Աբովյանի շրջան
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աբովյան (այլ կիրառումներ)
 | |
|---|---|
| Երկիր |  Հայկական ԽՍՀ |
| Կարգավիճակ | Շրջան |
| Մտնում է | Հայկական ԽՍՀ →  Հայաստան |
| Վարչկենտրոն | Աբովյան |
| Խոշորագույն քաղաք | Աբովյան |
| Հիմնական լեզու | Հայերեն |
| Բնակչություն (1987) | 108 200 |
| Խտություն | 134,4 |
| Ազգային կազմ | Հայեր, ասորիներ |
| Տարածք | 810,42 (2,7 %) |
 | |
| Հիմնադրված է | 1930-1995 թ. |
| Պատմական շրջան(ներ) | Կոտայք |
Աբովյանի շրջան (մինչև 1961 թվականը՝ Կոտայքի շրջան), Հայկական ԽՍՀ, ապա՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային միավոր այժմյան Կոտայքի մարզի հարավում։ Գտնվում էր ՀԽՍՀ կենտրոնական մասում՝ մայրաքաղաք Երևանին կից։ Կազմավորվել է 1930 թվականի սեպտեմբերի 9-ին։ Տարածությունը 810,42 քառ. կմ է, բնակչությունը՝ 108,2 հազար մարդ (1987), խտությունը՝ 134,4 մարդ։
Բնակավայրեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վարչական կենտրոնը Աբովյան քաղաքն էր (58 671 բնակիչ, 1989 թվական)։ Ունի 1 քաղաք (Աբովյան), 2 քտա (Արզնի՝ 1963 թվականից, Բյուրեղավան՝ 1974 թվականից), 1 քաղաքային, 2 ավանային, 15 գյուղական խորհուրդ։ Բնակավայրերն են՝
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աբովյանի շրջանի տարածքը դեռ հնադարում եղել է Հայաստանի կազմում՝ Երվանդունիների (մ.թ.ա. 570-201) և Արտաշեսյանների (մ.թ.ա. 189-1) թագավորության ժամանակ։ Ավելի ուշ Աբովյանի շրջանի տարածքը կազմել է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Կոտայք և Մազազ գավառների մեջ։ 9-րդ դարի վերջից մտել է Բագրատունյաց թագավորության, ապա՝ Զաքարյան իշխանապետության մեջ։ 14-16-րդ դարերում այն մտել է մոնղոլական, ապա՝ կարակոյունլու և ակկոյունլու թուրքմենական պետությունների մեջ։
Պարսկական տիրապետության ժամանակ Աբովյանի շրջանը Երևանի կուսակալության, ապա Երևանի խանության մի մասն էր։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո, այն մտել է Հայկական մարզի, Երևանի նահանգի, 1920-1930 թվականներին՝ Երևանի գավառի մեջ։ Պատմական հուշարձաններից նշանավոր են Աբովյան քաղաքի կիկլոպյան ամրոցը, ուրարտական սեպագիր արձանագրությունը, Գառնիի ամրոցը (մ.թ.ա. 3-2-րդ դարեր), հեթանոսական տաճարը (1-ին դար), Գեղարդի վանքը (12-13-րդ դարեր)։ Շրջանի կուսակցական կազմակերպությունը ստեղծվել է 1930 թվականին։ 1987 թվականին կար 207 սկզբնական կուսակցություն, 219 կոմերիտական կազմակերպություն։ Հրատարակվում է «Արշալույս» շրջանային թերթը։
Ռելիեֆ և կլիման
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աբովյանի շրջանը գտնվում է Հրազդան և Ազատ գետերի միջև, Կոտայքի սարավանդում։ Ռելիեֆը մեղմ ալիքավոր է, տեղ-տեղ՝ խարամային կոներով։ Բարձրությունը 1200-3597 մ է (Աժդահակ լեռ)։ Հյուսիս-արևելքում Գեղամա լեռնաշղթան է, հյուսիսում՝ Հատիս և Գութանասար հանգած հրաբուխները։ Գերակշռում են լեռնատափաստանային և լեռնամարգագետնային լանդշաֆտները։ Կան երկաթի, քարաղի, շինանյութերի հանքավայրեր, հանքային (Արզնի) և անուշահամ (Քառասունակն) ջրեր։
Կլիման ցամաքային է, բարձրադիր մասերում՝ ձյունամերձ։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -4 °C-ից մինչև -14 °C է, հուլիսինը՝ 6-24 °C, տարեկան տեղումները՝ 400-970 մմ, վեգետացիայի շրջանը՝ 20-190 օր։ Խոշոր գետերն են Հրազդանը, Ազատը և Գետառը։ Լճերից նշանավոր է Ակնա լիճը։ Շրջանի տարածքում է Խոսրովի պետական արգելոցի մի մասը։
Տնտեսություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տնտեսության առաջատար ճյուղերն են շինանյութերի, սննդի արդյունաբերությունը, բյուրեղապակու և հանքային ջրերի արտադրությունը։ Արտադրանքի ծավալով առաջնակարգ են Աբովյանի կենսաքիմիական պատրաստուկների, երկաթբետոնե կոնստրուկցիաների, Արզնիի հանքային ջրերի, Բյուրեղավանի «Հայբյուրեղապակի» և այլ գործարաններ, կահույքի «Կոտայք» արտադրական միավորումը։
Գյուղատնտեսության հիմնական ճյուղերն էին այգեգործությունը, պտղաբուծությունը, անասնապահությունը, ծխախոտագործությունն ու բանջարաբուծությունը։ Կար 5 կոլեկտիվ, 26 խորհրդային, 8 անտառային տնտեսություն։ Շրջանում են Գառնիի ու Կոտայքի ջրանցքները, ջրհան կայանները, Սևաբերդի ջրամբարը։ Գործում են Աբովյանի ծխախոտի փորձակայանը, անասնաբուծական-անասնաբուժական ինստիտուտի Բալահովտի ուսումնափորձարանը, Առինջի պտղատնկարանային տնտեսությունները, Աբովյանի անտառատնտեսությունը։
Գործել են առողջարաններ և պանսիոնատներ։ Շրջանի տարածքով են անցնում Երևան-Սևան երկաթուղին (42 կմ) և Երևան-Թբիլիսի ավտոմայրուղին։ Կա կապի հանգույց՝ 23 բաժանմունքով։ 1986-1987 ուսումնական տարում կար 36 միջնակարգ, 6 ութամյա, 5 երաժշտական, 1 գեղարվեստի, 8 մարզական դպրոց, 34 մսուր-մանկապարտեզ, 2 տեխնիկում, 4 պրոֆտեխնիկական ուսումնարան։
1987 թվականին գործում էին 6 հիվանդանոց (այդ թվում հանրապետական տուբկլինիկական հիվանդանոցը), 12 բժշկական ամբուլատորիա, 10 մշակույթի տուն, 23 ակումբ, 4 կինոթատրոն, 15 կինոկետ։ Շրջանում են գտնվում ՀԽՍՀ ԳԱ մանրէաբանության ինստիտուտը, ՀԽՍՀ պետագրոարդի անասնապահության մեջ տոհմային գործի ԳԱՄ-ը, «Հայկենսատեխնոլոգիա» արտադրական միավորման ձեռնարկությունը, մեղվաբուծության ԳՀ և ծխախոտի հայկական փորձակայանը։ Գործում է Հայ և ռուս ժողովուրդների բարեկամության թանգարանը։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| ||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 35)։ 
|