Tejowate

Tejowate
	Teiidae
	J.E. Gray, 1827
	; Przedstawiciel rodziny – teju brazylijski (Tupinambis teguixin)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Nadrodzina	Gymnophthalmoidea
Rodzina	tejowate
	Typ nomenklatoryczny
	Teius Merrem, 1920
Rodzaje
	18 współczesnych rodzajów – zobacz opis w tekście
	18 współczesnych rodzajów – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tejowate^[2], teidy^[3], warany amerykańskie^[3] (Teiidae) – rodzina jaszczurek z grupy Gymnophthalmoidea w rzędzie łuskonośnych (Squamata).

Zasięg występowania

Ameryka Północna i Południowa – od USA na południe po Chile i Argentynę^[4]. Skamieniałości odkryte we Francji dowodzą, że w eocenie przedstawiciele rodziny występowali również w Europie^[5].

Charakterystyka

Długość całkowita od około 10 do 140 cm, długość głowy i tułowia 7–50 cm. Masa ciała do 1 kg. Ciało pokryte małymi żeberkowanymi lub gładkimi różnego kształtu łuskami. Zęby nie mają jamek u podstawy. Przednie stożkowe, boczne zakończone 2 lub 3 ostrymi guzkami albo korony ich są spłaszczone i zaokrąglone. Kończyny zakończone pięcioma palcami. Ogon długi, łatwo ulega autotomii. Duże gatunki bogato ubarwione, dominującymi kolorami są zielony, brunatny i żółty.

Ekologia

Biotop: Rozmaite środowiska ekologiczne: lasy, stepy, pustynie, góry i morskie wybrzeża. Prowadzą naziemny, podziemny, nadrzewny lub amfibiotyczny tryb życia.
Pokarm: Bezkręgowce, kręgowce, jaja ptaków, ryby, owady, liście, owoce. Dracaena spp. żywią się ślimakami.
Zachowanie: Większość aktywna w dzień, bardzo ruchliwe, niektóre biegają tylko na tylnych nogach
Rozmnażanie: Wszystkie są jajorodne. U niektórych północnoamerykańskich gatunków jaja rozwijają się bez udziału plemników – partenogenetycznie.

Systematyka

Do rodziny należą następujące rodzaje^[6]:

Ameiva
Ameivula
Aspidoscelis
Aurivela
Callopistes
Cnemidophorus
Contomastix
Crocodilurus – jedynym przedstawicielem jest Crocodilurus amazonicus – teju krokodylogonowy^[2]
Dicrodon
Dracaena
Glaucomastix
Holcosus
Kentropyx
Medopheos – jedynym przedstawicielem jest Medopheos edracanthus
Pholidoscelis
Salvator
Teius
Tupinambis

Rodzaje zaliczane wcześniej do podrodziny Gymnophthalminae są obecnie klasyfikowane w odrębnej rodzinie okularkowatych (Gymnophthalmidae). Spośród rodzin współczesnych najbliższymi krewnymi Teiidae są właśnie Gymnophthalmidae. Tradycyjnie za najbliższych krewnych tejowatych uznawane są wymarłe Polyglyphanodontidae; analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Gauthiera i współpracowników (2012) nie potwierdza jednak ich bliskiego pokrewieństwa^[7]. Tejowate prawdopodobnie wyewoluowały w połowie okresu kredowego. Wymarła podrodzina Chamopsiinae może być taksonem siostrzanym dla pozostałych podrodzin tejowatych^[8] lub też być bliżej spokrewniona z Polyglyphanodontidae^[9]. Harvey i współpracownicy wyróżnili cztery podrodziny w obrębie Teiidae: wymarłą Chamopsiinae, oraz Callopistinae, Teiinae i Tupinambinae^[8].

Przypisy

↑ Teiidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 390, 391. ISBN 83-01-14344-4.
↑ ^a ^b W. Juszczyk: Gady i płazy. Wyd. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986, s. 183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0043-4.
↑ R.R. Midtgaard R.R., Family Teiidae, [w:] RepFocus [online] [dostęp 2024-01-27] (ang.).
↑ Augé Marc Louis i Brizuela Santiago. Transient presence of a teiid lizard in the European Eocene suggests transatlantic dispersal and rapid extinction. „Palaeobiodiversity and Palaeoenvironments”, 2020. DOI: 10.1007/s12549-019-00414-2. (ang.).
↑ P. Uetz & J. Hallermann: Higher taxa: Teiidae. The Reptile Database. [dostęp 2019-02-11]. (ang.).
↑ Jacques A. Gauthier, Maureen Kearney, Jessica Anderson Maisano, Olivier Rieppel i Adam D.B. Behlke. Assembling the Squamate Tree of Life: Perspectives from the Phenotype and the Fossil Record. „Bulletin of the Peabody Museum of Natural History”. 53 (1), s. 3–308, 2012. DOI: 10.3374/014.053.0101. (ang.).
↑ ^a ^b Michael B. Harvey, Gabriel N. Ugueto, Ronald L. Gutberlet, Jr: Review of teiid morphology with a revised taxonomy and phylogeny of the Teiidae (Lepidosauria: Squamata). Zootaxa 3459: 1–156, 2012. ISBN 978-1-86977-988-7. (ang.).
↑ Nicholas R. Longrich, Bhart-Anjan S. Bhullar i Jacques A. Gauthier. Mass extinction of lizards and snakes at the Cretaceous–Paleogene boundary. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 109 (52), s. 21396–21401, 2012. DOI: 10.1073/pnas.1211526110. (ang.).

Bibliografia

Hanna Dobrowolska: Gady. Warszawa: Państwowe Wydaw. Naukowe, 1981. ISBN 83-01-00957-8.
Włodzimierz Juszczyk: Gady i płazy. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986. ISBN 83-214-0464-2.
Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
Teiidae. The Reptile Database. [dostęp 2012-09-08]. (ang.).

[itis-1] Teiidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[pwn-2] Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 390, 391. ISBN 83-01-14344-4.

[Juszczyk-3] W. Juszczyk: Gady i płazy. Wyd. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986, s. 183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0043-4.

[repfocus-4] R.R. Midtgaard R.R., Family Teiidae, [w:] RepFocus [online] [dostęp 2024-01-27] (ang.).

[PP2020-5] Augé Marc Louis i Brizuela Santiago. Transient presence of a teiid lizard in the European Eocene suggests transatlantic dispersal and rapid extinction. „Palaeobiodiversity and Palaeoenvironments”, 2020. DOI: 10.1007/s12549-019-00414-2. (ang.).

[Uetz&Hallermann-6] P. Uetz & J. Hallermann: Higher taxa: Teiidae. The Reptile Database. [dostęp 2019-02-11]. (ang.).

[Gauthieretal12-7] Jacques A. Gauthier, Maureen Kearney, Jessica Anderson Maisano, Olivier Rieppel i Adam D.B. Behlke. Assembling the Squamate Tree of Life: Perspectives from the Phenotype and the Fossil Record. „Bulletin of the Peabody Museum of Natural History”. 53 (1), s. 3–308, 2012. DOI: 10.3374/014.053.0101. (ang.).

[Harvey-8] Michael B. Harvey, Gabriel N. Ugueto, Ronald L. Gutberlet, Jr: Review of teiid morphology with a revised taxonomy and phylogeny of the Teiidae (Lepidosauria: Squamata). Zootaxa 3459: 1–156, 2012. ISBN 978-1-86977-988-7. (ang.).

[PNAS-9] Nicholas R. Longrich, Bhart-Anjan S. Bhullar i Jacques A. Gauthier. Mass extinction of lizards and snakes at the Cretaceous–Paleogene boundary. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 109 (52), s. 21396–21401, 2012. DOI: 10.1073/pnas.1211526110. (ang.).

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]