Biarritz

Artikulu hau Lapurdiko udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Biarritz (argipena)».

Biarritz Lapurdiko kostaldeko udalerri bat da, Biarrizko kantonamenduan kokatua. Baionarekin eta Angelurekin batera, BAB eskualdea osatzen du. Euskaltzaindiak Miarritze ere onartzen du.

Biarritz
Lapurdi, Euskal Herria
Biarrizko ikuspegia San Martin lurmuturretik.
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Lapurdi
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Biarritz
Izen ofiziala	Biarritz
Auzapeza	Maider Arosteguy (les Républicains)Michel Veunac (Mugimendu demokrata) (2014-2020)
Posta kodea	64200
INSEE kodea	64122
Herritarra	biarriztar / miarriztar
Geografia
Azalera	11,66 km²
Garaiera	0-85 metro
Distantzia	9 km (Baionatik)
Demografia
Biztanleria	25.532 (2018:  −121)
14.075 (%54,6)   (%44) 11.329
Dentsitatea	2.143,48 biztanle/km²
Zahartzea	% 13,07
Ugalkortasuna	‰ 36,45
Ekonomia
Jarduera	% 69,88 (2011)
Desberdintasuna	% 6,04 (2011)
Langabezia	% 10,13 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 8,26 (2010)
Erabilera	% 0,38 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.mairie-biarritz.fr

Etimologia

Euskaraz Biarritz edo Miarritze; frantsesez Biarritz; gaskoiz Biàrrits [bi'arrits] eta gaztelaniaz Biarriz ditu izenak. Miarritze zein Biarritz izenak Euskaltzaindiak onartuak dira eta horren harira aipagarriak dira Euskaltzaindiak onartutako 1994-11-25eko irizpena eta 2000 urteko Lapurdiko Udal Izendegia. Hala ere, Biarrizko udalak mundu mailan itxura ezagunena, hau da, Biarritz, aukeratu zuen seinale elebidunetan jartzeko: horren ondorioz, beste udal gehienekin ez bezala, Biarritzen kasuan ez dira bi toponimo (frantsesez eta euskaraz) ageri, bakarra baizik (euskaraz eta frantsesez zuzena dena).

Biarritz toponimoak itxura hauek izan ditu:

• Bearidz, Bearriz, Beariz, lo port de Beiarriz eta Bearridz (1186, XII. mendea eta 1261 hurrenez hurren, Baionako eskutitzak,)
• Bearridz eta Bearrits (1281 eta 1338, Gaskoiniako paperak),
• Bearritz (1498, Baionako kapitulua,)
• Sanctus Martinus de Biarriz (1689, Baionako elizbarrutiaren kolazioa) eta
• Biarrits (1863, Raymondek aipatua.)

Biarritzen aireko ikuspegia.

Izenaren jatorria zalantzazkoa da oso, eta zenbait teoria daude:

• Euskal izena izatea, euskarazko berarr errotik erakarria. Hau belharr edo belar erroaren aldaera da eta -itz lekuko atzizkia gehituta leku belartsua izan liteke.
• Bigarren hipotesik dio toponimo bihurtutako antroponimo germanikoa dela. Galizian dagoen Orenseko probintzian Santa María de Beariz elizatea dago (Bearizen), lehen Viarici, 1034, Uiarici, Uiariz, 1053 eta Veariz, 1220 izan zena. Antroponimo germaniko aipatua Viaricus zen Viarigo erromatartua eta Viarici / Uiarici genitiboa izanda. [via-reiks] wig-, «borroka» hitzean du erroa eta -reiks atzizkia honela aldatu zuten: -rikus > -riki > *-ritsi > -riz / - ritz(e). Izen bera duten hainbat herri daude Iberiar penintsulan. Galizian beste elizate bi daude: San Martín de Beariz (San Amaro, Orense) eta Santa Magdalena de Baariz, 1392 (Paradela, Lugo). Leongo probintzian Viariz (Corullón, Léon) dago. Azkenekoz, Portugalen beste udalerri bi daude: Viariz (Baião, Porto) eta Viariz (Vila Real).
• Aro modernoan gaskoia eskualdeko hizkuntza nagusia izanik, hirugarren teoriak dio Biarritz gaskoi toponimo bat dela. M. Larrouyet proposatu eta Lemoinek berretsi zuena. Bearriz edo Bearidz, latinezko videre (ikusi) hitzetik dator, Bidarrai (1621ean Vidarray zena) edo Beyrie bezala. Gaskoiz veder (beder) aditzak «ikusi» esan nahi du. Beyrie eta Beyries toponimoak erabili izan ziren Okzitanian. Euskarazko trobalari gaskoiz trobador da, femeninoa trobaïritz izanda, era berean beyrie "ikusle" bada, femeninoa biarritz izango da. B. Duhourcauk erro bera Ekialdeko Pirinioetako Bear lurmuturrean aurkitu zuen.

Biarrizko goiburua J'ai pour moi les vents, les astres et la mer da, euskaraz: "Nireak ditut haizea, izarrak eta itsasoa".

Geografia

Biarrizko hondartzako ikuspegia

Arrantza-portua

Miarritzeko itsasargia

Hondartzak

Zazpi hondartza ditu Miarritzek: Euskaldunen kostakoa, Handia, Marbella, Milady, Miramar eta Portu zaharrekoa. Miramar hondartzako arkaitzek, Le Bouccalot eta Arroka Biribilak eta haien inguruko eremuak (bi kilometro koadro, hondartzaren aurreko eremua, funtsean), naturgune babestua da.

Hidrografia

Atxinetxeko ubideak herriak zeharkatu ondoren, Angelutik Baionaraino doa, non Aturrin du ahoa.

• 
  Portua, Hondartza Handia eta Biarrizko itsasargia.

Klima

Anfiteatro itxurakoa eta Bizkaiko golkoaren aurrean bere kokapenak itsas-haizeetara zabaltzen du Biarritz. Neguak ez dira latzak eta udan beroa jasan daiteke. Bere egoera klimatiko abantailatsuak 1912 eta gero munduko aristokraziaren udaleku bihurtu zuen.

Biarrizko haize erregimena moderatua da oso eta eragin hirukoitza jasaten du: Ozeano Atlantikoa, Pirinioak eta bertoko brisak. Nagusiak diren itsas-haizeek udan hezetasuna eta freskura eta neguan leuntasuna ekartzen dituzte. Hegoaldeko haizeak Pirinioetan Foehn efektua sortzen du.

Eguzkia Biarritzen ere presente dago. Neguko batez besteko tenperatura 8 °C da, eta udakoa 20 °C. Neguan euri asko egiten du, maiz zaparrada laburrak baino biziak izanik.

• Gehieneko tenperatura (errekorra): -12,7 °C (1985/01/16)
• Gutxieneko tenperatura (errekorra): 39,8 °C (1982/07/08)
• Urteroko batez besteko prezipitazioa: 1482,9
• Batez besteko tenperatura: 13,7 °C
• Gehieneko batez besteko tenperatura: 17,4 °C
• Gutxieneko batez besteko tenperatura: 9,9 °C

Datu klimatikoak (Biarritz-Angelu (1981–2010))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	23.4	28.9	29.7	32.1	34.8	39.2	39.8	40.6	37.0	32.2	27.8	25.1	40.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	12.0	12.8	15.0	16.2	19.6	22.1	24.1	24.7	23.2	20.0	15.1	12.5	18.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	8.4	8.9	11.0	12.4	15.6	18.3	20.4	20.8	18.8	16.0	11.4	9.0	14.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	4.8	5.0	7.0	8.5	11.6	14.6	16.7	17.0	14.5	11.9	7.7	5.5	10.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-12.7	-11.5	-7.2	-1.3	3.3	5.3	9.2	8.6	5.3	-0.6	-5.7	-8.9	-12.7
Pilatutako prezipitazioa (mm)	128.8	111.5	103.5	129.7	113.9	87.8	69.3	98.4	119.6	152.1	185.9	150.4	1450.9
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	13.4	12.0	11.9	13.6	12.9	10.4	8.8	9.6	9.7	12.5	13.0	12.6	140.5
Elur egunak (≥ 1 mm)	0.8	1.0	0.3	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.3	0.5	3.0
Eguzki orduak	100.2	114.1	164.4	169.4	193.7	203.3	209.0	206.8	192.8	141.7	103.8	88.3	1887.3
Hezetasuna (%)	77	75	73	77	78	81	80	81	80	78	79	78	78.1
Iturria (1): Météo France
Iturria (2): Infoclimat.fr (hezetasuna eta elurra, 1961–1990)

Geologia

Vierge arroka (1913an)

Biarritzek kokapen geologiko berezia du. Iparraldeko Landeetako dunaz beteriko 200 kilometroko kostalde zuzenak Angelun du bukaera. Zorua lur siliziozkoaz osatuta dago. Hala ere, Biarritzetik aurrera, Euskal Herriko kostaldea zorupe aldakorra osatzen duten haitzez eta arrokez beteta dago. 5 km bere kostaldean, hiru jalkitze-maila aurki ditzakegu:

• Amodio Ganberatik Miramar hondartzaraino, kareharri grisez osaturiko haitzak topatzen dira, non etxalekuek sinklinal izeneko konketa osatzen duten. Eskailerazko haitz hauek Pirinioekin batera agertu ziren duela 25 milioi urte.
• Hôtel du Palais Beltza Etxeraino, kostaldeak uhartetxo harritsu asko ditu. Haitz hauek kareharri okrez osatuta daude. Behe Oligozenoan agertu ziren duela 35 milioi urte eta nummulita asko dituzte (foraminifero txikiak).

Auzoak

Biarritzeko herriko etxearen arabera, hiria sei auzotan banatuta dago:

• San Xerles / Itsasargia / Larochefoucauld iparraldean
• Hiri barnea
• Errepublika / Larrepunta / Donamarte / Lahuze hegoaldean
• Milady / Bizkarra / Beaurivage hego-mendebaldean
• Harausta hego-ekialdean
• Braou / Ranquine / Aguilera hegoaldean

Udalerri mugakideak

Hona hemen udalerri mugakideak:

• Angelu iparraldean.
• Bidarte hegoaldean.
• Arbona eta Arrangoitze hego-ekialdean.

Hondartza Handia eta haurren harkaitza deritzona.

Historia

Historiaurrea

Hondartza eta itsasargia.

Biarritzeko armarriko baleazaleen detailea

Erdi Paleolitoko harriak aurkitu eta aztertu dituzte, eta badakigu Historiaurrean Biarritzeko lursailetan jada jendea bizi zela.

Erdi Aroa

Aipamen zaharrenetakoa kartularioan ageri da (Baionako Urrezko liburua, 1186koa). Bearids idazten dute, eta urte batzuk beranduago Beiarrids. Hasierako hirigunea hegoal­dean zegoen, goial­dean eta barrual­dera, San Martin eliza dagoen tokian, hura da, izan ere, zaharrena.

Baleazaleak

Atalaiako itsasargi zaharraren aztarnak

Sakontzeko, irakurri: «Euskal baleazaleak»

Biarrizko artxiboetan jasotako dokumentu, akta, eta protokolo gehientsuenak balearen harrapaketari buruzko aipamenek betetzen dituzte, izan ere, bertakoen jarduera nagusia zen. Horrenbestez, udalaren armarrian balea ageri da, eta bost marinelek osatutako ontzi bat, guztiak ere txapela buruan dutela, arpoia botatzeko prest. Idazkun hau jartzen du:

«	Aura, sidus, mare, adjuvant me.	»
(Aireak, izarrek eta itsasoak laguntzen didate)

XII. mendeaz geroztik, liskar ugari izan dituzte baionarrekin, Ingalaterrako Erresumako erregearekin —Lapurdi haren eskuetan egon zen— eta Baionako apezpikuarekin. Ia auzi guztiek baleen harrapaketarekin zerikusia zuten. 1284an Lapurdiko agintari eta Akitaniako dukeak Biarritzi baleak harrapatzeko eskubidea aitortu zion, balea bakoitzeko 10 libera ordainduz gero, katedralari eman beharreko hamarrenez gain.

Erdi Aroan, eta Aro Modernoaren hastapenetan ere bai, talaiariak Biarrizko portuko La Humade dorretik begiztatzen zuten itsasoa, balea noiz ikusiko. Ikustea lortuz gero, herrikideei albiste ona jakinarazteko, lasto bustia erretzen zuten, kea nabarmena izan zedin. Dorre hura bota zuten, ordea. Balea‑harrapaketaren eszena horiek errealismo handiz kontatu zituen Andrea Navagerok, Biarritzen 1528an egon zen bidaiari eta idazleak.

XVI. mendean, baleak inguru hauetan pairatzen zituzten erasoengatik‑edo beste leku batzuetara al­de egin zutenean, Lapurdiko balea‑harrapatzaileek Atlantikoa zeharkatu zuten haien atzetik, eta Labrador penintsulan eta Ternuan denboraldi batzuk egiten zituzten. Gero, Ternuan bakailaoa harrapatzen hasi ziren, baleen ordez. Mende bat geroago, Amerikako kostal­dean arrantzatzeko debekuagatik, eta ingelesen eta holandarren konpetentzia gogorraren ondorioz, Biarrizko arrantza‑ontziak urritzen hasi ziren eta gaur egun ia ez dago arrantza‑jarduerarik.

Garai honetan Biarrizko biztanleria jatorriz euskalduna bazen ere, zaila da esatea herriko hizkuntza nagusia euskara ala gaskoia zen. Hala ere Lapurtarren Biltzarrean parte hartu zuen 1790 arte.

Herriko lehendabiziko itsasargia 1650ean eraiki zuten.

XVIII. mendea

San Martin lurmuturra

Biarritz udalerri independentea da; 1784 arte elizgizon batek, lau zinpekok eta hiria hamabi diputatuk gobernatzen zuten. Diputatuak demokratikoki hautatzen zituzten: lau auzo zeuden (Portua, Bustingorri, Hurlaga eta Alto) eta haietako bakoitzean hiru diputatu hautatu behar zituzten. Diputatuek, berriz, abadea eta zinpekoak hautatzen zituzten. Herriko Etxe edo Udaletxerik ez zutenez, elizaren ondoko areto batean bil­tzen ziren. Bertaratuak sartzeko adina lekurik ez zegoenean, hilerrian egiten zuten bilera. Garai hartan Biarritzek 1.700 biztanle inguru zituen.

XVIII. mendearen erdial­dean hiriak al­daketa funtsezkoa eta atzerakorik ez duena hasi zuen, eta gaur egungo errealitatea urrats haien emaitza da: mundu osoan ospe handia duen bainu‑hiria.

XIX. mendea

1784tik aurrera, itsas-bainuak modan jarri, Frantziako Iraultzaren ostean, itsasoan bainatzea ez da jada erotuta dauden pertsona bakar batzuen joera, eta 1808an eta Napoléonek berak aurreeritziak apurtu eta Euskal Herriko itsasertzeko uretan bainua hartu zuen.

1840an Biarrizko Herriko Etxea edo Udala itsasoa maite dutenek hain gogoko duten leku horretan turismoa sustatzen, erakartzen eta antolatzen hasi zen.

Munduko udaleku famatua XIX. mendearen ondoren, Biarritz baleen ehizean ziharduen herrixka zen XI. mendetik 1843an Victor Hugok aurkitu zuen arte. Idazle honen idazluma erromantikoak “Alpeak eta Pirinioak” liburuan Biarritzi konplimendu hauek esaten dizkio:

«

Munduan ez dut ezagutzen lekurik, Biarritz baino atseginagoa eta bikainagoa denik. Neptuno zaharra inon ez dut ikusi Zibele zaharra hainbesteko indarrez, pozez eta handitasunez botatzen. Kostalde hau guztia marmarraz beteta dago. Gaskoniako itsasoak karraskatzen du, urratzen du, eta uharrietan luzatzen du haren xuxurla mugagabea. Biztanle atseginak eta etxe zuri alaiak, duna zabalak, harea fina, haitzulo galantak eta itsaso harroa, Biarritz leku zoragarria da. Nire beldur bakarra da modan jartzea. Hala gertatuz gero, Biarritz, herri basati, landatar eta oraindik ere zin­tzo hau diru‑gose izango da. Biarritzek makalak jarriko ditu muinoetan, barandak dunetan, eskailerak amildegietan, kioskoak harkaitzetan, eserlekuak haitzuloetan, prakak turisten soinean.

»

Onerako edo txarrerako, Victor Hugoren profezia bete zen. Biarritzek makalak, tamarindoak, hortentsiak, arrosondoak eta pitosforoak landatu zituen ezponda eta muinoetan, barandak jarri zituen dunetan, lubakiak estali zituen eskailera dotoreekin... eta lurraren espekulazioarekin eta diru‑gosearekin kutsatu zen.

Turista apal eta harroek Biarrizko itsasal­dea laudatzen dute: Bidarteko mugan dagoen hondartzatik (Plage des Basques) San Martin lurmuturreraino. Han 44 m altuko itsasargi zuria dago, 1834ean eraikia Luis XIV.ak eginarazi zuenaren ordez. Hainbat hotel egin zituzten, udal‑kasinoa ere bai, Bellevue kluba eta kasinoa 1857an ireki zituzten, talasoterapia‑etxea, eta luxuzko etxe zoragarriak. Paris eta Londresko luxu handiko dendek saltokiak jarri zituzten Biarritzen ere, eta hirian 36 egunkari txiki argitaratzen zituzten.

Hala ere, egoera aldatu zen erabat Napoleon III.aren emazte Eugenia de Montijok 1854an hilabete biko oporrak bertan hartu eta senarrak E itxura zuen jauregia (gaur egungo Hôtel du Palais) eraikiarazi zionean, Biarritz munduko aristokraziaren udaleku bihurtu baitzen. Europako erregeen udalekua zen orduko Biarritz «hondartzen erregina eta erregeen hondartza» izan zen.

Jatorrian udalerriak populatze-gune bi besterik ez zituen: San Martin elizaren inguruan zegoen auzoa eta Belay edo Ferragus gazteluak defendaturiko arrantza-portua. Armarriak baleontzi bat zuen, udalerriko ikurra zena.

1868ko urrian, Biarrizko estropadetan, Jules d'Ariès zuzendutako Chamois, Frantziako mendebaldeko kostaldeko itsasontzi nagusia zena, eta Henri Rieunier zuzendutako Argus itsasontzien eskifaiek karelean enperatriza eta printzea izan zituzten. 1865eko irailean Biarritzen ere Bismarckek Louis-Napoléon Bonaparterekin bilera izan zuen Prusiako politika Frantziako enperadorearen babesa izateko. Orduan, Biarritzen eraikin nagusi batzuk egin zituzten, tartean Errusiar Iraultza baino lehen bisitatu zuen kupula urdinezko eliza ortodoxoa (duke handien bisitak egungo herriko folklorean gogoratzen dira).

Orduan ere (lehendabiziko harria 1892ko abenduan Natalia Serbiakoak jarri eta 1893ko ekainean zabaldu zuten) Biarrizko gatz-termak eraiki zuten, Lagarde arkitektoak diseinatuak. Beskoitzeko gatzagetatik eta hogei kilometroko kanalizazioa igaro ondoren, itsasokoa baino hamar aldiz gaziagoa zen ura erabiltzen zuten. Termak 1953an itxi eta 1968an eraitsiak izan ziren.

Frantziako Errepublikako agintarien presentziak eta Paris-Hendaia trenbidea martxan jartzeak Biarritz Europa guztiko turismo‑gunerik gailenena izatea eragin zuen. Hondartzen erregina erregeen hondartza bihurtu zen: Suediako Oskar II.a, Belgikako Leopol­do, ibiltari nekaezina, Errusiako enperatriza, Nikolas II.aren ama, Austriako Elisabet, patu tragikoa izan zuena, Serbiako Natalia, eta haren seme gaixo Alexandro; Ingalaterrako Jurgi V.a; Eduardo VII.a eta Ingalaterrako Viktoria erregina; Espainiako Alfontso XIII.a. Aristokratak, Europako eta Hego Amerikako aberatsak, aktoreak... uda‑garaian goi‑mailakoak Biarritzen el­kartzen ziren, eta biztanleen kopuruak nabarmen gora egin zuen: 5.500 biztanle izatetik 18.000 izatera. XIX. mendearen amaieran 50.000 udatiar bil­tzen ziren Biarritzen.

Belle Époque

Biarrizko merkatua.

1894an sortua, bitan handitua (1911 eta 1926an) eta oraindik martxan dabilena, Biarritz Bonheur izeneko saltoki handia luxua eta modaren tenplu bihurtu zen. XX. mendearen haiseran, bertako langile gehienek ingelesez aritzen ziren.

Nazien okupazioa

1940an alemaniarrek Atlantikwall edo Atlantikoko harresia eraiki zuten Mendebaldeko Europa eta Euskal Herriko kostaldean, tartean Biarrizko itsaslabarrean. 1940ko ekainaren 27an, Wehrmachtek kostaldea okupatu zuen. Kriegsmarine uztailaren hasieran heldu zen. 1942. urteko bukaerarako, 286. Itsas-Armadaren Artilleria-taldeko komandantea zen Ludwig korbeta-kapitainak, Régina hotelean askapenera arte bizi zena, Organisation Todt ingeniarien batera, Talaian BA 39-40 izeneko komandantzia postua eraiki zuen.

Iparraldean Mac Croskey jeneralak San Martin lurmuturrean zegoen BA 34 laguntza postuan, Angeluko Amodio Ganbera hondartza defenditzen zuen. Hegoaldean, Prince de Galles bulevarrean, BA 41 posizioak Lapurdiko kostaldea defenditu behar zuen. Hala ere, lehorreratzea ez zen Euskal Herrian egin, Normandian baizik.

1944ko martxoaren 17an, aliatuek Biarritz bonbardatu zuten, Parmako aireportua erasotzera zihoazela. DCAko Alemaniarrek hegazkin bat bota zuten. Guztira Biarritzen 99 lagun eta Angelun 41 lagun hil ziren aliatuen bonbardaketetan.

Askapena eta gero, zenbait hilabetez, bertan izan zen Biarrizko Amerikar Unibertsitatearen egoitza, estatubatuar soldaduek ikas zezaten.

Surfaren etorrera

1957an, Peter Viertel zinema zuzendari estatubatuarra, Biarritzen zegoen Deborah Kerr emaztearekin batera The Sun Also Rises filmean lan egiten. Lagun batek Kaliforniatik hegazkinez ekarririko surf taula bat erabili zuen lehendabizikoz. Biarritzen ezezik Europa osoan ere lehendabiziko pausoak izan ziren surfarako. Ordutik aurrera Miarritze Europako surf-spot handienetariko bat bihurtu zen.

Demografia

Biarrizko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Ekonomia

Lehen arrantzan oinarritutako ekonomia bazuen ere, egun Baiona-Angelu-Biarritz gune metropolitarrean bere kokapena dela eta ekonomia modernoa du.^{[erreferentzia behar]}

Biarritzek, Baiona eta Angelurekin BABko aireportuaren kudeaketan parte hartzen du.

Udalerriko aktibitate ekonomi garrantzitsuenak:

• Bainuetxe turismoa
• Kirola (golf, surf eta errugbi)
• Talasoterapia
• Industria. Hona hemen industria nagusiak:
  • Séguier, frantsesezko argitaletxea.
  • Dassault Aviation, Falcon hegazkinetarako fuselajearen fabrikatzailea.

Politika

Auzapezak

Agintaldia	Izena	Alderdia
1788-1789	Pierre Moussempès
1813-1814	Pierre Moussempès
1864-1881	Pierre-Paul Jaulerry
1881-1884	Alcide Augey
1884-1888	Alexandre Larralde-Diustegi
1888-1895	Alcide Augey
1895-1904	Félix Moureu
1904-1919	Pierre Forsans
1919-1929	Joseph Petit
1929-1941	Ferdinand Hirigoien	RDG
1941-1944	Henri Cazalis
1945-1977	Guy Petit
1977-1991	Bernard Marie	RPR/UDF
1991-2008	Didier Borotra	UDF
2008-2014	Didier Borotra	MoDem
2014-2020	Mixel Veunac	MoDem
2020-2026	Maider Aroztegi	LR

Kantonamenduak

Paul Raymondek 1790ean Biarritz Ustaritzeko barrutian zegoen kantonamendu baten hiriburua zela esan zuen, barnean Angelu, Arrangoitze, Basusarri eta Biarritz bera hartzen zituena.

1863an kantonamendua desagertu eta Biarritz Baiona ipar-mendebaldea kantonamenduan sartu zen.

Egun, 1973an Biarrizko Kantonamendua desagertu zenean, bi kantonamendutan banatuta dago: Biarritz Ekialdea eta Biarritz Mendebaldea hain zuzen ere.

Leku interesgarriak

Biarrizko momumenturik aipagarriena natura bera da. Horrenbestez, iradokitzen dugu Belgikako Leopol­doren antzera etengabe ibil­tzea, eta Santa Eugenia plazatik eta haren inguruetatik ikusten dugunarekin harritzea eta gozatzea.

Izen bera duen tenplua neogotikoa da, eta Eugenia de Montijoren desioa izan zen hura eraikitzea. Elizaren barruan gailentzen da la femme á la fleur estatua, Real del Sartek egina. Harkaitz ikusgarrien uharria saihestuz uzkurtzen da kirol-turismo‑portu txikia. Ez da garai bateko portua, berria baizik. Lehengo portua orain hemiziklo itxurako senaia txiki bat da, hirian sartuta dago eta bainu‑hartzaileek eguzkia hartzen dute han, ipar‑mendebal­detik babestuta.

Arreta berezia merezi du Rocher de la Vierge harkaitzera egin beharreko bisitak. Uharri ausarta da, itsasoan sartzen dena. Pasagune metaliko batetik irits gaitezke haraino. Harkaitzaren gainean Ama Birjina dago, eta gurutze bat ere bai, La Surprise ontzia XIX. mendearen amaieran hondoratu zenean desagertu ziren guztien oroitzapenetan. Begiratoki bitxi horretatik Iparral­deko kostal­dea, Aiako Harriaren hiruhortza, Larrungo euskal akropolia, Jaizkibel soil­dua, eta Gipuzkoako hainbat mendi ikusten dira, argi more misteriotsu batez inguratuta.

Ama Birjinaren harkaitza utzi, eta, haren parean, Itsasoko Museoa ikusiko dugu, 1933an ireki zutena. Ikerketa hidrobiologikoen zentro garrantzitsua da eta aquariuma ere badu. Bellevue kasinotik aurrera, mendebal­detik ekial­dera, Hondartza Handia dago. Hótel du Palais parean Miramar hondartzarekin el­kartzen da, eta hura San Martin lurmuturreraino iristen da. Hondartza ospetsuaren alboetan harkaitz handiak daude. Gainera, oinezkoentzako pasealeku zabala dago, udal‑kasinoaren arkupeak oso atseginak dira eta Enperatrizaren lorategiak ikusgarriak.

Hondartzaren lehen lerroan ageri da Hôtel du Palais bikaina, inguruan lorategiak ditu eta burdina‑hesi artistikoa. Viktoriar garaiko beste eraikinek bezala, Biarritzi hotelak izen ona ematen dio. Ingalaterrako Viktoria erregina betikotu zuen Real de Sartek monumentu batean. Errusiarrek badute tenplu ortodoxoa, juduek sinagoga, eta turistek ehun bat hotel, ostatu, dantzaleku eta kafetegi jendetsu. Itsasertzeko kaleek eta denda tentagarriez betetako bulebar ederrek ere nagitasunera gonbidatzen gaituzte, dolce far niente...

Kultura

• 
  Biarritzeko artelanen mapa

Hizkuntzak

Biarritzeko Jakes Casaubon (Ahotsak proiekturako)

Gertuko Angelu eta Baiona bezala, Gaskoinia eta Euskal Herria arteko mugan kokatuta daudenez, zalantzazkoa da ea Erdi Aroan eta Aro Modernoan gaskoia ala euskara zen udalerriko hizkuntza nagusia.

Atlas Linguistique de Gascogne liburuak bere alde egin eta gaskoi herritzat hartu zuen Biarritz. 1863an, berriz, Luis Luziano Bonapartek eskualdean kokatu zuen euskararen muga, zenbait auzotan duda barik nagusia zena. Hala ere, XX. mendean frantsesa da hizkuntza ofizial eta nagusia. Koldo Zuazoren arabera, Biarritzen Kostatar euskara minzatzen da, nafar-lapurtarraren aldaera.

1990eko hamarkadatik aurrera, Udaletxeak euskal kultura Biarrizko kulturatzat hartu eta euskara eta euskal kultura bultzatu du. Gaskoia, aldiz, erakunde pribatuek bultzatua izan da, adibidez Ací Gasconha gaskoiniar kultura taldeak.

Museoak

Itsas-museoa

• Itsas-museoa Art Déco estilozko eraikian da, Atalaiako haitzean 1933an eraikia. Itsas-animalia eta hagaztien bilduma handia du.
• Txokolate museoa
• Asiatica, ekialdeko artearen museoa, India, Tibet, Nepal eta Txinako arteak jorratzen dituena.
• Biarrizko historiaren museoa, San Andres antzinako eliza anglikanoan 1980ko hamarkadaren hasieran kokatuta.
• Ozeanoaren eta Surfaren Hiria (Cité de l'Ocean et du Surf) izeneko museoa, 2011n irekia.

Musika eta dantza

Udalerriak Biarrizko Balleta du, Frantziako gune koreografikoa dena. Gainera, Atabal izeneko zentro kulturala eta 1946an sortutako Oldarra abesbatza ditu.

Antzerkia

Napoleon III.a eta Eugenia de Montijo enperadoreek modan jarri zuten Portu Zaharra auzoan itsas-antzerkia.

Egun, itsaslabarrean Pierre Bideau antzezlegileak eginiko argi-lanak ikus daiteke gauean.

Zinema

Biarritzen zinemaldi bi egiten dituzte:

• Miarritzeko Zinema Latinoamerikarraren Jaialdia Latinoamerikako zinema jorratzen duena.
• Nazioarteko Ikus-entzunezko Programen Jaialdia (FIPA).

Hona hemen Biarritzen egindako filmen zerrenda:

• Hôtel des Amériques( (1981), André Téchinék zuzenduta, Catherine Deneuve eta Patrick Dewaere aktoreak zituena;
• Mortelle Randonnée (1983), Claude Millerrek zuzenduta, Isabelle Adjani eta Michel Serrault aktoreak zituena;
• Le Rayon vert (1986), Éric Rohmerrek zuzenduta, Hubert Reeves aktorea zuena;
• Mes nuits sont plus belles que vos jours (1989), Andrzej Żuławskik zuzenduta, Jacques Dutronc eta Sophie Marceau aktoreak zituena;
• Le Ciel, les oiseaux et... ta mère ! (1998), Djamel Bensalahk zuzenduta Jamel Debbouze, Olivia Bonamy, Stephane Soo Mongo, Loránt Deutsch eta Julien Courbet aktoreak zituena;
• Baise-moi (2000) Virginie Despentes eta Coralie Trinh Thik zuzenduta;
• Quelqu'un de bien (2002), Patrick Timsitk zuzenduta, Patrick Timsit eta José Garcia aktoreak zituena;
• Le Cou de la girafe (2004), Safy Nebbou euskaldunak zuzenduta, Sandrine Bonnaire, Claude Rich eta Louisa Pili aktoreak zituena;
• Hors de prix (2006), Audrey Tautou eta Gad Elmaleh aktoreak zituena.

Jaiak

Biarrizko besta nagusiak azaroaren 11an ospatzen dituzte, San Martinen omenez. Egun horretan Confrérie de l’Operne de Biarritz erakundeko zal­dun berriak izendatzen dituzte. Lanperna da haien logotipoa eta itsasoko ekologiaren al­de lan egin duten pertsonak hautatzen dituzte.

Turismoan oinarritutako hiria izanik, uda guztian ekital­di ugari izaten dira, bata bestearen atzetik: pilota‑jaial­diak, hipika‑lehiaketak, errezital­diak eta kontzertuak, fol­klore‑jaialdiak, uretako eski akrobatikoa, itsas bidaiak, ikuskizunak, errugby‑txapel­ketak, zezenketak eta gau‑festak.

Automobilak

Hotchkiss Biarritz

• Cadillacek 1955 eta 1985 artean Cadillac Eldorado Biarritz izeneko automobila egin zuen.
• Hotchkissek 1937an Hotchkiss Biarritz izeneko automobila egin zuen.

Ondasun nabarmenak

Eraikin zibilak

Hôtel du Palais

Turismo bulegoa

• Vierge arrokan aterpe-portua duena;
• Eugénie Etxea edo Hôtel du Palais;
• Ingalaterrako hotelaren eraikina, 1870ean Louis Moussempèsek eraikia;
• Natacha (lehen Leuba) Etxea;
• Sacchino edo Castel Biarritz, Natalia Serbiakoaren egoitza;
• Plaza hotela;
• Biarritzeko kasinoa Art déco estilokoa;
• Itsasargia 1834an San Martin lurmuturrean eraikia;
• Villa Belza edo Beltza Etxea: Alphonse Bertrandek 1880 eta 1895 artean eraikia.
• Goëland Etxea, 2003tik aurrera hotela dena;
• Françon jauregia;
• Boulard jauregia;
• Ingalaterrako pabilioia
• Arrantzaleen etxeak, portuan.
• Portu Zaharraren antzinako bainuetxea.
• Miremont gozotegia.

Eraikin erlijiosoak

• Kapera inperiala;
• San Martin eliza;
• Santa Eugenia eliza, 1898 eta 1903 artean eraikia.
• San Alexandro Nevski eta Jaungoikoaren Amaren Babesaren eliza
• Biarritzeko sinagoga

Parkeak

Antzinako geltokia

Haitzak

Biarrizko haitzak XX. mendean urtero 70 zentimetroko higadura jasatzen dutenak.

Hondartzak

Udalerriak sei hondartza ditu: Miramar, Handia, Portu zaharra, Euskaldunen kostakoa, Marbella eta Milady.

Lorategiak

Biarritzek 120 ha baso eta bi aintzira (Marion eta Muriskot) ditu.

Erdigunean, Midi geltokiaren aurrean, lorategi publikoaz gain, Mazon eta Lahuze lorategiak ditu.

Azpiegiturak

Villa Fal ikastetxea

Biarrizko geltokia

Kirola

• Ekitazioa: hippodrome des fleurs izeneko hipodromoa du;
• Golfa: Itsasargiko kali jokoan (britainiarrek 1888an eraikia) Biarritz Cup txapelketa amateurra egiten da;
• Futbol amerikarra: Atlantes de Biarritz 2008an Frantziako hirugarren mailan zebilen;
• Pilota: uztailean xistera txapelketa egiten da.
• Errugbia: herriko kluba Biarritz Olympique (BO) da, bost aldiz Frantziako txapelduna izandakoa (1935, 1939, 2002, 2005 eta 2006). Aguilera kiroldegian aritzen du.
• Surfa: Biarritzen txapelketa ugari egiten dira, tartean munduko longboard txapelketa 1992 eta 2005artean (Biarritz Surf Festival). Surf Session Frantziako surf aldizkaririk zaharrena 1986an sortu zuten bertan.

Hezkuntza

San Alexandro Nevski eta Jaungoikoaren Amaren Babesaren eliza

Ikastetxeak

Udalerrika bi ikastetxe publiko (Villa Fal eta Jean Rostand) eta pribatu bat (Immaculée-Conception) ditu.

Lizeoak

Malraux lizeoa bakarra da Miarritzen. Turismo lizeoa ere badago La Négresse auzoko mendebaldeko mugan.

Goi-mailako irakaskuntza

Irudi eta Soinugintza ikasteko BTS bat dago Biarritzen.

Justizia

Paueko Helegite Gortepean, Biarritzen Lehen Auzialdiko Epaitegiak du egoitza.

Erlijioa

Katolizismoa

Hona hemen herriko eliza katolikoak: Harizko Andra Maria, San Martin, San Karlos, Santa Eugenia, San Jose eta Santa Teresa.

Judaismoa

Pellot karrikan 1904 eta 2005 artean Biarritzeko sinagoga zegoen.

Ekialdetar Eliza Ortodoxoa

Impératrice karrikan 1892an San Alexandro Nevski eta Jaungoikoaren Amaren Babesaren eliza ortodoxoa eraiki zuten.

Protestantismoa

Peyreloubilh karrikan eliza du.

Garraioa

Bizikleta bideak Miarritzen

• Biarrizko geltokia, La Négresse auzoan dagoena, Bordele-Irun trenbidean dago eta TGV eta TER zerbitzuak ditu.
• 1888 eta 1948 artean, Biarritz eta Baiona artean tranbia zegoen, BLB (Biarritz - Marracqeko Lizeoa - Baiona) izenekoa.
• Miarritze-Angelu-Baionako aireportua
• Biarritzetik STAB 1, 2, 6, 9, 11 eta Navette de Biarritz lineak pasatzen dira. Hona hemen:
  • .1. - Biarrizko Udaletxea <> Baionako Udaletxea <> Baiona Nafarroa
  • .2. - Biarrizko geltokia <> Baionako Udaletxea <> Baiona Sainsontan
  • .6. - Gaz auzoa <> Baionako Udaletxea <> Baionako geltokia
  • .9. - Lapurdi <> Baionako Udaletxea <> Santa Madalena / Barra
  • 11 - Angelu Juvigny <> Baionako Udaletxea <> Tarnose Platanes
  • Navette de Biarritz - Udaletxea <> Udaletxea

Biarriztar ospetsuak

Sakontzeko, irakurri: «Biarriztar ospetsuen zerrenda»

• Etienne de Xiloeta edo Etienne de Silhouette (1709 - 1767), biarriztarren semea. Politikaria eta silueten aitzindaria.
• Pierre Laffite (1770 - 1821), kortsarioa.
• Jean-Baptiste Ernest Lacombe (1854ko urriaren 19 - 1922ko irailaren 30), arkitektoa.
• Léon Larribau (1889 - 1916), errugbilaria bertan bizi zen.
• Henri Haget (1905eko urriaren 12 - 1967ko irailaren 29), errugbilaria.
• André Dassary (1912ko irailaren 10 - 1987ko uztailaren 7), musikaria.
• Henri Bourtayre (1915eko urriaren 21 -), musikaria.
• Jean Bichindaritz (1928ko maiatzaren 3 -), errugbilaria.
• Jakes Abeberri (1930-), kazetari eta politikari abertzalea.
• Béatrice Molle (1956-), kazetari eta bakezalea.
• Leopold Eyharts (1957-), astronauta.
• Amaia Hennebutte (1972-), euskal idazle eta marrazkilaria.

Herri eta hiri senidetuak

Biarritz ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Augusta (Ameriketako Estatu Batuak) Cascais (Portugal) Ixelles (Belgika) Jerez de la Frontera (Espainia)

Iruditegia

• 
  Kasinoa
• 
  Itsas-museoa
• 
  Itsasargia
• 
  Eugenia Jauregia edo Hôtel du Palais
• 
  Portu zaharra
• 
  Hondartza
• 
  Haitzak
• 
  Panoramikoa

Ikus, gainera

• Biarritz-Angelu-Baionako aireportua
• Lapurdi

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Euskal Herri Enblematikoa entziklopediako Itsasoko Historia. Euskal Kostaldeko Gida. liburutik txertatu zen 2014-12-18 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, liburu hori eta entziklopedia horretako beste zenbait Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Bibliografia

• Claude Laroche, Dominique Delaunay, Geneviève Mesuret, Jean-Baptiste Minnaert, Jean-Claude Lasserre, Maurice Culot eta Olivier Ribeton, "Biarritz. Villas et jardins. 1900-1930 La Côte basque des années 30" Norma ISBN 978-2-909283-06-7 Online
• L. de Joantho, "Biarritz illustré" Benquet, Biarritz 1885
• Philippe Salquain, "Autrefois Biarritz" Atlantica, Biarritz, 2000 ISBN 2-84394-265-9
• P. Laborde, "Biarritz, huit siècles d'histoire, 200 ans de vie balnéaire" Ferrus, Biarritz, 1984
• M. eta F. Rousseau, "Biarritz promenades" Rousseau, Baiona, 1980 & 1981
• Association d'action culturelle de Biarritz, "Biarritz au vent du large et de l'histoire" Maury, Biarritz, 1988
• Marie-France Chauvirey, "La vie d'autrefois en Pays basque" Sud Ouest, Luçon, 1994 ISBN 2-87901-219-8
• Hervé Bernard, "Splendeur de Biarritz - Moussempès, Une Illustre Famille en Pays Basque depuis le XIVème Siècle" S.A.I, Biarritz, 2006
• Marie d'Albarade, "La belle Histoire des Palaces de Biarritz, Époque 1" Atlantica, Biarritz, 2007
• Gilbert Desport, "Les moulins de Biarritz XVII° & XVIII° siècles" Amis du Vieux Biarritz 1. alea, 1994, Musée historique de Biarritz
• Marcel Douyrou, "Le rocher de la Vierge et Pierre Blanchard (1825-1895)" Amis du Vieux Biarritz 2. alea, 1995
• Hervé Bernard, "Docteur Henri Conneau (1803-1877) Ami le Plus Fidèle - Confident le Plus Intime de l'Empereur Napoléon III" S.A.I, Biarritz, 2008
• Didier Janssoone, "Biarritz : La Gare du Midi" Cheminements, 2008 ISBN 978-2-84478-642-5

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Lapurdi

• (Frantsesez) (Ingelesez) (Gaztelaniaz) Webgune ofiziala

• Datuak: Q132790
• Multimedia: Biarritz / Q132790
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Biarritz