Wikipedia

Garbipłat

rodzaj roślin

Garbipłat[4], wspięga, fasolnik[5] (Vigna Savi) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Ponieważ to rośliny blisko spokrewnione i podobne do fasoli – były włączane do tego rodzaju i szereg gatunków nadal zwyczajowo zwanych jest fasolą[4]. Stosowana dla rodzaju jest też nazwa wspięga[5], która z kolei jest myląca ze względu na jej używanie także w odniesieniu do rodzaju Lablab[4]. Rodzaj obejmuje ponad 90 gatunków[6] (105 według Plants of the World[7]). Dawniej zaliczano tu ok. 150 gatunków[8][9], ale szereg z nich wyodrębnionych zostało do osobnych rodzajów (Ancistrotropis, Cochliasanthus, Condylostylis, Leptospron)[6].

Garbipłat
Ilustracja
Vigna luteola
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

garbipłat

Nazwa systematyczna
Vigna G. Savi
Nuov. Giorn. Lett. 8: 113. 1824[3]
Typ nomenklatoryczny

V. glabra G. Savi (=V. luteola)[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Vigna marina

Rośliny te spotykane są w strefie międzyzwrotnikowej na obu półkulach, przy czym największe zróżnicowanie gatunków jest w tropikalnej Afryce i Azji[6][8].

Liczne gatunki mają jadalne nasiona i całe owoce (strąki), rzadziej inne części roślin (np. V. vexillata i V. lancoelata – korzenie). Do ważnych roślin warzywnych należą: fasola azuki V. angularis, fasola mungo V. mungo, fasola złota V. radiata, wspięga wężowata V. unguiculata, V. umbellata, V. subterranea, V. aconitifolia[6].

Morfologia

edytuj
 
Vigna parkeri
 
Vigna subterranea
 
Nasiona Vigna unguiculata
Pokrój
Rośliny zielne o pędach wspinających się, płożących lub prosto wzniesionych, rzadziej półkrzewy i niewielkie krzewy[7][8][10], często w rejonie szyi korzeniowej drewniejące lub bulwiaste[7].
Liście
Trójlistkowe[10][8], rzadziej jednolistkowe[7], wsparte przylistkami, które są dwuklapowe, tarczowate lub zaopatrzone u nasady w ostrogę[10][8].
Kwiaty
Zebrane w szczytowe lub wyrastające w kątach liści pozorne grona, czasem zebrane są w pęczki w węzłach. Przysadki odpadające. Działek kielicha jest 5, zrośniętych w dwie wargi, z których górna ma dwa ząbki, a dolna trzy. Płatki korony żółte, niebieskie lub fioletowe. Płatek górny (żagielek) jest zaokrąglony, dwa boczne płatki (skrzydełka) są węższe, a dwa dolne tworzą ściętą łódeczkę, tępą na końcu lub wyciągniętą w ostry koniec. Pręcików jest 10, zrośnięte są nitkami, przy czym 1 jest krótszy. Zalążnia z trzema lub większą liczbą zalążków zwieńczona krótszą lub dłuższą, walcowatą lub spłaszczoną szyjką słupka[10][8].
Owoce
Strąki, równowąskie lub równowąskopodługowate, walcowate lub spłaszczone, proste lub wygięte. Nasiona fasolkowate lub o kształcie zbliżonym do sześcianu[10][8].

Systematyka

edytuj

Rodzaj reprezentuje podplemię Phaseolinae i plemię Phaseoleae w obrębie podrodziny Faboideae i rodziny bobowatych Fabaceae[11].

Wykaz gatunków[7]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-02-21] (ang.).
  3. ↑ a b Vigna G. Savi. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-02-21].
  4. ↑ a b c Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 241. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 195. ISBN 978-83-925110-5-2.
  6. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 966, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b c d e Vigna Savi. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-02-21].
  8. ↑ a b c d e f g Vigna Savi. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-21].
  9. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 922, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  10. ↑ a b c d e Delin Wu, Mats Thulin: Vigna Savi. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-21].
  11. ↑ Genus: Crotalaria L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-09].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Garbipłat&oldid=70133254”