Słupek

żeńska część rozrodcza kwiatu, składająca się z jednego lub więcej oddzielnych lub zrośniętych słupków

Słupek, słupkowie (łac. pistyllum, ang. pistil) – żeński organ płciowy w kwiecie okrytonasiennych. Zbudowany jest ze zrośniętych ze sobą lub wolnych owocolistków (carpellae), które są zmodyfikowanymi liśćmi (najprawdopodobniej utworami homologicznymi do makrosporofili). Słupki zajmują zawsze centralne miejsce w kwiecie, gdzie mogą występować pojedynczo lub w większej liczbie.

Słupek w kwiecie goryczuszki orzęsionej
Słupek tulipana

Słupkowie zbudowane może być z jednego lub z kilku owocolistków (kwiat jednoowocolistkowy, kwiat monoginiczny). W tym drugim przypadku wyróżnia się słupkowie wolnoowockowe (apokarpiczne), gdy każdy owocolistek zrasta się brzegami i tworzy odrębny słupek, lub słupkowie zrosłoowockowe (synkarpiczne), gdy owocolistki zrastają się w jeden słupek. W tym ostatnim przypadku w zależności od tego, czy owocolistki zrastają się brzegami, czy też brzegi zaginają do środka słupka – zalążnia jest jedno- lub wielokomorowa. W zależności od liczby owocolistków budujących słupek, wyróżnia się słupki jedno-, dwu-, trój- lub wielokrotne, które mogą mieć od jednej do wielu komór w zalążni.

Morfologicznie słupek składa się z części dolnej – zalążni (ovarium), która na górze zwęża się w szyjkę słupka i zakończona jest znamieniem. Czasem (np. u tulipana) nie wyodrębnia się szyjka – mówimy wtedy o znamieniu siedzącym. W komorach zalążni słupka znajdują się zalążki wyrastające na łożyskach.

Słupki mogą być górne, pośrednie, półdolne lub dolne w zależności od położenia w stosunku do dna kwiatowego (oś kwiatowa).

1. słupek górny, 2. słupek pośredni, 3. słupek dolny

Słupek górny osadzony jest luźno na wypukłym dnie kwiatowym, a pozostałe elementy kwiatu osadzone są poniżej zalążni słupka – jest to tzw. kwiat dolny (hypogyniczny), np. w kwiecie ziemniaka.

Jeżeli dno kwiatowe jest wklęsłe i obrasta zalążnię, a pozostałe elementy kwiatu są wyniesione ponad nią, jest to słupek dolny, a kwiat górny (epigyniczny), np. u ogórka.

W przypadku pośrednich form, np. gdy zalążnia osadzona jest swobodnie na płaskim lub wklęsłym dnie kwiatowym, nie zrastając się z nim bokami, mówimy o słupku pośrednim i kwiecie kołozalążniowym (perygynicznym).

Po zapyleniu i zapłodnieniu słupek przekształca się w owoc, w którym znajdują się nasiona.

Budowa anatomiczna

edytuj
Znamię
Osobny artykuł: Znamię (botanika).
Znamię zbudowane jest z tkanki zwanej transmisyjną (stygmatoidalną), która tworzy także połączenie z wnętrzem zalążni. Pokryte jest epidermą o charakterze gruczołowatym, czasem opatrzoną brodawkami lub włoskami. Czasem tkanka wydzielnicza może znajdować się pod epidermą. W takim przypadku wydzieliny gromadzą się najpierw w przestworach międzykomórkowych, a następnie wydostają się na zewnątrz przez luźno ułożone komórki skórki i pęknięcia w obrębie kutykuli.
Szyjka słupka
Szyjka słupka ma wzrost interkalarny (powodowany przez merystem interkalarny), po którym następuje wydłużanie się komórek. Długość szyjki zależy od liczby podziałów poprzecznych i intensywności wydłużania się komórek. Podstawową tkanką budującą szyjkę jest tkanka miękiszowa. W szyjce znajduje się tkanka stygmatoidalna, podobna do tkanki znamienia. W zależności od ułożenia tej tkanki wyróżnia się szyjki otwarte i zamknięte. W typie otwartym kanał wewnątrz szyjki wyścielony jest (całkowicie lub częściowo) tkanką stygmatoidalną. W typie zamkniętym kanał jest wypełniony tkanką stygmatoidalną, której ściany komórkowe często ulegają pęcznieniu i śluzowaceniu. W przypadku słupka synkarpicznego, z kilkoma łożyskami, tkanka stygmatoidalna może tworzyć w szyjce kilka pasm, z których każde prowadzi do innego łożyska. Rozmieszczenie tkanki stygmatoidalnej w szyjce i zalążni ukierunkowuje rosnącą łagiewkę pyłkową tak, aby trafiła do zalążka (wynika to z faktu, że łagiewka nie jest w stanie przerastać pustych przestrzeni).
Zalążnia
Budowa anatomiczna ściany zalążni jest analogiczna do budowy liścia. Od zewnątrz znajduje się epiderma zewnętrzna, następnie miękisz ściany zalążni (mezofil) i epiderma wewnętrzna od strony komory zalążni. W skórce wewnętrznej mogą się znajdować aparaty szparkowe. W mezofilu każdego owocolistka w obrębie zalążni znajdują się wiązki przewodzące, najczęściej trzy, zbudowane z protoksylemu i protofloemu.
W zalążni wykształca się łożysko – miejsce wykształcania się i rozwoju zalążków.

Zobacz też

edytuj
  • Pręcik – męski organ płciowy w kwiatach okrytonasiennych

Bibliografia

edytuj
  • Zygmunt Hejnowicz: Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1980. ISBN 83-01-00420-7.
  • Zbigniew Podbielkowski: Botanika. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. ISBN 83-0109728-0.