ნეოლიბერალიზმი
ნეოლიბერალიზმი — პოლიტიკურ-ეკონომიკური ფილოსოფია, რომელიც უარყოფს სახელმწიფოს ჩარევას (ინტერვენციას) ადგილობრივ ეკონომიკაში. ის ყურადღებას ამახვილებს თავისუფალ საბაზრო მეთოდებზე, საწარმოთა ფუნქციონირებაში ნაკლებ შეზღუდვებსა და საკუთრების უფლებებზე. საგარეო პოლიტიკაში ნეოლიბერალიზმი უპირატესობას ანიჭებს უცხოეთის ბაზრების გახსნას პოლიტიკური მეთოდებით, ეკონომიკური ზეწოლის, დიპლომატიური ან/და სამხედრო ინტერვენციის გამოყენებით. ბაზრების გახსნაში მოიაზრება თავისუფალი ვაჭრობა და მუშახელის საერთაშორისო სპეციალიზაციის მიხედვით დაყოფა.
ნეოლიბერალიზმი მულტილატერულ პოლიტიკურ ზეწოლას უჭერს მხარს ისეთი საერთაშორისო ორგანიზაციების მეშვეობით, როგორებიცაა საერთაშორისო სავაჭრო ორგანიზაცია და მსოფლიო ბანკი. ის ასევე ქადაგებს ეროვნული მთავრობების როლის მინიმუმამდე დაყვანას. კორპორაციული ეფექტურობის გადაუმჯობესებლად ის მოუწოდებს პროფკავშირთა პოლიტიკის ზეგავლენის (მაგ., მინიმალური ხელფასის ზღვარი, ან მუშახელის კოლექტიური მოლაპარაკების უფლება) უარყოფას ან მინიმუმამდე დაყვანას.
ნეოლიბერალიზმი ეწინააღმდეგება სოციალიზმს, პროტექციონიზმსა და მწვანეთა მოძრაობას უცხოეთის ბაზრებში. ადგილობრივად ის პროტექციონიზმს, როგორც ასეთი, არ უარყოფს, თუმცა გამოიყენებს მხოლოდ როგორც მოლაპარაკებებში ზეწოლის მეთოდს, რათა აიძულოს უცხო ქვეყნები საკუთარი ბაზრის ლიბერალიზაცია მოახდინონ. ნეოლიბერალიზმი ხშირად ეწინააღმდეგება თანასწორუფლებიან ვაჭრობასა და სხვა ისეთ მოძრაობებთან რომელთა აზრით მუშახელის უფლებებსა და სოციალურ თანასწორობას პრიორიტეტი უნდა ენიჭებოდეს საერთაშორისო ურთიერთობებსა და ეკონომიკაში.
ნეოლიბერალიზმი[1] - XX საუკუნეში XIX საუკუნის იდეების აღორძინება, რომლებიც დაკავშირებულია ეკონომიკურ ლიბერალიზმთან და თავისუფალ ბაზართან.[2]:7[3] ეს ძირითადად ასოცირდება ეკონომიკური ლიბერალიზაციის პოლიტიკასთან, მათ შორის არის პრივატიზება, რეგულაციების შემცირება, გლობალიზაცია, თავისუფალი ვაჭრობა, მკაცრი ეკონომიკური პოლიტიკა და მთავრობის ხარჯების შემცირება, ეკონომიკასა და საზოგადოებაში კერძო სექტორის როლის გაზრდის მიზნით;[4][12] თუმცა, ნეოლიბერალიზმის განმსაზღვრელი თავისებურებანი როგორც აზროვნებაში, ისე პრაქტიკაში არსებითი სამეცნიერო დებატების საგანი გახდა.[13][14] პოლიტიკის შემუშავებისას, ნეოლიბერალიზმი იყო პარადიგმათა ცვლილების ნაწილი, რომელიც მოჰყვა კეინსიანის კონსენსუსის მარცხს ეკონომიკაში 1970-იანი წლების სტაგფლაციის მოსაგვარებლად.[15][16]
ინგლისურენოვნებმა ტერმინი ნეოლიბერალიზმი სხვადასხვა მნიშვნელობით გამოიყენეს მე -20 საუკუნის დასაწყისიდან.[17] მაგრამ ის უფრო გავრცელდა 1970-იან და 1980-იან წლებში მისი ამჟამინდელი მნიშვნელობით, რომელსაც მკვლევრები, ისევე როგორც კრიტიკოსები იყენებდნენ სოციალური მეცნიერებების ფართო წრეებში.[18][19][20][21] ტერმინი იშვიათადაა გამოყენებული თავისუფალი ბაზრის პოლიტიკის მომხრეთა მიერ.[22] როგორც ზოგიერთმა მკვლევარმა აღნიშნა, ეს ტერმინი სხვადასხვა მნიშვნელობას იღებს სხვადასხვა ხალხის მიერ, რადგანაც ნეოლიბერალიზმი „მუტაციას განიცდის“ გეოპოლიტიკურად შესამჩნევ ჰიბრიდებში მსოფლიოს მასშტაბით.[5][23][24] ნეოლიბერალიზმი იზიარებს ბევრ თვისებას სხვა ცნებებთან, რომლებსაც სადავო მნიშვნელობები აქვთ და მათ შორისაა წარმომადგენლობითი დემოკრატიაც.[25]
დროთა განმავლობაში შეიცვალა ტერმინის განმარტება და ამათანავე გამოყენებითობაც.[6] როგორც ეკონომიკური ფილოსოფია, ნეოლიბერალიზმი ევროპელ ლიბერალ მეცნიერებს შორის გაჩნდა 1930-იან წლებში, როდესაც ცდილობდნენ აღედგინათ და განეახლებინათ კლასიკური ლიბერალიზმის ძირითადი იდეები. ისინი ხედავდნენ ამ იდეების პოპულარობის შემცირებას, რაც განპირობებული იყო ბაზრების კონტროლის აუცილებლობის აღიარებით, დიდი დეპრესიის შემდგომ პერიოდში და გამოიხატა პოლიტიკაში, რომელიც მიმართული იყო თავისუფალი ბაზრების არასტაბილურობის წინააღმდეგოდ, მათი უარყოფითი სოციალური შედეგების შესამსუბუქებლად.[26]:14–15 პოლიტიკის შემუშავების ერთ-ერთი სტიმული იყო სურვილი იმის, რომ თავიდან აეცილებინათ 1930-იანი წლების დასაწყისის ეკონომიკური წარუმატებლობები, რაც ზოგჯერ სწორედ კლასიკური ლიბერალიზმის ეკონომიკურ პოლიტიკას უკავშირდება უმთავრესად.
როდესაც 1980-იან წლებში ტერმინი გავრცელდა, რაც თავის მხრივ დაკავშირებული იყო ავგუსტო პინოჩეტის ეკონომიკრ რეფორმებთან ჩილეში, მან სწრაფვადე მიიღო ნეგატიური დატვირთვა და ძირითადად გამოყენებული იყო საბაზრო რეფორმისა და laissez-faire კაპიტალიზმის კრიტიკოსების მიერ. მკვლევრებმა იგი დააკავშირეს მონ პელერინის საზოგადოების ეკონომისტების ფრიდრიხ ჰაიეკის, მილტონ ფრიდმანისა და ჯეიმზ ბიუქენანის თეორიებთან, ამასთანავე ისეთ პოლიტიკოსებთან როგორებიც არიან: მარგარეტ ტეტჩერი, რონალდ რეიგანი და ალან გრინსპენი.[6][27] მას შემდეგ, რაც ნეოლიბერალიზმის ახალი მნიშვნელობა დამკვიდრდა, რომელიც ესპანურენოვანი მკვლევარების მიერ იყო გამოყენებული საყოველთაოდ, იგი ინგლისურენოვანი პოლიტიკური ეკონომიკის შესწავლაშიც გავრცელდა.[6] 1994 წლისთვის, NAFTA-ს სვლითა და ამ განვითარებაზე საპატისტას რეაქციით ჩიაპასში, ეს ტერმინი გლობალურ მიმოქცევაში შევიდა.[5] ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ნეოლიბერალიზმის ფენომენის ირგვლივ განსწავლულობა საგრძნობლად გაიზარდა.[19][28]
ტერმინოლოგია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]წარმოშობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
თავდაპირველად ტერმინი ინგლისურ ენაზე 1898 წელს გამოიყენა ფრანგმა ეკონომისტმა ჩარლზ გიდმა, რათა აღეწერა იტალიელი ეკონომისტის მაფეო პანტალეონის ეკონომიკური მრწამსი.[29] ტერმინი ნეო-ლიბერალიზმი (néo-libéralisme) მანამდე ფრანგულ ენაში არსებობდა,[17] შემდეგ კი სხვებმაც დაიწყეს გამოყენება, მათ შორის კლასიკური ლიბერალიზმის წარმომადგენელმა ეკონომისტმა მილტონ ფრიდმანმა თავის 1951 წელს გამოქვეყნებულ ესეში „ლიბერალიზმი და მისი პერსპექტივები“.[30] 1938 წელს ვოლტერ ლიფმენის კოლოქვიუმზე სხვა ტერმინებთან ერთად შემოთავაზებული გახლდათ „ნეოლიბერალიზმი“ და საბოლოოდ აირჩიეს, რათა გამოეყენებინათ გარკვეული ეკონომიკური შეხედულებების აღსაწერად.[26]:12–13[31] კოლოქვიუმზე განისაზღვრა „ნეოლიბერალიზმის“ ცნება, რომელიც ანიჭებს „პრიორიტეტს ფასების მექანიზმს, თავისუფალ წარმოებას, კონკურენციის სისტემასა და ძლიერ, სამართლიან სახელმწიფოს“.[26]:13–14 „ნეოლიბერალად“ ყოფნა გულისხმობდა თანამედროვე ეკონომიკური პოლიტიკის ადვოკატირებას სახელმწიფოს ჩარევასთან ერთად.[26]:48 ნეოლიბერალურმა სახელმწიფო ინტერვენციონიზმმა დააპირისპირა laissez-faire ბანაკი ისეთ კლასიკურ ლიბერალებთან, როგორიცაა ლუდვიგ ფონ მიზესი.[32] 1950-იანი და 1960-იანი წლების მკვლევართა უმეტესობას ნეოლიბერალიზმს მიაწერდა, სოციალურ საბაზრო ეკონომიკასა და მის ძირითად თეორეტიკოსებს, როგორებიცაა ოიქენი, რიპკე, რუსტოუ და მიულერ-არმაკი. მიუხედავად იმისა, რომ ჰაიეკს ინტელექტუალური კავშირი ჰქონდა გერმანელ ნეოლიბერალებთან, ამ პერიოდში მისი სახელი ნეოლიბერალიზმთან ერთად იშვიათად მოიხსენიებოდა, რაც გამოწვეული იყო უფრო მეტად მისი პრო-თავისუფალი სავაჭრო პოზიციის გამო.[33]
ჩილეში ავგუსტო პინოჩეტის (1973–1990) სამხედრო მმართველობის დროს ოპოზიციონერმა მკვლევარებმა აიღეს გამოთქმა, რათა აღეწერათ განხორციელებული ეკონომიკური რეფორმები და მისი მომხრეები (ჩიკაგოს ბიჭები).[6] მას შემდეგ, რაც ესპანურენოვან მკვლევარებს შორის ეს ახალი მნიშვნელობა დამკვიდრდა, იგი პოლიტიკური ეკონომიკის ინგლისურენოვან კვლევაშიც გავრცელდა.[6] 148 სამეცნიერო სტატიის შესწავლის შედეგად დადგინდა, რომ ნეოლიბერალიზმი თითქმის არასოდეს არის განმარტებული, მაგრამ გამოიყენება რამდენიმე გაგებით იდეოლოგიის, ეკონომიკური თეორიის, განვითარების თეორიის ან ეკონომიკური რეფორმის პოლიტიკის აღსაწერად. იგი ფართოდ გამოყენებულია, როგორც დამამცირებელი ტერმინი და/ან 1938 წლის კოლოკვიუმის დამსწრეთა იდეების მაგივრად, გულისხმობს laissez-faire ბაზრის ფუნდამენტალიზმს, რომელიც პრაქტიკულად კლასიკური ლიბერალიზმის იდენტურია. შედეგად, არსებობს დაპირისპირება ტერმინის ზუსტ მნიშვნელობასა და მის გამოყენებითობაზე სოციალურ მეცნიერებებში, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ბოლო დროს საგრძნობლად იზრდება სხვადასხვა სახის საბაზრო ეკონომიკის რიცხვი.[6]
კიდევ ერთმა მემარცხენე-ცენტრისტულმა მოძრაობამ თანამედროვე ამერიკული ლიბერალიზმიდან ტერმინი „ნეოლიბერალიზმი“ გამოიყენა 1970-იან წლებში შეერთებულ შტატებში ჩამოყალიბებული იდეოლოგიის აღსაწერად. პოლიტიკის ექსპერტ დევიდ ბრუქსის აზრით, გამოჩენილ ნეოლიბერალ პოლიტიკოსებში შედიოდნენ ალბერტ გორი და ბილ კლინტონი შეერთებული შტატების დემოკრატიული პარტიიდან.[34] ნეოლიბერალები გაერთიანდნენ ორი ჟურნალის „The New Republic“-ისა და „Washington Monthly“-ის ირგვლივ.[35] ნეოლიბერალიზმის ამ ვერსიის „ნათლია“ იყო ჟურნალისტი ჩარლზ პეტერსი,[36] რომელმაც 1983 წელს გამოაქვეყნა „ნეოლიბერალის მანიფესტი“.[37]
ამჟამინდელი გამოყენება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ელიზაბეტ შერმერი ამტკიცებს, რომ ტერმინმა პოპულარობა ძირითადად მოიპოვა მემარცხენე აკადემიკოსებს შორის 1970-იან წლებში, რათა „აღეწერათ და საჯაროდ დაეგმოთ XX საუკუნის ბოლოს პოლიტიკოსების, კვლევითი ცენტრის ექსპერტებისა და მრეწველების მცდელობები, ემხილებინათ სოციალ-დემოკრატიული რეფორმები და შეუპოვრად განეხორციელებინათ თავისუფალი საბაზრო პოლიტიკა;“[38] ეკონომიკის ისტორიკოსი ფილიპ მაგნესი აღნიშნავს, რომ ტერმინი კვლავ გამოჩნდა აკადემიურ ლიტერატურაში გასული საუკუნის 80-იანი წლების შუა პერიოდში, მას შემდეგ რაც ფრანგმა ფილოსოფოსმა მიშელ ფუკომ გაამახვილა მასზე ყურადღება.[39]
საბაზო დონეზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ როდესაც ჩვენ ვახსენებთ „ნეოლიბერალიზმს“, ჩვენ ზოგადად ვგულისხმობთ საზოგადოებაში არსებულ ახალ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ შეთანხმებებს, რომლებიც ხაზს უსვამენ ბაზრის ურთიერთობებს, სახელმწიფოს როლის ხელახალ განსაზღვრას და ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას. მკვლევართა უმეტესობა თანხმდება, რომ ნეოლიბერალიზმი ზოგადად განმარტებულია, როგორც კონკურენტული ბაზრების გაფართოება ცხოვრების ყველა სფეროში, მათ შორის ეკონომიკაში, პოლიტიკასა და საზოგადოებაში. — „ნეოლიბერალიზმის სახელმძღვანელო“ [5]
|
„ნეოლიბერალიზმი“ ამჟმად გამოიყენება ბაზარზე ორიენტირებული რეფორმების პოლიტიკისთვის, როგორიცაა „ფასების კონტროლის აღმოფხვრა, კაპიტალური ბაზრების დერეგულირება, სავაჭრო ბარიერების შემცირება“ და სახელმწიფო გავლენის შემცირება ეკონომიკაზე, განსაკუთრებით პრივატიზაციისა და სიმკაცრის გზით.[6] ეს ასევე ხშირად ასოცირდება მარგარეტ ტეტჩერის მიერ გაერთიანებულ სამეფოში და რონალდ რეიგანის მიერ შეერთებულ შტატებში წარმოდგენილ ეკონომიკურ პოლიტიკასთან.[7] ზოგიერთი მკვლევარი აღნიშნავს, რომ მას აქვს სხვადასხვაგვარი გამოყენება სხვადასხვა სფეროში:
- როგორც განვითარების მოდელი, ეს მოიაზრებს კონსტრუქციული ეკონომიკის უარყოფსა ვაშინგტონის კონსენსუსის თანახმად.
- როგორც იდეოლოგია, იგი აღნიშნავს თავისუფლების ცნებას - ყოვლისმომცველ სოციალურ ღირებულებას, რომელიც დაკავშირებულია სახელმწიფო ფუნქციების მინიმალურ მდგომარეობამდე შემცირებასთან.
- როგორც საჯარო პოლიტიკა, იგი გულისხმობს სახელმწიფო ეკონომიკური სექტორების ან მომსახურების პრივატიზებას, კერძო კორპორაციების დერეგულაციას, სახელმწიფო ვალის მკვეთრ შემცირებასა და საჯარო სამსახურებზე ხარჯების შემცირებას.
ამასთან, მაინც მიმდინარეობს კამათი ტერმინის მნიშვნელობის შესახებ. სოციოლოგები ფრედ ლ. ბლოკი და მარგარეტ რ. სომერსი ირწმუნებიან, რომ არსებობს დავა იმის თაობაზე, თუ რა უნდა ეწოდოს თავისუფალი ბაზრის იდეების გავლენას, რომელიც 1980 წლიდან გამოიყენება ახალი კურსის პროგრამებისა და პოლიტიკის ხარჯების შემცირების გასამართლებლად: ნეოლიბერალიზმი, laissez-faire თუ „თავისუფალი ბაზრის იდეოლოგია“.[40] სხვა მეცნიერები, როგორებიც არიან სუზან ბრედლი და მეგ ლუქსთონი, ამტკიცებენ, რომ ნეოლიბერალიზმი არის პოლიტიკური ფილოსოფია, რომლის მიზანია „ლიბერალური“ გახადოს კაპიტალის დაგროვების პროცესები.[41] ამის საპირისპიროდ, ფრენსის ფოქს პივენი ნეოლიბერალიზმს არსებითად ჰიპერ-კაპიტალიზმად მიიჩნევს.[42] თუმცა, რობერტ მაკჩესნი, მანამ სანამ ნეოლიბერალიზმს განმარტავს, როგორც „კაპიტალიზმს ხელთათმანებით“, ამასთან განაგრძობს მტკიცებას, რომ ტერმინი დიდწილად უცნობია ფართო საზოგადოებისთვის, განსაკუთრებით შეერთებულ შტატებში.[43]:7–8 ლესტერ სპენსი ამ ტერმინს შავი პოლიტიკის ტენდენციების კრიტიკისთვის იყენებს და ნეოლიბერალიზმს განმარტავს, როგორც „ზოგად იდეას იმისას, რომ საზოგადოება საუკეთესოდ მოქმედებს, როდესაც ხალხი და მის შიგნით არსებული ინსტიტუტები მუშაობენ ან ფორმირდებიან ბაზრის პრინციპების შესაბამისად სამუშაოდ“.[44] ფილიპ მიროვსკის აზრით, ნეოლიბერალიზმი ბაზარს ხედავს, როგორც უდიდეს ინფორმაციულ პროცესორს, რომელიც აღემატება ნებისმიერ ადამიანს. ამიტომ იგი განიხილება, როგორც სიმართლის არბიტრი. ნეოლიბერალიზმი განსხვავდება ლიბერალიზმისგან, რამდენადაც ის არ ემხრობა laissez-faire ეკონომიკურ პოლიტიკას, მაგრამ ამის ნაცვლად მეტად კონსტრუქტივისტულია და მხარს უჭერს ძლიერი სახელმწიფოს მიერ ბაზრის მსგავსი რეფორმების განხორციელებას საზოგადოების ყველა ასპექტში.[45] ანთროპოლოგი ჯეისონ ჰაიკელი ასევე უარყოფს მოსაზრებას, რომ ნეოლიბერალიზმი მოითხოვს სახელმწიფოს უკან დახევას სრულიად თავისუფალი ბაზრების სასარგებლოდ, იგი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმის გავრცელება მოითხოვს მნიშვნელოვან სახელმწიფო ინტერვენციას გლობალური „თავისუფალი ბაზრის“ ფესვგასადგმელად.[46] ნაომი კლაინი კი გვთავაზობს ნეოლიბერალიზმის მეტწილად უარყოფით განმარტებას და ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმს სამი პოლიტიკა აქვს: „საზოგადოებრივი სფეროს პრივატიზება, კორპორატიული სექტორის დერეგულირება და საშემოსავლო და კორპორატიული გადასახადების შემცირება, გადახდილი სახელმწიფო ხარჯების შემცირებით“.[47]
ნეოლიბერალიზმი არის არსებითად არაზუსტი ტერმინი თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკისთვის, ზოგადად ეკონომიკური მეცნიერებებისათვის, კონსერვატიზმისთვის, ლიბერტარიანელებისა და ანარქისტებისთვის, ავტორიტარიზმისა და მილიტარიზმისთვის, ტრანსფორმაციის პრაქტიკის დაცვისთვის, მემარცხენე ცენტრიზმისთვის ან ბაზარზე ორიენტირებული პროგრესივიზმისთვის, გლობალიზმისა და საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს სოციალური დემოკრატიისთვის, იმიგრაციის ზრდის მომხრე ან მოწინააღმდეგეებისთვის, ვაჭრობისა და გლობალიზაციის მომხრეებისა თუ მოწინააღმდეგეებისთვის, ან ნებისმიერი პოლიტიკური მრწამსისთვის ჩანს რომ ეს ტერმინი არ არის მოწონებული. — ფილიპ ვ. მაგნესი
|
ზოგიერთი მეცნიერის აზრით, ნეოლიბერალიზმი ხშირად გამოიყენება კრიტიკოსების მიერ როგორც დამამცირებელი სიტყვა, რითაც მან სამეცნიერო ნაწერებში ისეთ ტერმინებს გაუსწრო როგორიცაა, მაგალითად, მონეტარიზმი, ნეოკონსერვატიზმი, ვაშინგტონის კონსენსუსი და „ბაზრის რეფორმა“.[6] მაგალითისთვის, „ნეოლიბერალიზმის სახელმძღვანელოში“ ნათქვამია, რომ ეს ტერმინი „გახდა ბაზარზე ორიენტირებული პოლიტიკის ერთი შეხედვით ყოვლისმომცველი კომპლექტის იდენტიფიკაციის საშუალება, რომელიც მეტწილად პასუხისმგებელია სოციალურ, პოლიტიკურ, ეკოლოგიურ და ეკონომიკურ პრობლემებზე“.[5] მისი გამოყენება ამ მეთოდით სადავოა[48][49] და განსაკუთრებით გაკრიტიკებულია მათ მიერ, ვინც მხარს უჭერს ნეოლიბერალური მახასიათებლის პოლიტიკას.[50]:74 „სახელმძღვანელოში“, კიდევ ერთხელ ნათქვამია, რომ „ამ ტერმინის სპეციფიკის ასეთი ნაკლებობა ამცირებს მისი, როგორც ანალიტიკური ჩარჩოს შესაძლებლობას. თუ ნეოლიბერალიზმი არის საზოგადოების ტრანსფორმაციის გააზრების გზა ბოლო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში, მაშინ კონცეფცია ახსნას საჭიროებს“.[5] ისტორიკოსმა დენიელ სთედმენ ჯონსმა ანალოგიურად თქვა, რომ ტერმინი „ძალიან ხშირად გამოიყენება, როგორც გლობალიზაციასა და განმეორებად ფინანსურ კრიზისებთან დაკავშირებული უარყოფითი მოვლენების შემოკლებული ვარიანტის გამოსახატავად“. მეორეს მხრივ, მრავალი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ იგი ინარჩუნებს მნიშვნელოვან განმარტებას.[51]:2 „The Guardian“-ში წერისას სტივენ მეტკალფი, რომ 2016 წლის საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ნაშრომის „ნეოლიბერალიზმი: უზარმაზარი გაყიდვა?“[52] გამოქვეყნება „ამყარებს იდეას, რომ სიტყვა სხვა არაფერია, თუ არა პოლიტიკური სიბრაზე, ანდაც ანალიტიკური ძალის გარეშე დარჩენილი ტერმინი“.[53]
ადრეული ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ვოლტერ ლიფმენის კოლოქვიუმი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1930-იანი წლების დიდი დეპრესია, რამაც მნიშვნელოვნად შეამცირა ეკონომიკური წარმოება მთელ მსოფლიოში, გამოიწვია მაღალი უმუშევრობა და სიღარიბის ფართოდ გავრცელება, მასშტაბურად განიხილებოდა, როგორც ეკონომიკური ლიბერალიზმის მარცხი.[54] დაზიანებული იდეოლოგიის განახლების მიზნით, 25 ლიბერალი ინტელექტუალისგან შემდგარმა ჯგუფმა, მათ შორის არაერთმა გამოჩენილმა აკადემიკოსმა და ჟურნალისტმა, როგორიცაა ვოლტერ ლიფმენი, ფრიდრიხ ჰაიეკი, ლუდვიგ ფონ მიზესი, ვილჰელმ როპკე, ალექსანდრე რუსტოუ და ლუი რუჟე - მოაწყვეს ვოლტერ ლიფმენის კოლოქვიუმი, ლიფმენის პატივსაცემად, რათა აღენიშნათ მისივე პრო-მარკეტული წიგნის „კარგი საზოგადოების პრინციპების გამოკვლევა“ ფრანგული თარგმანის გამოქვეყნება.[55][56] 1938 წლის აგვისტოში პარიზში გამართულ შეხვედრაზე, ისინი მოითხოვდნენ ახალი ლიბერალური პროექტის შექმნას, სადაც „ნეოლიბერალიზმი“ გაჟღედებოდა ახალბედა მოძრაობის სახელად.[57]:18–19 ისინი შეთანხმდნენ კოლოკვიუმის განვითარებაზე პარიზში მუდმივმოქმედ სამეცნიერო ცენტრად, რომელსაც ეწოდებოდა ლიბერალიზმის განახლებისა და კვლევების საერთაშორისო ცენტრი.[58]
მანამ სანამ უმეტესობა თანხმდებოდა, რომ ლიბერალიზმის სტატუს-კვო, რომელიც ხელს უწყობდა laissez-faire ეკონომიკას, წარუმატებელი აღმოჩნდა, მაინც წარმოიშვა ღრმა უთანხმოება სახელმწიფოს მართებული როლის გარშემო. „ჭეშმარიტი (მესამე გზის) ნეოლიბერალების“ ჯგუფი, რომლის ცენტრშიც იყვნენ რუსტოუ და ლიფმენი, მხარს უჭერდა სახელმწიფოს მკაცრ ზედამხედველობას ეკონომიკაზე, ხოლო ძველი სკოლის ლიბერალების ჯგუფი მიზესისა და ჰაიეკის გარშემო განაგრძობდნენ იმის ხაზგასმას, რომ ერთადერთი ლეგიტიმური როლი სახელმწიფოსათვის იყო ბაზარზე შესვლის ბარიერების გაუქმება. რუსტოუმ დაწერა, რომ ჰაიეკი და მიზესი იყვნენ იმ ლიბერალიზმის ნაწილები, რამაც დიდი დეპრესია გამოიწვია, ხოლო მიზესი კიცხავდა სხვა ფრაქციას, იმ ჩივილით რომ ორდოლიბერალიზმი (გერმანული ეკონომიკური ლიბერალიზმი), რომელსაც ისინი მხარს უჭერდნენ, რეალურად „ორდო-ინტერვენციონიზმს“ გულისხმობდა.[57]:19–20
კოლოქვიუმი ძირითადად არაეფექტური იყო ორად გაყოფილი შეხედულებებისა და არაკასმარისი კონსოლიდაციის გამო. მსგავსი მცდელობები შემდგომი ნეოლიბერალური იდეებისათვის, როგორიც იყო კოლოქვიუმის დამსწრე ვილჰელმ როპკეს მცდელობა ნეოლიბერალური იდეების ჟურნალის შექმნისა, ძირითადად უძლური იყო.[55] საბედისწეროდ, კოლოქვიუმის ძალისხმევა გადაიფარა მეორე მსოფლიო ომის დაწყებით და დიდწილად დაივიწყეს კიდეც.[59] ამასთან, კოლოქვიუმი ემსახურებოდა ახალდაბადებული „ნეოლიბერალური“ მოძრაობის პირველ შეხვედრას და გახდა მონ პელერინის საზოგადოების წინამორბედი, რაც ბევრად უფრო წარმატებული ძალისხმევით შეიქმნა ომის შემდეგ, კოლოქვიუმის მონაწილეთა მიერ.[51]
მონ პელერინის საზოგადოება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ნეოლიბერალიზმის მნიშვნელობის გაზრდა 1947 წელს მონ პელერინის საზოგადოების დაარსებით დაიწყო, რომლის დამფუძნებელ წევრებში იყვნენ ფრიდრიხ ჰაიეკი, მილტონ ფრიდმანი, კარლ პოპერი, ჯორჯ სტიგლერი და ლუდვიგ ფონ მიზესი. ყოველწლიურად შეკრებით, ის ხდებოდა „კლასიკური ლიბერალი და ნეო-ლიბერალური ინტელექტუალების საერთაშორისო „ვინ ვინ არის“.[60] მაშინ, როცა 1947 წელს პირველი კონფერენციაზე დამსწრეთა თითქმის ნახევარი ამერიკელები იყვნენ, 1951 წლისთვის ევროპელები დომინირებდნენ. ევროპა მოიაზრებოდა ამ საზოგადოების ეპიცენტრად, რამდენედაც ევროპელები წარმოადგენდნენ უმრავლესობას მოწინავე პოზიციებზე.[26]:16–17
დაარსდა რა იმ პერიოდში, როდესაც გეგმიური ეკონომიკა აღმავალ ეტაპზე იყო მსოფლიო მასშტაბით და ნეოლიბერალებისთვის ცოტა გზა არსებობდა პოლიტიკის შემოქმედებზე გავლენის მოსახდენად, საზოგადოება იქცა ნეოლიბერალების „თავშეყრის წერტილად“ და, როგორც ამას მილტონ ფრიდმანი ამბობდა, ლიბერალიზმისა და კაპიტალიზმის იზოლირებულ დამცველებს უყრიდა თავს. ისინი გაერთიანდნენ იმ რწმენით, რომ განვითარებულ სამყაროში ინდივიდუალური თავისუფლება კოლექტივისტური ტენდენციებისგან მომავალი საფრთხის ქვეშ იმყოფებოდა და ეს მოსაზრება მათ გამოხატეს კიდეც თავიანთ მიზნებში:
„ცივილიზაციის ძირითად ფასეულობებს საფრთხე ემუქრება. მსოფლიოს ბევრ რეგიონში უკვე გაქრა ადამიანური კეთილშობილებისა და თავისუფლების არსებითი პირობები. სხვაგან ისინი პოლიტიკის ამჟამინდელი ტენდენციების მუდმივი ზეწოლის ვეშ არიან. თვითნებური ძალაუფლების გაფართოება თანდათანდ ძირს უთხრის ინდივიდუალებისა და ნებაყოფლობითი ჯგუფების პოზიციას. თანდათანობით ძირს უთხრის თვითნებური ძალაუფლების გაფართოებას. დასავლელი ადამიანის ყველაზე ძვირფას მონაპოვარს, აზროვნებისა და გამოხატვის თავისუფლებასაც კი საფრთხე ემუქრება ისეთი წარმოდგენების გავრცელებით, რომლებიც ტოლერანტობის პრივილეგიად მიიჩნევენ მდგომარეობას, როცა უმცირესობის პოზიცია მხოლოდ ძალაუფლების დამკვიდრების მცდელობაა, რომელშიც მათ შეუძლიათ დათრგუნონ და გაანადგურონ ყველანაირი შეხედულება, გარდა საკუთარისა. ჯგუფი მიიჩნევს, რომ ეს მოვლენათა ეს განვითარება გამოიწვია კერძო საკუთრებისა და კონკურენტული ბაზრის რწმენის უკუგდებამ … ამ ჯგუფის მიზანი მხოლოდ ისაა, რომ ხელი შეუწყოს აზრთა გაცვლას, შთაგონებულს გარკვეული იდეალებისა და საერთო ვრცელი კონცეფციების საფუძველზე. გაიმართა საერთო, რათა წვლილი შეიტანოს თავისუფალი საზოგადოებოს შენარჩუნებასა და გაუმჯობესებას“.[61]
საზოგადოებამ შეიმუშავა ნეოლიბერალური ალტერნატივა, ერთის მხრივ, laissez-faire ეკონომიკური კონსენსუსისთვის, რომელმაც კოლაპსი განიცადა დიდი დეპრესიის დროს და, მეორე მხრივ, ახალი კურსის ლიბერალიზმისა და ბრიტანული სოციალ-დემოკრატიისათვის ეს გახლდათ კოლექტივისტური ტენდენციები, რომლებიც მათი რწმენით საფრთხეს უქმნიდა ინდივიდუალურ თავისუფლებასს.[51] მათ სჯეროდათ, რომ კლასიკური ლიბერალიზმის კრახი გამოწვეული იყო დამახინჯებული კონცეპტუალური ხარვეზების გამო, რომელთა დიაგნოზირება და გამოსწორება შესაძლებელი იქნებოდა მხოლოდ მსგავსად მოაზროვნე ინტელიგენციის ინტენსიურ სადისკუსიო ჯგუფში შესვლით;[26]:16 ამასთან, მათ დაადგინეს, რომ ლიბერალური ფოკუსი ინდივიდუალიზმსა ეკონომიკურ თავისუფლებაზე არ უნდა დატოვებულიყო კოლექტივიზმში.[62]
მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ნეოლიბერალური მიმდინარეობები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მონ პელერინის საზოგადოების ჩამოყალიბებიდან ათწლეულების განმავლობაში საზოგადოების იდეები მეტწილად რჩებოდა პოლიტიკურ საზღვრებში, რომელიც შემოიფარგლებოდა მთელი რიგი სამეცნიერო ცენტრებითა და უნივერსიტეტებით [63]:40 და მხოლოდ განსაზღვრულ წარმატებას აღწევდა გერმანიაში მყოფ ორდოლიბერალებთან, რომლებიც ინარჩუნებდნენ ეკონომიკაში ძლიერი სახელმწიფო გავლენის საჭიროებას. რომ არა 1970-იანი წლების ეკონომიკური ვარდნები და კრიზისები ნეოლიბერალური პოლიტიკის წინადადებები ფართო მასშტაბით ვერ განხორციელდებოდა.
ამ დროისთვის, ნეოლიბერალური აზროვნება განვითარდა. მონ პელერინის საზოგადოების ადრეული ნეოლიბერალური იდეები ცდილობდნენ დაედგინათ შუა გზა დიდი დეპრესიის შემდეგ განხორციელებული მთავრობის ინტერვენციის გაზრდის ტენდენციასა და laissez-faire ეკონომიკას შორის, რომელსაც საზოგადოების დიდი ნაწილი დიდი დეპრესიის ნაწილად თვლიდა. მაგალითისთვის, მილტონ ფრიდმანმა, ერთ-ერთმა ყველაზე გავლენიანმა ნეოლიბერალმა, თავის ადრეულ ესეში „ნეო-ლიბერალიზმი და მისი პერსპექტივები“ დაწერა: „ნეო-ლიბერალიზმი მიიღებს მეცხრამეტე საუკუნის ლიბერალურ აქცენტს ადამიანის ფუნდამენტურ მნიშვნელობაზე, მაგრამ იგი ჩაანაცვლებს მეცხრამეტე საუკუნის ლაის-ფასის მიზანს, როგორც ამ მიზნის საშუალებას, კონკურენტული წესრიგის მიზანს. ჩაანაცვლებს მეცხრამეტე საუკუნის laissez-faire-ის მიზანს, როგორც ამ უკანასკნელის საშუალებას, კონკურენტული წესრიგის მიზანს“, რომელიც მოითხოვს შეზღუდულ სახელმწიფო ინტერვენციას „სისტემის დაცვის შესაქმნელად, კონკურენციისთვის ხელსაყრელი პირობების შექმნისა და მონოპოლიის თავიდან ასაცილებლად, სტაბილური ფულადი ჩარჩოს შექმნისა და მწვავე სიღარიბისა და გასაჭირის აღმოსაფხვრელად“.[64] 70-იანი წლებისთვის, ნეოლიბერალური აზროვნება, მათ შორის ფრიდმანის შეხედულება, თითქმის მხოლოდ ბაზრის ლიბერალიზაციაზე იყო ფოკუსირებული და მტკიცედ ეწინააღმდეგებოდა ეკონომიკაში სახელმწიფოს ნებისმიერი ფორმით ჩარევას.[51]
ნეოლიბერალური რეფორმის ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული და გავლენიანი მიდგომა განხორციელდა 1970-იანი წლების დასაწყისში ჩილეში, ეკონომიკური კრიზისის შემდეგ. პრეზიდენტ სალვადორ ალიენდეს 3 წელზე ნაკლები სოციალისტური ეკონომიკური პოლიტიკის შემდეგ, 1973 წლის სახელმწიფო გადატრიალებამ, რომელმაც დაამყარა სამხედრო ხუნტა აუგუსტო პინოჩეტის დიქტატურის ქვეშ, გამოიწვია ჩიკაგოს ბიჭების მიერ მთელი რიგი მასშტაბური ნეოლიბერალური ეკონომიკური რეფორმების შემოთავაზება. ეს წარმოადგენდა ჩილელ ეკონომისტთა ჯგუფს, რომლებმაც განათლება მიიღეს მილტონ ფრიდმანის წინამძღოლობით. ეს „ნეოლიბერალური პროექტი“ წარმოადგენდა „ნეოლიბერალური სახელმწიფოს ფორმირების პირველ ექსპერიმენტს“ და ნეოლიბერალური რეფორმების მაგალითს.[63]:7 2020 წლის 25 ოქტომბერს ჩატარდა ჩილეს ეროვნული პლებისციტი, რომელიც პირველად იყო დაკავშირებული პინოჩეტის ეპოქის კონსტიტუციაში ცვლილებების შეტანასთან. ჩილელებმა დაამტკიცეს კონსტიტუციის ცვლილება, 40 წლიანი ნეოლიბერალიზმის შემდეგ.
1980-იანი წლების დასაწყისიდან რეიგანის ადმინისტრაციამ და ტეტჩერის მთავრობამ განახორციელეს ნეოლიბერალური ეკონომიკური რეფორმების სერია იმ ქრონიკული სტაგფლაციის საწინააღმდეგოდ, რომელიც შეერთებულმა შტატებმა და გაერთიანებულმა სამეფომ განიცადეს 1970-იან წლებში. ნეოლიბერალური პოლიტიკა განაგრძობდა დომინირებას ამერიკისა და ბრიტანეთის პოლიტიკაში 2008 წლის ფინანსურ კრიზისამდე.[51] ბრიტანეთისა და ამერიკის რეფორმების შემდეგ, ნეოლიბერალური პოლიტიკა ექსპორტირდა სხვა ქვეყნებშიც: ლათინური ამერიკის, აზიისა და ოკეანეთის, შუა აღმოსავლეთისა და კომუნისტური ჩინეთის ქვეყნებმა მნიშვნელოვანი ნეოლიბერალური რეფორმები განახორციელეს. გარდა ამისა, საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა და მსოფლიო ბანკმა ხელი შეუწყვეს ნეოლიბერალურ პოლიტიკას ბევრ განვითარებად ქვეყანაში, სესხებზე მოთხოვნების დაწესებით, სტრუქტურული კორექტირების სახელით ცნობილი პროცესით.[63]:29
გერმანია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ნეოლიბერალურ იდეებს პირველად ხორცი შეესხა დასავლეთ გერმანიაში. ლუდვიგ ერჰარდის გარშემო შემოკრებილმა ეკონომისტებმა გამოიყენეს ის თეორიები, რომლებიც მათ 30–40-იან წლებში შეიმუშავეს და წვლილი შეიტანეს დასავლეთ გერმანიის რეკონსტრუქციაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ.[65] ერჰარდი იყო მონ პელერინის საზოგადოების წევრი და მუდმივ კონტაქტში იყო სხვა ნეოლიბერალებთან. როგორც აღნიშნავდა, ჩვეულებრივ იგი კლასიფიცირდებოდა როგორც ნეოლიბერალი და ამას კიდეც მიესალმებოდა. [66]
ორდოლიბერალური ფრაიბურგის სკოლა უფრო პრაგმატული იყო. გერმანელმა ნეოლიბერალებმა აღიარეს კლასიკური ლიბერალური მოსაზრება, რომ კონკურენცია განაპირობებს ეკონომიკურ კეთილდღეობას, მაგრამ ისინი ამტკიცებენ, რომ laissez-faire სახელმწიფო პოლიტიკა ახშობს კონკურენციას, რადგან ძლიერი შთანთქავს სუსტს, მონოპოლიებმა და კარტელებმა კი შეიძლება საფრთხე შეუქმნან კონკურენციის თავისუფლებას. ისინი მხარს უჭერდნენ კარგად განვითარებული იურიდიული სისტემისა და ქმედითი მარეგულირებელი აპარატის შექმნას. მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ კიდევ ეწინააღმდეგებოდნენ კეინსიანის დასაქმების სრულმასშტაბიან პოლიტიკას ან საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს, გერმანიის ნეოლიბერალური თეორია გამოირჩეოდა მზაობით ჰუმანისტური და სოციალური ღირებულებების ეკონომიკურ ეფექტურობასთან შესაბამისობაში მოყვანის შესახებ. ალფრედ მიულერ-არმაკმა ჩამოაყალიბა ფრაზა „სოციალური საბაზრო ეკონომიკა“ რათა ხაზი გაესვა იდეის თანასწორუფლებიანი და ჰუმანისტური მიდრეკილებისათვის.[6] ბოასისა და განს-მორსის მიხედვით, ვოლტერ იუქენმა თქვა, რომ „სოციალური დაცულობა და სამართლიანობა ჩვენი დროის უდიდესი საზრუნავია“.[6]
ერჰარდი აზრით ბაზარი არსებითად სოციალური იყო და ამის გაკეთებას არ სჭირდებოდა.[57] იგი იმედოვნებდა, რომ მზარდი კეთილდღეობა მოსახლეობას საშუალებას მისცემდა ემართათ თავიანთი სოციალური უსაფრთხოება საკუთარი ძალების რწმენით და შეეწყვიტათ საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს მოთხოვნა. ფოლკსკაპიტალიზმის სახელით, შეიქმნა გარკვეული მცდელობები კერძო დანაზოგების გასაზრდელად. ამასთან, მართალია, საშუალო შენატანები საზოგადოებრივი სიბერის დაზღვევაში საკმაოდ მცირე იყო, იგი გერმანიის მოსახლეობის უმეტესი ნაწილისთვის მაინც რჩებოდა შემოსავლის ყველაზე მნიშვნელოვან წყაროდ სიბერის დროს, ამიტომ ლიბერალური რიტორიკის მიუხედავად, 1950-იანი წლები გახდა ამ ყველაფრის მომსწრე, რასაც „საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს იძულებით გაფართოებას“ უწოდებენ. ხანდაზმულებში გავრცელებული სიღარიბის დასასრულებლად, 1957 წელს საპენსიო რეფორმამ გერმანიის კეთილდღეობა გაზარდა, რომელიც უკვე შექმნილი იყო ოტო ფონ ბისმარკის დროს.[67] რუსტოუმ, რომელმაც შექმნა „ნეოლიბერალიზმის“ ლეიბლი, გააკრიტიკა განვითარების ეს ტენდენცია და მოითხოვა უფრო შეზღუდული კეთილდღეობის პროგრამა.[57]
ჰაიეკს არ მოსწონდა გამოთქმა „სოციალური საბაზრო ეკონომიკა“, მაგრამ 1976 წელს განაცხადა, რომ მისმა ზოგიერთმა მეგობარმა გერმანიაში წარმატებით მოახერხა ისეთი სოციალური წესრიგის განხორციელება, რასაც იგი ესარჩლებოდა ამ ფრაზის გამოყენებისას. ამასთან, ჰაიეკის აზრით, სოციალური საბაზრო ეკონომიკა ესწრაფვოდა, როგორც საბაზრო ეკონომიკას, ასევე სოციალურ სამართლიანობას, რასაც შეუსაბამო მიზნების აურზაურად მიიჩნევდა.[68] მონ პელერინის საზოგადოებაში გერმანელ ნეოლიბერალებთან დაპირისპირების მიუხედავად, ლუდვიგ ფონ მიზესმა განაცხადა, რომ ერჰარდმა და მიულერ-არმაკმა შეასრულეს ლიბერალიზმის დიდებული ქმედება გერმანიის ეკონომიკის აღსადგენად და ამას ეწოდა „გაკვეთილი აშშ-სთვის“[69] თუმცა, სხვადასხვა კვლევების მიხედვით, მიზეს მიაჩნდა, რომ ორდოლიბერალები სოციალისტებს ოდნავ თუ სჯობდნენ. ერჰარდის სამინისტროსა და ორდოლიბერალების ინტერვენციონისტულ ექსესებთან დაკავშირებით ჰანს ჰელვიგის საჩივრებზე პასუხის გასაცემად, მიზესი წერდა: „მე არ მაქვს ილუზია სოციალური ბაზრის ეკონომიკის პოლიტიკისა და პოლიტიკოსების ნამდვილ ხასიათზე“. მიზესის თანახმად, ერჰარდის მასწავლებელმა ფრანც ოფენჰაიმერმა „მეტ-ნაკლებად ასწავლა პრეზიდენტ კენედის „ჰარვარდის კონსულტანტების (შლეზინგერი, გალბრეიტი და ა.შ.)“ ახალი ფრონტის ხაზი.[70]
გერმანიაში თავდაპირველად ნეოლიბერალიზმი იყო როგორც ორდოლიბერალიზმის, ასევე სოციალური საბაზრო ეკონომიკის სინონიმი. დროთა განმავლობაში თავდაპირველი ტერმინი ნეოლიბერალიზმი თანდათან გაქრა, რადგან სოციალური საბაზრო ეკონომიკა ბევრად უფრო პოზიტიური ტერმინი იყო და უკეთ ერგებოდა 1950-იანი და 1960-იანი წლების Wirtschaftswunder (ეკონომიკური სასწაულის) მენტალიტეტს.[57]
ლათინური ამერიკა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1980-იან წლებში ლათინური ამერიკის მრავალმა მთავრობამ მიიღო ნეოლიბერალური პოლიტიკა.[71][72][73]
ჩილე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჩილე იყო ერთ-ერთი პირველი, სადაც განხორციელდა ნეოლიბერალური რეფორმები. მარქსისტმა, ეკონომისტ-გეოგრაფმა დევიდ ჰარვიმ, 1970-იანი წლების დასაწყისში აღწერა ჩილეში არსებული ნეოლიბერალური რეფორმები, როგორც „ნეოლიბერალური სახელმწიფოს ფორმირების პირველი ექსპერიმენტი“, რომელიც მოგვაწოდებდა „სასარგებლო მტკიცებულებებს, რათა ხელს შეეწყო ნეოლიბერალიზმის შემდგომი განხორციელებისათვი, როგორც ბრიტანეთში, ასევე შეერთებულ შტატებში.“[63]
ჩილელი სტუდენტების გამორჩეულმა ჯგუფმა, ჩიკაგოელმა ბიჭებმა ორგანიზება გაუკეთეს ნეოლიბერალური პოლიტიკის გატარებას ჩილეში. ისინი 1955 წლის დასაწყისში, მიწვეულნი იყვნენ ჩიკაგოს უნივერსიტეტში, რათა გაევლოთ ასპირანტურის კურსი ეკონომიკაში. ისინი სწავლობდნენ უშუალოდ მილტონ ფრიდმანისა და მისი მოწაფის, არნოლდ ჰარბერგერის ხელმძღვანელობით და იმყოფებოდნენ ფრიდრიხ ჰაიეკის უშუალო ზედამხედველობის ქვეშ. ჩილეში დაბრუნებისთანავე, მათი ნეოლიბერალური პოლიტიკის დებულებები, რომელთა მიზანი იყო მასშტაბური დერეგულაცია, პრივატიზაცია, მთავრობის ხარჯების შემცირება ინფლაციის მაღალი დონის წინააღმდეგ და სხვა თავისუფალი ბაზრის პოლიტიკური საკითხები ჩილეში, ძირითადად რჩებოდა ეკონომიკური და პოლიტიკური იდეის დონეზე რამდენიმე წლის განმავლობაში. ამის მიზეზი გახლდათ სალვადორ ალიენდეს პრეზიდენტობის პერიოდში (1970–1973) ეკონომიკის სოციალისტური მიმართულებით წარმართვა.[74]
ალიენდეს პრეზიდენტობის პერიოდში ჩილემ მძიმე ეკონომიკური კრიზისი განიცადა, მშპ 14,3%-ით შემცირდა, უმუშევრობის დონე 23,7%-მდე გაიზარდა, ხოლო ინფლაციამ 150%-ს მიაღწია.[75][76] ხანგრძლივი არეულობისა და პოლიტიკური დაძაბულობის შედეგად, აგრეთვე დიპლომატიური, ეკონომიკური და ფარული ზეწოლის შემდეგ, შეერთებული შტატების მხარდაჭერით,[77] ჩილეს შეიარაღებულმა ძალებმა და ეროვნულმა პოლიციამ მოაწყვეს სამხედრო გადატრიალება და ამ გზით დაამხეს ალიენდეს მთავრობა.[78] მათ შექმნეს რეპრესიული „სამხედრო ხუნტა“, რომელიც ცნობილია ოპოზიციის აქციების ჩახშობით და არმიის უფროსი, ავგუსტო პინოჩეტი დანიშნეს ქვეყნის უზენაესი საბჭოს მეთაურად.[79] მოგვიანებით, 1980 წლის პლებისციტით, მის მმართველობას კანონიერი ლეგიტიმაცია მიენიჭა. მთავრობის მიერ დანიშნულმა კომისიამ, შიემუშავა ახალი კონსტიტუცია, რომელიც პლებისციტით იქნა დამტკიცებული. ახალი კონსტიტუციის თანახმად პინოჩეტი რჩებოდა პრეზიდენტად შემდგომი რვა წლის განმავლობაში - გაზრდილი უფლებამოსილებით - რის შემდეგაც მისი ხელახალი არჩევა მოხდებოდა რეფერენდუმის გზით.[80]
ჩიკაგოელი ბიჭები მნიშვნელოვან პოლიტიკურ გავლენას ახდენდნენ სამხედრო დიქტატურის დროს და მათ გაატარეს მასშტაბური ეკონომიკური რეფორმა. ნაციონალიზაციისა და ალიენდეს მიერ მხარდაჭერილი ცენტრალიზებული ეკონომიკური პროგრამებისგან განსხვავებით, 1970-იანი წლების ბოლო ნახევარში განახორციელეს სახელმწიფო საწარმოების სწრაფი და ფართო პრივატიზაცია, დერეგულაცია და სავაჭრო ბარიერების მნიშვნელოვანი შემცირება.[81] 1978 წელს შემოღებულ იქნა ისეთი პოლიტიკა, რომელიც კიდევ უფრო შეამცირებდა სახელმწიფოს როლს და შემოიტანდა კონკურენციას და ინდივიდუალიზმს ისეთ სფეროებში, როგორიცაა შრომითი ურთიერთობები, პენსიები, ჯანმრთელობა და განათლება.[6] გარდა ამისა, ცენტრალურმა ბანკმა მაღალი ინფლაციის საწინააღმდეგოდ საპროცენტო განაკვეთები 49.9%-დან 178%-მდე გაზარდა.[82]
ამ პოლიტიკას შოკური თერაპიის ეფექტი ქონდა, რამაც ჩილე სწრაფად გადააქცია ჩაკეტილი ბაზრისა და მთავრობის მკაცრი ჩარევის მქონე ეკონომიკიდან ლიბერალიზირებულ, მსოფლიოში ინტეგრირებულ ეკონომიკად, სადაც ბაზარზე არსებული ძალები ძირითადად თავისუფალი იყვნენ ეკონომიკური გადაწყვეტილებების მიღებისას.[85] ამავდროულად შემცირდა ინფლაცია, კერძოდ 1974 წელს არსებული 600%-დან 1979 წელს - 50%-მდე. ხოლო 1982 წლის ეკონომიკური კრიზისის წინა პერიოდში ეს ინფლაციის მაჩვენებელი 10%-ზე დაბლა დაეცა.[86] მშპ-ს ზრდა 10%-ით გაიზარდა (იხ. დიაგრამა).[87] ამასთანავე, უთანასწორობა გაფართოვდა, რადგან შრომითი კლასის ხელფასები და სარგებელი შემცირდა.[88][89]
1982 წელს ჩილე კვლავ აღმოჩნდა მძიმე ეკონომიკური რეცესიის წინაშე. ამის მიზეზი სადავოა, თუმცა მკვლევართა უმეტესობა მიიჩნევს, რომ ლათინო ამერიკული სესხის კრიზისი იყო მთავარი მიზეზი, რომელმაც ლათინური ამერიკის უმეტესი ნაწილი ჩააგდო ფინანსურ კრიზისში.[90] ზოგიერთი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ ჩიკაგოელი ბიჭების ნეოლიბერალურმა პოლიტიკამ გაამძაფრა კრიზისი (მაგალითად, მშპ-ს პროცენტული შემცირება უფრო მაღალია, ვიდრე ლათინური ამერიკის სხვა ქვეყნებში) ან შესაძლებელია გამოიწვია კიდეც;[90] მაგალითად, ზოგი მკვლევარი აკრიტიკებს მაღალი საპროცენტო განაკვეთების პერიოდებს, რომელიც ინფლაციის სტაბილიზაციის დროს, აფერხებდა ინვესტიციებს და იწვევდა საბანკო ინდუსტრიის ფართო გაკოტრებას. სხვა მეცნიერები ადანაშაულებენ მთავრობის მიერ ნეოლიბერალური დღის წესრიგიდან გასვლას; მაგალითად, მთავრობამ ჩილეული პესო აშშ დოლარს დაუკავშირა, ჩიკაგო ბიჭების სურვილის საწინააღმდეგოდ, რამაც, ეკონომისტების აზრით, გამოიწვია პესოს გადაფასება.[91][92]
რეცესიის შემდეგ ჩილეს ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელი სწრაფად მზარდი გახდა, საშუალოდ 5%-დან 10%-მდე მერყეობდა და ამ მონაცემებით ლათინური ამერიკის ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელს მნიშვნელოვნად გაუსწრო. (იხ. დიაგრამა). გარდა ამისა, შემცირდა უმუშევრობის დონე,[93] ხოლო სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის პროცენტული მაჩვენებელი, რომელიც 1984 წლის მონაცემებით 50% იყო, 1989 წლისთვის შემცირდა 34%-მდე.[94] ამ მოვლენებმა უბიძგა მილტონ ფრიდმანს ეწოდებინა ამ პერიოდისთვის „ჩილეს სასწაული“ და წარმატებები მიაწერა ჩიკაგოელი ბიჭების ნეოლიბერალურ პოლიტიკას. ამასთან, ზოგიერთი მკვლევარი წარმატებებს უკავშირებს საბანკო ინდუსტრიის რეგულირებას და სიღარიბის აღმოსაფხვრელად გატარებულ მიზნობრივ სოციალურ პროგრამებს. სხვები აღნიშნავენ, რომ მიუხედავად ეკონომიკის სტაბილურობისა და ზრდადობისა 1980-იანი წლების ბოლოსთვის, უთანასწორობა გაფართოვდა: მოსახლეობის თითქმის 45% სიღარიბეში ცხოვრობდა,[94] მაშინ, როცა უმდიდრესი ადამიანების 10%-ის შემოსავალი 83%-ით გაიზარდა.[95] ჩილელი ეკონომისტის ალეხანდრო ფოქსლის აზრით, 1990 წლისთვის ჩილეს ოჯახების 44% სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ ცხოვრობდა.[96]
მიუხედავად პინოჩეტის ხუნტას მრავალწლიანი აკრძალვებისა, 1988 წელს ჩატარდა საპრეზიდენტო არჩევნები 1980 წლის კონსტიტუციის თანახმად. (თუმცა მანამდე პინოჩეტმა ჩაატარა პლებისციტ-რეფერენდუმი კონსტიტუციის შესწორების მიზნით).[80] 1990 წელს პატრისიო ეილვინი არჩეულ იქნა დემოკრატიული არჩევნების გზით, რასაც მოჰყვა სამხედრო დიქტატურის დასასრული. პინოჩეტის თანხმობის მიზეზებზე, დემოკრატიულად გარდამავალი პროცესებთან დაკავშირებით, ბევრი რამაა ნათქვამი. ჰაიეკმა გაიმეორა ის არგუმენტები, რომლებიც მან წლებით ადრე ჩამოაყალიბა ნაშრომში გზა ბატონყმობამდე[97]. იგი ამტკიცებს, რომ გაზრდილმა ეკონომიკურმა თავისუფლებამ, რომელსაც თვლიდა, რომ ნეოლიბერალურმა რეფორმებმა გამოიწვია, დროთა განმავლობაში ზეწოლა მოახდინა დიქტატურაზე, რის შედეგადაც თანდათან გაიზარდა პოლიტიკური თავისუფლება და, საბოლოოდ, მივიღეთ დემოკრატიის აღდგენა. ჩილელი მკვლევრები ხავიერ მარტინეზი და ალვარო დიაზი უარყოფენ ამ არგუმენტს და მიუთითებენ ჩილეში დემოკრატიის ხანგრძლივ ტრადიციაზე. ისინი ამტკიცებენ, რომ პინოჩეტის რეჟიმის დამარცხება და დემოკრატიის დაბრუნება პირველ რიგში ფართომასშტაბიანი მასობრივი აჯანყების შედეგად მოხდა, რამაც საბოლოოდ აიძულა პარტიული ელიტები გამოეყენებინათ არსებული ინსტიტუციური მექანიზმები დემოკრატიის აღსადგენად[98]
გასული საუკუნის 90-იან წლებში ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკა გაფართოვდა და გაღრმავდა, მათ შორის განხორციელდა ტარიფების ცალმხრივი შემცირება. მიღებულ იქნა შეთანხმება თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ლათინური ამერიკის რიგ ქვეყნებთან და კანადასთან.[99] ამასთან, ამავე ათწლეულში განხორციელდა მთავრობის ხარჯების მომატება სოციალური პროგრამებისთვის, მათ შორის სიღარიბის დაძლევისა და არასათანადო საცხოვრებელი პირობების აღმოსაფხვრელად.[100] მთელი 90-იანი წლების განმავლობაში ჩილე ინარჩუნებდა მაღალ ეკონომიკურ ზრდას, საშუალოდ 7,3% 1990-დან 1998 წლამდე.[99] ედუარდო ანინატმა, რომელიც საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ჟურნალისთვის „ფინანსები და განვითარება“ წერს, 1986 წლიდან 2000 წლამდე პერიოდს უწოდა „ზრდის ყველაზე გრძელი, ძლიერი და სტაბილური პერიოდი (ჩილეს) ისტორიაში.“[99] 1999 წელს მოხდა ხანმოკლე რეცესია, რაც განპირობებული იყო აზიის ფინანსური კრიზისის შედეგად, ზრდის 2000 წელს და დარჩენილი 5%-ით 2008 წლის მსოფლიო ფინანსურ კრიზისამდე[101]
საბოლოოდ, 1980-იანი და 90-იანი წლებში რეპრესიული ავტორიტარული მთავრობის მიერ გატარებულმა ნეოლიბერალურმა პოლიტიკამ ჩილეს ეკონომიკა გარდაქმნა მაღალი სავაჭრო ბარიერებითა და მკაცრი სამთავრობო ინტერვენციებით სავსე ჩაკეტილი ბაზრიდან, მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე ღია, თავისუფალ ეკონომიკურ ბაზრად.[85][102] ლათინო ამერიკის ვალის კრიზისის დროს, ლათინო-ამერიკული ქვეყნებიდან ყველაზე მწვავე ეკონომიკური მარცხი ჩილემ განიცადა (ნეოლიბერალური რეფორმის მიმდინარეობის რამდენიმე წლის განმავლობაში), მაგრამ მიუხედავად ამისა ჩილეს ჰქონდა ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი და მკაფიო აღორძინება.[103] იგი 1980 წლის ლათინური ამერიკის უღარიბესი ქვეყნიდან, ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს მიხედვით (პერუსთან ერთად) გადაიქცა ყველაზე მდიდარ ქვეყნად 2019 წელს.[104] საშუალო წლიური ეკონომიკური ზრდა 1980-იანი წლების შუა პერიოდიდან 1997 წლის აზიის კრიზისამდე იყო 7,2%, ხოლო 3,5% 1998-დან 2005 წლამდე, რაც შეეხება ერთ სულ მოსახლეზე რეალური შემოსავლის ზრდას- 1985 წლიდან 1996 წლამდე საშუალოდ 5% შეადგინა. ამ მაჩვენებლებით ჩილემ ლათინო-ამერიკული ქვეყნების საშუალო მაჩვენებლი გადალახა.[103][105] ინფლაცია კონტროლირებადი გახდა.[86] 1970-დან 1985 წლამდე ჩილეში ჩვილ ბავშვთა სიკვდილიანობა მნიშვნელოვნად შემცირდა, კერძოდ 1000 სულ მოსახლეზე 76.1-დან 22,6-მდე,[106] რაც თავის მხრივ ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი იყო ლათინურ ამერიკაში.[107] 1980-დან 1990 წლამდე მართალია უმუშევრობა შემცირდა, მაგრამ კვლავ მაღალი იყო სამხრეთ ამერიკის საშუალო მაჩვენებელზე (რაც სტაგნაციური იყო). მიუხედავად იმისა, ჩილეს მოსახლეობაში საზოგადოების აღქმით ეკონომიკური უთანასწორობა გაიზარდა, ჩილეში ჯინის კოეფიციენტი ფაქტობრივად დაეცა 1987 წლის 56,2-დან 2017 წლის 46,6 მაჩვენებლამდე.[104][108] ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ ეს რიცხვები ლათინური ამერიკის საშუალო მაჩვენებელთან ახლოსაა, ჩილეში ჯერ კიდევ არის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი ჯინის კოეფიციენტი ეთგო-ში, ძირითადად განვითარებული ქვეყნების ორგანიზაციაში, რომელიც მოიცავს ჩილესაც, მაგრამ არა ლათინური ამერიკის სხვა ქვეყნებს.[109] გარდა ამისა, ჯინის კოეფიციენტი მხოლოდ შემოსავლის უთანასწორობას ზომავს; ჩილეში უფრო მაღალია შერეული უთანასწორობის რეიტინგი OECD-ს უკეთესი ცხოვრების ინდექსში, რომელიც მოიცავს უფრო მეტ ფაქტორზე გათვლილ ინდექსებს მოიცავს, ვიდრე მხოლოდ შემოსავალია, მაგალითად საცხოვრებელს და განათლებას.[104][110] გარდა ამისა, ჩილეში მოსახლეობის პროცენტული რაოდენობა, რომელიც სიღარიბეში ცხოვრობდა, 1969 წლის მონაცემებით 17%-დან მკვეთრად გაუარესდა და 45%-მდე გაიზარდა 1985 წელს.[111] ამავე დროს, განათლების, ჯანმრთელობისა და საცხოვრებლისთვის ბიუჯეტიდან გამოყოფილი თანხები დაახლოებით 20%-ით შემცირდა. მთავრობის ბიუჯებით საშუალოდ 20%-ით შემცირდა.[111] ეს ეპოქა ასევე გამოირჩევა ეკონომიკური არასტაბილურობით.[112]
საერთო ჯამში, მკვლევრებს აქვთ განსხვავებული მოსაზრებები ნეოლიბერალური რეფორმების შედეგების შესახებ. CIA-ს მსოფლიო ფაქტების წიგნში აღნიშნულია, რომ ჩილეს „ჯანსაღმა ეკონომიკურმა პოლიტიკამ“, რომელიც მუდმივად შენარჩუნებული იყო 1980-იანი წლებიდან, „ხელი შეუწყო ეკონომიკის სტაბილურ ზრდას ჩილეში, რის შედეგადაც სიღარიბის კოეფიციენტი ორჯერ შემცირდა“. ზოგიერთმა მეცნიერმა კი ამ პერიოდს ჩილეს სასწაული უწოდა.[113] ამასთან, ზოგიერთი მკვლევარი ამ პერიოდს კრახს უწოდებს, რომელმაც გამოიწვია შემოსავლების გადანაწილების უკიდურესად უთანასწორო მდგომარეობა და ქვეყანა მიიყვანა მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ ზიანამდე.[84] ასევე სადავოა რამდენადაა ეს ცვლილებები არის ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის და არა სხვა ფაქტორების შედეგი;[112] კერძოდ, ზოგი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ 1982 წლის კრიზისის შემდეგ 1970-იანი წლების „სუფთა“ ნეოლიბერალიზმი თანდათანობით ჩანაცვლდა სოციალური ბაზრის ეკონომიკის განვითარებისკენ მიმართული აქცენტის მქონე პოლიტიკით, რომელიც აერთიანებდა ნეოლიბერალური და სოციალური კეთილდღეობის პოლიტიკას.[63]:74[114]
2019-20 წლების ჩილეში მიმდინარე საპროტესტო გამოსვლების საპასუხოდ, 2020 წლის 25 ოქტომბერს ჩატარდა ეროვნული პლებისციტი, რომელსაც უნდა გადაეწყვიტა საჭიროებდა თუ არა ჩილეს კონსტიტუცია ჩასწორებას. ახალი კონსტიტუციის „დასამტკიცებლად“, რათა შეცლილიყო პინოჩეტის ეპოქის კონსტიტუცია, რომელმაც თავის მხრივ გარკვეული ნეოლიბერალური პრინციპები შეიტანა ქვეყნის ძირითად კანონში, მოპოვებულ იქნა ხმების 78%.[115] 2021 წლის 11 აპრილს გაიმართება მორიგი რეფერენდუმი კონვენციის შემადგენლობის გადასაწყვეტად, რომელიც ჩაასწორებს კონსტიტუციას. ახალი კონსტიტუცია, სავარაუდოდ, გადაუხვევს მოქმედ კონსტიტუციაში ასახულ ნეოლიბერალურ ეკონომიკურ სტრუქტურას და აქცენტს ქვეყნის ეკონომიკურ უთანასწორობაზე გააკეთებს.
არგენტინა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1960-იან წლებში ლათინო-ამერიკელმა ინტელექტუალებმა დაიწყეს ორდოლიბერალიზმის იდეების შემჩნევა; ისინი ხშირად იყენებდნენ ესპანურ ტერმინს „neoliberalismo“ ამ აზროვნების სკოლის აღსანიშნავად. მათზე განსაკუთრებით დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა გერმანიის სოციალურმა საბაზრო ეკონომიკამ და Wirtschaftswunder-მა („ეკონომიკურმა სასწაულმა“) და ფიქრობდნენ საკუთარ ქვეყნებში მსგავსი პოლიტიკის განხორციელების შესაძლებლობის შესახებ. გასათვალისწინებელია, რომ ნეოლიბერალიზმი 1960-იანი წლებია არგენტინაში გულისხმობდა ფილოსოფიას, რომელიც უფრო ზომიერი იყო, ვიდრე მთლიანად Laissez-faire-ის თავისუფალი ბაზრის კაპიტალიზმი და ემხრობოდა სახელმწიფო პოლიტიკის გამოყენებას სოციალური უთანასწორობის რეგულირებისა და მონოპოლიის ტენდენციის წინააღმდეგ.[6]
1976 წელს არგენტინაში სამხედრო დიქტატურის ეკონომიკური გეგმა ხოსე ალფრედო მარტინეს დე ჰოზის ხელმძღვანელობით ნეოლიბერალური პროგრამის დამკვიდრების პირველი მცდელობა გახლდათ. მათ განახორციელეს მკაცრი ფისკალური გეგმა, რათა შემცირებულიყო ფულის დაბეჭდვა ინფლაციის საწინააღმდეგოდ. ამის მისაღწევად ხელფასები გაიყინა. თუმცა, მათ ვერ შეძლეს ინფლაციის შემცირება, რამაც მშრომელთა კლასის რეალური ხელფასის შემცირება გამოიწვია. მათ ასევე მოახდინეს სავაჭრო პოლიტიკის ლიბერალიზაცია, რათა უცხოური საქონელი თავისუფლად შესულიყო ქვეყანაში. არგენტინის ინდუსტრია, რომელიც 20 წლის განმავლობაში იზრდებოდა ყოფილი პრეზიდენტის არტურო ფრონდიზის ეკონომიკური პოლიტიკის შედეგად, სწრაფად შემცირდა, რადგან მას არ შეეძლო კონკურენცია გაეწია უცხოური საქონლისთვის. მიუხედავად იმისა, ფინანსური სექტორის დერეგულაციამ მოკლევადიანი ეკონომიკური ზრდა გამოიწვია, კაპიტალის შეერთებულ შტატებში გაქცევის შემდეგ სწრაფი ვარდნა. ფინანსური სექტორი დერეგულაციამ, კაპიტალის შეერთებულ შტატებში გადანაცვლებით გამოწვეულ სწრაფ ვარდნამდე, როგორღაცეკონომიკური ზრდა გამოიწვია. ზომების მიღების შემდეგ, სიღარიბის მაჩვენებელი 1975 წლის 9%-დან 40%-მდე გაიზარდა 1982 წლის ბოლოს.[88]
1989-დან 2001 წლამდე უფრო მეტი ნეოლიბერალური ქმედება განხორციელდა დომინგო კავალოს მიერ. ამჯერად, ძირითადი აქცენტი გაკეთდა საზოგადოებრივი მომსახურების პრივატიზებაზე, თუმცა ასევე თავიდან განხორციელდა ფინანსური დერეგულაცია და თავისუფალი ვაჭრობა უცხო ქვეყნებთან. შრომის ბაზრის გაზრდილ მოქნილობასთან ერთად, უმუშევრობის დონე 18,3%-მდე დაეცა.[116] აღნინული პოლიტიკის შესახებ საზოგადოების დამოკიდებულება შერეული იყო; მიუხედავად იმისა, რომ პრივატიზაციის ნაწილი მისასალმებელი იყო, ძირითადად კრიტიკა მოდიოდა ხალხის ინტერესების გაუთვალისწინებლობის გამო. საპროტესტო გამოსვლების შედეგად 29 [117] ადამიანი დაიღუპა პოლიციელების მიერ, ამასთან გადადგა პრეზიდენტი ფერნანდო დე ლა რუა მისი ვადის სრულ დასრულებამდე ორი წლით ადრე.
მექსიკა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1980-იანი წლების დასაწყისში ლათინური ამერიკის ბევრ სხვა ქვეყანასთან ერთად მექსიკაშიც მოხდა ვალის კრიზისი. 1983 წელს მექსიკის მთავრობამ, რომელსაც მართავდა მექსიკის ინსტიტუციურ-რევოლუციური პარტია PRI, სესხები მიიღო სავალუტო ფონდისგან. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ დადგენილ პირობებს შორის იყო მექსიკისთვის სახელმწიფო ინდუსტრიების პრივატიზების მოთხოვნები, მათი ვალუტის გაუფასურება, სავაჭრო ბარიერების შემცირება და სახელმწიფო ხარჯების შეზღუდვა.[118] ეს პოლიტიკა მიზნად ისახავდა მექსიკის ეკონომიკის სტაბილიზაციას მოკლევადიან პერიოდში. მოგვიანებით, მექსიკამ სცადა ამ პოლიტიკის გაფართოება ნამატისა და პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების წახალისების მიზნით.
სავალუტო ფონდის ნეოლიბერალური რეფორმების მიღების გადაწყვეტილებამ PRI გაყო მემარჯვენეებად, ვისაც სურდა ნეოლიბერალური პოლიტიკის განხორციელება და იმ მემარცხენეებად, რომლებმაც ეს არ სურდა.[119] კარლოს სალინას დე გორტარმა, რომელმაც ხელისუფლება 1988 წელს ჩაიბარა, ნეოლიბერალური რეფორმები გააორმაგა.[118][119] მისმა პოლიტიკამ ფინანსური სექტორი გახსნა საბანკო სისტემის დერეგულაციით და კომერციული ბანკების პრივატიზებით. მიუხედავად იმისა, რომ ამ პოლიტიკამ ხელი შეუწყო მცირე რაოდენობით ეკონომიკურ ზრდასა და პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს, ზრდის ტემპი უფრო დაბალი იყო, ვიდრე ეს იყო წინა მთავრობების დროს მექსიკაში, და უცხოური ინვესტიციები კი ძირითადად არსებული ინვესტორებისგან იყო მიღებული.[119]
1994 წლის 1 იანვარს ეროვნულ-განმათავისუფლებელმა ზაპატისტას არმიამ, რომელსაც სახელი მექსიკის რევოლუციის ლიდერის ემილიანო ზაპატას გამო ეწოდა, დაიწყო შეიარაღებული აჯანყება მექსიკის მთავრობის წინააღმდეგ ჩიაპასის რეგიონში.[120] მათ მოთხოვნებსი შედიოდა ადგილობრივი მკვიდრი მექსიკელებისთვის უფლებების მინიწება, ასევე წინააღმდეგობის გაწევა ჩრდილოეთ ამერიკის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებასთვის (NAFTA), რომელმაც გააძლიერა სტრატეგიული კავშირი სახელმწიფოსა და ბიზნესს შორის.[121] NAFTA, სავაჭრო ხელშეკრულება შეერთებულ შტატებს, კანადასა და მექსიკას შორის, მნიშვნელოვნად შეუწყობდა ხელს მექსიკის მცდელობებს ვაჭრობის ლიბერალიზაციასთან დაკავშირებით.
1994-ში, ზაპატისტას აჯანყებისა და NAFTA-ს ამოქმედების წელს, მექსიკა ფინანსური კრიზისის წინაშე აღმოჩნდა. კრიზისი, ასევე ცნობილი როგორც „ტეკილას კრიზისი“, დაიწყო 1994 წლის დეკემბერში პესო-ს დევალვაციით.[119][122] როდესაც ინვესტორების ეჭვებმა უარყოფითი სპეკულაცია გამოიწვია, ისინი თავიანთი კაპიტალით გაიქცნენ. ცენტრალური ბანკი იძულებული გახდა გაეზარდა საპროცენტო განაკვეთები, რამაც თავის მხრივ დაანგრია საბანკო სისტემა, რადგან მსესხებლები ვეღარ ანაზღაურებდნენ სესხებს.[122]
სალინასის შემდეგ, ერნესტო სედილომ (1995-2000) შეინარჩუნა თავისი წინამორბედების მსგავსი ეკონომიკური პოლიტიკა. კრიზისის მიუხედავად, ზედილომ განაგრძო ნეოლიბერალური პოლიტიკის შემუშავება და გააფორმა ახალი ხელშეკრულებები მსოფლიო ბანკთან და სავალუტო ფონდთან.[119] ამ პოლიტიკისა და 1994 წლის რეცესიის შედეგად, მექსიკის ეკონომიკამ სტაბილურობა მოიპოვა. არც 2001 და არც 2008 წლების რეცესიები არ იყო გამოწვეული მექსიკის შიდა ეკონომიკური ძალებით. მკვეთრად გაიზარდა ვაჭრობა, ასევე გაიზარდა პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები. ამასთან, რადგან მექსიკის ბიზნეს ციკლი სინქრონიზირებული გახლდატ შეერთებულ შტატებთან, ის ბევრად უფრო დაუცველი იყო საგარეო ეკონომიკური ზეწოლისგან. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები სარგებელს პოულობდა მექსიკის ჩრდილოეთ და ცენტრალურ რეგიონებში, ხოლო სამხრეთ რეგიონი დიდწილად გამოირიცხა ინვესტიციების ნაკადისგან.[118] კრიზისმა ასევე ბანკები, ძირითადად, უცხოელების ხელში დატოვა.
PRI-ს 71 წლის მმართველობა დასრულდა, როდესაც 2000 წელს არჩევნებში გაიმარჯვა ვისენტე ფოქსმა, ეროვნული მოქმედების პარტიიდან (PAN). თუმცა, ფოქსი და მისი მემკვიდრე კალდერონი მნიშვნელოვნად არ დაშორდნენ PRI-ს მთავრობების ეკონომიკურ პოლიტიკას. ისინი განაგრძობდნენ ფინანსური სისტემის პრივატიზებას და უცხოური ინვესტიციების წახალისებას.[119] მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობის მიუხედავად, 2012 წლიდან 2018 წლამდე პრეზიდენტმა ენრიკე პენია ნიეტომ მიიღო კანონმდებლობა, რომელიც ნავთობისა და ელექტროენერგიის ინდუსტრიების პრივატიზებას აპირებს. ამ რეფორმებით ცხადია სრულდება ნეოლიბერალური ის მიზნები, რომლებიც მექსიკაში XX საუკუნის 80-იან წლებში იყო წარმოდგენილი.[119]
ბრაზილია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ბრაზილიამ ნეოლიბერალური პოლიტიკა მიიღო 1980-იანი წლების ბოლოს, მშრომელთა პარტიის მხარდაჭერით. მაგალითად, ტარიფების განაკვეთები შემცირდა 1990 წლის 32%-დან 14%-მდე 1994 წელს. ამ პერიოდში ბრაზილიამ ჩაკეტილი ეკონომიკის შენარჩუნების პოლიტიკა, რომელიც ორიენტირებული გახლდათ ინდუსტრიალიზაციით იმპორტის ჩანაცვლებაზე, ეფექტურად დაასრულა უფრო ღია ეკონომიკური სისტემის სასარგებლოდ, პრივატიზაციის გაცილებით მაღალი ხარისხით. საბაზრო და სავაჭრო რეფორმებმა საბოლოოდ გამოიწვია ფასების სტაბილურობა და კაპიტალის უფრო სწრაფი შემოდინება, მაგრამ მცირედ იმოქმედა შემოსავლების უთანასწორობაზე და სიღარიბეზე. შესაბამისად, ამ პერიოდში გრძელდებოდა მასობრივი საპროტესტო აქციები.[123][124]
გაერთიანებული სამეფო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პრემიერ-მინისტრობის პერიოდში მარგარეტ ტეტჩერი ზედამხედველობდა მთელ რიგ ნეოლიბერალურ რეფორმებს, მათ შორის გადასახადების შემცირებას, გაცვლითი კურსის რეფორმას, დერეგულაციას და პრივატიზებას.[125] ეს კურსი გაგრძელდა და მხარდაჭერილი გახლდათ მისი მემკვიდრე ჯონ მაიორის მიერ. ლეიბორისტული პარტიის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ზოგიერთ მეცნიერთა აზრით, რეფორმები ძირითადად უცვლელი დარჩა, როდესაც 1997 წელს ლეიბორისტები ხელისუფლებაში დაბრუნდნენ.[126][127][128] ადამ სმიტის ინსტიტუტმა, რომელიც წარმოადგენდა 1977 წელს გაერთიანებულ სამეფოში დაფუძნებულ თავისუფალი ბაზრის კვლევით ცენტრსა და ლობისტურ ჯგუფს, რომელიც ხსენებული ნეოლიბერალური რეფორმების მთავარი მამოძრავებელი ძალა იყო,[129] 2016 წლის ოქტომბერში ოფიციალურად შეცვალა მისი ლიბერტარიანული იარლიყი ნეოლიბერალურად.[130]
ეკონომისტების, დენზაუს და როის აზრით, „კეინსიანური იდეებიდან ნეოლიბერალიზმისკენ გადაადგილებამ გავლენა მოახდინა ახალი დემოკრატებისა და ახალი ლეიბორისტების ფისკალური პოლიტიკის სტრატეგიებზე, როგორც თეთრ სახლში, ასევე უაითჰოლში. რეიგანმა, ტეტჩერმა, კლინტონმა და ბლერმა, ყველამ მიიღო სავსებით მსგავსი ნეოლიბერალური მრწამსი.“[131][132]
შეერთებული შტატები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]თუ გადავხედავთ ნეოლიბერალიზმის ბოლოდროინდელ ისტორიას,[133][134][135] შეერთებულ შტატებში იგი წარმოიშვა 1950-იან წლებში ურბანული აღორძინების პოლიტიკასთან ერთად. მარქსისტი ეკონომისტ-გეოგრაფი დევიდ ჰარვი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალური პოლიტიკა შეერთებულ შტატებში გაიზარდა 1970-იანი წლების ენერგეტიკული კრიზისის დროს,[136] და მისი პოლიტიკური აღმავლობის სათავეა ლუის პაუელის 1971 წლის კონფიდენციალური მემორანდუმი, რომელიც სავაჭრო პალატასთან გაფორმდა.[63]:43 ეს მემორანდუმი ბიზნეს საზოგადოებას მოუწოდებდა დაპირისპირებოდა თავისუფალ საწარმო სისტემას, რაც მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო ნეოლიბერალური პოლიტიკის მხარდამჭერი ისეთი კონსერვატიული და ლიბერტარიანული ორგანიზაციებისა და კვლევითი ცენტრების ზრდისთვის, როგორიცაა BRT-მრგვალი მაგიდის ბიზნესი, მემკვიდრეობის ფონდი, კატოს ინსტიტუტი, მოქალაქეების ხმა ეკონომიკისთვის, აკადემიური სიზუსტე და მანჰეტენის პოლიტიკის კვლევითი ინსტიტუტი. პაუელისთვის უნივერსიტეტები იდეალური ბრძოლის ველი ხდებოდა და ინტელექტუალთა ისტაბლიშმენტს ურჩია დაებალანსებინათ რალფ ნადერისა და დიდი ბიზნესის სხვა ოპონენტების სულ უფრო და უფრო პოპულარული იდეები.[136][137][138] მეორე მხრივ, ჯონ ქენეტ გალბრეითმა ნეოლიბერალური იდეები განავითარა და ფართო პოპულარობა მოუტანა, მაშინ, როცა ჩიკაგოს სკოლის იდეები გახდა მოწინავე და განახლდა პროგრესული, მემარცხენე პერსპექტივით ლეტერ ტუროუს 1980 წლის გავლენიან წიგნში, „ნულოვანი მოგების საზოგადოება“.[139]
ნეოლიბერალიზმს ადრეული საფუძველი 1970-იან წლებში ჩაეყარა კარტერის ადმინისტრაციის დროს, სატვირთო, საბანკო და საავიაციო ინდუსტრიების დერეგულაციით,[140][141][142] ასევე დიდი გავლენა იქონია პოლ ვოლკერის დანიშვნამ ფედერალური სარეზერვო სისტემის თავმჯდომარედ.[21]:5 ეს ტენდენცია გაგრძელდა 1980-იან წლებში, კერძოდ, რეიგანის მმართველობის პერიოდში, რაც მოიცავდა გადასახადების შემცირებას, თავდაცვის ხარჯების გაზრდას, ფინანსური დერეგულაციისა და სავაჭრო დეფიციტის გაფართოებას.[143] ანალოგიურად, მიწოდებაზე ორიენტირებული ეკონომიკის კონცეფციებმა, რომლებიც დემოკრატებმა განიხილეს 1970-იან წლებში, კულმინაციას მიაღწია 1980 წლის ერთობლივი ეკონომიკური კომიტეტის მოხსენებაში სახელწოდებით „მიწოდებაში ჩართულობა“. რეიგანის ადმინისტრაციამ აიტაცა და წინ წამოსწია აღნიშნული იდეა. კონგრესმა კი, თავის მხრივ, რეგიანის მიერ წარდგენილი შეთავაზების საფუძველზე, 25%-ით შეამცირა ფედერალური საშემოსავლო გადასახადი 1981 წელს.[144]
გასული საუკუნის 90-იანი წლების განმავლობაში კლინტონის ადმინისტრაციამ მიიღო ნეოლიბერალიზმი[126] ჩრდილოეთ ამერიკის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების (NAFTA) მიღების მღარდაჭერითა და ფინანსური სექტორის დერეგულირების გაგრძელებით, რისთვისაც გაატარა საქონლის სამომავლო მოდერნიზაციის აქტი, ასევე, მოხდა გლას-სტიგალის აქტის ანულირება და საყოველთაო კეთილდღეობის შემცირება პირადი პასუხისმგებლობისა და სამუშაო შესაძლებლობების შესახებ კანონის მიღებით.[143][145][146] კლინტონის ადმინისტრაციის ნეოლიბერალიზმი განსხვავდება რეიგანისგან, რადგანაც კლინტონის ადმინისტრაციამ ნეოლიბერალიზმი გაწმინდა ისეთი ნეოკონსერვატორული იდეებისგან როგორიცაა - მილიტარიზმი, ოჯახური ღირებულებები, მულტიკულტურალიზმისადმი წინააღმდეგობა და ეკოლოგიური საკითხების უგულებელყოფა.[125]:50–51თარგი:Disputed inline გაზეთ New York-ში გამოქვეყნდა სტატია, სადაც ჟურნალისტმა ჯონათან ჩეიტმა სადავო გახადა ბრალდებები იმის შესახებ, რომ დემოკრატიულმა პარტიამ განიცადა ნეოლიბერალების თავდასხმა და რომ მათი პოლიტიკა ძირითადად იგივე დარჩა ახალი კურსის შემდეგაც. ამის ნაცვლად, ჩაითი გვთავაზობს მოსაზრებას, რომ ეს ბრალდედები წარმოიშვა იმ არგუმენტებზე დაყრდნობით, რომელიც წარმოადგენდა ყალბ დიქოტომიას თავისუფალი ბაზრის ეკონომიკასა და სოციალიზმს შორის, რაც, თავის მხრივ, უარყოფს შერეულ ეკონომიკას.[147] ამერიკელი ფემინისტი ფილოსოფოსი ნენსი ფრეიზერი ამბობს, რომ თანამედროვე დემოკრატიულმა პარტიამ მოიცვა „პროგრესული ნეოლიბერალიზმი“, რომელსაც იგი აღწერს, როგორც „ფინანსიზაციისა და ემანსიპაციის პროგრესულ-ნეოლიბერალურ ალიანსს“.[148] ისტორიკოსი ვოლტერ შეიდელი ამბობს, რომ ორივე მხარემ ხელი შეუწყო თავისუფალი საბაზრო კაპიტალიზმის პოპულარიზაციას 1970-იან წლებში, დემოკრატიული პარტის არსებობა კი იყო „მნიშვნელოვანი როლი ფინანსური დერეგულაციის განხორციელებაში 1990-იან წლებში“.[149] ისტორიკოსები ენდრიუ დიამონდი და თომას სუგრუ ამტკიცებენ, რომ ნეოლიბერალიზმი გახდა „დომინანტური რაციონალურობა“ სწორედ იმიტომ, რომ იგი არ შეიძლება შემოიფარგლებოდეს მხოლოდ პარტიზანული იდენტობით“.[150]
აზია და ოკეანეთი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მკვლევრები, რომლებიც ხაზს უსვამდნენ განვითარებადი ქვეყნების მნიშვნელოვან როლს აღმოსავლეთ აზიაში სწრაფი ინდუსტრიალიზაციის ადრეულ პერიოდში, XIX საუკუნის ბოლოს, ამჟამად ამტკიცებენ, რომ სამხრეთ კორეა, ტაივანი და სინგაპური, განვითარებადი ქვეყნებიდან გარდაიქმნენ თითქმის-ნეოლიბერალურ სახელმწიფოებად. მათი მაგალითი დღესდღეობით სამეცნიერო დებატების საგანია.[151]
ჩინეთი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1976 წელს მაო ძედუნის გარდაცვალების შემდეგ, დენგ სიაოპინმა ქვეყანას წარუდგინა ფართო ბაზარზე ორიენტირებული რეფორმები, სლოგანით Xiǎokāng, რაც ნეოლიბერალიზმს აერთიანებდა ცენტრალიზებულ ავტორიტარიზმთან. აქცენტი გაკეთებული იყო სოფლის მეურნეობაზე, მრეწველობაზე, განათლებზე და მეცნიერებაზე/თავდაცვაზე.[63]
ექსპერტები მსჯელობენ, თუ რამდენად განიცადა ტრანსფორმაცია ტრადიციულმა მაოისტურმა კომუნისტურმა დოქტრინებმა, იმისთვის რომ მოხდეს მათი გაერთიანება ახალ ნეოლიბერალურ იდეებთან. ნებისმიერ შემთხვევაში, ჩინეთის კომუნისტური პარტია რჩება დომინანტ ძალად, რომელიც მართავს ეკონომიკურ და ბიზნეს პოლიტიკას.[152][153] XX საუკუნის განმავლობაში ჰონგ კონგი იყო გამორჩეული ნეოლიბერალური ეგზემპლარი ჩინეთის ფარგლებში.[154]
ტაივანი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ტაივანი ნამდვილად ასახავს ნეოლიბერალური იდეების გავლენას. პოლიტიკა, შეიძლება ითქვას, შეერთებული შტატების მიერ იყო სტიმულირებული, მაგრამ, ისევე როგორც მრავალ სხვა ქვეყანაში, აქაც არ განხორციელებულა ეროვნული ეკონომიკის მარცხის გამო.[155]
იაპონია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ნეოლიბერალური პოლიტიკა იაპონიის წამყვანი პარტიის, ლიბერალ დემოკრატიული პარტიის (LDP) ძირითად საფუძველს წარმოადგენდა 1980 წლის შემდეგ. ამ პოლიტიკას გავლენა ჰქონდა ტრადიციული სასოფლო ტერიტორიების მიტოვებასა და ტოკიოს, როგორც სამრეწველო-ეკონომიკური რეგიონის ძირითადი მნიშვნელობის ხაზგასმაზე.[156] ნეოლიბერალური შეთავაზებები იაპონიის სოფლის მეურნეობის სექტორისთვის მოითხოვდა სახელმწიფო ჩარევის შემცირებას, მაღალი ფასების დაცვის შეწყვეტას ბრინჯსა და მეურნეობის სხვა პროდუქტებზე და ფერმერების გლობალური ბაზრის ზემოქმედების ქვეშ მოქცევას. 1993 წელს ტარიფებისა და სავაჭრო მოლაპარაკებების შესახებ ზოგადი შეთანხმების ურუგვაის რაუნდმა გახსნა ბრინჯის ბაზარი. ნეოკონსერვატორი ლიდერები ითხოვდნენ იმ ფერმერები გაფართოებას, დივერსიფიკაციას, გაძლიერებასა და კორპორატიზაციას, რომლებიც იღებდნენ სამთავრობო სუბსიდიებს. 2006 წელს მმართველმა პარტიამ, LDP-მ გადაწყვიტა აღარ დაეცვა მცირე ფერმერები სუბსიდიებით. მცირე ოპერატორებმა ეს განიხილეს, მსხვილი კორპორაციული სოფლის მეურნეობების მხარდაჭერად და რეაგირება მოახდინეს იაპონიის დემოკრატიული პარტიის (DPJ) მხარდაჭერით, რაც დაეხმარა ამ უკანასკნელს ქვეყნის მასშტაბით დაემარცხებინა LDP არჩევნებში.[157]
სამხრეთ კორეა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სამხრეთ კორეაში ნეოლიბერალიზმის ზემოქმედებამ გააძლიერა მთავრობის კონტროლი ეკონომიკურ პოლიტიკაზე. ეს პოლიტიკა პოპულარობით სარგებლობდა იმდენად, რომ შეასუსტა ისტორიულად ძალიან ძლიერი ჩეიბოლის ოჯახური კონგლომერატები.[158]
ინდოეთი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ინდოეთში პრემიერ მინისტრმა ნარენდრა მოდიმ თანამდებობა 2014 წელს დაიკავა ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელების ვალდებულებით. ეს ვალდებულება განსაზღვრავს ეროვნულ პოლიტიკასა და საგარეო ურთიერთობებს და ინდოეთს რთავს ჩინეთთან და იაპონიასთან შეჯიბრში აღმოსავლეთ აზიაში ეკონომიკური უპირატესობის მისაღებად.[159][160]
ავსტრალია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ავსტრალიაში ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკა (იმ დროს ცნობილი როგორც „ეკონომიკური რაციონალიზმი“[161] ან „ეკონომიკური ფუნდამენტალიზმი“), როგორც ლეიბორისტული, ისე ლიბერალური პარტიების მთავრობებმა 1980-იანი წლებიდან მიიღეს. ბობ ჰოუკისა და პოლ კიტინგის ლეიბორისტული მთავრობები 1983-96 წლებში ატარებდნენ ეკონომიკური რეფორმის პროგრამას, რომელიც ორიენტირებული იყო ეკონომიკის ლიბერალიზაციაზე. ამ მთავრობებმა მოახდინეს სამთავრობო კოოპერაციების პრივატიზება, წარმოების ფაქტორთა ბაზრის დერეგულაცია, ავსტრალიური დოლარის ჩაშვება და სავაჭრო ბარიერების შემცირება.[162] ჯონ ჰოვარდის მთავრობამ (1996–2007) ამ ყველაფერს დაუმატა ფისკალური გონივრულობა, რის შედეგადაც მმართველობის 11 წლიდან რვის განმავლობაში ჭარბი თანხები გროვდებოდა.[163]
კიტინგმა, რომელიც ემყარებოდა მის მიერ ფედერალური ხაზინადრობის დროს შემოღებულ პოლიტიკას, 1992 წელს დანერგა სავალდებულო საპენსიო უზრუნველყოფის სისტემა, რათა გაეზარდა ეროვნული დანაზოგები და შეემცირებინა მთავრობის სამომავლო ვალდებულებები ხანდაზმულთა პენსიებზე.[164] უნივერსიტეტების დაფინანსება დერეგულირებულირდა, რის შედეგადაც სტუდენტებს მოეთხოვებოდათ გადაეხადათ საუნივერსიტეტო გადასახადი ანაზღაურებადი სასესხო სისტემის საშუალებით, რომელიც ცნობილია როგორც უმაღლესი განათლების შენატანების სქემა (HECS). უნივერსიტეტებს მოუწოდებენ შემოსავლის გაზრდას ისეთი სტუდენტების მიღებით, ვინც სრულ გადასახადს იხდიდა, მათ შორის შედიოდნენ უცხოელი სტუდენტებიც.[165] სრული გადასახადის გადამხდელი სტუდენტების მიღება სახელმწიფო უნივერსიტეტებში 2009 წელს გაუქმდა რუდის ლეიბორისტული მთავრობის მიერ.[166]
ლტოლვილების საკონტინენტო დედაქალაქებში იმიგრაციია, მაგალითად, ომისგან განადგურებული ლიბანიდან და ვიეტნამიდან შესამჩნევი გახდა, მალევე, რაც მათ კაპიტალის ნაკადებიც მიჰყვა. მოგვიანებით, კონტინენტური ჩინეთიდან ჩამოსულმა ეკონომიკურმა მიგრანტებმა, მნიშვნელოვანი ინვესტიციები ჩადეს ქონების ბაზრებში, ბოლო შეზღუდვების შესაბამისად.[167]
ავსტრალია იყო ერთ-ერთი იმ მცირეოდენი განვითარებული ქვეყნებიდან, რომელმაც არ განიცადა რეცესია 2008 წლის ფინანსური კრიზისის დროს; ფაქტობრივად, ავსტრალიის ბოლო რეცესია COVID-19-ის პანდემიამდე მოხდა 1991 წელს [163]
ახალი ზელანდია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ახალ ზელანდიაში ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკა განხორციელდა მეოთხე ლეიბორისტული მთავრობის პირობებში, რომელსაც პრემიერ მინისტრი დევიდ ლანჟი ხელმძღვანელობდა. ამ ნეოლიბერალურ პოლიტიკას ჩვეულებრივ უწოდებენ როჯერნომიკას (Rogernomics), „როჯერისა“ და „ეკონომიკის“ გაერთიანებას, ლანჟის მიერ 1984 წელს ფინანსთა მინისტრად დანიშნული როჯერ დუგლასის პატივსაცემად.[168]
ლანჯის მთავრობამ მემკვიდრეობით მიიღო საგადასახადო ბალანსის კრიზისი, მისი წინამორბედი რობერტ მულდონის მიერ განხორციელებული ხელფასებისა და ფასების ორწლიანი გაყინვისგან გამოწვეული დეფიციტის შედეგი. მულდონი ასევე ინარჩუნებდა ისეთ გაცვლით კურსს, რომელსაც მრავალი ეკონომისტი არამდგრადად მიიჩნევდა.[169] მემკვიდრეობით მიღებულმა ეკონომიკურმა პირობებმა უბიძგა ლანჟს ეთქვა: „საბოლოოდ, ჩვენ ძალიან დავემსგავსეთ პოლონურ გემთსაშენ ქარხანას“[170] 1984 წლის 14 სექტემბერს, ლანგის მთავრობამ ჩაატარა ეკონომიკური სამიტი, სადაც განიხილებოდა ახალი ზელანდიის ეკონომიკაში არსებული ძირითადი პრობლემები, რომლებიც იწვევდა სახაზინო დეპარტამენტის მიერ შემოთავაზებული დრამატული ეკონომიკური რეფორმების გატარებას.[171]
განხორციელდა რეფორმა, რომლის პროგრამაც მოიცავდა დერეგულაციას და ტარიფებისა და სუბსიდიების გაუქმებას. ამან მალევე იმოქმედა ახალი ზელანდიის სასოფლო-სამეურნეო საზოგადოებაზე, რომელმაც მძიმე დარტყმა მიიღო ფერმერებისათვის სუბსიდიების დაკარგვით.[172] წარდგენილ იქნა საპენსიო გადასახადი და მიუხედავად იმისა, რომ პირობა დადეს, რომ არ შეამცირებდნენ პენსიას, ლეიბორისტებმა დაკარგეს მოხუცების მხარდაჭერა. დერეგულირებული იყო ფინანსური ბაზრებიც, რითაც მოიხსნა საპროცენტო განაკვეთებზე, სესხებსა და უცხოურ ვალუტაზე შეზღუდვები. 1985 წლის მარტში ჩაეშვა ახალი ზელანდიის დოლარი.[173] გარდა ამისა, მთელი რიგი სამთავრობო დეპარტამენტები გარდაიქმნა სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფ საწარმოებად, რამაც მნიშვნელოვანი სამუშაო დანაკარგები გამოიწვია: 3,000 ელექტროენერგიის კორპორაციაში; 4,000 ქვანახშირის კორპორაციის ფარგლებში; 5000 სატყეო კორპორაციის ფარგლებში; და 8,000 ახალი ზელანდიის ფოსტის ფარგლებში.[172]
ახალი ზელანდია გლობალური ეკონომიკის ნაწილი გახდა. ეკონომიკის ფოკუსი, საზღვარგარეთული ფულის ქვეყანაში შემოტანაზე ნულოვანი შეზღუდვების შედეგად, წარმოების სექტორიდან გადავიდა ფინანსურზე. ფინანსურმა კაპიტალმა გაუსწრო ინდუსტრიულ კაპიტალს და საწარმოო ინდუსტრიამ დაახლოებით 76,000 სამუშაო ადგილი დაკარგა.[174]
ახლო აღმოსავლეთი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1960-იანი წლების ბოლოდან ახლო აღმოსავლეთში მთელი რიგი ნეოლიბერალური რეფორმა განხორციელდა.[175][176] ეგვიპტე ხშირად არის დაკავშირებული ნეოლიბერალური პოლიტიკის განხორციელებასთან, განსაკუთრებით 1970-იან წლებში პრეზიდენტ ანვარ სადათის „ღია კარის“ პოლიტიკისა[177] და ჰოსნი მუბარაქის 1981-2011 წლების ეკონომიკური რეფორმების დამსახურებით.[178] ეს ღონისძიებები, ცნობილი როგორც al-Infitah (გახსნილობა), მოგვიანებით გავრცელდა მთელ რეგიონში. ტუნისში, ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკა ასოცირდება ყოფილ პრეზიდენტთან და დე ფაქტო დიქტატორთან[179] ზინ ელ აბიდინ ბენ ალისთან;[180] მისმა მმართველობამ ცხადყო, რომ ეკონომიკურ ნეოლიბერალიზმს შეუძლია ავტორიტარულ სახელმწიფოსთან თანაარსებობა და მისი წახალისებაც კი.[181] სპარსეთის ყურის ქვეყნებში გლობალიზაციასა და ეკონომიკურ რეფორმებზე გამოძახილი მიღწეული იყო სწორედ ნეოლიბერალური ანალიტიკური ჩარჩოების საშუალებით.[182]
საერთაშორისო ორგანიზაციები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]გასული საუკუნის 80-იან წლებში ნეოლიბერალური პოლიტიკის მიღებამ ისეთი საერთაშორისო ინსტიტუტების მიერ, როგორიცაა საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (სსფ) და მსოფლიო ბანკი, მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ნეოლიბერალური რეფორმის გავრცელებაზე მსოფლიოში.[21]:8 ამ ინსტიტუტებისგან სესხების მისაღებად, განვითარებადი ან კრიზისებით განადგურებული ქვეყნები უნდა დათანხმებოდნენ ისეთ ინსტიტუციურ რეფორმებს, როგორიცაა პრივატიზაცია, ვაჭრობის ლიბერალიზაცია, საკუთრების უფლების ძლიერი უფლებები და მთავრობის ხარჯების შემცირება.[63][183] ეს პროცესი ცნობილი გახდა, როგორც სტრუქტურული მოწესრიგება, პრინციპებმა კი საფუძველი ჩაუყარა ვაშინგტონის კონსენსუსს [184]
ევროკავშირი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1992 წელს შექმნილი ევროკავშირი ზოგჯერ ითვლება ნეოლიბერალურ ორგანიზაციად, რამდენადაც იგი ხელს უწყობს თავისუფალ ვაჭრობასა და გადაადგილების, ანადგურებს ეროვნულ პროტექციონიზმს და ზღუდავს სუბსიდიებს.[185] სხვები ხაზს უსვამენ იმას, რომ ევროკავშირი არ არის ბოლომდე ნეოლიბერალური, რადგან კეთილდღეობის პოლიტიკის შემუშავება მის შემადგენელ სახელმწიფოებს ეკისრება.[186][187]
ტრადიციები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ავსტრიული სკოლა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ავსტრიული სკოლა წარმოიშვა XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის დასაწყისში ვენაში. იგი ემყარება ეკონომიკური მოვლენების შესწავლას ინდივიდთა მიზნობრივი ქმედებების ინტერპრეტაციისა და ანალიზის საშუალებით.[188][189][190] XXI საუკუნეში ეს ტერმინი სულ უფრო ხშირად გამოიყენება ავსტრიელი ეკონომისტების, ლუდვიგ ფონ მიზესისა და ფრიდრიხ ჰაიეკის თავისუფალი ბაზრის ეკონომიკის აღსანიშნავად.[191][192][193] ამასთანავე მოიცავს მათ კრიტიკას ეკონომიკაში სამთავრობო ჩარევის შესახებ,[194] რამაც სკოლა დააკავშირა ნეოლიბერალურ აზროვნებასთან.[195][196][197][198]
ამ სკოლასთან ასოცირებული ეკონომისტები, მათ შორის კარლ მენგერი, ოიგენ ბომ ფონ ბავერკი, ფრიდრიხ ფონ ვაიზერი, ფრიდრიხ ჰაიეკი და ლუდვიგ ფონ მიზესი, პასუხისმგებელნი არიან მრავალი ხაზგასაზმელი კონტრიბუციისათვის ეკონომიკურ თეორიაში, მათ შორისაა ზღვრული სარგებლიანობის სუბიექტური თეორია, მარგინალიზმი ფასების თეორიაში, ფრიდრიხ ფონ ვაიზერის თეორიები შესაძლებლობის ღირებულების შესახებ, ოიგენ ფონ ბომ-ბავერკის თეორიები დროის უპირატესობის შესახებ, ეკონომიკური გაანგარიშების პრობლემის ფორმულირება, აგრეთვე მარქსისტული ეკონომიკის მრავალი კრიტიკა.[199][200] ფედერალური სარეზერვო სისტემის ყოფილმა თავმჯდომარემ, ალან გრინსპანმა, სკოლის დამფუძნებლებზე საუბრისას, 2000 წელს აღნიშნა, რომ „ავსტრიულმა სკოლამ მიაღწია წარმოუდგენელ სიმაღლეებს იმ დროიდან, როცა მათი უმეტესობა დაუღალავად შრომობდა და ამას ჰქონდა ღრმა და, ჩემი აზრით, შეუქცევადი ეფექტი იმაზე, თუ როგორ ფიქრობენ მთავარი ეკონომისტები [შეერთებულ შტატებში]“.[201]
ჩიკაგოს სკოლა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჩიკაგოს ეკონომიკის სკოლა, ეკონომისტთა აკადემიურ საზოგადოებაში არის ნეოკლასიკური აზროვნების სკოლა, რომელიც ფოკუსირებულია ჩიკაგოს უნივერსიტეტის ფაკულტეტის ირგვლივ. ჩიკაგოს მაკროეკონომიკურმა თეორიამ უარყო კეინსიანიზმი მონეტარიზმის სასარგებლოდ 1970-იანი წლების შუა ხანებამდე, როდესაც ის გადავიდა ახალ კლასიკურ მაკროეკონომიკაზე, რაც ძირითადაც დაფუძნებულია რაციონალური მოლოდინების კონცეფციაზე.[202] სკოლა ხაზგასმით ასოცირდება ჩიკაგოს უნივერსიტეტის ეკონომისტებთან, მათ შორის არიან მილტონ ფრიდმანი, ჯორჯ სტიგლერი, რონალდ კოუსი და გერი ბეკერი.[203] XXI საუკუნეში მარკ სკუზენის მსგავსი ეკონომისტები, ფრიდრიხ ჰაიეკს მოიხსენიებენ, როგორც XX საუკუნეში ამ სკოლაზე გავლენის მომხდენ მთავარ ეკონომისტს, რომელმაც კარიერა დაიწყო ვენაში, ავსტრიის ეკონომიკურ სკოლაში.[204]
სკოლა ხაზს უსვამს, სახელმწიფოს მხრიდან ჩაურევლობას და ზოგადად უარყოფს საბაზრო რეგულაციებს და არაეფექტურად მიიჩნევს მათ გარდა ცენტრალური ბანკების მიერ ფულის მასის რეგულირებისა (მონეტარიზმის სახით). მიუხედავად იმისა, რომ სკოლის ნეოლიბერალიზმთან ასოციაციას ზოგჯერ წინააღმდეგობას უწევენ მისი მომხრეები,[202] მის მიერ ხაზგასმულმა მთავრობის ინტერვენციის შემცირებამ ეკონომიკაში და laissez-faire იდეოლოგიამ მიგვიყვანა ჩიკაგოს სკოლისა და ნეოლიბერალური ეკონომიკის შემდგარ კავშირამდე.[15][205]
ვაშინგტონის კონსენსუსი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ვაშინგტონის კონსენსუსი არის ნეოლიბერალიზმთან ასოცირებული სტანდარტიზებული პოლიტიკის დებულებათა ერთობლიობა, რომელიც შეიქმნა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (სსფ), მსოფლიო ბანკისა და აშშ-ს სახაზინო დეპარტამენტის მიერ კრიზისული მდგომარეობის მქონე განვითარებული ქვეყნებისათვის.[206][207][208] ეს დებულებები, რომლებიც ხშირად სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის სესხების პირობებზეა მიბმული, ფოკუსირებულია ბაზრის ლიბერალიზაციაზე, განსაკუთრებით სავაჭრო ბარიერების შემცირებაზე, ინფლაციის კონტროლზე, სახელმწიფო საწარმოების პრივატიზებასა და მთავრობის ბიუჯეტის დეფიციტის შემცირებაზე.
პოლიტიკური მექანიზმის ასპექტები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ნეოლიბერალური პოლიტიკა კონცენტრირდება ეკონომიკური ლიბერალიზაციის გარშემო, რომელიც მოიცავს სავაჭრო ბარიერების შემცირებას და სხვა მექანიზმებს, რაც თავის მხრივ გულისხმობს თავისუფალი ვაჭრობის გაზრდას, მრეწველობის დერეგულირებას, სახელმწიფო საწარმოების პრივატიზებას, მთავრობის ხარჯების შემცირებას და მონეტარიზმს.[51] ნეოლიბერალური თეორია ამტკიცებს, რომ თავისუფალი ბაზრები ხელს უწყობს ეკონომიკურ ეფექტიანობას, ეკონომიკურ ზრდასა და ტექნოლოგიურ ინოვაციებს. ზოგადად, სახელმწიფო ჩარევა, მაშინაც კი, თუ ამ ფენომენების წახალისებას ისახავს მიზნად, გააუარესებს ეკონომიკურ მაჩვენებლებს.[50]:12
ეკონომიკური და პოლიტიკური თავისუფლება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: ეკონომიკური თავისუფლება.ეკონომიკური და პოლიტიკური თავისუფლება განუყოფლად არის დაკავშირებული ერთმანეთთან. არ შეიძლება იყოს რაიმე შეკითხვა თავისუფლების, რელიგიისა თუ ინტელექტუალური ტოლერანტობის შესახებ იქ, სადაც არ არსებობს ეკონომიკური თავისუფლება.[209]
|
ბევრი ნეოლიბერალი მოაზროვნე მიიჩნევს, რომ ეკონომიკური და პოლიტიკური თავისუფლება განუყოფლად არის დაკავშირებული ერთმანეთთან. მილტონ ფრიდმანი თავის წიგნში „კაპიტალიზმი და თავისუფლება“ ამტკიცებს, რომ მაშინ, როცა ეკონომიკური თავისუფლება, აბსოლუტური თავისუფლების უკიდურესად მნიშვნელოვანი კომპონენტია, ის ასევე აუცილებელი პირობაა პოლიტიკური თავისუფლების. ეკონომიკური საქმიანობის ცენტრალიზებულ კონტროლს ყოველთვის თან ახლავს პოლიტიკური რეპრესიები. მისი მოსაზრებით, ყველა ტრანზაქციის ნებაყოფლობითი ხასიათი დაურეგულირებელ საბაზრო ეკონომიკაში და ასევე არჩევანის მრავალფეროვნება, საშუალებას იძლევა ფუნდამენტური საფრთხე შეუქმნას რეპრესიულ პოლიტიკურ ლიდერებს, ხალხის ეკონომიკურ შეკავებზე მათი გავლენის მნიშნვნელოვანი შემცირებით. ეკონომიკური საქმიანობის ცენტრალიზებული კონტროლის გაუქმების შედეგად, ეკონომიკური ძალა გამოყოფილია პოლიტიკური ძალაუფლებისგან და თითოეულს შეუძლია იმოქმედოს როგორც გამწონასწორებელმა მექანიზმმა. ფრიდმანი თვლის, რომ კონკურენტული კაპიტალიზმი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია უმცირესობათა ჯგუფებისთვის, რადგან მიუკერძოებელი საბაზრო ძალები იცავს ხალხს დისკრიმინაციისგან თავიანთ ეკონომიკურ საქმიანობაში, მათ პროდუქტიულობასთან კავშირის არმქონე მიზეზების გამო.[210] „გზა ბატონყმობამდე“-ში ფრიდრიხ ჰაიეკმა შემოგვთავაზა მსგავსი არგუმენტი: „ეკონომიკური კონტროლი არ არის ადამიანის ცხოვრების მხოლოდ ერთი სექტორის კონტროლი, რომელიც შეიძლება განცალკევდეს სხვა დანარჩენი სექტორებისგან; ეს არის ყველა ჩვენი საარსებო საშუალების კონტროლი“.[97] ამ არგუმენტების გაანალიზებისას, ხშირად აღინიშნება, რომ ეკონომიკური თავისუფლების ზრდა იწვევს პოლიტიკური მოლოდინის ზრდას, რასაც საბოლოოდ დემოკრატიისკენ მივყავართ.
თავისუფალი ვაჭრობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება] მთავარი სტატია: თავისუფალი ვაჭრობა.ნეოლიბერალიზმის მთავარი მახასიათებელია თავისუფალი ვაჭრობის მხარდაჭრა[211][212][213][214][215] და შესაბამისად, ის მექანიზმები, რომლებიც თავისუფალ ვაჭრობას შესაძლებელს ხდის, ისევე როგორც ჩრდილოეთ ამერიკის თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება, ხშირად ასოცირდება ნეოლიბერალიზმთან.[216] ნეოლიბერალები ამტკიცებენ, რომ თავისუფალი ვაჭრობა ხელს უწყობს ეკონომიკურ ზრდას,[217] ამცირებს სიღარიბეს,[211][217] განაპირობებს ვაჭრობის ზრდას. მაგალითისთვის, დაბალი ფასები, როგორც შედარებითობის დადებითი მხარე,[218] მაქსიმუმამდე ზრდის არჩევანს მომხმარებლისთვის[219] და აუცილებელია თავისუფლებისთვის.[220][221] ნეო ლიბერალებს მიაჩნიათ, რომ ნებაყოფლობითი ვაჭრობა ორ მხარეს შორის არ უნდა აიკრძალოს მთავრობის მიერ.[222] ამასთან, ნეოლიბერალები ამტკიცებენ, რომ პროტექციონიზმი საზიანოა მომხმარებლისთვის,[223] რადგან იძულებულნი გახდებიან რომ უფრო მაღალი ფასები გადაიხადონ საქონელში;[224] ასევე აღძრავს რესურსების ბოროტად გამოყენების მოტივებს;[225] ამახინჯებს ინვესტიციებს;[225] ახშობს ინოვაციას;[226] და მხოლოდ გარკვეულ ინდუსტრიებს უწყობს ხელს მომხმარებლისა და სხვა ინდუსტრიების ხარჯზე.[227]
მონეტარიზმი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მონეტარიზმი არის ეკონომიკური თეორია, რომელიც ძირითადად ასოცირდება ნეოლიბერალიზმთან.[63] მილტონ ფრიდმანის ფორმულირებით, მონეტარიზმი აქცენტირებულია ფულის მიწოდების მაკროეკონომიკურ ასპექტებზე, განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა ცენტრალური ბანკის ეფექტებს.[228] იგი ამტკიცებს, რომ ფულის მასის ჭარბი ზრდა იწვევს ინფლაციას და რომ მონეტარული ორგანოები უპირველეს ყოვლისა უნდა ფოკუსირდნენ ფასების სტაბილურობის შენარჩუნებაზე, თუნდაც ისეთი მაკროეკონომიკური ფაქტორების ხარჯზე, როგორიცაა მაგალითად ეკონომიკური ზრდა.
მონეტარიზმი ხშირად ასოცირდება ეკონომისტ პოლ ვორკერის თავმჯდომარეობის ქვეშ მართულ აშშ-ს ფედერალური სარეზერვო სისტემის პოლიტიკასთან,[63] რომელიც კონცენტრირდება მაღალ საპროცენტო განაკვეთზე, რაც განაპირობებს ინფლაციის მაღალი დონის დასასრულს. ასეთი მდგომარეობა შეერთებულ შტატებში ვიხილეთ 1970-იან წლებში და 80-იანი წლების დასაწყისში,[229] რამაც ამასთანავე თავისი წვლილი შეიტანა 1980–1982 წლების რეცესიაშიც.[230] მონეტარიზმმა განსაკუთრებული ძალა მიიღო ჩილეში, რომლის ცენტრალურმა ბანკმა გაზარდა საპროცენტო განაკვეთები ინფლაციის დასაძლევად, და 600%-იან ნიშნულს აცდა.[86] ამან ხელი შეუწყო ინფლაციის წარმატებით შემცირებას 10%-ზე დაბლა,[86] მაგრამ ასევე გამოიწვია სამუშაო ადგილების დაკარგვა.
კრიტიკა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ბოლო 40 წლის პროგრესი ძირითადად კულტურული იყო, კულმინაციას კი უკანასკნელი ბოლო ორი წლის განმავლობაში მიაღწია, ერთსქესიანთა ქორწინების ფართო ლეგალიზაციით. მაგრამ მრავალი სხვა საზომით, განსაკუთრებით ეკონომიკურად, ყველაფერი გაუარესდა, ნეო-ლიბერალური პრინციპების დამკვიდრების წყალობით -ანტი-იუნიონიზმი, დერეგულაცია, საბაზრო ფუნდამენტალიზმი და გამძაფრებული, უგუნური სიხარბე- რაც რიჩარდ ნიქსონით დაიწყო და რონალდ რეიგანის დროს გაძლიერდა. ახლა იტანჯება ძალიან ბევრი, რადგანაც მაშინ ძალიან ცოტა იბრძოდა.
|
ნეოლიბერალიზმი დამდგარია აკადემიკოსების, ჟურნალისტების, რელიგიური ლიდერებისა და აქტივისტების, პოლიტიკური მემარცხენეებისა და მემარჯვენეების მხრიდან წამოსული კრიტიკის წინაშე.[232][233] ნეოლიბერალიზმის თვალსაჩინო კრიტიკოსებად თეორიასა და პრაქტიკაში შედიან ეკონომისტები ჯოზეფ სტიგლიცი,[234] ამარტია სენი,[235] მაიკლ ჰადსონი,[236] ჰა-ჯონ ჩანგი,[237] რობერტ პოლინი,[238] ჯული მათეი,[239] და რიჩარდი დ. ვოლფი;[240] ენათმეცნიერი ნოამ ჩომსკი;[43] გეოგრაფი და ანთროპოლოგი დევიდ ჰარვი;[63] სლოვენიელი კონტინენტური ფილოსოფოსი სლავოი ჟიჟეკი [241] პოლიტიკური აქტივისტი და საზოგადოებრივი ინტელიგენტი კორნელი ვესტი;[242] მარქსისტი ფემინისტი გეილ დინესი[243] ავტორი, აქტივისტი და კინორეჟისორი ნაომი კლაინი;[244] კათოლიკური ეკლესიის მეთაური პაპი ფრანცისკე;[245] ჟურნალისტი და გარემოსდაცვითი აქტივისტი ჯორჯ მონბიოტი;[246] ბელგიელი ფსიქოლოგი პოლ ვერჰაგე;[247] ჟურნალისტი და აქტივისტი კრის ჰედჯსი;[248] კონსერვატიული ფილოსოფოსი როჯერ სკრუტონი[249] და ალტერ-გლობალიზაციის მოძრაობა, მათ შორის ისეთი ჯგუფები, როგორიცაა ATTAC.
თომას მაროისი და ლუჩია პრადელა აცხადებენ, რომ 2008–2009 წლების მსოფლიო კრიზისის გავლენამ გამოიწვია ახალი მიმართულების აზვირთება, რომელიც აკრიტიკებს ნეოლიბერალიზმს და ეძებს პოლიტიკის ალტერნატივებს.[250]
საბაზრო ფუნდამენტალიზმი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ნეოლიბერალური აზროვნება გააკრიტიკეს ბაზრების ეფექტურობის, ცენტრალიზებული გეგმიური ეკონომიკის უპირატესობის, თვითრეგულირებისა და ეკონომიკური და პოლიტიკური თავისუფლების უნარის სავარაუდოდ დაუმსახურებელი „ნდობისათვის“.[21][251] ეკონომისტი პოლ კრუგმანი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალების მიერ „ხელშეწყობილი „laissez-faire აბსოლუტიზმმა“ ხელი შეუწყო ისეთ ინტელექტუალურ კლიმატს, სადაც ბაზრების რწმენა და მთავრობისადმი ზიზღი ხშირად მტკიცებულებებს ემყარებოდა“.[21] პოლიტიკური თეორეტიკოსი ვენდი ბრაუნი კიდევ უფრო შორს წავიდა და ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმის მთავარი მიზანი არის „ცხოვრების ყველა მახასიათებლის ეკონომიზაცია“.[252] ბევრი მკვლევარი თანხმდება, რომ რეალურად, ამ „საბაზრო ფუნდამენტალიზმმა“ განაპირობა იმ სოციალური საქონლის უგულებელყოფა, რომელიც არ იყო ასახული ეკონომიკურ მაჩვენებლებში, დემოკრატიის დაშლა, რადიკალური ინდივიდუალიზმისა და სოციალური დარვინიზმის არაჯანსაღი დაწინაურება და ეკონომიკური არაეფექტურობა.[253]
ზოგიერთი კრიტიკოსი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალური აზროვნება, სოციალურ ფაქტორებთან შედარებით, რომელთა განსაზღვრაც მარტივი არაა უმაღლესი განათლების ხელმისაწვდომობის მსგავსად,[254] უპირატესობას ანიჭებს ისეთ ეკონომიკურ მაჩვენებლებს, როგორიცაა მშპ-ს ზრდა და ინფლაცია. ეკონომიკურ ეფექტურობაზე ფოკუსირებამ შესაძლოა სხვა უფრო მნიშვნელოვანი ფაქტორების დაკნინება გამოიწვიოს, ან ხელი შეუწყოს ექსპლუატაციასა და სოციალურ უსამართლობას.[255] მაგალითად, ანთროპოლოგი მარკ ფლემინგი ამტკიცებს, რომ როდესაც სატრანზიტო სისტემის საქმიანობა ფასდება მხოლოდ ეკონომიკური ეფექტურობის თვალსაზრისით, სოციალური საქონელი, როგორიცაა დასაქმებულთა უფლებები, ითვლება საქმიანობისთვის ხელისშემშლელ ფაქტორად.[256] იგი მხარს უჭერს სან-ფრანცისკოს მუნიციპალური რკინიგზის (Muni) შემთხვევის შესწავლასთან დაკავშირებულ მოსაზრებას, რომელიც არის ერთ-ერთი ყველაზე ნელი ძირითადი ურბანული სატრანზიტო სისტემა აშშ-ში და აქვს ერთ-ერთი ყველაზე ცუდი მაჩვენებელი აქვს დროული შესრულების თვალსაზრისით.[257][258] მისი მტკიცებით, ეს გამოწვეულია სტრუქტურული პრობლემებით, მათ შორის, რკინიგზის დაძველებითა და ტექნიკური მომსახურების ხარვეზებთან. ამასთან, იგი ამბობს, რომ ნეოლიბერალური მსოფლმხედველობა ცალკე განიხილავს სატრანზიტო მემანქანეებსა და მათი შრომით გაერთიანებებს, ადანაშაულებს მათ შეუძლებელი სატრანზიტო გრაფიკების არასათანადო შესრულებაში და მემანქანეებისთვის დამატებით ხარჯებს განიხილავენ, როგორც დაკარგულ თანხებს, რაც ამცირებს სისტემის სიჩქარესა და მუშაობას. ამან გამოიწვია უკანონო შეტევა მემანქანეთა პროფკავშირზე და ჩირქის მოცხების უხეში საჯარო კამპანიები, რის შედეგადაც მიღებულ იქნა შეთავაზება G, რამაც Muni-ს მემანქანეთა კავშირის უფლებამოსილება მნიშვნელოვნად შეარყია.
სხვა კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ ნეოლიბერალური ხედვა ამცირებს საზოგადოებრივი საქონლის მნიშვნელობას.[259] გეოგრაფები ბირჩი და სემიატიკი კი აცხადებენ, რომ მარკეტიზაციის იდეოლოგიის ზრდამ მსჯელობა გადაიტანა საზოგადოებრივ საქონელზე, უფრო ფულად ვიდრე სოციალურ მიზნებზე, რაც ართულებს განსაჯო თუ რით არის მართული საზოგადოებრივი საქონელი - ეკონომიკური სამართლიანობით, ეკოლოგიური ინტერესებითა თუ სოციალური მართმსაჯულებით.[260]
ამერიკელი მეცნიერი და კულტურული კრიტიკოსი ჰენრი ჟიროსი ირწმუნება, რომ ნეოლიბერალური ბაზრის ფუნდამენტალიზმი ზრდის რწმენას, რომ საბაზრო ძალებმა უნდა მოაწესრიგონ საზოგადოების ყველა ასპექტი, ეკონომიკური და სოციალური ცხოვრების ჩათვლით და ხელი შეუწყონ სოციალური დარვინიზმის ეთიკას, რომელიც საკუთარი ინტერესებს სოციალურ საჭიროებებზე მაღლა აყენებს.[261][262][263] მარქსისტი გეოგრაფი დევიდ ჰარვი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმი ხელს უწყობს რადიკალურ ინდივიდუალიზმს, რომელიც საზიანოა სოციალური სოლიდარობისთვის.[63]:82
მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკური ლიბერალიზაციის მომხრეები ხშირად აღნიშნავდნენ, რომ ეკონომიკური თავისუფლების გაზრდა მოლოდინებს პოლიტიკურ თავისუფლებაზე ამაღლებს, ზოგი მკვლევარი ამაში ხედავს არადემოკრატიული მაგრამ მაინც ლიბერალური საბაზრო რეჟიმების არსებობას და მიიჩნევენ, რომ საბაზრო პროცესები დემოკრატიულ კონტროლს ძირს უთხრის, რაც მისი არაისტორიული ხასიათის სამხილს წარმოადგენს. სხვა მკვევრები ამტკიცებენ, რომ ნეოლიბერალიზმი შეიძლება ფოკუსირდებოდეს დემოკრატიის საბაზისო ელემენტების შერყევაზეც კი.[264][265] კრისტენ გოდსი, ეთნოგრაფი და პენსილვანიის უნივერსიტეტის რუსული და აღმოსავლეთ ევროპული კვლევების პროფესორი ამტკიცებს, რომ ცივი ომის ბოლოს დასავლური ძალების მხრიდან ტრიუმფალუისტური პოზიციამ და ყველა მემარცხენე პოლიტიკური ღირებულების ზედმეტად დაკავშირებამ სტალინიზმთან, ნება დართო ნეოლიბერალიზმსა და თავისუფალი ბაზრის კაპიტალიზმს შეევსოთ სიცარიელე, რამაც შეარყია დემოკრატიული ინსტიტუტები და რეფორმები. ასევე, დატოვა ეკონომიკური სიდუხჭირის, უმუშევრობისა და მზარდი ეკონომიკური უთანასწორობის კვალი ყოფილ აღმოსავლეთ ბლოკში და დასავლეთის დიდ ნაწილში, რასაც თავის მხრივ მოჰყვა რადიკალური ნაციონალიზმის გაღვივება.[266]
ეკონომიკურ ეფექტურობაზე ყურადღების გამახვილების მიუხედავად, ზოგიერთი კრიტიკოსი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალური პოლიტიკა რეალურად ეკონომიკურ არაეფექტურობას წარმოშობს. მთავრობის საკუთრებაში არსებული მონოპოლიის შეცვლამ კერძო კომპანიებით, შეიძლება შეამციროს მასშტაბის ეკონომიასთან დაკავშირებული პროდუქტიულობა.[267] სტრუქტურული თვალსაზრისით, ზოგიერთი ეკონომისტი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმი არის სისტემა, რომელიც ახდენს ხარჯების სოციალიზაციას და სარგებლის პრივატიზაციას.[268]თარგი:Page needed[269]თარგი:Page needed ისინი ამტკიცებენ, რომ ეს იწვევს პირადი პასუხისმგებლობის მოხსნას სოციალურად დესტრუქციულ ეკონომიკურ არჩევანზე და ასევე, შეიძლება გამოიწვიოს რეგრესული სამთავრობო კონტროლი ეკონომიკაზე, კერძო პირების მიერ ზიანის შემცირების მიზნით.
უთანასწორობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ ნეოლიბერალური პოლიტიკა ზრდის ეკონომიკურ უთანასწორობას[2]:7[270] და ამწვავებს გლობალურ სიღარიბეს.[2]:1–2[271][272] ეკონომიკური და პოლიტიკური კვლევის ცენტრის (CEPR) დეკანი ბეიკერი 2006 წელს ამტკიცებდა, რომ შეერთებულ შტატებში მზარდი უთანასწორობის მამოძრავებელი ძალა იყო განხილული ნეოლიბერალური მექანიზმების არჩევის შემთხვევები, მათ შორის ინფლაციის საწინააღმდეგო მიდრეკილება, ანტი-იუნიონიზმი და ჯანდაცვის სფეროს მომგებიანი ინდუსტრია.[273] ეკონომისტები დევიდ ჰოუელი და მამადუ დიალო ამტკიცებენ, რომ ნეოლიბერალურმა პოლიტიკამ ხელი შეუწყო შეერთებულ შტატების ეკონომიკას, სადაც მშრომელთა 30% იღებს დაბალი ხელფასს (საშუალო ხელფასის ორ მესამედზე ნაკლები სრული განაკვეთით) და სამუშაო ძალის 35% დაუსაქმებულია, ხოლო შრომისუნარიანი მოსახლეობის მხოლოდ 40% არის ადეკვატურად დასაქმებული.[274] ნეოლიბერალიზმის გლობალიზაციას ადანაშაულებენ „პრეკარიატის“ გაჩენაში, ახალი სოციალური კლასის, რომელიც მწვავე სოციალურ-ეკონომიკური დაუცველობისა და გაუცხოების წინაშე დგას.[275] შეერთებულ შტატებში, ინდუსტრიული ურთიერთობების „ნეოლიბერალურ გარდაქმნას“, რამაც მნიშვნელოვნად შეამცირა პროფკავშირების ძალა და გაზარდა დამსაქმებელთა გავლენა, ბევრი ადანაშაულებს პრეკარიატულობის გაზრდაში, რაც შეიძლება 120,000-ზე მეტი ადამიანის სიკვდილზე იყოს პასუხისმგებელი წელიწადში.[276] ვენესუელაში, კრიზისამდე, შრომის ბაზრის დერეგულაციამ გამოიწვია უფრო მეტი არაფორმალური დასაქმება და საწარმოო უბედური შემთხვევებისა და პროფესიული დაავადებების მნიშვნელოვანი ზრდა.[277]
შვედეთშიც კი, სადაც მშრომელთა მხოლოდ 6% აქვს პრობლემა ხელფასებთან, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია OECD მიიჩნევს, რომ ანაზღაურება მაინც დაბალია,[278] ზოგი მკვლევარი მიიჩნევს ნეოლიბერალური რეფორმების გატარება, კერძოდ, საზოგადოებრივი მომსახურების პრივატიზაცია და სახელმწიფო სარგებლის შემცირება, გახდა მიზეზი იმისა, რომ შვედეთი არის ქვეყანა, რომელშიც ყველაზე სწრაფად იზრდება შემოსავლების სხვაობა OECD-ში.[279][280]
საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (სსფ) მკვლევრების 2016 წლის ანგარიშში გაკრიტიკებული იყო ნეოლიბერალური პოლიტიკა ეკონომიკური უთანასწორობის ზრდისთვის.[52] მიუხედავად იმისა, რომ მოხსენება აქებს ნეოლიბერალიზმს, მასში ნათქვამია: „ნეოლიბერალურ დღის წესრიგში ბევრი რამაა წასახალისებელი“, მოხსენებაში აღნიშნულია, რომ გარკვეულ ნეოლიბერალურ პოლიტიკას, განსაკუთრებით კაპიტალის თავისუფლებასა და ფისკალურ კონსოლიდაციას, მოჰყვა „გაზრდილი უთანასწორობა“, რაც „თავის მხრივ საფრთხეს უქმნის ხანგრძლივ ეკონომიკურ აღმავლობას“. მოხსენებაში ნათქვამია, რომ ეკონომიკური და პოლიტიკური ელიტების მიერ ნეოლიბერალური პოლიტიკის განხორციელებამ გამოიწვია „სამი უსიამოვნო შედეგი“:
- სარგებლის დადგენა, გაზრდილი ეკონომიკური მატების თვალსაზრისით, საკმაოდ რთულია ქვეყნების ფართო ჯგუფის დათვალიერებისას.
- გაზრდილი უთანასწორობის თვალსაზრისით ხარჯები თვალსაჩინოა. ასეთი ხარჯები განასახიერებს ვაჭრობის საგანს ნეოლიბერალური დღის წესრიგის ზოგიერთი ასპექტის ზრდისა და სამართლიანობის ეფექტებს შორის.
- გაზრდილი უთანასწორობა თავის მხრივ აზიანებს ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელსა და მდგრადობას. მაშინაც კი, თუ ზრდა ნეოლიბერალური დღის წესრიგის ერთადერთი ან მთავარი მიზანია, ამ დღის წესრიგის დამცველებს ესაჭიროებათ კვლავ ყურადღება მიაქციონ განაწილების ეფექტებს.[281]
ბევრი მკვლევარი ნეოლიბერალური პოლიტიკის შედეგად წარმოქმნილ უთანასწორობას განიხილავს, როგორც უფრო გაცნოიერებულ მცდელობას, ვიდრე საბოლოო ისეთი მოტივების შედეგებს, როგორიც მაგალითად ეკონომიკური ზრდის მატებაა. მარქსისტული ეკონომისტი და გეოგრაფი დევიდ ჰარვი აღწერს ნეოლიბერალიზმს, როგორც „საკლასო პროექტს, რომელსაც ახორციელებს კორპორატიული კაპიტალისტური კლასი“ და თავის წიგნში „ნეოლიბერალიზმის მოკლე ისტორია“ ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმი მიზნად ისახავს ეკონომიკური ელიტის კლასობრივი ძალაუფლების გაზრდას.[63][136][282] ეკონომისტები ჯერარდ დუმენილი და დომინიკ ლევი მიიჩნევენ, რომ „მაღალი კლასის ძალაუფლების, შემოსავლისა და სიმდიდრის აღდგენა და გაზრდა“ ნეოლიბერალური დღის წესრიგის ძირითადი მიზნებია.[283] ეკონომისტი დევიდ მ. კოცი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმი „ემყარება კაპიტალის მიერ მუშათა კლასზე სრულ გაბატონებას“.[50]:43 სოციოლოგი თომას ვოლშკო ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმის ბეგარა შეერთებულ შტატებში წარმოიშვა 1970-იანი წლების კაპიტალისტური ელიტების შეგნებული პოლიტიკური მობილიზაციის შედეგად, რომლებიც ორი თვითკრიტიკული კრიზისის წინაშე აღმოჩნდნენ: კაპიტალიზმის ლეგიტიმურობა და ინდუსტრიაში მოგების შემცირება.[284] „გლობალურ აფიორაში“- ში პიტერ გოუანი ამტკიცებს, რომ „ნეოლიბერალიზმი“ იყო არამარტო თავისუფალი ბაზრის იდეოლოგია, არამედ „სოციალური ინჟინერიის პროექტიც“. გლობალურად, ეს გულისხმობდა სახელმწიფოს პოლიტიკური ეკონომიკის გახსნას ბირთვის ქვეყნების პროდუქტებისა და ფინანსური ნაკადებისთვის. ქვეყნის შიგნით, ნეოლიბერალიზმი გულისხმობდა სოციალური ურთიერთობების შეცვლას „კრედიტორისა და დამქირავლებლის ინტერესების სასარგებლოდ, პროდუქტიული სექტორის ფინანსური სექტორებზე დაქვემდებარებით. სიმდიდრე, ძალაუფლება და უსაფრთხოება თავიდან უნდა ყოფილიყო არიდებული მშრომელი მოსახლეობის უმეტესი ნაწილისთვის.“[285]
ფინანსიალიზაცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ნეოლიბერალური პოლიტიკის განხორციელება და ნეოლიბერალური ეკონომიკური თეორიების მიღება 1970-იან წლებში ზოგიერთი აკადემიკოსის მიერ აღიქმება როგორც ფინანსიალიზაციის საფუძველი, რომლის ერთ-ერთ შედეგად დიდი რეცესია ითვლება.[41][50][286][287][288][289] კერძოდ, სხვადასხვა ნეოლიბერალური იდეოლოგია, რომელსაც ელიტები დიდი ხნის განმავლობაში ემხრობოდნენ, როგორიცაა მონეტარიზმი და მიწოდებაზე ორიენტირებული ეკონომიკა, რეიგანის ადმინისტრაციამ მთავრობის პოლიტიკად გარდაქმნა, რამაც გამოიწვია სამთავრობო რეგულაციის შემცირება და გადასახადებით დაფინანსებული სახელმწიფოს სესხით დაფინანსებულით შეცვლა. მიუხედავად იმისა, რომ მრეწველობის მომგებიანობა და ეკონომიკური ზრდის ტემპი არასდროს გამოსწორებულა 1960-იანი წლების ბოლომდე, უოლ სტრიტის პოლიტიკური და ეკონომიკური ძალაუფლება და ფინანსური სარგებელი მნიშვნელოვნად გაიზარდა სახელმწიფოს მიერ სესხების დაფინანსებიდან გამომდინარე.[284] 2016 წლის საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ანგარიში (IMF) ადანაშაულებს გარკვეულ ნეოლიბერალურ პოლიტიკას მთელ მსოფლიოში ფინანსური კრიზისების გამწვავებაში, რის შედეგადაც ისინი იზრდებიან და უფრო საზიანო ხდებიან.[52][290]
მასობრივი დაპატიმრება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ბაზრის უხილავი ხელი და სახელმწიფოს რკინის მუშტი აერთიანებს და ავსებს ერთმანეთს, რათა ქვედა კლასებმა მიიღონ დესოციალიზებული ანაზღაურებადი სამუშაო და მის მიერ მოტანილი სოციალური არასტაბილურობა. ხანგრძლივი დაბნელების შემდეგ, საპატიმრო ამრიგად უბრუნდება საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვას მინდობილი ინსტიტუტების წინა ხაზს.
|
რამდენიმე მკვლევარმა შეერთებულ შტატებში ღარიბი მოსახლეობის მასობრივი დაპატიმრება ნეოლიბერალიზმის ზრდას დაუკავშირა.[2]:3, 346[292][293][294] სოციოლოგი ლოიკ ვაკვანტი და მარქსისტი ეკონომისტი გეოგრაფი დევიდ ჰარვი ამტკიცებენ, რომ სიღარიბის კრიმინალიზაცია და მასობრივი პატიმრობა არის ეკონომიკურად მარგინალურ მოსახლეობაში სოციალური არასტაბილურობის მოსაგვარებლად მიმართული ნეოლიბერალური პოლიტიკაა.[63][295] ვაკვანტის თანახმად, ეს სიტუაცია მოჰყვა სხვა ნეოლიბერალური პოლიტიკის განხორციელებას, რამაც სოციალური კეთილდღეობის შემცირება და სადამსჯელო მოქმედებების ზრდა გამოიწვია. მაშინ, როცა ურბანული ზონების ჯენტრიფიკაცია გაიზარდა, მოხდა საზოგადოებრივი ფუნქციების პრივატიზება და კოლექტიური თავდაცვა შემცირდა მუშათა კლასის ეკონომიკური დერეგულირებითა და დაბალანაზღაურებადი, არასაიმედო სამუშაოს სანაზღაურების ზრდით.[295]:53–54[296]
მეორე მხრივ, ეს პროცესი ძალიან მსუბუქია საზოგადოების მაღალ ეშელონებში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ეხება მაღალი კლასის და კორპორაციების ეკონომიკურ დანაშაულებებს, როგორიცაა თაღლითობა, ფლანგვა, შიდა ვაჭრობა, საკრედიტო და სადაზღვევო თაღლითობები, ფულის გათეთრება და სავაჭრო და შრომითი კოდექსების დარღვევები.[295][297] ვაკანტის თანახმად, ნეოლიბერალიზმი არ ზღუდავს მთავრობას, არამედ ქმნის „კენტავრულ სახელმწიფოს“, მცირე სამთავრობო ზედამხედველობით მის ზედა ნაწილზე და მკაცრი კონტროლით დანარჩენზე.[295][298]
ვაკანტის თეზისის გავრცობისას, სოციოლოგი და პოლიტიკური ეკონომისტი ჯონ ლ. კემპბელი, დართმუზის კოლეჯიდან, ვარაუდობს, რომ პრივატიზაციით ციხის სისტემა თავისი მაგალითით ხსნის კენტავრის სახელმწიფოს. იგი აცხადებს, რომ „ერთი მხრივ, ის სჯის ქვედა ფენას, რომელიც ციხეებშია; მეორეს მხრივ, ეს მოგებას აძლევს მაღალ კლასს, რომელიც ფლობს ციხეებს, და დასაქმებულია საშუალო ფენა, რომელიც მათ მართავს“. გარდა ამისა, ის ამტკიცებს, რომ ციხის სისტემა სარგებელს აძლევს კორპორაციებს აუთსორსინგის გზით, რადგან პატიმრები „თანდათანობით ხდებიან დაბალი სახელფასო შრომის წყარო აშშ-ს ზოგიერთი კორპორაციისთვის“. როგორც პრივატიზაციის, ისე აუთსორსინგის საშუალებით სამართლებრივი სახელმწიფო ასახავს ნეოლიბერალიზმს.[301]:61 კემპბელი ასევე ამტკიცებს, რომ მიუხედავად იმისა, ნეოლიბერალიზმი ამერიკის შეერთებულ შტატებში ღარიბებისთვის აყალიბებს ამ სამართლებრივ სახელმწიფოს, ასევე ქმნის დებიტორთა სივრცეს საშუალო ფენისთვის და ხაზს უსვამს, რომ „ორივემ უარყოფითად იმოქმედა შესაბამის მიზნებზე, რაზეც მიუთითებს: დაბალ კლასებში დაპატიმრების მაჩვენებლების ზრდა და დავალიანების ზრდის ტემპის მატება, რასაც დაემატა სახლების ძარცვები საშუალო ფენაში“.[301]:68
იორკის უნივერსიტეტის პოლიტიკურ მეცნიერებათა პროფესორი დევიდ მაკნალი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალური ეპოქის განმავლობაში, მნიშვნელოვნად შემცირდა სოციალური დახმარების პროგრამებზე დანახარჯები, მაშინ, როცა მკვეთრად გაიზარდა ციხის მშენებლობებზე გათვლილი დანახარჯები. კალიფორნიას ჰქონდა „ციხის მშენებლობის ყველაზე დიდი პროგრამა მსოფლიო ისტორიაში“.[302] მეცნიერი ბერნარდ ჰარკურტი ამტკიცებს ნეოლიბერალურ კონცეფციას, რომ სახელმწიფო არაეფექტურია, როდესაც საქმე ეხება ეკონომიკურ რეგულაციებს, მაგრამ პოლიციურ და სადამსჯელო ქმედებებში ეფექტურობამ „ხელი შეუწყო მასობრივ პატიმრობას“.[303] ვაკანტიც და ჰარკორტიც ამ ფენომენს „ნეოლიბერალური სამართლიანობის“ სახელით მოიხსენიებენ.[304][305]
კორპორატოკრატია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მოქალაქეების ნაცვლად, ის მომხმარებლებს აწარმოებს. თემების ნაცვლად კი სავაჭრო ცენტრებს. მისი რეალური შედეგია დემორალიზებული და სოციალურად უძლური ინდივიდებისგან შემდგარი დაქუცმაცებული საზოგადოება.
|
ზოგი ორგანიზაცია და ეკონომისტი მიიჩნევს, რომ ნეოლიბერალური პოლიტიკა ზრდის კორპორაციების ძალაუფლრბას და სიმდიდრე მაღალ ფენებში გადააქვს.[240][306] მაგალითად, ჯეიმი პეკი და ადამ ტიკელი ამტკიცებენ, რომ ქალაქში მცხოვრები მოსახლეობის სულ უფრო დიდი ნაწილია მოკლებული ყოველდღიური ცხოვრების არსებითი პირობების შეცვლის უფლებამოსილებას, რასაც მათ ნაცვლად კონკურენტულ ეკონომიკაში ჩართული კომპანიები აკეთებენ.[307]
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (სსფ) და მსოფლიო ბანკი, ეს ორი ძირითადი საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომლებიც ხშირად მხარს უჭერენ ნეოლიბერალურ შეხედულებებს,[308] გააკრიტიკეს მსოფლიოში ნეოლიბერალური პოლიტიკის ხელშეწყობისათვის.[309][310] შელდონ რიჩმანი, ლიბერტარიანული ჟურნალ The Freeman-ის რედაქტორი, ამტკიცებს, რომ საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა „კორპორატიულად შეზავებული ნეოლიბერალიზმი“ თავს მოახვია მსოფლიოს პრობლემურ ქვეყნებს.[311] იგი ირწმუნება, რომ სავალუტო ფონდის ხარჯების შემცირებისა და გადასახადების ზრდის პოლიტიკამ, ისევე როგორც პატერნალისტური სუპრანაციონალური ბიუროკრატების მორჩილებამ, ხელი შეუწყო „გრძელვადიან დამოკიდებულებას, მუდმივ დავალიანებას, მორალურ საშიშროებასას და პოლიტიზირებას“ განვითარებად სამყაროში, რამაც შეარყია „რეალური ბაზრის რეფორმა“ და „უკან დასწია ნამდვილი ლიბერალიზმის საფუძვლები“. კოლორადოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკის ასოცირებული პროფესორი რამაა ვასუდევანი აცხადებს, რომ ნეოლიბერალურ ეპოქაში აშშ-ს მიერ შემუშავებულმა სავაჭრო პოლიტიკამ და ხელშეკრულებებმა, მსოფლიო ბანკისა და სავალუტო ფონდის შუამავლობით განხორციელებულ დახმარებასთან ერთად, საშუალება მისცა კორპორაციულ კაპიტალს გაფართოებულიყო მთელ მსოფლიოში, სავაჭრო დაცვისა ან ეროვნული საზღვრების შეუფერხებლად, რათა „მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში მყოფი ქვეყნები შეესრუტა გლობალური კორპორაციების დაგროვების ლოგიკაში“. გლობალური კორპორატიული კაპიტალის ასეთმა გაფართოებამ, ვასუდევანის თქმით, გააძლიერა მისი შესაძლებლობები „შრომის გლობალური დანაწილების ორგანიზებაში, რაც ყველაზე მეტად სარგებლიანობის მოთხოვნებს უწყობს ხელს“, ამ პროცესმა კი ხელი შეუწყო „სასტიკ, გლობალურ შეჯიბრის ფსკერისკენ“.[312]
მარკ არტურმა, დანიის გლობალური განვითარების კვლევითი ცენტრის უფროსმა სტიპენდიანტმა დაწერა, რომ ნეოლიბერალიზმის გავლენამ თავისსავე საწინააღმდეგოდ შექმნა „ანტიკორპორატიული“ მოძრაობა. ეს მოძრაობა ჩამოყალიბებულია იმ საჭიროების ირგვლივ, რომ აღადგინოს ძალაუფლება, რომელიც კორპორაციაებმა და გლობალურმა ინსტიტუციებმა წაართვა მთავრობას. არტური ამბობს, რომ ადამ სმიტის „წესები გონიერი ბაზრების შესახებ“ საფუძვლად დაედო ანტიკორპორაციულ მოძრაობას, „მას შემდეგ რაც მთავრობამ ვერ შეაჩერა კორპორაციები მეზობლისათვის [სმიტისათვის] ზიანის მიყენებისგან“.[313]
გლობალიზაცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ნეოლიბერალიზმს მეცნიერები ჩვეულებრივ განიხილავენ, როგორც გლობალიზაციის წახალისებას,[314] რაც მრავალი კრიტიკის საგანია. „პრეკარიატის“, ახალი კლასის გაჩენა, რომელიც მწვავე სოციალურ-ეკონომიკური დაუცველობისა და გაუცხოების წინაშე დგას, ნეოლიბერალიზმის გლობალიზაციას მიეწერება.[275] გლობალიზაციამ შეუძლია შეცვალოს ერების თვითგამორკვევის უნარი.[315]
იმპერიალიზმი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]რიგი მკვლევრების აზრით, ნეოლიბერალიზმი ხელს უწყობს ან მოიცავს იმპერიალიზმს.[316][317][318] მაგალითად, შეფილდის უნივერსიტეტის პოლიტიკისა და საერთაშორისო ურთიერთობების პროფესორი რუთ ბლეიკლი ადანაშაულებს შეერთებულ შტატებსა და მის მოკავშირეებს ცივი ომის დროს სახელმწიფო ტერორიზმისა და მასობრივი მკვლელობების გაღვივებაში, როგორც საყრდენი საშუალების კაპიტალიზმისა და ნეოლიბერალიზმის გაფართოების ხელშეწყობისთვის განვითარებად ქვეყნებში.[319] ამის არგუმენტად, ბლეიკლი ამბობს, რომ ინდონეზიის შემთხვევა გვიჩვენებს, რომ აშშ და დიდი ბრიტანეთი დააყენა კაპიტალისტური ელიტის ინტერესებს ასობით ათასი ინდონეზიელის უფლებებზე მაღლა ინდონეზიის არმიის მხარდაჭერით, რადგან ამ უკანასკნელმა აწარმოა მასობრივი მკვლელობების კამპანია, რომლის შედეგადაც განადგურდა ინდონეზიის კომუნისტური პარტია და მისი სამოქალაქო მხარდამჭერები. ისტორიკოსი ბრედლი რ. სიმპსონი მიიჩნევს, რომ მასობრივი მკვლელობების ეს კამპანია იყო „ნეოლიბერალური პოლიტიკის აუცილებელი ნაწილი, და რომ სუკარნოს განდევნის შემდეგ დასავლეთი შეეცდებოდა ინდონეზიას დაკისრებოდა მომხდარზე პასუხისმგებლობა“.[320]
გეოგრაფი დევიდ ჰარვი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმი ხელს უწყობს იმპერიალიზმის არაპირდაპირ ფორმას, რომელიც ფოკუსირებულია განვითარებადი ქვეყნებიდან ფინანსური მექანიზმების საშუალებით რესურსების ამოღებაზე.[63]:73–74 ეს ხორციელდება ისეთი საერთაშორისო ინსტიტუტების საშუალებით, როგორიცაა საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (სსფ) და მსოფლიო ბანკი, რომლებიც მოლაპარაკებებს აწარმოებენ ვალისგან განთავისუფლების თაობაზე განვითარებად ქვეყნებთან. ჰარვი მიიჩნევს, რომ ეს ორგანიზაციები პრიორიტეტს ანიჭებენ ფინანსურ ინსტიტუტებს, რომლებიც გასცემენ სესხებს დავალიანების მქონე ქვეყნებზე და აყენებენ მოთხოვნებს სესხებზე, რომლებიც, ფაქტობრივად, მოქმედებენ როგორც ფინანსური ნაკადები დებიტორი ქვეყნებიდან განვითარებულ ქვეყნებში (მაგალითად, სესხის მისაღებად სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს საკმარისი სავალუტო რეზერვები - რაც მოითხოვს დებიტორი ქვეყნის მიერ აშშ-ს სახაზინო ობლიგაციების შეძენას, რომელთა საპროცენტო განაკვეთები უფრო დაბალია ვიდრე სესხის). ეკონომისტმა ჯოზეფ სტიგლიცმა ამის შესახებ თქვა: „რა თავისებური სამყაროა, რომელშიც ღარიბი ქვეყნები ფაქტობრივად სუბსიდირებას უკეთებენ ყველაზე მდიდრებს“.[63]:74
გლობალური ჯანდაცვა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]გლობალური ჯანდაცვისადმი ნეოლიბერალური მიდგომა ხელს უწყობს ჯანდაცვის ინდუსტრიის პრივატიზებას და ამცირებს მთავრობის ჩარევას ბაზარზე, მთავრობაზე მეტად ყურადღებას ამახვილებს არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციებზე, როგორიცაა საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (სსფ) და მსოფლიო ბანკი.[321] ეს მიდგომა მნიშვნელოვანი კრიტიკის პირისპირ აღმოჩნდა.[322][323][324] ვაშინგტონის უნივერსიტეტის პროფესორმა გლობალურ ჯანმდაცვაში, ჯეიმზ ფაიფერმა გააკრიტიკა მსოფლიო ბანკისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ სტრუქტურული კორექტირების პროგრამების (SAP) გამოყენება მოზამბიკში, რამაც გამოიწვია მთავრობის ჯანდაცვის ხარჯების შემცირება და უბიძგა წამყვან საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეევსოთ ის სიცარიელე, რომელსაც ადრე მთავრობა აფინანსებდა.[325] ფაიფერი ამტკიცებს, რომ „ახალმა პოლიტიკურმა დღის წესრიგმა“ დააქუცმაცა ადგილობრივი ჯანდაცვის სისტემები, შეარყია პროგრამების ლოკალური კონტროლი და ხელი შეეწყო სოციალურ უთანასწორობას. რიკ როუდენმა, გლობალური ფინანსური ერთიანობის უფროსმა ეკონომისტმა გააკრიტიკა სსფ-ს მონეტარული მიდგომა, რომლითაც პრიორიტეტი ენიჭება ფასების სტაბილურობასა და ფისკალურ შეზღუდვებს, რაც, მისი მტკიცებით, ზედმეტად შემზღუდველი იყო და ხელს უშლიდა განვითარებად ქვეყნებს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურაში გრძელვადიანი ინვესტიციების გაზრდაში.[323] მისი მტკიცებით, ამან გამოიწვია მუდმივად დაუფინანსებელი საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სისტემები და დემორალიზებული სამუშაო პირობები, რამაც თავის მხრივ მიგვიყვანა გაუნათლებელ სამედიცინო პერსონალამდე და შეარყია აივ/შიდსის წინააღმდებ ბრძოლა, ისევე როგორც მთელი საზოგადოებრივი ჯანდაცვა განვითარებად ქვეყნებში.
ზოგიერთი აკადემიკოსი და ექსპერტი ადანაშაულებს ნეოლიბერალიზმს და ჰიპერკაპიტალიზმს თანამედროვე საზოგადოების სოციალური დაავადებების გამძაფრებასა და ნორმალიზებაში,[326][327] მასობრივი მკვლელობების რაოდენობის ზრდაში,[326][328] განსაკუთრებით შეერთებულ შტატებში.[329]
ინფრასტრუქტურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ნიკოლას ფირზლი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმის ზრდამ შეარყია ომისშემდგომი კონსენსუსი და ეიზენჰაუერის ეპოქის რესპუბლიკური ცენტრალიზმი, რამაც გამოიწვია საზოგადოებრივი კაპიტალის მასიური გამოყოფა მასშტაბური ინფრასტრუქტურული პროექტებისთვის 1950-იან, 60-იან და 70-იან წლებში, როგორც დასავლეთ ევროპაში, ისე ჩრდილოეთ ამერიკაში: „რეიგანის წინა პერიოდში ინფრასტრუქტურა იყო აპოლიტიკური, პოზიტიურად დატვირთული, ტექნოკრატიულ განსაზღვრებას კი იზიარებდა ეკონომისტების უმეტესი ნაწილი და პოლიტიკოსები. […] მათ შორის პრეზიდენტი ეიზენჰაუერი, პრეტორიანელ რესპუბლიკელთა ლიდერი, რომელიც მხარს უჭერდა ინვესტიციებს სახელმწიფოთაშორისი მაგისტრალის სისტემაში, კერძოდ ამერიკის ეროვნული გზის ქსელში […] მაგრამ რეიგანმა, ტეტჩერმა, დელორსმა და მათმა უამრავმა თანამოაზრემ, მათ შორის კლინტონიანელებმა, „ახალი ლეიბორისტების“ და ევროკავშირის სოციალ-დემოკრატმა გადაწყვეტილების მიმღებმა პირებმა ბრიუსელში სცადეს გამოეყოთ უზარმაზარი სახელმწიფო სუფსიდიები, სოციალური ინფრასტრუქტურისა და საზოგადოებრივი ტრანსპორტისათვის შეერთებულ შტატებში, ბრიტანეთსა და ევროკავშირი“.[330]
ბრექსიტის შემდეგ, შეერთებული შტატების 2016 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებმა და ახალი ტიპის „თვითმაძიებელი კაპიტალიზმის“ („ტრამპონომიკა“) მზარდმა გამოჩენამ, გამოიწვია წარსულის ნეოლიბერალური დოქტრინიდან მასშტაბური გადახვევა, და არსებობს ვარაუდი, რომ შეერთებული შტატები, ბრიტანეთი და სხვა მოწინავე ეკონომიკის მქონე ქვეყნებმა შესაძლოა იხილონ ინფრასტრუქტურული ინვესტიციების ზრდა.[331][332]
დონალდ ტრამპის გამარჯვებით, 2016 წლის 8 ნოემბერს, საბოლოოდ დასრულდა „ნეოლიბერალურ-ნეოკონსერვატიული“ პოლიტიკის კონსენსუსი, რომელიც ფორმულირდა 1979–1980 წლებში (დენგ სიაოპინის ვიზიტი შეერთებულ შტატებში, რეიგანისა და ტეტჩერის არჩევა) [...] 1980-იანი წლების დასაწყისიდან ამერიკის მოძველებული ინფრასტრუქტურის აქტივების (განსაკუთრებით საზოგადოებრივი ტრანსპორტისა და წყლის სანიტარული სისტემის) განზრახ უგულებელყოფამ საბოლოოდ გაამწვავა მოსახლეობის მასშტაბური უკმაყოფილება, რასაც ჰილარი კლინტონისა და რესპუბლიკელთა ისტაბლიშმენტის შეშფოთება მოჰყვა. დონალდ ტრამპმა სწრაფად გაითავისა ეს საკითხი, რათა უფრო ძლიერი დარტყმა მიეყენებინა ფედერალური მთავრობის laissez-faire თვითკმაყოფილებისათვის.[333]
სხვები, მაგალითად კეტრინ როტენბერგი, ვერ ხედავენ ტრამპის გამარჯვებას ნეოლიბერალიზმის დასრულებად, არამედ განიხილავენ როგორც ნეოლიბერალიზმის ახალ ფაზას.[334] ამერიკელი პოლიტოლოგი და თეოლოგი ადამ კოტსკო ამტკიცებს, რომ თანამედროვე მემარჯვენე პოპულიზმი, რომლის მაგალითია ბრექსიტი და ტრამპის ადმინისტრაცია, წარმოადგენს ნეოლიბერალიზმის „ერეტიკურ“ ვარიანტს, რომლისთვისაც მისაღებია მისი ძირითადი პრინციპები, მაგრამ უბიძგებს მათ ახალი, თითქმის „პაროდიული“ უკიდურესობისაკენ.[335]
გარემოზე ზემოქმედება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
დასაბუთებულია, რომ ვაჭრობით ხელმძღვანელობამ, არარეგულირებულმა ეკონომიკურმა საქმიანობამ და დაბინძურების რეგულირების სისუსტემ გამოიწვია გარემოს დეგრადაცია.[336] გარდა ამისა, ნეოლიბერალიზმის დროს წახალისებულმა წარმოებამ შეიძლება შეამციროს ბუნებრივი რესურსების ხელმისაწვდომობა გრძელვადიან პერსპექტივაში და, შესაბამისად, არ იყოს მდგრადი მსოფლიოს გარკვეულ გეოგრაფიულ სივრცეში.[337]
მარქსისტი ეკონომისტ-გეოგრაფი დევიდ ჰარვი ბრალს დებს ნეოლიბერალიზმს სახეობების გადაშენების მზარდ მაჩვენებლებში.[63]:173 განსაკუთრებით ყურადღებას ამახვილებს, რომ „ნეოლიბერალიზმის ერა არის დედამიწის უახლოეს ისტორიაში, სახეობების უსწრაფესი გადაშენების ხანა“. ამერიკელი ფილოსოფოსი და ცხოველთა უფლებადამცველი სტივენ ბესტი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალურმა პოლიტიკამ სამი ათწლეულის მანძილზე „მთელი სამყაროს მარკეტიზაცია“ მოახდინა და გააძლიერა „თავდასხმა დედამიწის ყველა ეკოსისტემაზე“.[338]
ფრიდმანის დოქტრინა, რომელსაც ნიკოლას ფირზლი ედავება, განსაზღვრავს ნეოლიბერალურ ეპოქას,[339] რომელმაც შესაძლოა კომპანიებს უბიძგონ, უგულებელყონ გარემოზე ზრუნვა. ფირზლი დაჟინებით ამბობს, რომ წინდახედულ, სანდომიან, გრძელვადიან პერსპექტივაზე ორიენტირებულ ინვესტორებს არ შეუძლიათ დააიგნორონ ეკოლოგიური, სოციალური და კორპორატიული მმართველობის შედეგები, რაც გამოწვეულია სწორედ იმ კომპანიათა აღმასრულებელი დირექტორების ქმედებებით, რომელთა წილებსაც ისინი ფლობენ. ფირზლის აზრით, ფრიდმანის დიდი ხნის დომინანტური პოზიცია ხდება კულტურულად მიუღებელი და ფინანსურად ძვირი საპენსიო ფონდებისა და ინდუსტრიული ფირმების აღმასრულებელი საბჭოებისთვის ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში“.[339]
პოლიტიკური წინააღმდეგობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ნეოლიბერალიზმმა პოლიტიკური წინააღმდეგობის მრავალი შემთხვევა წარმოშვა:
- ევროპაში სიდუღჭირის საწინააღმდეგოდ მიმართული პარტიების აღზევებასა და 2015 წლის იანვარში რადიკალი-მემარცხენე პარტიის, SYRIZA-ს გამარჯვებას საბერძნეთის საპარლამენტო არჩევნებში მოჰყვა ისეთი განცხადებები როგორიცაა - „ნეოლიბერალიზმის დასასრული“.[340]
- ლათინურ ამერიკაში „ვარდისფერი ტალღა“, რომელმაც ათასწლეულის დასაწყისში მემარცხენე მთავრობები მოიყვანა სათავეში, მემარცხენე მთავრობები მოიყვანა ათასწლეულის დასაწყისში, შეიძლება შეფასდეს ნეოლიბერალური ჰეგემონიის წინააღმდეგ მიმართულ რეაქციად და მოსაზრებად, რომ ვაშინგტონის კონსენსუსის „ალტერნატივა არ არსებობს“.[341]
- ნეოლიბერალური გლობალიზაციის წინააღმდეგ პროტესტის ნიშნად, სამხრეთ კორეელმა ფერმერმა და კორეის მოწინავე ფერმერთა ფედერაციის ყოფილმა პრეზიდენტმა ლი კიუნგ-ჰეიმ მოიკლა თავი გულში თვითდაზიანების მიყენებით 2003 წელს მექსიკაში, კერძოდ, კანკუში, მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის გამართულ შეხვედრაზე.[342] იგი აპროტესტებდა სამხრეთ კორეის მთავრობის გადაწყვეტილებას ფერმერებისთვის სუბსიდიების შემცირების შესახებ.[7]:96
- კრისტენ გოდსის, პენსილვანიის უნივერსიტეტის რუსეთისა და აღმოსალლეთ ევროპის მცოდნეობის პროპესორისა და ეთნოგრაფის, კვლევამ აჩვენა, რომ ნეოლიბერალური კაპიტალიზმისადმი მასშტაბურმა უკმაყოფილებამ გამოიწვია „წითელი ნოსტალგია“ ძირითადად ყოფილი კომუნისტური ბლოკის ქვეყნებში. იგი აღნიშნავს, რომ „პოლიტიკური თავისუფლება, რომელიც დემოკრატიიდან მოდის, შეფუთული იყო ყველაზე ცუდი, დაურეგულირებელი თავისუფალი ბაზრის კაპიტალიზმით, რამაც სრული დესტაბილიზაცია მოახდინა ყოველდღიური ცხოვრების რიტმში და მოიტანა დანაშაული, კორუფცია და ქაოსი, სადაც ადრე პროგნოზის გაკეთება მეტად მოსახერხებელი იყო“,[343] ამ პროცესებმა საბოლოოდ განაპირობა ექსტრემისტული ნაციონალიზმის აღორძინება.[266]
- 2010-იანი წლების ბოლოს, სხვადასხვა საპროტესტო ტალღა, როგორიცაა ყვითელი ჟილეტების მოძრაობა საფრანგეთში და 2019-2020 წლების ჩილეს საპროტესტო გამოსვლები, პირდაპირ ეწინააღმდეგება ნეოლიბერალურ მთავრობებსა და პოლიტიკას, მათ შორის პრივატიზაციასა და მკაცრ ეკონომიკურ პოლიტიკას, რომელთაც ადანაშაულებენ ცხოვრების ხარჯების, დავალიანებებისა და ეკონომიკური უთანასწორობის ზრდაში.[344][345] 2019 წელს, 5 კონტინენტის, მრავალ ქვეყანაში ჩატარდა საპროტესტო გამოსვლები ნეოლიბერალური რეფორმების, პოლიტიკისა და მთავრობების წინააღმდეგ. მათი უმრავლესობა მიმართულია მკაცრი ეკონომიკური პოლიტიკის, პრივატიზაციის და მუშათა კლასების გადასახადების ზრდის წინააღმდეგ.[346]
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- IDENTITIES: How Governed, Who Pays? დაარქივებული 2023-04-04 საიტზე Wayback Machine.
- Neoliberalism and the State დაარქივებული 2016-03-04 საიტზე Wayback Machine.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ See for example: Vincent, Andrew (2009) Modern Political Ideologies. Hoboken, New Jersey: Wiley-Blackwell, გვ. 337. ISBN 978-1405154956.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 (2015) The Routledge Handbook of Poverty in the United States. London: Routledge. ISBN 978-0415673440.
- ↑ Bloom, Peter (2017). The Ethics of Neoliberalism: The Business of Making Capitalism Moral. Routledge, გვ. 3, 16. ISBN 978-1138667242.
- ↑ Goldstein, Natalie (2011). Globalization and Free Trade. Infobase Publishing, გვ. 30. ISBN 978-0-8160-8365-7.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 (2016) The Handbook of Neoliberalism. Routledge, გვ. 2. ISBN 978-1138844001.
- ↑ 6.00 6.01 6.02 6.03 6.04 6.05 6.06 6.07 6.08 6.09 6.10 6.11 6.12 Taylor C. Boas, Jordan Gans-Morse (June 2009). „Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan“. Studies in Comparative International Development. 44 (2): 137–61. doi:10.1007/s12116-009-9040-5.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Campbell Jones, Martin Parker, Rene Ten Bos (2005). For Business Ethics. Routledge. ISBN 0415311357. p. 100:
- "Neoliberalism represents a set of ideas that caught on from the mid to late 1970s, and are famously associated with the economic policies introduced by Margaret Thatcher in the United Kingdom and Ronald Reagan in the United States following their elections in 1979 and 1981. The 'neo' part of neoliberalism indicates that there is something new about it, suggesting that it is an updated version of older ideas about 'liberal economics' which has long argued that markets should be free from intervention by the state. In its simplest version, it reads: markets good, government bad."
- ↑ Gérard Duménil and Dominique Lévy (2004). Capital Resurgent: Roots of the Neoliberal Revolution. Harvard University Press. ISBN 0674011589 Retrieved 3 November 2014.
- ↑ Jonathan Arac in Peter A. Hall and Michèle Lamont in Social Resilience in the Neoliberal Era (2013) pp. xvi–xvii
- The term is generally used by those who oppose it. People do not call themselves neoliberal; instead, they tag their enemies with the term.
- ↑ Collins English Dictionary – Complete and Unabridged HarperCollins Publishers 1991, 1994, 1998, 2000, 2003
- ↑ "Neo-Liberal Ideas". World Health Organization.
- ↑ [5][6][7][8][9][10][11]
- ↑ Smith, Nicola (ed.). „Neoliberalism“. Encyclopædia Britannica. ციტირების თარიღი: March 30, 2019.
- ↑ Boas, Taylor C.; Gans-Morse, Jordan (2009). „Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan“. Studies in Comparative International Development. 44 (2): 137–161. doi:10.1007/s12116-009-9040-5. ISSN 0039-3606.
- ↑ 15.0 15.1 Palley, Thomas I (2004-05-05). „From Keynesianism to Neoliberalism: Shifting Paradigms in Economics“. Foreign Policy in Focus. ციტირების თარიღი: 25 March 2017.
- ↑ Vincent, Andrew (2009) Modern Political Ideologies. Hoboken, New Jersey: Wiley-Blackwell, გვ. 339. ISBN 978-1405154956.
- ↑ 17.0 17.1 Neoliberalism (მე-3 რედ.), Oxford University Press, სექტემბერი 2005, https://oed.com/search?searchType=dictionary&q=Neoliberalism (გამოწერას ან გაერთიანებული სამეფოს საჯარო ბიბლიოთეკის წევრობას საჭიროებს.)
- ↑ Taylor C. Boas, Jordan Gans-Morse (June 2009). „Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan“ (PDF). Studies in Comparative International Development. 44 (2): 137–61. doi:10.1007/s12116-009-9040-5. S2CID 4811996. ციტატა: „Neoliberalism has rapidly become an academic catchphrase. From only a handful of mentions in the 1980s, use of the term has exploded during the past two decades, appearing in nearly 1,000 academic articles annually between 2002 and 2005. Neoliberalism is now a predominant concept in scholarly writing on development and political economy, far outpacing related terms such as monetarism, neoconservatism, the Washington Consensus, and even market reform.“
- ↑ 19.0 19.1 (2016) The Handbook of Neoliberalism. Routledge, გვ. 1. ISBN 978-1138844001. „Neoliberalism is easily one of the most powerful concepts to emerge within the social sciences in the last two decades, and the number of scholars who write about this dynamic and unfolding process of socio-spatial transformation is astonishing.“
- ↑ Noel Castree (2013). A Dictionary of Human Geography. Oxford University Press, გვ. 339. ISBN 9780199599868. „'Neoliberalism' is very much a critics' term: it is virtually never used by those whom the critics describe as neoliberals.“
- ↑ 21.0 21.1 21.2 21.3 21.4 Daniel Stedman Jones (21 July 2014). Masters of the Universe: Hayek, Friedman, and the Birth of Neoliberal Politics. Princeton University Press, გვ. 13. ISBN 978-1-4008-5183-6. „Friedman and Hayek are identified as the original thinkers and Thatcher and Reagan as the archetypal politicians of Western neoliberalism. Neoliberalism here has a pejorative connotation.“
- ↑ Rowden, Rick. (2016-07-06) The IMF Confronts Its N-Word. ციტირების თარიღი: 2016-08-25
- ↑ (2016) The Handbook of Neoliberalism. Routledge, გვ. 1. ISBN 978-1138844001. „Neoliberalism is a slippery concept, meaning different things to different people. Scholars have examined the relationships between neoliberalism and a vast array of conceptual categories.“
- ↑ „Student heaps abuse on professor in 'neoliberalism' row“ (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2017-01-25. ციტატა: „Colin Talbot, a professor at Manchester University, recently wrote it was such a broad term as to be meaningless and few people ever admitted to being neoliberals“
- ↑ Taylor C. Boas, Jordan Gans-Morse (June 2009). „Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan“. Studies in Comparative International Development. 44 (2): 137–61. doi:10.1007/s12116-009-9040-5. ციტატა: „Neoliberalism shares many attributes with "essentially contested" concepts such as democracy, whose multidimensional nature, strong normative connotations, and openness to modification over time tend to generate substantial debate over their meaning and proper application.“
- ↑ 26.0 26.1 26.2 26.3 26.4 26.5 Philip Mirowski, Dieter Plehwe, The road from Mont Pèlerin: the making of the neoliberal thought collective, Harvard University Press, 2009, ISBN 0-674-03318-3
- ↑ (2016) The Handbook of Neoliberalism. Routledge, გვ. 3. ISBN 978-1138844001.
- ↑ Wilson, Julie (2017). Neoliberalism. Routledge, გვ. 6. ISBN 978-1138654631. „In recent decades, neoliberalism has become an important area of study across the humanities and social sciences.“
- ↑ Gide, Charles (1898-01-01). „Has Co-operation Introduced a New Principle into Economics?“. The Economic Journal. 8 (32): 490–511. doi:10.2307/2957091. JSTOR 2957091.
- ↑ Angus Burgin (2012). The Great Persuasion: Reinventing Free Markets since the Depression. Harvard University Press, გვ. 170. ISBN 978-0-674-06743-1.
- ↑ Oliver Marc Hartwich, Neoliberalism: The Genesis of a Political Swearword, Centre for Independent Studies, 2009, ISBN 1-86432-185-7, p. 19
- ↑ Jörg Guido Hülsmann, Against the Neoliberals დაარქივებული 2014-09-14 საიტზე Wayback Machine. , Ludwig von Mises Institute, May 2012
- ↑ Taylor C. Boas, Jordan Gans-Morse (June 2009). „Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan“. Studies in Comparative International Development. 44 (2): 147. doi:10.1007/s12116-009-9040-5.
- ↑ David Brooks, The Vanishing Neoliberal, The New York Times, 2007
- ↑ Robin, Corey. (April 28, 2016) The First Neoliberals. ციტირების თარიღი: April 23, 2017
- ↑ Matt Welch, The Death of Contrarianism. The New Republic returns to its Progressive roots as a cheerleader for state power, Reason Magazine, May 2013
- ↑ Charles Peters, A Neoliberal's Manifesto, The Washington Monthly, May 1983
- ↑ Elizabeth Tandy Shermer, "Review," Journal of Modern History (Dec 2014) 86#4 pp. 884–90
- ↑ Magness, Phillip W. (5 June 2019). „The Fairytale of Hegemonic Neoliberalism“. American Institute for Economic Research. ციტირების თარიღი: 6 July 2019.
- ↑ Fred L. Block and Margaret R. Somers, The Power of Market Fundamentalism: Karl Polanyi's Critique დაარქივებული 2021-04-29 საიტზე Wayback Machine. , (Harvard University Press, 2014), ISBN 0674050711. p. 3.
- ↑ 41.0 41.1 Susan Braedley and Meg Luxton, Neoliberalism and Everyday Life, (McGill-Queen's University Press, 2010), ISBN 0773536922, p. 3
- ↑ Frances Goldin, Debby Smith, Michael Smith (2014). Imagine: Living in a Socialist USA. Harper Perennial. ISBN 0062305573 p. 125
- ↑ 43.0 43.1 43.2 Chomsky, Noam and McChesney, Robert W. (Introduction). Profit over People: Neoliberalism and Global Order. Seven Stories Press, 2011. ISBN 1888363827. [1]
- ↑ Lester Spence, Knocking the Hustle: Against the Neoliberal Term in Black Politics. (Punctum Books, 2016), 3.
- ↑ Mirowski, Philip. The Thirteen Commandments of Neoliberalism. ციტირების თარიღი: 26 March 2018.
- ↑ Hickel, Jason (2018). The Divide: A Brief Guide to Global Inequality and its Solutions. Windmill Books, გვ. 218. ISBN 978-1786090034. „"People commonly think of neoliberalism as an ideology that promotes totally free markets, where the state retreats from the scene and abandons all interventionist policies. But if we step back a bit, it becomes clear that the extension of neoliberalism has entailed powerful new forms of state intervention. The creation of a global 'free market' required not only violent coups and dictatorships backed by Western governments, but also the invention of a totalizing global bureaucracy – the World Bank, the IMF, the WTO and bilateral free-trade agreements – with reams of new laws, backed up by the military power of the United States."“
- ↑ Klein, Naomi (2014). This Changes Everything: Capitalism vs the Climate. Simon & Schuster, გვ. 72–73. ISBN 978-1451697391.
- ↑ Borders, Max (2015-06-26). „Neoliberalism: Making a Boogeyman Out of a Buzzword | Max Borders“ (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2017-01-24.
- ↑ „Global Village or Global Pillage?“. Reason.com (ინგლისური). 2001-07-01. ციტირების თარიღი: 2017-01-24.
- ↑ 50.0 50.1 50.2 50.3 David M Kotz, The Rise and Fall of Neoliberal Capitalism, (Harvard University Press, 2015), ISBN 0674725654
- ↑ 51.0 51.1 51.2 51.3 51.4 51.5 Stedman Jones, Daniel (2012). Masters of the Universe: Hayek, Friedman, and the Birth of Neoliberal Politics. Princeton University Press. ISBN 978-0691151571.
- ↑ 52.0 52.1 52.2 Ostry, Jonathan D.; Loungani, Prakash; Furceri, Davide (2016). „Neoliberalism: Oversold?“ (PDF). IMF Finance & Development. 53 (2).
- ↑ Metcalf, Stephen (August 18, 2017). „Neoliberalism: the idea that swallowed the world“. The Guardian. ციტირების თარიღი: August 22, 2017.
- ↑ van Otten, George. The End of Economic Liberalism. Penn State Department of Geography. ციტირების თარიღი: 6 July 2019.
- ↑ 55.0 55.1 Solow, Robert M. (15 November 2012). „Hayek, Friedman, and the Illusions of Conservative Economics“. The New Republic. ციტირების თარიღი: 14 August 2019.
- ↑ Burgin, Angus (2012). The Great Persuasion: Reinventing Free Markets since the Depression. Harvard University Press, გვ. 58–62. ISBN 978-0-674-06743-1.
- ↑ 57.0 57.1 57.2 57.3 57.4 Oliver Marc Hartwich, Neoliberalism: The Genesis of a Political Swearword, Centre for Independent Studies, 2009, ISBN 1-86432-185-7
- ↑ Burgin, Angus (2012). The Great Persuasion: Reinventing Free Markets since the Depression. Harvard University Press, გვ. 56. ISBN 978-0-674-06743-1.
- ↑ თარგი:Closed access Jackson, Ben (2010-01-29). „At the Origins of Neo-Liberalism: The Free Economy and the Strong State, 1930–1947“. The Historical Journal. 53 (1): 129–51. doi:10.1017/s0018246x09990392. ISSN 0018-246X.
- ↑ George H. Nash, The Conservative Intellectual Movement in America Since 1945, Intercollegiate Studies Institute, 1976, ISBN 978-1-882926-12-1, pp. 26–27
- ↑ Statement of Aims (8 April 1947). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 ოქტომბერი 2021. ციტირების თარიღი: 16 July 2019.
- ↑ „The birth of neoliberalism“. The Economist. 13 October 2012. ციტირების თარიღი: 25 July 2019.
- ↑ 63.00 63.01 63.02 63.03 63.04 63.05 63.06 63.07 63.08 63.09 63.10 63.11 63.12 63.13 63.14 63.15 63.16 Harvey, David (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-928326-2.
- ↑ Friedman, Milton (17 February 1951). „Neo-Liberalism and Its Prospects“. Farmand. ციტირების თარიღი: 25 July 2019.
- ↑ Oliver Marc Hartwich, Neoliberalism: The Genesis of a Political Swearword, Centre for Independent Studies, 2009, ISBN 1-86432-185-7, p. 22.
- ↑ Ludwig Erhard, "Franz Oppenheimer, dem Lehrer und Freund", In: Ludwig Erhard, Gedanken aus fünf Jahrzehnten, Reden und Schriften, hrsg. v. Karl Hohmann, Düsseldorf u. a. 1988, S. 861, Rede zu Oppenheimers 100. Geburtstag, gehalten in der Freien Universität Berlin (1964). ISBN 9783430125390.
- ↑ Werner Abelshauser, Deutsche Wirtschaftsgeschichte seit 1945, C.H. Beck, 2011, ISBN 978-3-406-510946, Seite 192
- ↑ Josef Drexl, Die wirtschaftliche Selbstbestimmung des Verbrauchers, J.C.B. Mohr, 1998, ISBN 3-16-146938-0, Abschnitt: Freiheitssicherung auch gegen den Sozialstaat, p. 144.
- ↑ Ralf Ptak, Vom Ordoliberalismus zur Sozialen Marktwirtschaft: Stationen des Neoliberalismus in Deutschland, 2004, pp. 18–19
- ↑ Guido Jorg Hulsmann, Mises: The Last Knight of Liberalism, ISBN 978-1933550183, pp. 1007–08
- ↑ Peter Kingstone, The Rise and Fall (and Rise Again?) of Neoliberalism in Latin America (Sage Publications Ltd, 2018).
- ↑ Gerardo Otero, "The neoliberal food regime in Latin America: state, agribusiness transnational corporations and biotechnology." Canadian Journal of Development Studies/Revue canadienne d'études du développement 33.3 (2012): 282-294 .
- ↑ Ben Ross Schneider, "The material bases of technocracy: Investor confidence and neoliberalism in Latin America." in The politics of expertise in Latin America edited by Miguel A. Centeno, and Patricio Silva, (Palgrave Macmillan, 1998) pp. 77-95. Online დაარქივებული 2019-11-02 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ "CHILE: The Bloody End of a Marxist Dream" დაარქივებული 2008-09-25 საიტზე Wayback Machine. , Time Magazine, Quote: "....Allende's downfall had implications that reached far beyond the borders of Chile. His had been the first democratically elected Marxist government in Latin America..."
- ↑ „Pinochet's rule: Repression and economic success“. BBC News. 2001-01-07. ციტირების თარიღი: 2010-05-12.
- ↑ (in Spanish) La transformación económica de chilena entre 1973–2003. Memoria Chilena.
- ↑ Peter Kornbluh. Chile and the United States: Declassified Documents Relating to the Military Coup, September 11, 1973.
- ↑ "Controversial legacy of former Chilean dictator Augusto Pinochet ...Gen. Augusto Pinochet, who overthrew Chile's democratically elected Communist government in a 1973 coup ..." დაარქივებული 16 May 2008 საიტზე Wayback Machine. , The Christian Science Monitor, 11 December 2006
- ↑ Genaro Arriagada Herrera (1988). Pinochet: The Politics of Power. Allen & Unwin, გვ. 36. ISBN 978-0-04-497061-3.
- ↑ 80.0 80.1 Drake, Paul W.; Johnson, John J.; Caviedes, César N.; Carmagnani, Marcello A.. The military dictatorship, from 1973. ციტირების თარიღი: 11 July 2019.
- ↑ „Explainer: Chile's 'Chicago Boys,' a model for Brazil now?“. Reuters. 4 January 2019. ციტირების თარიღი: 6 July 2019.
- ↑ Anil Hira, Ideas and Economic Policy in Latin America, Praeger Publishers, 1998, ISBN 0-275-96269-5, p. 81
- ↑ Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores. 2002. Gabriel Salazar and Julio Pinto. pp. 49–62.
- ↑ 84.0 84.1 Konrad Adenauer Foundation, Helmut Wittelsbürger, Albrecht von Hoff, Chile's Way to the Social Market Economy
- ↑ 85.0 85.1 K. Remmer (1979). „Public Policy and Regime Consolidation: The First Five Years of the Chilean Junta“. Journal of the Developing Areas: 441–461.
- ↑ 86.0 86.1 86.2 86.3 Inflation, GDP deflator (annual %). ციტირების თარიღი: 8 July 2019.
- ↑ GDP Growth (annual %). ციტირების თარიღი: 7 July 2019
- ↑ 88.0 88.1 Peter Winn (ed), Victims of the Chilean Miracle: Workers and Neoliberalism in the Pinochet Era, 1973–2002 დაარქივებული 2021-08-13 საიტზე Wayback Machine. , (Duke University Press, 2004), ISBN 082233321X
- ↑ Pamela Constable and Arturo Valenzuela, A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet, (W. W. Norton & Company, 1993), ISBN 0393309851, p. 219
- ↑ 90.0 90.1 Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores. 2002. Gabriel Salazar and Julio Pinto. pp. 49–-62.
- ↑ „The Political Economy of Unilateral Trade Liberalization“ (PDF). UCLA. 1990. ციტირების თარიღი: 2010-12-06.
- ↑ Friedman, Milton; Friedman, Rose D. (1998) Two Lucky People. University of Chicago Press. ISBN 9780226264158. ციტირების თარიღი: 2011-04-08. „sergio de castro.“
- ↑ Unemployment Rate: Aged 15 and Over: All Persons for Chile. Organization for Economic Co-operation and Development. ციტირების თარიღი: 8 July 2019.
- ↑ 94.0 94.1 Packenham, Robert A.; Ratliff, William (30 January 2007). „What Pinochet Did for Chile“. Hoover Institution. ციტირების თარიღი: 7 July 2019.
- ↑ Klein, Naomi (2008). The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism. Picador. ISBN 0312427999 p. 105
- ↑ PBS Interview with Alejandro Foxley conducted March 26, 2001 for The Commanding Heights: The Battle for the World Economy. Retrieved December 4, 2014.
- ↑ 97.0 97.1 Friedrich Hayek, The Road to Serfdom, University of Chicago Press; 50th Anniversary edition (1944), ISBN 0-226-32061-8 p. 95
- ↑ Javier Martínez, Alvaro Díaz, The United Nations Research Institute for Social Development, 1996, ISBN 0-8157-5478-7, pp. 3, 4
- ↑ 99.0 99.1 99.2 Aninat, Eduardo (March 2000). „Chile in the 1990s: Embracing Development Opportunities“. Finance & Development. 37 (1). ციტირების თარიღი: 11 July 2019.
- ↑ Dominguez, Jorge (2003) Constructing democratic governance in Latin America. JHU Press. ISBN 1421409798.
- ↑ GDP growth (annual %). ციტირების თარიღი: 11 July 2019.
- ↑ 2019. Index of Economic Freedom. The Heritage Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 ივლისი 2018. ციტირების თარიღი: 8 July 2019.
- ↑ 103.0 103.1 Buc, Hernán Büchi (18 September 2006). „How Chile Successfully Transformed Its Economy“. The Heritage Foundation. ციტირების თარიღი: 8 July 2019.
- ↑ 104.0 104.1 104.2 Edwards, Sebastian. Chile's insurgency and the end of neoliberalism. Center for Economic and Policy Research (30 November 2019).
- ↑ Becker, Gary S. (1997). Robinson, Peter (ed.). „What Latin America Owes to the "Chicago Boys"“. Hoover Digest (4). ISSN 1088-5161. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 July 2010. ციტირების თარიღი: 3 October 2010.
- ↑ World Bank. (April 2010). Washington, DC: World Bank. Statistics retrieved 1 October 2010 from World Development Indicators database.
- ↑ French-Davis, Ricardo. Economic Reforms in Chile: From Dictatorship to Democracy. Ann Arbor, MI: U Michigan P, გვ. 188.
- ↑ GINI index (World Bank estimate) - Chile. The World Bank.
- ↑ Income inequality. Organisation for Economic Co-operation and Development. ციტირების თარიღი: 2020-01-22
- ↑ OECD Better Life Index. Organisation for Economic Co-operation and Development.
- ↑ 111.0 111.1 Ricardo Ffrench-Davis, Economic Reforms in Chile: From Dictatorship to Democracy, University of Michigan Press, 2002, ISBN 978-0472112326, p. 193
- ↑ 112.0 112.1 Sen, Amartya (1991). Hunger and Public Action. Oxford University Press. ISBN 9780198283652.
- ↑ თარგი:CIA World Factbook link
- ↑ Silvia Borzutzky, "From Chicago to Santiago: Neoliberalism and social security privatization in Chile." Governance 18.4 (2005): 655-674. Online
- ↑ https://www.bbc.com/news/world-latin-america-54687090
- ↑ Carranza, Mario E. (2005). „Poster Child or Victim of Imperialist Globalization? Explaining Argentina's December 2001 Political Crisis and Economic Collapse“. Latin American Perspectives. 32 (6): 65–89. doi:10.1177/0094582X05281114. JSTOR 30040267. S2CID 144975029.
- ↑ Malamud, Andrés (2015). „Social Revolution or Political Takeover? The Argentine Collapse of 2001 Reassessed“. Latin American Perspectives. 42: 10. doi:10.1177/0094582X13492710. S2CID 153480464.
- ↑ 118.0 118.1 118.2 Musacchio, Aldo (May 2012). „Mexico's Financial Crisis of 1994-1995“. Harvard Business School Working Paper. No. 12–101 – წარმოდგენილია Digital Access to Scholarship at Harvard-ის მიერ.
- ↑ 119.0 119.1 119.2 119.3 119.4 119.5 119.6 Laurell, Asa Cristina (2015). „Three Decades of Neoliberalism in Mexico: The Destruction of Society“. International Journal of Health Services. 45 (2): 246–264. doi:10.1177/0020731414568507 – წარმოდგენილია SAGE-ის მიერ.
- ↑ Godelmann, Iker Reyes (July 30, 2014). „The Zapatista Movement: The Fight for Indigenous Rights in Mexico“. Australian Institute for International Affairs.
- ↑ Bensabat Kleinberg, Remonda (1999). „Strategic Alliances: State‐Business Relations in Mexico Under Neo‐Liberalism and Crisis“. Bulletin of Latin American Research. 18 (1): 71–87. doi:10.1111/j.1470-9856.1999.tb00188.x.
- ↑ 122.0 122.1 Sachs, Jeffrey (November 1996). „The Mexican peso crisis: Sudden death or death foretold?“. Journal of International Economics. Volume 41, Issues 3–4: 265–283 – წარმოდგენილია Science Direct-ის მიერ.
- ↑ Edmund Amann, and Werner Baer, "Neoliberalism and its consequences in Brazil." Journal of Latin American Studies 34.4 (2002): 945-959. Online
- ↑ Saad-Filho, Alfredo (2013). „Mass protests under 'left neoliberalism': Brazil, June-July 2013“. Critical Sociology. 39 (5): 657–669. doi:10.1177/0896920513501906. S2CID 144667014.
- ↑ 125.0 125.1 Manfred B. Steger and Dr. Ravi K. Roy. Neoliberalism: A Very Short Introduction. Oxford University Press, 2010. ISBN 019956051X. [2]
- ↑ 126.0 126.1 (2016) The Handbook of Neoliberalism. Routledge, გვ. 144. ISBN 978-1138844001. „"The Reagan and Thatcher administrations eventually came to power on platforms that promised to enhance individual freedoms by liberating capitalism from the 'shackles' of the state - reducing taxes on the rich, cutting state spending, privatizing utilities, deregulating financial markets, and curbing the power of unions. After Reagan and Thatcher, these policies were carried forward by putatively progressive administrations such as Clinton's in the USA and Blair's in Britain, thus sealing the new economic consensus across party lines."“
- ↑ Sakho, Antoine. (2013) Blair's New Labour and the power of the neoliberal consensus. ციტატა: „New Labour, even though it came to power on the basis of a more welfarist and expansionary state than the Conservatives, was constrained in terms of policy-making by the pre-existing neoliberal consensus, which had shifted the ground of the political debate and established many of its prescriptions (such as liberalization or independence of the central bank) as irremediable and scientific truths which even New Labour had to accept. In that respect, Blair's "Third Way" was an attempt to improve social welfare, while remaining in the neoliberal framework“ ციტირების თარიღი: December 18, 2019
- ↑ Gray, John (2004). „Blair's Project in Retrospect“. International Affairs. 80 (1): 39–48. doi:10.1111/j.1468-2346.2004.00364.x. JSTOR 3569292.
- ↑ (2016) The Handbook of Neoliberalism. Routledge, გვ. 374. ISBN 978-1138844001.
- ↑ "Coming Out as Neoliberals" The Adam Smith Institute, October 11, 2016.
- ↑ Denzau, Arthur T., and Ravi K. Roy, Fiscal Policy Convergence from Reagan to Blair: The Left Veers Right (Routledge, 2003). p xvi. ISBN 978-0415324137
- ↑ Daniel Stedman Jones. "The Neoliberal Origins of the Third Way: How Chicago, Virginia and Bloomington Shaped Clinton and Blair." in Damien Cahill et al. eds. The SAGE Handbook of Neoliberalism (2018): 167+ http://dx.doi.org/10.4135/9781526416001.n14
- ↑ themetropoleblog. (2019-06-05) Neoliberalism: Kim Phillips-Fein and Tracy Neumann Unpack the Knotty Realities and History of the Ubiquitous Term en. ციტირების თარიღი: 2020-09-04
- ↑ Diamond, Andrew (2017). Chicago on the Make (en). University of California Press.
- ↑ Remaking the Rust Belt | Tracy Neumann. ციტირების თარიღი: 2020-09-04
- ↑ 136.0 136.1 136.2 Harvey, David; Risager, Bjarke Skærlund (23 July 2016). „Neoliberalism Is a Political Project“. Jacobin. ციტირების თარიღი: 6 July 2019.
- ↑ Kevin Doogan (2009). New Capitalism. Polity. ISBN 0745633250 p. 34.
- ↑ Powell, Lewis F. Jr.. (August 23, 1971) Attack of American Free Enterprise System. დაარქივებულია ორიგინალიდან — January 4, 2012. ციტირების თარიღი: March 1, 2016.
- ↑ Stoller, Matt. (Oct 24, 2016) How Democrats Killed Their Populist Soul.
- ↑ Anderson, William L.. (25 October 2000) Rethinking Carter.
- ↑ Leonard, Andrew. (4 June 2009) No, Jimmy Carter did it.
- ↑ Firey, Thomas A.. (February 20, 2011) A salute to Carter, deregulation's hero. დაარქივებულია ორიგინალიდან — იანვარი 14, 2017. ციტირების თარიღი: ნოემბერი 16, 2020.
- ↑ 143.0 143.1 Nikolaos Karagiannis, Zagros Madjd-Sadjadi, Swapan Sen (eds). The US Economy and Neoliberalism: Alternative Strategies and Policies. Routledge, 2013. ISBN 1138904910. p. 58
- ↑ Darrell M. West (1987). Congress and Economic Policy Making, გვ. 71. ISBN 978-0822974352.
- ↑ Food Stamps. Democracy Now! (1997-08-25). Retrieved on 2013-08-16.
- ↑ Alan S. Blinder, Alan Blinder: Five Years Later, Financial Lessons Not Learned, Wall Street Journal, September 10, 2013 (Blinder summarizing causes of the "Great Recession": "Disgracefully bad mortgages created a problem. But wild and woolly customized derivatives—totally unregulated due to the odious Commodity Futures Modernization Act of 2000—blew the problem up into a catastrophe. Derivatives based on mortgages were a principal source of the reckless leverage that backfired so badly during the crisis, imposing huge losses on investors and many financial firms.")
- ↑ Chait, Jonathan. (July 16, 2017) How 'Neoliberalism' Became the Left's Favorite Insult of Liberals. New York. ციტირების თარიღი: January 18, 2018.
- ↑ Fraser, Nancy. (February 28, 2017) Against Progressive Neoliberalism, A New Progressive Populism. ციტირების თარიღი: June 13, 2019
- ↑ Scheidel, Walter (2017). The Great Leveler: Violence and the History of Inequality from the Stone Age to the Twenty-First Century. Princeton University Press, გვ. 416. ISBN 978-0691165028. „In the United States, both of the dominant parties have shifted toward free-market capitalism. Even though analysis of roll call votes show that since the 1970s, Republicans have drifted farther to the right than Democrats have moved to the left, the latter were instrumental in implementing financial deregulation in the 1990s and focused increasingly on cultural issues such as gender, race, and sexual identity rather than traditional social welfare policies.“
- ↑ Neoliberal Cities en-US. ციტირების თარიღი: 2020-09-04
- ↑ Wade, Robert H. (2018). „The developmental state: dead or alive?“. Development and Change. 49 (2): 518–546. doi:10.1111/dech.12381.
- ↑ Niv Horesh and Kean Fan Lim, "China: an East Asian alternative to neoliberalism?." Pacific Review 30.4 (2017): 425-442. Online
- ↑ Zhou, Yu; Lin, George CS; Zhang, Jun (2019). „Urban China through the lens of neoliberalism: Is a conceptual twist enough?“. Urban Studies. 56 (1): 33–43. doi:10.1177/0042098018775367. S2CID 158354394.
- ↑ Tang, Gary; Hau-yin Yuen, Raymond (2016). „Hong Kong as the 'neoliberal exception'of China: Transformation of Hong Kong citizenship before and after the transfer of sovereignty“. Journal of Chinese Political Science. 21 (4): 469–484. doi:10.1007/s11366-016-9438-7. S2CID 157215962.
- ↑ Tsai, Ming-Chang (2001). „Dependency, the state and class in the neoliberal transition of Taiwan“. Third World Quarterly. 22 (3): 359–379. doi:10.1080/01436590120061651. S2CID 154037027.
- ↑ Tsukamoto, Takashi (2012). „Neoliberalization of the developmental state: Tokyo's bottom‐up politics and state rescaling in Japan“. International Journal of Urban and Regional Research. 36 (1): 71–89. doi:10.1111/j.1468-2427.2011.01057.x.
- ↑ Miyake, Yoshitaka (2016). „Neoliberal Agricultural Policies and Farmers' Political Power in Japan“. Yearbook of the Association of Pacific Coast Geographers. 78 (1): 216–239. doi:10.1353/pcg.2016.0012. S2CID 157682364.
- ↑ David Hundt, "Neoliberalism, the developmental state and civil society in Korea." Asian Studies Review 39.3 (2015): 466-482. Online
- ↑ Rej, Abhijnan (2017). „Beyond India's Quest for a Neoliberal Order“. The Washington Quarterly. 40 (2): 145–161. doi:10.1080/0163660X.2017.1328930. S2CID 157335443.
- ↑ N.S. Sisodia, “Economic Modernisation and the Growing Influence of Neoliberalism on India's Strategic Thought,” in Indian Grand Strategy: History, Theory, Cases, ed. Kanti Bajpai, Saira Basit and V. Krishnappa (Routledge: New Delhi, 2014) pp 176-199.
- ↑ Pusey, M., 2003. Economic rationalism in Canberra: A nation-building state changes its mind. Cambridge University Press.
- ↑ Cameron Clyde R How the Federal Parliamentary Labor Party Lost Its Way დაარქივებული 2012-08-03 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links
- ↑ 163.0 163.1 „Australia's economy is still booming, but politics is a cause for concern“. The Economist. 25 October 2018. ციტირების თარიღი: 12 July 2019.
- ↑ Neilson L and Harris B Chronology of superannuation and retirement income in Australia დაარქივებული 2011-09-09 საიტზე Wayback Machine. Parliamentary Library, Canberra, July 2008
- ↑ Marginson S Tertiary Education: A revolution to what end? Online Opinion, 5 April 2005
- ↑ Government Delivers on Promise to Phase Out Full Fee Degrees (2008-10-29). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-04-21. ციტირების თარიღი: 2020-11-16.
- ↑ „Diversity helped Australia weather the resources bust“. The Economist. 25 October 2018. ციტირების თარიღი: 5 July 2019. ციტატა: „Building work had reached a nadir in the first quarter of 2012, when construction firms completed projects worth A$20bn. In the last quarter of 2017, that reached A$29bn. Foreigners accounted for a good share of their custom: the Foreign Investment Review Board approved A$72bn-worth of residential-property purchases in 2016, up from A$20bn in 2011. At its peak, foreign buying accounted for a quarter of residential-property sales in the two big cities.“
- ↑ Lange, David (2005). My Life. Viking, გვ. 143. ISBN 978-0-670-04556-3.
- ↑ Fiske, Edward B.; Ladd, Helen F. (2000) When Schools Compete: A Cautionary Tale. Washington, D.C.: Brookings Institution Press, გვ. 27. ISBN 978-0-8157-2835-1.
- ↑ „David Lange, in his own words“. The New Zealand Herald. 15 August 2005.
- ↑ Russell, Marcia (1996). Revolution: New Zealand from Fortress to Free Market. Hodder Moa Beckett, გვ. 75. ISBN 978-1869584283.
- ↑ 172.0 172.1 Russell, Marcia (1996). Revolution: New Zealand from Fortress to Free Market. Hodder Moa Becket, გვ. 80. ISBN 978-1869584283.
- ↑ Singleton, John. (20 June 2012) Reserve Bank – Reserve Bank, 1936 to 1984.
- ↑ Bell, Judith (2006). I See Red. Wellington: Awa Press, გვ. 22–56.
- ↑ Ayubi, Nazih N. (1995). Over-stating the Arab state : politics and society in the Middle East. London: I.B. Tauris, გვ. 329–395. ISBN 9781441681966. OCLC 703424952.
- ↑ Laura., Guazzone (2009). The Arab State and Neo-liberal Globalization : the Restructuring of State Power in the Middle East.. New York: Garnet Publishing (UK) Ltd. ISBN 9780863725104. OCLC 887506789.
- ↑ Waterbury, John (1983). The Egypt of Nasser and Sadat: the political economy of two regimes. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 9781400857357. OCLC 889252154.
- ↑ Sulaymān, Samīr; Daniel, Peter (2011) The autumn of dictatorship: fiscal crisis and political change in Egypt under Mubarak. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 9780804777735. OCLC 891400543.
- ↑ Foreign Staff of the Telegraph (20 June 2011). „Tunisia's Ben Ali: Soldier who turned into dictator“. The Telegraph. ციტირების თარიღი: 5 July 2019.
- ↑ Murphy, Emma (1999). Economic and political change in Tunisia: from Bourguiba to Ben Ali. New York, N.Y.: St. Martin's Press in association with University of Durham. ISBN 978-0312221423. OCLC 40125756.
- ↑ Tsourapas, Gerasimos (2013). „The Other Side of a Neoliberal Miracle: Economic Reform and Political De-Liberalization in Ben Ali's Tunisia“. Mediterranean Politics. 18 (1): 23–41. doi:10.1080/13629395.2012.761475. S2CID 154822868.
- ↑ Hanieh, Adam (2011). Capitalism and class in the Gulf Arab states, 1st, New York: Palgrave Macmillan. ISBN 9780230119604. OCLC 743800844.
- ↑ Williamson, John (April 1990) Latin American Adjustment: How Much Has Happened?. Peterson Institute for International Economics, გვ. Chapter 2. ISBN 978-0881321258. ციტირების თარიღი: 25 July 2019.
- ↑ Williamson, John. A Guide To John Williamson's Writing. Peterson Institute for International Economics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 5, 2015. ციტირების თარიღი: April 24, 2015.
- ↑ Jacotine, Keshia. (2017-06-22) The split in neoliberalism on Brexit and the EU. ციტირების თარიღი: 2018-06-18
- ↑ Milward, Alan S. (2000). The European rescue of the nation-state. London, New York: Routledge. ISBN 9780203982150. OCLC 70767937. თარგი:Page needed
- ↑ Warlouzet, Laurent (2017). Governing Europe in a globalizing world : neoliberalism and its alternatives following the 1973 oil crisis. London, New York: Routledge, Taylor & Francis Group. ISBN 9781138729421. OCLC 993980643. თარგი:Page needed
- ↑ Carl Menger, Principles of Economics, online at https://www.mises.org/etexts/menger/principles.asp დაარქივებული 2014-09-14 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ Methodological Individualism. ციტირების თარიღი: 2 May 2016.
- ↑ Ludwig von Mises. Human Action, p. 11, "r. Purposeful Action and Animal Reaction". Referenced 2011-11-23.
- ↑ Birch, Kean (2017). A Research Agenda for Neoliberalism. Elgar Research Agendas, გვ. 13–24. ISBN 9781786433589.
- ↑ Mark Skouzen. Vienna and Chicago: Friends or Foes? A Tale of Two Schools of Free-Market Economics, (Capital Press, 2005) ISBN 0895260298
- ↑ Austrian school of economics.
- ↑ Fred, Foldvary. (12 April 2015) Austrian Economics Explained.
- ↑ Foucault, Michel (1978) The Birth of Biopolitics: Lectures at the Collège de France, 1978-79. Palgrave Macmillan, გვ. 79. ISBN 978-1-4039-8654-2. „What is the nature of today's liberal, or, as one says, neo-liberal program? You know that it is identified in two main forms...a series of persons, theories, and books pass between these two forms of neo-liberalism, the main ones referring to the Austrian school broadly speaking, to Austrian neo-marginalism, at any rate, to those who came from there; like von Mises, Hayek, and so on.“
- ↑ Stedman Jones, Daniel (2012) Masters of the Universe: Hayek, Friedman, and the Birth of Neoliberal Politics. Princeton University Press, გვ. 3. ISBN 978-0-691-16101-3.
- ↑ Van Lerven, Frank; Welsh, Margaret (7 September 2018). „How Markets Became Masters: The Neoliberal Roots of Deregulation“. New Economics Foundation.
- ↑ Mullan, Phil (22 March 2019). „The truth about neoliberalism“. Spiked.
- ↑ Joseph A. Schumpeter, History of economic analysis, Oxford University Press 1996, ISBN 978-0195105599.
- ↑ Birner, Jack; van Zijp, Rudy (1994) Hayek, Co-ordination and Evolution: His Legacy in Philosophy, Politics, Economics and the History of Ideas. London, New York: Routledge, გვ. 94. ISBN 978-0-415-09397-2.
- ↑ Greenspan, Alan. "Hearings before the U.S. House of Representatives' Committee on Financial Services." U.S. House of Representatives' Committee on Financial Services. Washington D.C.. 25 July 2000.
- ↑ 202.0 202.1 Emmet, Ross (2010). The Elgar Companion to the Chicago School of Economics. Edward Elgar Publishing Ltd., გვ. 133. ISBN 978-1840648744.
- ↑ Mirowski, Philip (2009). The Road from Mont Pelerin: The Making of the Neoliberal Thought Collective. Harvard University Press, გვ. 37. ISBN 978-0674033184.
- ↑ Mark Skousen. Vienna and Chicago: Friends or Foes? A Tale of Two Schools of Free-Market Economics, (Capital Press, 2005) ISBN 0895260298
- ↑ Biglaiser, Glen (January 2002). „The Internationalization of Chicago's Economics in Latin America“. Economic Development and Cultural Change. 50 (2): 269–86. doi:10.1086/322875. JSTOR 322875.
- ↑ Serra, Narcís; Spiegal, Shari; Stiglitz, Joseph E. (2008) The Washington Consensus Reconsidered: Towards a New Global Governance. Oxford: Oxford University Press, გვ. 3–30. ISBN 978-0199534098.
- ↑ Birdsall, Nancy; Fukuyama, Francis (April 2011). „The Post-Washington Consensus“. Foreign Affairs. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 July 2020. ციტირების თარიღი: 23 July 2020.
- ↑ Hurt, Stephen R.. Washington Consensus. ციტირების თარიღი: 8 July 2019.
- ↑ Burgin, Angus (2012). The Great Persuasion: Reinventing Free Markets since the Depression. Harvard University Press, გვ. 117. ISBN 978-0-674-06743-1.
- ↑ Milton Friedman. Capitalism and freedom. (2002). The University of Chicago. ISBN 0-226-26421-1 pp. 8–21
- ↑ 211.0 211.1 Worstall, Tim (1 March 2012). „So What is this Neoliberal Globalisation Free Trade Thing About Anyway?“. Forbes.
- ↑ Smith, Nicola. Neoliberalism.
- ↑ Gertz, Geoffrey; Kharas, Homi (April 2019) Beyond neoliberalism: Insights from emerging markets. The Brookings Institute.
- ↑ Dieter, Plehwe. Neoliberalism. Universität Bielefeld (2012).
- ↑ Cooper, Ryan (8 January 2018). „The decline and fall of neoliberalism in the Democratic Party“. The Week. ციტატა: „[Neoliberalism's] fundamental economic bedrock is...deregulation, tax and spending cuts, union busting, and free trade.“
- ↑ Rodrik, Dani (14 November 2017). „The fatal flaw of neoliberalism: it's bad economics“. The Guardian.
- ↑ 217.0 217.1 Moe-Lobeda, Cynthia; Spencer, Daniel (2009). „Free Trade Agreements and the Neo-Liberal Economic Paradigm: Economic, Ecological, and Moral Consequences“. Political Theology. 10 (4): 685–716. doi:10.1558/poth.v10i4.685. S2CID 154933948. ციტატა: „The premise undergirding FTAs is that trade liberalization within the neo-liberal global economy produces economic growth and development among all parties, and reduces poverty in poor nations.“
- ↑ DeLong, Brad. (26 May 2017) The Benefits of Free Trade: Time to Fly My Neoliberal Freak Flag High!: Hoisted from March 2016.
- ↑ Mishra, Pankaj (7 February 2018). „The Rise of China and the Fall of the Fall of the 'Free Trade' Myth“. New York Times Magazine. ციტატა: „Free markets, the thinking went, not only generated wealth for all nations but also maximized consumer choice, reduced prices and optimized the use of scarce resources.“
- ↑ Friedman, Milton; Friedman, Rose D.. The Case for Free Trade (30 October 1997). ციტატა: „Few measures that we could take would do more to promote the cause of freedom at home and abroad than complete free trade.“
- ↑ North, Gary. (9 July 2012) Free Trade: The Litmus Test of Economics. ციტატა: „Free trade means free choice.“
- ↑ „The Economist Explains: Why is free trade good?“. The Economist. 14 March 2018.
- ↑ Friedman, Milton; Friedman, Rose D.. The Case for Free Trade (30 October 1997). ციტატა: „'Protection' really means exploiting the consumer.“
- ↑ Partington, Richard (13 August 2018). „Is free trade always the answer?“. The Guardian. ციტატა: „Economists mostly agree higher tariffs are counterproductive. While they can protect jobs, they also tend to raise the price of goods for consumers and stifle innovation that could benefit the economy.“
- ↑ 225.0 225.1 Friedman, Milton (1962). Capitalism and Freedom. Chicago: The University of Chicago Press, გვ. 39. ISBN 0-226-26401-7. „Tariffs and other restrictions on international trade...give individuals an incentive to misuse and misdirect resources, and distort the investment of new savings.“
- ↑ Partington, Richard (13 August 2018). „Is free trade always the answer?“. The Guardian. ციტატა: „Economists argue international competition stimulates greater innovation and productivity, while warning protectionism can hinder progress.“
- ↑ Lincicome, Scott. (2 May 2019) The Case for Free Trade. ციტატა: „Protectionism invisibly propped up certain industries and workers at most Americans’ expense and generated the aforementioned economic and geopolitical problems.“
- ↑ McCallum, Bennett T.. Monetarism. ციტირების თარიღი: 8 July 2019.
- ↑ Hutchinson, Martin (4 November 2008). „To Treat the Fed as Volcker Did“. The New York Times. ციტირების თარიღი: 8 July 2019.
- ↑ The Editors of Encyclopaedia Britannica. Paul Volcker. ციტირების თარიღი: 8 July 2019.
- ↑ Bittman, Mark (December 13, 2014). „Is It Bad Enough Yet?“. The New York Times. ციტირების თარიღი: August 12, 2020.
- ↑ Laurie, Timothy; Grealy, Liam (2017), "Higher Degree Research By Numbers: Beyond the Critiques of Neo-liberalism", Higher Education Research & Development 36 (3): 458–71, , https://www.academia.edu/31833744
- ↑ Plehwe, Dieter; Walpen, Bernhard; Neunhöffer, Gisela (2006) „Introduction: Reconsidering neoliberal hegemony“, Neoliberal hegemony : a global critique. London & New York: Routledge. ISBN 9780203099506. OCLC 646744326.
- ↑ Martin, Will. (August 19, 2016) Nobel Prize-winning economist Stiglitz tells us why 'neoliberalism is dead'. ციტირების თარიღი: February 8, 2017
- ↑ Couldry, Nick (2010). Why Voice Matters: Culture And Politics After Neoliberalism. SAGE Publications Ltd, გვ. 38. ISBN 978-1848606623.
- ↑ Hudson, Michael. (18 June 2016) Neoliberalism Will Soon Force Americans to Leave the United States.
- ↑ Chang, Ha-Joon (2008). Bad Samaritans: The Myth of Free Trade and the Secret History of Capitalism. New York: Random House, გვ. 229. ISBN 978-1596915985.
- ↑ Pollin, Robert (2003). Contours of Descent: U.S. Economic Fractures and the Landscape of Global Austerity. New York: Verso. ISBN 978-1-84467-534-0.
- ↑ Matthaei, Julie (8 March 2015). „The time for a new economics is at hand“. Al Jazeera. ციტირების თარიღი: 9 March 2015.
- ↑ 240.0 240.1 Wolff, Richard D. (2012). Democracy at Work: A Cure for Capitalism. Haymarket Books. ISBN 1608462471. p. 37.
- ↑ Žižek, Slavoj (2018). The Courage of Hopelessness: A Year of Acting Dangerously. Melville House, გვ. 59. ISBN 978-1612190037.
- ↑ Goodbye, American neoliberalism. A new era is here. The Guardian. 17 November 2016.
- ↑ Dines, Gail. From the Personal is Political to the Personal is Personal: Neoliberalism and the Defanging of Feminism. YouTube. ციტირების თარიღი: August 5, 2013.
- ↑ It was the Democrats' embrace of neoliberalism that won it for Trump. Naomi Klein for The Guardian. 9 November 2016.
- ↑ Pope Francis Laments Failures Of Market Capitalism In Blueprint For Post-COVID World en. ციტირების თარიღი: 2020-10-05
- ↑ George Monbiot (15 April 2016). Neoliberalism – the ideology at the root of all our problems. The Guardian. Retrieved 16 April 2016.
- ↑ Paul Verhaeghe (29 September 2014). Neoliberalism has brought out the worst in us. The Guardian. Retrieved 6 October 2014.
- ↑ VIDEO: Chris Hedges on the Big Lie of Neoliberalism and the Very Real Threat of a President Trump. Truthdig. September 14, 2015.
- ↑ Scruton, Roger (10 September 2014). „Why it's so much harder to think like a Conservative“. The Guardian.
- ↑ Pradella, Lucia; Marois, Thomas (2015) Polarising Development: Alternatives to Neoliberalism and the Crisis. United Kingdom: Pluto Press, გვ. 1–11. ISBN 978-0745334691.
- ↑ Fahnbulleh, Miatta (10 December 2019). „The Neoliberal Collapse: Markets Are Not The Answer“. Foreign Affairs.
- ↑ Zamora, Daniel; Olsen, Niklas (19 September 2019). „How Decades of Neoliberalism Led to the Era of Right-Wing Populism“. Jacobin.
- ↑ Block,Fred. Market Fundamentalism, Longview Institute
- ↑ Levidow, Les (30 January 2003) The Virtual University?: Knowledge, Markets, and Management. Oxford University Press, გვ. 227–248. ISBN 0199257930.
- ↑ (2016) The Handbook of Neoliberalism. Routledge, გვ. 618. ISBN 9781138844001. OCLC 1020671216.
- ↑ Fleming, Mark (2016). „Mass Transit Workers and Neoliberal Time Discipline in San Francisco“. American Anthropologist. 118 (4): 784–95. doi:10.1111/aman.12683.
- ↑ Transportation Benchmarking. City and County of San Francisco (2018). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-08-31. ციტირების თარიღი: 2020-11-16.
- ↑ Garfield, Leanna; Nudelman, Mike (21 November 2017). „New York City's subway is falling apart — here's how it compares to other cities around the world“. Business Insider. ციტირების თარიღი: 27 June 2019.
- ↑ Holmwood, John (2014). „From social rights to the market: neoliberalism and the knowledge economy“ (PDF). International Journal of Lifelong Education. 33 (1): 62–76. doi:10.1080/02601370.2013.873213. S2CID 53535957. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 2017-09-22. ციტირების თარიღი: 2020-11-16.
- ↑ Birch, Kean; Siemiatycki, Matti (2015-03-05). „Neoliberalism and the geographies of marketization“. Progress in Human Geography. 40 (2): 177–198. doi:10.1177/0309132515570512. ISSN 0309-1325. S2CID 154074657.
- ↑ Michael Nevradakis (October 19, 2014). Henry Giroux on the Rise of Neoliberalism. Truthout. Retrieved October 19, 2014.
- ↑ C.J. Polychroniou (27 March 2013). The Violence of Neoliberalism and the Attack on Higher Education. Truthdig. Retrieved 23 February 2014.
- ↑ Ted Asregadoo (15 June 2014). Truthout Interviews Henry A. Giroux on Neoliberalism დაარქივებული 2017-11-14 საიტზე Wayback Machine. . Truthout. Retrieved 18 June 2014.
- ↑ Wendy Brown, Undoing the Demos: Neoliberalism's Stealth Revolution, (Cambridge, Massachusetts: MIT Press, 2015), ISBN 1935408534. p. 17.
- ↑ (2016) The Handbook of Neoliberalism. Routledge, გვ. 142. ISBN 978-1138844001.
- ↑ 266.0 266.1 Ghodsee, Kristen (2017). Red Hangover: Legacies of Twentieth-Century Communism. Duke University Press, გვ. xix–xx, 134, 197–99. ISBN 978-0822369493.
- ↑ Katter, Bob (2012) 'An incredible race of people: a passionate history of Australia', (page numbers to be provided)
- ↑ Berger, Sebastian (2017). The social costs of neoliberalism : essays on the economics of K. William Kapp. Nottingham: Spokesman. ISBN 9780851248646. OCLC 985214685.
- ↑ Kapp, K William (2016). The heterodox theory of social costs. London: Routledge. ISBN 9781138775473. OCLC 915343787.
- ↑ Dean, Jodi (2012). The Communist Horizon. Verso, გვ. 123. ISBN 978-1844679546. „Pursued through policies of privatization, deregulation, and financialization, and buttressed by an ideology of private property, free markets, and free trade, neoliberalism has entailed cuts in taxes for the rich and cuts in protections and benefits for workers and the poor, resulting in an exponential increase in inequality.“
- ↑ Jones, Campbell; Parker, Martin; Ten Bos, Rene (2005) For Business Ethics. Routledge, გვ. 101. ISBN 978-0415311359. „Critics of neoliberalism have therefore looked at the evidence that documents the results of this great experiment of the past 30 years, in which many markets have been set free. Looking at the evidence, we can see that the total amount of global trade has increased significantly, but that global poverty has increased, with more today living in abject poverty than before neoliberalism.“
- ↑ Jason Hickel (February 13, 2019). An Open Letter to Steven Pinker (and Bill Gates). Jacobin. Retrieved February 13, 2019.
- ↑ Baker, Dean. 2006. "Increasing Inequality in the United States." Post-autistic Economics Review 40.
- ↑ Howell, David R. and Mamadou Diallo. 2007. "Charting U.S. Economic Performance with Alternative Labor Market Indicators: The Importance of Accounting for Job Quality." SCEPA Working Paper 2007-6.
- ↑ 275.0 275.1 Fox O'Mahony, Lorna; O'Mahony, David; Hickey, Robin (2014) Moral rhetoric and the criminalisation of squatting : vulnerable demons?. London: Routledge, გვ. 25. ISBN 9781317807940. OCLC 1019606315.
- ↑ Kinderman, Daniel (2019). „The Neoliberal Revolution in Industrial Relations“. Catalyst. 2 (4): 117–118. ISSN 2475-7365.
- ↑ Feo, Oscar. "Venezuelan Health Reform, Neoliberal Policies and their Impact on Public Health Education: Observations on the Venezuelan Experience". Social Medicine, Vol 3 Number 4 November 2008: 224.
- ↑ OECD. 2007. "OECD Employment Outlook. Statistical Annex."
- ↑ Olsson, Per (28 May 2013). The reality of Swedish neo-liberalism. CWI Sweden. Retrieved 26 February 2014.
- ↑ Higgens, Andrew (26 May 2013). In Sweden, Riots Put an Identity in Question. The New York Times. Retrieved 26 February 2014.
- ↑ IMF: The last generation of economic policies may have been a complete failure. Business Insider. May 2016.
- ↑ Harvey, David. A Brief History of Neoliberalism 1/5. ციტირების თარიღი: 2018-07-07 Also see David Harvey : A Brief History of Neoliberalism პლეილისტი YouTube-ზე.
- ↑ Duménil, Gérard; Lévy, Dominique (2016) „The crisis of neoliberalism“, The handbook of neoliberalism. New York & London: Routledge, Taylor & Francis Group, გვ. 551–557. ISBN 978-1317549666. OCLC 953604193.
- ↑ 284.0 284.1 Volscho, Thomas (2016-07-28). „The Revenge of the Capitalist Class: Crisis, the Legitimacy of Capitalism and the Restoration of Finance from the 1970s to Present“. Critical Sociology. 43 (2): 249–266. doi:10.1177/0896920515589003. ISSN 0896-9205. S2CID 220077253. SSRN 2602893. OCLC 7374542920 и 6962223812. no-break space character არის
|id=-ში №40 პოზიციაზე (დახმარება) SSRN Pre-publication is free access თარგი:Free access; SAGE Journals doi publication is closed access თარგი:Closed access. - ↑ Gowan, Peter (1999). The Global Gamble: Washington's Faustian Bid for World Dominance. Verso. ISBN 9781859842713.
- ↑ Lavoie, Marc (Winter 2012–2013). „Financialization, neo-liberalism, and securitization“. Journal of Post Keynesian Economics. 35 (2): 215–33. doi:10.2753/pke0160-3477350203. JSTOR 23469991. S2CID 153927517.
- ↑ Manfred B. Steger and Ravi K. Roy, Neoliberalism: A Very Short Introduction დაარქივებული 2021-03-08 საიტზე Wayback Machine. , (Oxford University Press, 2010), ISBN 019956051X, p. 123
- ↑ Gérard Duménil and Dominique Lévy, The Crisis of Neoliberalism, (Harvard University Press, 2013), ISBN 0674072243
- ↑ Stein, Howard (25 July 2012). „The Neoliberal Policy Paradigm and the Great Recession“ (PDF). Panoeconomicus. 59 (4): 421–40. doi:10.2298/PAN1204421S. S2CID 26437908. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 6 ივლისი 2018. ციტირების თარიღი: 8 March 2017. ციტატა: „The role of deregulation and related neoliberal policies as a both a source of massive financialization of the economy and cause of the Great Recession is widely recognized in the literature (David M. Kotz 2009; Bill Lucarelli 2009; Joseph Stiglitz 2010; William Tabb 2012). Some authors aptly call it the "crisis of neoliberal capitalism" (Kotz 2010).“ მითითებულია ერთზე მეტი
|accessdate=და|access-date=(დახმარება) - ↑ Foroohar, Rana (June 3, 2016). „Globalization's True Believers Are Having Second Thoughts“. Time.
- ↑ Wacquant, Loïc (2003). „Labour market insecurity and the criminalization of poverty“, Youth and work in the post-industrial city of North America and Europe. Leiden ; Boston: Brill, გვ. 411. ISBN 9789004125339. OCLC 896997072. „Revised and translated from French“
- ↑ Hadar Aviram (September 7, 2014). "Are Private Prisons to Blame for Mass Incarceration and its Evils? Prison Conditions, Neoliberalism, and Public Choice" University of California, Hastings College of the Law. Retrieved December 27, 2014. თარგი:Ssrn
- ↑ David Jaffee (December 29, 2014). Guest column: Real reason behind prison explosion. The Florida Times-Union. Retrieved January 8, 2015.
- ↑ Marie Gottschalk. Caught: The Prison State and the Lockdown of American Politics. Princeton University Press, 2014. ISBN 0691164053 p. 10
- ↑ 295.0 295.1 295.2 295.3 Wacquant, Loïc (2009). Punishing the poor : the neoliberal government of social insecurity. Durham NC: Duke University Press, გვ. 125–26, 312 Google წიგნებში. ISBN 9780822392255. OCLC 404091956.
- ↑ Devin Z. Shaw. Loïc Wacquant: "Prisons of Poverty". The Notes Taken, September 29, 2010.
- ↑ Wacquant, Loïc. (2011-08-01) The punitive regulation of poverty in the neoliberal age. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-09-25. ციტირების თარიღი: 2018-07-17
- ↑ Richard Mora and Mary Christianakis. Feeding the School-to-Prison Pipeline: The Convergence of Neoliberalism, Conservativism, and Penal Populism. Journal of Educational Controversy. Woodring College of Education, Western Washington University. Retrieved 23 February 2014.
- ↑ Correctional Populations in the United States, 2010 (NCJ 236319). By Lauren E. Glaze, BJS Statistician. US Bureau of Justice Statistics (BJS), published December 2011. See PDF. See page 2 for an explanation of the difference between the number of prisoners in custody and the number under jurisdiction. See appendix table 3 for "Estimated number of inmates held in custody in state or federal prisons or in local jails per 100,000 U.S. residents, by sex, race and Hispanic/Latino origin, and age, June 30, 2010". See appendix table 2 for "Inmates held in custody in state or federal prisons or in local jails, December 31, 2000, and 2009–2010."
- ↑ Correctional Populations in the United States, 2013 (NCJ 248479). Published December 2014 by U.S. Bureau of Justice Statistics (BJS). By Lauren E. Glaze and Danielle Kaeble, BJS statisticians. See PDF. See page 1 "highlights" section for the "1 in ..." numbers. See table 1 on page 2 for adult numbers. See table 5 on page 6 for male and female numbers. See appendix table 5 on page 13, for "Estimated number of persons supervised by adult correctional systems, by correctional status, 2000–2013." See appendix table 2: "Inmates held in custody in state or federal prisons or in local jails, 2000 and 2012–2013".
- ↑ 301.0 301.1 John L. Campbell (2010). „Neoliberalism's penal and debtor states“. Theoretical Criminology. 14 (1): 59–73. doi:10.1177/1362480609352783. S2CID 145694058.
- ↑ McNally, David (2011). Global Slump: The Economics and Politics of Crisis and Resistance. Spectre, გვ. 119. ISBN 978-1-60486-332-1. დაარქივებული 2019-09-07 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ Scott Horton (September 8, 2011). The Illusion of Free Markets: Six Questions for Bernard Harcourt. Harper's Magazine. Retrieved December 27, 2014.
- ↑ Loïc Wacquant (2014). „Marginality, ethnicity and penality in the neo-liberal city: an analytic cartography“ (PDF). Ethnic and Racial Studies. 37 (10): 1687–711. CiteSeerX 10.1.1.694.6299. doi:10.1080/01419870.2014.931991. S2CID 144879355. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 2015-10-10.
- ↑ Bernard Harcourt, "Neoliberal Penality: A Genealogy of Excess" დაარქივებული 2016-12-31 საიტზე Wayback Machine. . University of Chicago Law School, May 21, 2009.
- ↑ Yes! Magazine – Fall 2007 issue – page 4, editor's comments. Yes! Magazine is a "pro-sustainability" magazine.
- ↑ Jamie Peck and Adam Tickell, "Neoliberalizing space," Antipode 34 (2002): 380–404.
- ↑ Rajesh Makwana, Neoliberalism and Economic Globalization, STWR, November 26, 2006, retrieved February 29, 2012, [3] დაარქივებული 2012-06-27 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ Wrong all along: Neoliberal IMF admits neoliberalism fuels inequality and hurts growth. Salon. May 31, 2016.
- ↑ You're witnessing the death of neoliberalism – from within. The Guardian. May 31, 2016.
- ↑ Sheldon Richman, End the IMF: What Is It Good For?, The Freeman, May 20, 2011, retrieved February 29, 2012, [4]
- ↑ Vasudevan, Ramaa (2019). „The Global Class War“. Catalyst. 3 (1): 113, 129. ISSN 2475-7365.
- ↑ Struggle and the Prospects for World Government. Mark Arthur, Trafford Publishing, 2003, pp. 70–71
- ↑ Fuchs, Christian. Antiglobalization. Britannica. ციტირების თარიღი: 28 June 2019.
- ↑ Terrence McDonough, "The Irish Crash in Global Context", Department of Economics, National University of Ireland, Galway, and World Review of Political Economy 1.3 (Fall 2010): 442–62.
- ↑ Spector, Alan J. (2007). „Globalization or Imperialism? Neoliberal Globalization in the Age of Capitalist Imperialism“. International Review of Modern Sociology. 33: 7–26. JSTOR 41421286.
- ↑ Hahn, Niels S.C. (2007). „Neoliberal Imperialism and Pan-African Resistance“. Journal of World-Systems Research. 13 (2). ციტირების თარიღი: 30 June 2019.
- ↑ Godfrey, Richard (3 January 2013). „The private military industry and neoliberal imperialism: Mapping the terrain“ (PDF). Organization. 21: 106–125. doi:10.1177/1350508412470731. hdl:2381/27608. S2CID 145260433.
- ↑ Blakeley, Ruth (2009). State Terrorism and Neoliberalism: The North in the South. Routledge, გვ. 4, 20–23, 88. ISBN 978-0415686174.
- ↑ Simpson, Bradley (2010). Economists with Guns: Authoritarian Development and U.S.–Indonesian Relations, 1960–1968. Stanford University Press, გვ. 193. ISBN 978-0804771825. „"Washington did everything in its power to encourage and facilitate the army-led massacre of alleged PKI members, and U.S. officials worried only that the killing of the party's unarmed supporters might not go far enough, permitting Sukarno to return to power and frustrate the [Johnson] Administration's emerging plans for a post-Sukarno Indonesia. This was efficacious terror, an essential building block of the neoliberal policies that the West would attempt to impose on Indonesia after Sukarno's ouster"“
- ↑ Smith, James (17 September 2016). „'Blind Spot: How Neoliberalism Infiltrated Global Health' Book Review“ (PDF). Journal of Public Health. 38 (3): 624. doi:10.1093/pubmed/fdv082.
- ↑ Baru, Rama; Mohan, Malu (9 October 2018). „Globalisation and neoliberalism as structural drivers of health inequities“. Health Research Policy and Systems. 16 (Suppl 1): 91. doi:10.1186/s12961-018-0365-2. PMC 6178247. PMID 30301457.
- ↑ 323.0 323.1 Rowden, Rick (2009). The Deadly Ideas of Neoliberalism: How the IMF has Undermined Public Health and the Fight Against AIDS. London: Zed Books. ISBN 978-1848132856.
- ↑ Keshavjee, Salmaan (2014). Blind Spot: How Neoliberalism Infiltrated Global Health. University of California Press. ISBN 9780520282841.
- ↑ Pfeiffer, J (2003). „International NGOs and primary health care in Mozambique: the need for a new model of collaboration“. Social Science & Medicine. 56 (4): 725–38. doi:10.1016/s0277-9536(02)00068-0. PMID 12560007.
- ↑ 326.0 326.1 (2016) Neoliberalism, Economic Radicalism, and the Normalization of Violence. Springer, გვ. 2. ISBN 978-3-319-25169-1.
- ↑ Collins, Victoria E.; Rothe, Dawn L. (2019) The Violence of Neoliberalism: Crime, Harm and Inequality. Routledge, გვ. 11. ISBN 9781138584778.
- ↑ McIntyre, Niamh (April 16, 2015). „This Theorist Believes That Capitalism Creates Mass Murderers by Causing People to 'Malfunction'“. Vice. ციტირების თარიღი: August 11, 2019.
- ↑ Wolff, Richard D.; Fraad, Harriet (November 8, 2017). „American hyper-capitalism breeds the lonely, alienated men who become mass killers“. Salon. ციტირების თარიღი: August 11, 2019.
- ↑ Nicolas J. Firzli, The End of 'Globalization'? Economic Policy in the Post-Neocon Age, Revue Analyse Financière (July 12, 2016).
- ↑ Jeremy Weltman : "Country Risk Review: Populism Is Risky", Euromoney Global Capital, January 6 2017
- ↑ M. Nicolas J. Firzli : "The End of Globalization? Economic Policy in the Post-Neocon Age", Revue Analyse Financière, Q3 2016 – Issue N°60
- ↑ M. Nicolas J. Firzli : 'Understanding Trumponomics', Revue Analyse Financière, 26 January 2017 – Supplement to Issue N°62 დაარქივებული 11 February 2017[Date mismatch] საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
- ↑ Rottenberg, Catherine. (December 18, 2016) Trumping it up: Neoliberalism on steroids. ციტირების თარიღი: April 20, 2017
- ↑ Kotsko, Adam (2018). Neoliberalism's Demons: On the Political Theology of Late Capital. Stanford University Press, გვ. 10. ISBN 978-1503607125.
- ↑ Peet, Richard. "Neoliberalism and Nature: The Case of the WTO". Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol 590 November 2003: 188–211.
- ↑ Moore, Jason W. (2011) 'Transcending the metabolic rift: a theory of crises in the capitalist worldecology', Journal of Peasant Studies, 38: 1, 1–46
- ↑ Best, Steven (2014). The Politics of Total Liberation: Revolution for the 21st Century. Palgrave Macmillan, გვ. 160. ISBN 978-1137471116.
- ↑ 339.0 339.1 Firzli, M. Nicolas J. (October 2016). „Beyond SDGs: Can Fiduciary Capitalism and Bolder, Better Boards Jumpstart Economic Growth?“. Analyse Financière. ციტირების თარიღი: 1 November 2016.
- ↑ Paul Mason (25 January 2015). Greece shows what can happen when the young revolt against corrupt elites. The Guardian. Retrieved 25 January 2015.
- ↑ Chodor, Tom (2014). Neoliberal Hegemony and the Pink Tide in Latin America: Breaking Up With TINA? (International Political Economy Series). Palgrave Macmillan. ISBN 978-1137444677. ციტირების თარიღი: 2020-11-16. დაარქივებული 2015-09-30 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ (2013) The Rhetoric of Food: Discourse, Materiality, and Power. Routledge, გვ. 147. ISBN 978-0415727563.
- ↑ Dr. Kristen Ghodsee, Bowdoin College – Nostalgia for Communism. Wamc.org (2011-11-01). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-11-11. ციტირების თარიღი: 2018-07-26.
- ↑ Haskins, Caroline (December 14, 2018). „The Paris 'Yellow Vest' Protests Show the Flaws of Capitalism“. Vice. ციტირების თარიღი: November 3, 2019.
- ↑ 'We are at war': 8 dead in Chile's violent protests over social inequality (21 October 2019). ციტირების თარიღი: 3 November 2019
- ↑ Ehrenreich, Ben (November 25, 2019). „Welcome to the Global Rebellion Against Neoliberalism“. The Nation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — იანვარი 21, 2020. ციტირების თარიღი: November 29, 2019.
| ||||||||||||||||||||||||||