Odgłosy dorosłej koszatniczki samicy przypuszczalnie wyrażające chęć zabawy i integracji z innymi koszatniczkami (zgodnie z typologią opisaną przez Chloe V. Long).

Dźwięki zgrzytającej koszatniczki o niejasnym znaczeniu (zgodnie z typologią opisaną przez Chloe V. Long).

Koszatniczki pospolite mają dobrze rozwinięty wzrok, węch i słuch, przy czym samice mają lepszy węch od samców. Zwierzęta używają tych zmysłów do komunikowania się między sobą. Można rozróżnić 15 rodzajów sygnałów, wśród których występują sygnały alarmowe, godowe i służące komunikacji między rodzicami a małymi. Dobry wzrok jest ważnym zmysłem pomocnym w wypatrywaniu wrogów podczas żerowania. Podczas badań stwierdzono, że koszatniczki pospolite widzą długości fal charakterystyczne dla ultrafioletu, a ich świeży mocz odbija promieniowanie UV. Stąd przyjęto hipotezę, że znakowanie terenu moczem ma charakter nie tylko zapachowy, ale i wzrokowy.

Próbki moczu tych zwierząt objęto badaniami. Okazało się, że świeży mocz koszatniczek pospolitych ma dużo większe zdolności do odbijania promieniowania UV, niż dłuższych fal. Natomiast stary, wyschnięty mocz O. degus dobrze odbija dłuższe fale, lecz bardzo słabo fale UV. Wynika z tego, że koszatniczki pospolite są w stanie odróżnić wzrokowo świeże ślady współplemieńców od starych, a więc łatwiej im odnaleźć nowe kryjówki czy inne elementy intensywnie użytkowanego terytorium. Niestety, jak zauważają badacze, jest też uboczna, negatywna (między innymi dla koszatniczek) konsekwencja zdolności zwierząt do wzrokowego rejestrowania promieniowania UV. Mianowicie również dzienne ptaki drapieżne – w tym naturalni wrogowie koszatniczek – widzą promieniowanie ultrafioletowe, a tym samym, kierując się widocznymi dla nich śladami świeżego moczu, potrafią z daleka dostrzec terytorium, na którym warto zapolować. Części grzbietowe ciała koszatniczki pospolitej są mocniej wybarwione niż brzuszne i mają istotny współczynnik odbicia promieniowania UV. Wybarwienie grzbietu koszatniczki pospolitej stanowi dobry kamuflaż i pozwala w naturze wtopić się w tło i pozostać niezauważonym przez wroga.

Koszatniczki pospolite zachowują czujność, wspólnie monitorują otoczenie i charakterystycznym piskiem alarmują inne koszatniczki przez zbliżającym się niebezpieczeństwem. W sytuacji zagrożenia O. degus potrafi szybko uciekać, ale zdarza się, że zastyga bez ruchu, by zmylić drapieżnika, podejmując próbę wtopienia się w tło otoczenia i stania się w ten sposób „niewidocznym” dla napastnika.

Zdaniem naukowców główną zaletą społecznego trybu życia koszatniczek pospolitych jest zmniejszenie indywidualnego ryzyka drapieżnictwa. Stwierdzono, że im większe jest stado, tym szybciej podnoszony jest alarm o zbliżającym się niebezpieczeństwie, a zwierzęta mają więcej czasu na ucieczkę. Wzajemne ostrzeganie się sygnałem głosowym stanowi umiejętność typową dla zwierząt tego gatunku. Podczas ucieczki na otwartej przestrzeni koszatniczka jest w stanie rozwinąć prędkość rzędu 5,7 m/s.

Koszatniczka pospolita używająca prostego narzędzia do zdobycia przysmaku

Zdolności poznawcze i sprawność manualna

Koszatniczki pospolite mają wysoko rozwinięte zdolności poznawcze i dobrze rozwiniętą sprawność manualną, dzięki czemu potrafią użyć prostych narzędzi. Japońscy naukowcy wykazali, że koszatniczka pospolita potrafi sobie przyswoić umiejętność stosowania małego narzędzia, podobnego do grabi w kształcie litery T, do przysuwania pokarmu, który był trudno dostępny.

Rozmieszczenie geograficzne

Koszatniczki pospolite zasiedlają półpustynne regiony centralnego Chile, na zachodnim zboczu Andów na wysokości od 0 do 1200 m n.p.m., 1800 n.p.m, lub do 2000 m n.p.m. Zdaniem niektórych autorów koszatniczki pospolite zasiedlają jednak także tereny wyżej położone (np. 2600 m n.p.m.), w których panuje klimat górski. Waterhouse wspominał, że szwajcarski przyrodnik, badacz koszatniczek dr Johann Tshudi napotkał te zwierzęta koło peruwiańskiej wsi San Juan de Matucanas, położonej na wysokości 9000 stóp, czyli ok. 3132 m n.p.m. W Chile koszatniczka jest ssakiem o najliczniejszej populacji. Najliczniej zamieszkuje obszar pomiędzy Vallenar a Curicó (28–35°S).

W Polsce O. degus występuje sporadycznie jako gatunek zawleczony. 1997 w stanowisku lęgowym płomykówki zwyczajnej (Tyto alba guttata) usytuowanym w wieży kościelnej w Będzinie odkryto wypluwki i trzy martwe gryzonie nieznanego gatunku, które stanowiły zapas pokarmowy dla wyklutych młodych płomykówek. Po przeprowadzeniu badań kośćca i badań kraniologicznych okazało się, że są to koszatniczki pospolite. O. degus nie jest jednak uznawany za gatunek inwazyjny w tym kraju.

Ekologia

Kora krzewu Acacia caven jest składnikiem pokarmu Octodon degus

Proustia cuneifolia

Liście i nasiona iglicy pospolitej są chętnie zjadane przez koszatniczki

Pożywienie

Koszatniczki pospolite są roślinożercami. Ich układ pokarmowy jest przystosowany do trawienia pokarmów roślinnych, bowiem jelita wytwarzają inwertazę – enzym, który hydrolizuje węglowodany z pokarmów roślinnych. Istotnym elementem procesu trawienia jest fermentacja bakteryjna w kątnicy. Koszatniczki pospolite przeważnie żywią się trawami, ziołami, liśćmi i korą wybranych gatunków krzewów i drzew, niektórymi warzywami oraz nasionami. Na podstawie badań preferencji żywieniowych w populacji koszatniczek pospolitych z Palmas de Ocoa w Chile naukowcy zauważyli, że zwierzęta te najchętniej wybierały nasiona palmy jubea, których skład z punktu widzenia wymagań dietetycznych gatunku jest najkorzystniejszy. Zdaniem badaczy stwierdzona prawidłowość wskazuje na umiejętność doboru najlepszych składników diety. Koszatniczki pospolite są dostosowane do sezonowej zmienności jakościowej i składu dostępnych pokarmów. Latem O. degus żeruje na terenie obszarów o wysokim zagęszczeniu roślinności, ze znacznym udziałem suchych ziół. W okresie letnim i jesiennym znaczny udział w diecie mają zielone liście krzewów, zaś w zimie i na wiosnę zioła oraz trawy. Przeprowadzone obserwacje nie wykazały wpływu sezonowych zmian składu diety na zmniejszenie masy ciała tych gryzoni. W okresach, gdy pożywienie jest mniej energetyczne, koszatniczki zwiększają ilość zjadanego pokarmu i w ten sposób rekompensują sobie spadek jakości żeru. Wykazują też skłonność do magazynowania pokarmu na zimę, ale podlega ona zmienności w poszczególnych populacjach i stopień jej intensywności może być wynikiem lokalnej adaptacji.

Standardowo koszatniczki pospolite wybierają pożywienie, które pozwala na ograniczenie ilości błonnika (mniej włókniste krzewy: Adesmia bedwellii, Baccharis paniculata czy Chenopodium petiolare), azotu i wilgotności w pokarmie. Gdy dostają do wyboru młode lub stare pędy krzewów porastających matorral (np. Colliguaya odorifera, Kageneckia oblonga czy Quillaja saponaria) wybierają młode pędy, które mają mniejszą zawartość włókna.

Wśród ulubionych potraw koszatniczek pospolitych są kora Cestrum parqui i Acacia caven, liście i kora Proustia cuneifolia, Atriplex repunda i Acacia caven, rośliny jednoroczne takie jak: iglica pospolita, ostrożeń i zielone trawy. W diecie znajdują się owoce Jubaea chilensis, złocienia, Porlieria chilensis i Proustia pungens. Podczas badań stwierdzono, że koszatniczka w podeszłym wieku może także sporadycznie zjadać pokarm pochodzenia zwierzęcego.

W okresie od kwietnia 1975 do lipca 1976 zespół amerykańskich biologów (Peter L. Meserve, Robert E. Martin, Rodriguez M. Jaime) przeprowadzili długoterminowe badania ekologii populacji koszatniczek pospolitych żyjących w okolicy La Desha (El Monasterio) koło Cerro Manquehue w Chile. Siedlisko kolonii leży na wysokości 900 m n.p.m., charakteryzuje się klimatem śródziemnomorskim z chłodnymi mokrymi zimami i gorącymi i suchymi okresami letnimi (średnia temperatura powietrza w lipcu – 8,2 °C, a w styczniu 20,1 °C, zaś średnioroczne opady osiągają 346 mm). Okoliczna roślinność zdominowana jest przez: krzewy Acacia caven, Quillaja saponaria i Lithraea caustica, wiechlinowate (stanowiące 78,5% pokrywy zielonej) stokłosy i iglicę pospolitą. Grunt był częściowo pokryty skałami, pniami drzew i łodygami roślin. Naukowcy przebadali zawartość żołądków 74 koszatniczek. Większość schwytanych osobników była dorosła, jedynie 7 z 14 zwierząt złapanych w październiku 1975 było w wieku dziecięcym. Naukowcy nie odnotowali różnic w składzie diety u przedstawicieli obu płci.

Zawartość żołądków 74 koszatniczek pospolitych
schwytanych w La Desha (El Monasterio) koło Cerro Manquehue, w Chile
w okresie od kwietnia 1975 do marca 1976
(Meserve, Martin, Jaime, 1983)

		kwiecień 1975	lipiec 1975	sierpień 1975	wrzesień 1975	październik 1975	listopad 1975	grudzień 1975	luty 1976	marzec 1976
Zawartość żołądków	części roślin	n = 12	n = 2	n = 10	n = 8	n = 14 (w tym 7 młodych)	n = 11	n = 8	n = 7	n = 2
krzewy:
Acacia caven	liście	12,3%	1,7%	2,5%	0,9%	0,4%	1,4%	3,3%	25,2%	3,0%
Lithraea caustica	liście	0,5%		0,8%	0,5%		0,8%	2,0%	7,4%
Quillaja saponaria	liście	1,8%	6%	1,1%		0,2%	0,2%	0,6%
Colliguaya odorifera	liście	1,7%		0,2%
inne krzewy	liście		0,6%	śladowe ilości		0,2%	0,2%
Acacia caven	nasiona	1,0%				0,4%			4,6%
Lithraea caustica	nasiona	0,7%		1,3%					3,2%	1,7%
Colliguaya odorifera	nasiona	1,0%	0,4%	śladowe ilości				1,0%	3,1%
inne krzewy	nasiona	4,7%		0,1%	0,2%	0,1%	0,4%	0,8%	0,3%	3,7%
tkanka przewodząca krzewów		13,7%	2,9%	0,9%	0,3%	2,4%	1,2%	17,3%	14,3%	39,2%
zioła i trawy:
iglica pospolita	liście	0,2%	29,3%	45,1%	48,3%	26,5%	18,0%	21,3%	21,0%
astrowate: Haplppappus i starzec	liście						0,5%	12,1%
oset Carduus pygnocephalus	liście			0,5%	0,2%	śladowe ilości
Pasithaea i Solenomelus	liście			0,2%	0,3%	0,2%		0,9%
inne zioła	liście	0,3%		0,3%	2,0%				0,2%
trawy z rodzaju stokłosa	liście	0,1%	45,0%	31,9%	37,3%	1,6%	9,9%	0,8%
Trisetobromus hirtus	liście	śladowe ilości			0,4%	0,2%	0,2%
kostrzewa	liście				0,5%		0,4%
inne trawy	liście		2,6%	0,5%		0,2%		0,2%		1,3%
iglica pospolita	nasiona	8,7%	0,9%	0,1%	0,7%	38,0%	10,2%	3,0%	3,5%
inne zioła	nasiona	0,1%		1,1%	0,5%	3,0%	0,7%	1,7%	0,3%	1,0%
trawy	nasiona	34,3%	1,3%	0,9%	3,4%	16,2%	46,9%	20,1%	21,2%	33,0%
stawonogi		0,2%		śladowe ilości		0,1%	0,2%	0,8%	0,5%	0,4%
stawonogi	larwy	0,3%				0,1%	0,5%	0,4%
przynęta		10,3%		1,6%		1,0%	4,6%	6,1%	3,8%	0,7%
niezidentyfikowany materiał		8,1%	9,3%	10,9%	4,7%	9,0%	3,7%	7,6%	10,3%	16,0%

Żerowanie odbywa się na powierzchni. Od połowy lata po wczesną zimę większość ze spożywanych wysuszonych ziół jest zjadana prawie wyłącznie w określonych, wybranych miejscach żerowania, które w znacznym stopniu pokryte są stosunkowo gęstą pokrywą roślinną. Zaobserwowano również wspinaczkę na gałęzie krzewów w poszukiwaniu pożywienia.

Woda jest absorbowana z pokarmu w okrężnicy koszatniczki pospolitej. Organizm tych zwierząt żyjących w naturze, w klimacie suchym jest przystosowany do bardzo efektywnej gospodarki wodnej. Parowanie wody przez skórę jest ograniczone, bowiem gryzonie te nie mają gruczołów potowych. Koszatniczki pospolite mają stosunkowo duże nerki, w związku z czym wydalany mocz jest mocno zagęszczony.

Odchody koszatniczki pospolitej są suche, małe, bez zapachu

Koprofagia

Ze względu na stosunkowo niską jakość pożywienia dostępnego na wolności koszatniczki pospolite wykazują także skłonność do koprofagii: przeżuwają one własne odchody. W ciągu 24 godzin zjadają nawet 38% swoich odchodów. W porze suchej dieta koszatniczek pospolitych jest uzupełniana także o odchody bydła i koni. W środowisku naturalnym cecha ta pozwalała na odzyskiwanie niewykorzystanych przez organizm składników odżywczych. Odchody koszatniczki są suche, małe, bez zapachu.

Drapieżnictwo

Do naturalnych wrogów koszatniczek pospolitych należą tacy drapieżcy jak: nibylis andyjski (kolpeo), wąż z rodziny połozowatych Philodryas chamissonis, jaszczurka z rodziny tejowatych Callopistes palluma, płomykówka zwyczajna, uszatka błotna, sokół rdzawobrewy i pustułka amerykańska z rodziny sokołowatych oraz należące do jastrzębiowatych myszołowiec towarzyski, kaniuk amerykański, aguja wielka oraz aguja rdzawogrzbieta. Dla części drapieżników koszatniczki pospolite stanowią podstawę diety: aguja rdzawogrzbieta (57,6%), aguja wielka (57,7%), myszołowiec towarzyski (64,5%).

Do drapieżników polujących w przeszłości na koszatniczki zaliczyć można także człowieka. O historycznych informacjach na temat polowania na koszatniczki dla ich mięsa przez lokalną ludność wspominał już Molina w 1782. Porównywał ten fakt do informacji o żywieniu się schwytanymi myszami przez Rzymian. Twierdził jednak, że współcześni mu Chilijczycy nie porzucili tego zwyczaju. Historyczne dane archeologiczne potwierdzają, że w czasach prehistorycznych ludzie traktowali koszatniczki jako źródło pokarmu i polowali na nie w sposób zorganizowany. Simonetti wskazuje nawet na technikę polowania, polegającą na zalewaniu nor wodą, tak by wypłoszone zwierzęta uciekając przed utopieniem wpadały w ręce polujących. Podczas badania dwóch koleb na stanowiskach archeologicznych El Manzano 1 i La Batea 1 (33°34' S, 70°24' W) w okolicy Estero el Manzano na granicy Sierra de Ramon k. Santiago archeolodzy odkryli kilkadziesiąt prehistorycznych szczątków koszatniczek. Część z nich była zwęglona. Odkryte ślady świadczyły o tym, że zwierzęta te były chwytane z przeznaczeniem na pokarm. Znalezisko datowane jest na 4460–1520 p.n.e. Presja ze strony człowieka przyczynia się do zmniejszania się zasięgu występowania. Wraz z postępującym rozwojem zmieniana jest funkcja terenów porośniętych niską roślinnością krzewiastą i zwierzęta są stamtąd wypierane.

Pasożyty

U wielu koszatniczek pospolitych chwytanych w Chile stwierdzano helmintozę wywołaną przez robaki. Na organizmach O. degus żywią się zarówno pasożyty wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Naukowcy stwierdzili szereg gatunków pasożytujących na koszatniczkach pospolitych:

1. helminty

• nicienie:
  • Longistriata eta
  • Heteroxynema chilensis
  • Octodonthoxys gigantea
  • Trichuris bradleyi
  • Graphidioides taglei
  • Longistriata degusi
  • Physaloptera
• tasiemce:
  • bąblowce (Echinococcus), np. tasiemiec bąblowcowy (E. granulosus)
  • Aprostatandrya octodonensis

2. stawonogi:

• • Parapsyllus coxalis
  • Parapsyllus corfidii
  • Neotyphloceras crassispina chiliensis
  • Hoplopleura disgrega chiliensis
  • Delostichus coxalis
  • Ectinorus cocyti
  • Tetrapsyllus corfidii
  • wrzęchy Linguatula serrata

3. pierwotniaki:

• • świdrowiec amerykański
  • pierwotniaki z rodzaju Giardia

Naturalne środowisko O. degus – okolice andyjskiego Auco

Siedlisko

Koszatniczki pospolite są w Chile traktowane jako szkodniki niszczące uprawy. Prowadzą stadne życie w pobliżu zarośli i skał w półpustynnym, pokrytym zaroślami ekosystemie zwanym matorral, w koloniach liczących do 100 osobników. Koszatniczki pospolite prowadzą dzienny tryb życia, z maksimum aktywności rano i późnym popołudniem. Budują rozległe systemy nor z głównym wejściem zlokalizowanym zwykle pod krzewami lub skałami. Koszatniczki mają bardzo silną organizację społeczną, z silnym przywódcą stada związanego z danym terenem. Zasięg terytorialny danego klanu wynosi średnio 200 m, na hektar przypada około 75 osobników. Siedlisko pojedynczej kolonii zajmuje stosunkowo mały obszar – średnio 0,04–0,71 ha.

Koszatniczki pospolite są zwierzętami terytorialnymi. Wspólnie zajmują przestrzeń życiową i żerują na przyległym terenie. Centrum bronionego terytorium stanowi nora. Osobniki należące do poszczególnych stad często funkcjonują na danym obszarze ze znacznym poczuciem tolerancji, ale w sezonie lęgowym wszyscy członkowie grupy stają się bardziej terytorialni. Okresowy wzrost poziomu testosteronu sprawia, że szczególnie samce stają się wówczas bardziej waleczne i chętnie przystępują do bijatyk z sąsiadami oraz demonstrują panowanie nad danym terenem.

Siedlisko stanowi matorral – formacja roślinna tworzona przez roślinność twardolistną, wiecznie zielone krzewy, małe drzewa, trawy i zioła. Tereny zasiedlane przez koszatniczki pospolite charakteryzują się klimatem śródziemnomorskim z ciepłymi i suchymi porami letnimi i zimnymi, mokrymi zimami, ze średnią opadów rzędu 376 mm. Większość opadów (do 65%) występuje w okresie zimowym (czerwiec–sierpień). Latem, gdy temperatury powietrza sięgają 40 °C, ma miejsce jedynie około 3% rocznych opadów, czego skutkiem są susze.

Na swoje siedlisko koszatniczki pospolite wybierają raczej tereny otwarte lub porośnięte karłowatymi krzewami. Unikają terenów, na których krzewy pokrywają ponad 80% przestrzeni. Populacje mieszkające na terenach silniej porośniętym krzewami wykazywały większą powierzchnię zasięgu, niż zwierzęta żyjące na obszarze z mniejszą pokrywą. Siedlisko koszatniczek pospolitych porastają Baccharis, Proustia pungens i Acacia caven, a także trawy i zioła: Clarkia tenella, iglice, Helenium aromaticum, Madia sativa, Matricaria chamonilla, szczawiki i Senecio adenotrichius oraz krzewy Trevoa trinervos, należąca do rodziny rdestowatych Muhlembeckia hastulata i sukulenty. Spotykane także są: Trevoa trinervis, Baccharis linearis, Quillaja saponaria.

Szkic nory koszatniczki pospolitej (O. degus); podane liczby wskazują na głębokość wyrażoną w cm (za: Fulk, 1976)

Nora

Schronienie przed drapieżnikami i ekstremalnymi temperaturami zapewnia koszatniczce pospolitej nora. Podziemne systemy nor składają się z tuneli o średnicy 8–10 cm oraz głównej komory (20 cm średnicy). Same tunele mają łączną długość 1–2 metry i przebiegają na głębokości, która waha się od 15 do 50 cm (lub do 60 cm) pod powierzchnią ziemi. System nory, rozumiany jako grupa otworów pojedynczej podziemnej kryjówki, obejmuje zazwyczaj rejon o średnicy około 2–3 m. Wejścia do tuneli są często przykryte krowim łajnem i patykami. Dodatkowo dominujące samce zbierają gałązki, fragmenty roślin, kamienie i obornik, by wznieść u wylotu nory kopiec, którego wielkość ma świadczyć o ich statusie i dominacji na danym terenie. Wyloty z poszczególnych nor są ze sobą połączone systemem wytyczonych, stałych tras, wzdłuż których toczy się codzienne życie koszatniczek. Przed samymi wlotami do nor zwierzęta tworzą wydeptane przestrzenie, na których odbywają się spotkania, koordynowane są prace naprawcze nor, toczą się walki, zabawy młodych, zaloty, kąpiele w piasku, stanowią one także miejsca odpoczynku.

Podczas budowy i remontów nor koszatniczki pospolite często pracują zespołowo. W czasie, gdy jedno zwierzę kopie, drugie obserwuje teren u wylotu nory. Często wymieniają się przy pracy, a w jej trakcie komunikują się głosem. Naukowcy zaobserwowali wiele zespołowych zachowań koszatniczek pospolitych, podczas których grupa wspólnie osiągała zamierzony cel. Do spulchniania gleby podczas pracy pod ziemią koszatniczki używają najczęściej przednich kończyn i zębów, a usuwanie urobku odbywa się przez przesuwanie go przednimi i tylnymi kończynami w tył, za siebie. Naukowcy zaobserwowali także pracę zespołową, podczas której dwie lub trzy koszatniczki kopały tunel w tym samym miejscu. Podejmując wspólne zadanie na jednym odcinku nory, kopacze koordynowali swoje wysiłki. Koszatniczki pospolite wykazują znaczną inwencję i podczas kopania nor potrafią wykorzystywać różne części ciała. Przednie łapy są narzędziem podstawowym i w obserwowanej przez naukowców populacji wszystkie z 44 badanych koszatniczek pospolitych używały ich do drążenia tunelu. Spulchnioną ziemię przesuwały za siebie i 86,4% z nich (38 kopaczy) wyrzucało urobek tylnymi łapami, przesuwając go za siebie. W sytuacji, gdy grunt okazywał się szczególnie twardy, koszatniczki używały do drążenia także siekaczy – 59,1% (czyli 26 osobników), zaś w trzech przypadkach (6,8%) samice przebijały sklepienie tunelu głową. Naukowcy prowadzący badania nie stwierdzili jednak, by podczas prac płeć kopiącego zwierzęcia miała wpływ na wykorzystywanie poszczególnych części ciała. W trzech przypadkach naukowcy zaobserwowali przerywanie przez samców drążenia tunelu, by wspólnie zająć się usuwaniem dużej ilości urobku na zewnątrz tunelu. Podczas prac koszatniczki pospolite robią stosunkowo często krótkie przerwy, podczas których wychodzą z nory i u jej wylotu obserwują, czy nie zbliża się niebezpieczeństwo. Prace przy budowie lub remontach nory zajmują znaczny odsetek (16,1–40%) dobowej aktywności. Prace te najczęściej wykonywane są w okresie zimowym, kiedy wilgotność gleby jest stosunkowo wysoka i drążenie w miękkim podłożu jest łatwiejsze.

Średnie sezonowe parametry kopania nor
przez badaną populację 45 koszatniczek pospolitych w „Estación Experimental Rinconada de Maipú” – stacji badawczej Wydziału Nauk Rolniczych Uniwersytetu Chilijskiego
(Ebensperger i Bozinovic, 2000)

zmienna	zima	wiosna	lato	jesień
odsetek nor wykazujących świeże ślady kopania (%)	16,3	5,4	1,6	4,7
opady (mm)	58,6	12,2	1,3	19,9
wilgotność gleby na głębokości 5 cm (%)	8,3	12,4	0,7	0,4
twardość gleby (N m−2)	58,6	12,2	1,3	19,9

Zdaniem Ebenspergera budowa anatomiczna, morfologia i fizjologia koszatniczek pospolitych zasadniczo nie wykazują szczególnych cech przystosowawczych do prac ziemnych, jednak Tomasco zwraca uwagę, że widoczne jest dostosowanie do niedotlenienia i hiperkapni, która grozi zwierzętom przebywającym długo w norach. Zdaniem naukowców wydatek energetyczny tych zwierząt jest o 30% wyższy, niż zakładany dla podobnej wielkości nor innych ssaków.

Koszatniczki pospolite wykorzystują czasem nory wspólnie z gryzoniami sympatrycznego gatunku szynszyloszczur stokowy (Abrocoma bennettii).

Hodowla

Jednym z pierwszych z europejskich ośrodków, w których hodowano koszatniczki pospolite, był ogród zoologiczny we Frankfurcie nad Menem, gdzie w latach 1960–1963 żyła populacja składająca się z około 12 osobników. Źródło pochodzenia populacji nie jest znane. W kwietniu 1964 do Laboratory Animal Medicine Massachusetts Institute of Technology w USA trafiło 20 koszatniczek pospolitych odłowionych w Lampa w Chile. Część potomstwa tych zwierząt trafiła do Narodowego Parku Zoologicznego i Uniwersytetu w Vermont. Stamtąd koszatniczki trafiły do Europy, najpierw do Instytutu Fizjologii Porównawczej w Londynie, a sukcesywnie także do indywidualnych hodowców hobbystycznych.

W 1975 Charles Woods i David Boraker wskazywali, że kolonia koszatniczek założona w University of Vermont w Burlington w stanie Vermont była największą kolonią koszatniczek pospolitych w Stanach Zjednoczonych, zaś największa chilijska była zlokalizowana przy Instituto de Medicina Experimental del Servicio Nacional de Salud Universidad de Chile w Santiago. W 1971 4 dorosłe koszatniczki pospolite pozyskane z kolonii w Massachusetts Institute of Technology dały początek hodowli prowadzonej przez Smithsonian National Zoological Park w Waszyngtonie.

W poszczególnych hodowlach zauważalne były wyraźne różnice morfologiczne (wielkość, ubarwienie, pigmentacja uszu). Nie ma więc pewności, czy okazy obecnie spotykane w hodowlach są czystymi gatunkowo przedstawicielami O. degus, czy też krzyżówkami z pozostałymi gatunkami rodzaju Octodon.

Do Ameryki Północnej i Europy koszatniczki pospolite trafiły jako zwierzęta do prowadzenia badań nad cukrzycą, bowiem insulina w tej grupie gryzoni ma odmienną strukturę i wykazuje tylko 1–10% aktywności biologicznej w porównaniu z innymi ssakami, więc ich metabolizm nie pozwala na przyswajanie cukru. W konsekwencji koszatniczki są bowiem bardzo podatne na tę chorobę. U zwierząt żyjących na wolności nie zawsze rozwija się cukrzyca. Prawdopodobnie dzięki naturalnemu składowi diety w środowisku, bogatej w białka i o niskiej zawartości węglowodanów. Natomiast u zwierząt żyjących w hodowli nawet niewielka zmiana ilości przyjmowanych węglowodanów prowadzi do rozwoju przewlekłej hiperglikemii i cukromoczu. Koszatniczki pospolite w hodowli wymagają więc sporej opieki, dbałości o dietę, odpowiedniej ilości ruchu, który pozwala na lepsze spalanie nadmiaru cukru. Jednym z pierwszych objawów pojawiającej się cukrzycy jest zaćma.

W związku z tym, że koszatniczki pospolite są zwierzętami stadnymi i bardzo żywotnymi, w hodowli wymagają dużo wolnej przestrzeni. Powinny być hodowane w jednopłciowych parach lub stadach do 4–5 osobników. Hodowla pojedynczych osobników może skutkować ujawnieniem się zaburzeń zachowania – np. zachowań stereotypowych, samookaleczania się. Zdaniem Richardsona parę mieszaną można hodować razem po wykastrowaniu samca. Z kolei koszatniczki hodowane pojedynczo są bardziej narażone na stres i podatne na infekcje. Łączenie nie znających się koszatniczek winno być przeprowadzone etapami. Przez tydzień zwierzęta winny być trzymane blisko siebie, lecz bez kontaktu bezpośredniego. To pozwala na oswojenie się z zapachem przyszłego współtowarzysza. Po połączeniu zwierzęta mogą się bić, ale jest to typowe zachowanie związane z koniecznością ustalenia hierarchii w stadzie.

Koszatniczka pospolita w szklanym pojemniku do kąpieli w piasku

Koszatniczki pospolite w „karuzeli”

Koszatniczkom pospolitym należy zapewnić dostęp do wybiegu oraz wyposażyć klatkę w kołowrotek dla gryzoni o wielkości minimum 28 cm. Koszatniczki wymagają znacznej ilości ruchu. W ciągu dnia zwierzę korzystające z takiej karuzeli potrafi pokonać dystans 4,5 km, a biega z prędkością około 13 m/min (czyli 1,5 km/2h). Mieszkaniem może być duża klatka dla gryzoni lub terrarium. Zdaniem Lianne McLeod, weterynarza specjalisty w zakresie hodowlanej opieki nad zwierzętami egzotycznymi, klatka dla dwóch koszatniczek pospolitych nie powinna być mniejsza niż 60 × 45 cm × 60 cm (24″ × 18″ × 24″), a według innych źródeł 100 × 60 cm × 60 cm lub 75 × 85 cm × 80 cm. Konieczny jest pojemnik na pokarm oraz poidło. W warunkach hodowlanych świeża woda powinna być dostępna na bieżąco, a poidła dezynfekowane, by zapobiec infekcji pałeczką ropy błękitnej. Wskazane jest wstawienie do klatki konarów lub półek, które umożliwią wspinanie, oraz kawałków gałęzi dozwolonych gatunków drzew. Wyposażenie nie powinno być wykonane z plastiku, bowiem szybko zostałoby zniszczone. Dno klatki, jak i bieżnia kołowrotka nie powinny mieć formy rusztu z kraty, bowiem między szczeblami mogą się klinować łapy, co mogłoby stanowić potencjalne zagrożenie dla zwierzęcia oraz skutkować zapaleniem i ropniami opuszek palcowych lub urazami ogona. Koszatniczki pospolite chętnie budują namiastkę nory z gniazdem. Do tego celu może służyć mały drewniany domek (o wymiarach rzędu 20 × 15 cm × 20 cm (6″ × 8″ × 6″)) i ścinki papieru, czy też ręczników papierowych. Zwierzęta powinny mieć (kilka razy w tygodniu) zapewniony dostęp do pojemnika ze specjalistycznym piaskiem lub pyłem wulkanicznym (stosowanym także dla szynszyli) do regularnych suchych kąpieli (10–15 minut 2 razy w tygodniu). Koszatniczki nie są polecane jako zwierzęta do samodzielnego hodowania przez mniejsze dzieci.

Dno klatki powinno być wysypane materiałem ściółkowym, który umożliwiałoby wsiąkanie moczu, jednak nie powinny to być trociny, które mogłyby działać drażniąco na drogi oddechowe zwierząt i zwiększać ryzyko chorób układu oddechowego. Podłoże należy wymieniać co tydzień.

Optymalna temperatura otoczenia w hodowli: 18–20 °C lub 17–18 °C, przy wilgotności powietrza rzędu 30–60%. Wskazywany jest dobowy rytm oświetlania w proporcji 12:12 godzin. Zalecana częstotliwość wymiany wody w poidle – 2 lub 3 razy w tygodniu. Możliwe dobowe spożycie wody: 10–40 ml. Koszatniczki są podatne na zakażenia bakteriami tlenowymi z rodzaju Pseudomonas, więc do czasu osiągnięcia wieku 3 miesięcy woda winna być lekko zakwaszona. Wspomniane zakażenia mogą skutkować biegunką, a w konsekwencji jej wystąpienia – zgonem zwierzęcia.

Żywienie w hodowli

W hodowli podstawą żywienia koszatniczek pospolitych jest siano, które nie może być jednak ściółką. Ściółkę stanowić powinna warstwa drewnopochodnego prasowanego granulatu. Zwierzęta można karmić nasionami traw, liśćmi kilku dozwolonych gatunków polskich drzew i krzewów (brzoza, grusza, grab, jabłoń, leszczyna, lipa, orzech włoski, wierzba płacząca) i ziołami (dziurawiec pospolity, babka lancetowata, rumianek pospolity, rdest ptasi, pokrzywa zwyczajna, wrzos, mniszek lekarski (mlecz), nagietek lekarski, mięta pieprzowa, lucerna, krwawnik, koper włoski, melisa i majeranek), bulwami topinambura (słonecznik bulwiasty), owocami dzikiej róży, jak również specjalnymi karmami. Można karmić koszatniczki pospolite świeżymi i suszonymi warzywami – porem, selerem, marchewką i pietruszką (dwa ostatnie w niewielkich ilościach, marchewka zawiera cukry, pietruszka jest moczopędna). Zdaniem szwajcarskiego specjalisty zajmującego się zwierzętami egzotycznymi dr. wet. Marcusa Claussa nie ma potrzeby zastępowania siana jakimikolwiek karmami czy dodatkami. Podkreśla, że siano ma pożądany stosunek wapnia do fosforu, zawiera dobrą ilość włókna oraz białka, a jego znaczny udział w diecie zapewnia długotrwałe żucie pokarmu, co jest niezbędne dla prawidłowego ścierania uzębienia koszatniczek.

Prawidłowa dieta koszatniczki pospolitej wymaga, by proporcja wapna do fosforu była zbliżona do 2:1, zaś ilość tych pierwiastków w 1 kilogramie karmy nie była zbyt wysoka (12 g wapna i 6 g fosforu). Z kolei brak wapnia lub fosforu albo nieprawidłowa ich wzajemna proporcja mogą skutkować powstawaniem zwapnień w nerkach, przerastaniem siekaczy i trzonowców oraz korzeni zębów. Karma koszatniczki pospolitej nie powinna także zawierać nadmiernych ilości białka, które powoduje przyjmowanie nadmiernej ilości wody.

Ze względu na wrodzoną skłonność do cukrzycy dieta koszatniczek winna być pozbawiona nadmiaru węglowodanów. Wykluczone jest podawanie słodyczy, owoców, a nawet korzeni warzyw korzeniowych. Zalecane jest znaczne ograniczenie w diecie składników energetycznych, zawierających znaczne ilości tłuszczu czy węglowodanów: kukurydzy, nasion słonecznika czy orzechów. Jak wykazują wyniki badań (Reyn Homan et all, 2010), u koszatniczki karmionej dietą bogatą w cholesterol może rozwinąć się miażdżyca. Badania te potwierdzają, że koszatniczki są naturalnym modelem zwierzęcym do badania ludzkich chorób.

Choroby w hodowli

W 2011 V. Jekl, K. Hauptman i Z. Knotek opublikowali na łamach „Journal of Small Animal Practice” artykuł „Diseases in pet degus: a retrospective study in 300 animals”, w którym przedstawili wyniki badań i leczenia 300 koszatniczek pospolitych podczas praktyki weterynaryjnej w okresie od stycznia 2007 do grudnia 2009.

Ogon koszatniczki bezpośrednio po autotomii

Fragment ogona koszatniczki utracony w wyniku autotomii

Ogon koszatniczki w dwa dni po autotomii

Ogon koszatniczki cztery dni po autotomii

Statystyka schorzeń 300 koszatniczek pospolitych na podstawie praktyki weterynaryjnej w okresie od stycznia 2007 do grudnia 2009
(Jekl, Hauptman, Knotek, 2011)

	Wszystkie zwierzęta		Zwierzęta starsze niż 2 lata		Zwierzęta młodsze niż 2 lata
Schorzenie	n = 300	%	n = 190	%	n = 110	%
Zęby	180	60,00	144	75,80	34	30,91
Skóra i sierść	110	36,67	56	29,47	54	49,09
Oczy	50	16,67	32	16,84	18	16,36
Układ pokarmowy	30	9,33	17	8,95	13	11,82
Problemy poporodowe	28	9,33	20	10,53	8	7,27
Uszkodzenia kości	22	7,33	140	7,37	8	7,27
Nieżyt nosa	16	5,33	14	7,37	8	7,27
Cukrzyca	12	4,00	10	5,26	2	1,82
Otyłość	12	4,00	9	4,74	3	2,73
Uszy	5	1,67	3	1,58	2	1,82
Niewydolność nerek	4	1,33	4	2,11	0	0,00
Padaczka (o nieznanej etiologii)	2	67,00	0	0,00	2	1,82
Przegrzanie	1	33,00	1	53,00	0	0,00
Stan agonalny	14	4,67	8	4,21	6	5,45
Zdrowe zwierzęta	38	12,67	16	8,42	22	20,00

Oko koszatniczki z zaćmą

Na pierwszym miejscu statystyki znalazły się problemy z zębami, z którymi zgłoszono 60% pacjentów. Zdecydowanie częściej problemy występowały u zwierząt starszych (75,8%) niż u młodych (30,91%). Problemy zębowe wynikały przede wszystkim z przerastania siekaczy, jednak w opinii autorów istotne jest rozeznanie przyczyn i konsekwencji. Koszatniczki mają uzębienie elodontyczne, czyli stale rosnące i wymagające ciągłego ścierania. W środowisku naturalnym zwierzęta żywią się głównie zielnymi liśćmi, a sezonowo fragmentami krzewów, korą, trawą, ziołami i nasionami. Gdy jakość pożywienia i jego dostępność są wysokie, koszatniczki wybierają młode liście i pędy, które mają wyższą zawartość białka, ale wyraźnie mniejszą ilość włókna. Zwierzęta hodowane w niewoli nie chcą jeść siana, a hodowcy wybierają gotowe mieszanki, w których skład wchodzą granulki lucerny, kukurydza, mieszanki zbóż, ale także orzechy, rodzynki i inne słodycze. Taka dieta nie wymusza na zwierzętach ciągłego ścierania zębów. Karma jest bardziej energetyczna (a więc zwierzęta nie gryzą jej zbyt długo) i nie zawiera wystarczającej ilości grubego włókna. To jedna z przyczyn przerostu siekaczy, a w konsekwencji także i zębów trzonowych, zaś sama elodontoma jest najczęstszą przyczyną obturacyjnej choroby nosa u tych zwierząt. Koszatniczka z przerośniętym uzębieniem może zacząć oddychać wyłącznie pyszczkiem, co przyczynia się do odwadniania organizmu.

Przerośnięte trzonowce koszatniczki; widoczny stan zapalny na języku

Na drugim miejscu pod względem odnotowanych schorzeń badanych koszatniczek pospolitych były problemy skórne, które odnotowano u 110 zwierząt, czyli 36,67% (49,09% u młodych i 29,47% u starszych koszatniczek). Przyczynami były:

• wygryzanie sierści łap i na innych częściach ciała – także przez współtowarzyszy z klatki (40 przypadków), oraz
• podobna depilacja, jako konsekwencja problemów z zębami (20 przypadków)
• uszkodzenia i rany po walce (25 przypadków)
• uszkodzenie ogona w wyniku niewłaściwego obchodzenia się ze zwierzętami (32 przypadki)
• ropnie (8 przypadków)
• pasożyty skórne (2 przypadki)
• zapalenie mieszków włosowych (1)
• poparzenie prądem (1)
• grzybica – Trichophyton mentagrophytes (1)
• mięsak (1)

Problemy ze wzrokiem koszatniczek pospolitych były w większości związane z jedno- lub dwustronną zaćmą (40 przypadków). Inne schorzenia oczu dotyczyły: stanu zapalnego (2), nadżerek rogówki (6) i zespołu suchego oka (6). U koszatniczek, które spożywały karmy o wysokiej zawartości fosforu, naukowcy stwierdzili przerastanie zębów trzonowych. Podobnie w przypadku diety, w której proporcja wapnia do fosforu na poziomie 1:1, także stwierdzono rozwój chorób dentystycznych wiodących do dalszego uszczerbku na zdrowiu. Ewentualny rozwój infekcji pyszczka można zahamować poprzez dodawanie do wody witaminy C w ilości 12,5 mg/100 ml. Biegunki u koszatniczek mają zwykle związek z dietą. Biegunka może wynikać ze zbyt dużej ilości świeżych części zielonych roślin. Nowe elementy diety winny być wprowadzane stopniowo. W przypadku biegunki można zwierzętom podawać liście jeżyny, węgiel leczniczy lub przypalony fragment tosta.

Mimo że na wolności koszatniczki pospolite wytrzymują niskie temperatury otoczenia, to w hodowli może rozwijać się u nich stan zapalny górnych dróg oddechowych. Można odnotować wówczas kichanie oraz wzmożone pocieranie pyszczka przednimi łapami. Nieleczony stan zapalny górnych dróg oddechowych może skutkować rozwojem zapalenia płuc, któremu towarzyszą duszności, a osłuchowo słyszalne szmery i trzaski. Wówczas zalecana jest antybiotykoterapia. W leczeniu infekcji u koszatniczek można stosować enrofloksacynę. Pomocne mogą się okazać inhalacje. Najczęściej spotykany u koszatniczek pospolitych nowotwór to rak wątrobowokomórkowy, który bywa najczęściej odnotowywany u osobników w wieku 5–6 lat. Autorzy zwracają uwagę na fakt, iż znaczny odsetek wśród przyczyn zgonów koszatniczek w hodowlach związany jest z infekcjami pałeczki ropy błękitnej.

Koszatniczki jako zwierzęta laboratoryjne

Koszatniczki pospolite zostały sprowadzone do USA i Wielkiej Brytanii w połowie lat 60. XX wieku jako obiekt badań medycznych i fizjologicznych. Stopień rozwoju młodych koszatniczek po urodzeniu sprawia, że są chętnie używane do badań laboratoryjnych. Używane są także do badań behawioralnych, neurologicznych, psychopatologicznych, badań nad cukrzycą i rozwojem zaćmy, chorobą Alzheimera, z zakresu genetyki i neurofizjologii, nad nowotworami, miażdżycą i nad rozwojem rytmu dobowego w okresie dojrzewania. Niektóre zachowania koszatniczki pospolitej wykazują znacznie wyższy stopień złożoności niż u szczurów i myszy. Dla naukowców interesujące są ich zachowania społeczne, komunikacji głosowa, sprawność manualna i umiejętność korzystania z niewielkiego narzędzia, a także reakcje neurologiczne. Podobieństwo między koszatniczkami pospolitymi a człowiekiem powoduje, że te zwierzęta są uznawane za unikatowy model porównawczy używany w badaniach różnego rodzaju strategii i terapii.

Zagrożenia i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wymienia koszatniczkę pospolitą w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek najmniejszej troski. Prawo stanowe Kalifornii, Georgii i Alaski uznają koszatniczki pospolite za gatunek inwazyjny i zabraniają posiadania ich jako zwierzę domowe.

Rezerwat:
W 1983 w okolicy miasta Illapel w chilijskiej prowincji Choapa (region Coquimbo) powstał Rezerwat Narodowy Las Chinchillas – (hiszp.) Reserva Nacional Las Chinchillas. Wśród gatunków tam występujących można spotkać koszatniczki.