Ширин Эбади
| Ширин Эбади | |
| фарс. شیر | |
 | |
 | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ[1] |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Иран |
| Тыуған көнө | 21 июнь 1947[2][3][4][…] (77 йәш) |
| Тыуған урыны | Хәмәдан, Иран |
| Һөнәр төрө | судья, яҙыусы, хоҡуҡ яҡлаусы, антивоенный активист, адвокат, борец за права женщин, сәйәсмән, юрист |
| Эш урыны | Тәһран университеты |
| Биләгән вазифаһы | судья[d] |
| Уҡыу йорто | Тәһран университеты |
| Ҡатнашыусы | Dialogue for Catalonia[d] |
| Ойошма ағзаһы | Нобелевская женская инициатива[d][5] |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре | |
 Ширин Эбади Викимилектә | |
Ширин Эбади (фарс. شیرین عبادی — Širin Ebâdi; 21 июнь 1947 йыл) — Иран хоҡуҡ яҡлаусыһы, юрист. Профессор Торолф Рафто иҫтәлеге премияһы лауреаты (2001), «демократия һәм кеше хоҡуҡтары, айырыуса Иранда ҡатын-ҡыҙҙар һәм балалар хоҡуҡтары өсөн көрәшкә индергән өлөшө өсөн» тыныслыҡ буйынса Нобель премияһы лауреаты (2003).
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ширин Эбади Хәмәдан ҡалаһында уның элекке баш нотариусы, коммерция хоҡуҡиәте профессоры Мөхәммәт Али Эбади ғаиләһендә тыуа. Британника буйынса[6], Ширин Эбади иран сығышлы. Нобель лекцияһында милли сығышы тураһында ул былай ти: «Мин — иран. Мин — Бөйөк Кир тоҡомонан[7]».
Тәһран университетының хоҡуҡ факультетын тамамлай (1969), ярты йыл практика үткәс, судья була. 1971 йылда диссертация яҡлай, ә 1975 йылда Иранда урындағы суд (Тәһрандың ҡала суды) етәксеһе итеп ҡуйылған беренсе ҡатын-ҡыҙ була. Әммә Ирандағы ислам инҡилабынан һуң ул, суд системаһындағы башҡа ҡатын-ҡыҙҙар кеүек үк, суд секретары вазифаһына күсерелә, сөнки власҡа килгән исламсылар фекеренсә, ирҙәр мотлаҡ үтәргә тейешле ҡарарҙарҙы ҡатын-ҡыҙҙар сығарырға тейеш түгел. Эбади отставкаға сыға һәм 10 йылдан ашыу үҙенең юридик специальносы буйынса эшләй алмай. 1993 йылда ғына ул юридик консультация асырға рөхсәт ала. 1980-се йылдарҙа Эбади башлыса китаптар һәм мәҡәләләр яҙа, улар уны Иранда ярайһы уҡ билдәле итә.
Хоҡуҡ яҡлау эшмәкәрлеге
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1990-сы йылдарҙа Эбадиға Тәһран университетында уҡытыу форсаты сыға. Ул шул осорҙа Иран йәмғиәтендә уртаса либераль тенденцияларҙың көсәйеүенә этәргес яһай. Ә Ирандың ижтимағи тормошонда ҡатын-ҡыҙҙар ролен арттырыу буйынса агитацияһы 1997 йылда президент һайлауҙа Мөхәммәт Хатамиҙың еңеүе өсөн ҡулай була.
Адвокат сифатында Эбади 1990-сы йылдарҙағы Ирандың мөһим суд процестарында ҡатнаша. Мәҫәлән, ул оппозицияла торған Иран интеллигенцияһы вәкилдәренең үлтерелеүе буйынса бер нисә эштә һәләк булғандарҙың мәнфәғәтен яҡлаусы була. Ошондай процестарҙың береһендә 2000 йылда Эбади Ирандың консерватив дини лидерҙары яғынан Хатами яҡлы сәйәсмәндәрҙе үлтертеүгә заказдар яһалыуы тураһында шаһит Әмир Фәрхәд Ибраһимиҙың видеояҙмаларын күрһәтә. Был дәлилдәрҙе халыҡҡа билдәле иткәне өсөн Эбадиҙы 5 йылға төрмәгә ябыу тураһында хөкөм ҡарары сығарыла (һуңынан ҡарар көсөнән сығарыла). Эбади шулай уҡ Иран гәзиттәрен тыйыу тураһындағы эштәрҙе ҡарай, эҙәрләнгән Бахаи динен тотоусыларҙы яҡлай.
Ширин Эбади Ирандың ике хоҡуҡ яҡлау ойошмаһын ойоштора һәм уларҙың етәксеһе була. Был ойошмалар — Иран бала хоҡуҡтарын яҡлау йәмғиәте һәм Хоҡуҡ яҡлау үҙәге.
Эбадиға Нобель премияһы бирелеүе тураһындағы яңылыҡҡа (2003) Иранда мөнәсәбәт ике төрлө була. Иран йәмәғәтселеге был яңылыҡты ҡайнар хуплай, тигән хәбәрҙәр тарала[8]. Шул уҡ ваҡытта Иран президенты Хатами бик тотанаҡлы телмәр менән сығыш яһай, телмәрҙән аңлашылыуынса, тыныслыҡ буйынса Нобель премияһы — күп йәһәттән теге йәки был илгә сәйәси баҫым яһау ҡоралы ул.
Лауреатлығы тураһында белдерелгәс, Эбади үҙенең сығыштарында ислам диненә тоғро булыуын һәм илһөйәрлеген айырым билдәләр була. Ул сит дәүләттәрҙең Иран эштәренә ҡыҫылыуына ҡаршы булыуын белдерә, Иранда кеше хоҡуҡтары өсөн көрәште ирандар үҙҙәре алып барырға тейешлеген билдәләй[9]. Эбади шулай уҡ Иран ядро программаһын да яҡлап сыға[10].
2009 йылдың ноябрендә Иран властары хоҡуҡ яҡлаусының Нобель премияһы миҙалын һәм дипломын тартып ала[11][12].
Библиография
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Эбадиҙың инглиз телендәге китаптары:
- «Бала хоҡуҡтары. Иранда бала хоҡуҡтарының хоҡуҡи яҡтарын тикшереү» (ингл. The Rights of the Child. A Study of Legal Aspects of Children's Rights in Iran; Тегеран, 1994),
- «Иранда кеше хоҡуҡтары тарихы» (ингл. History and Documentation of Human Rights in Iran Нью-Йорк, 2000),
- «Иран уяна: Инҡилап һәм өмөт тураһында таныҡлыҡ» (ингл. Iran Awakening: A Memoir of Revolution and Hope; Нью-Йорк, 2006).
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Эбади көнбайыштың күп университеттарының, шул иҫәптән Торонто, Британ Колумбияһы, Йорк, Австралия католик университеттарының почетлы докторы.
- 2003 йылда Ширин Эбадиға тыныслыҡ буйынса Нобель премияһы бирелә.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
- ↑ Internet Movie Database (ингл.) — 1990.
- ↑ Schirin Ebadi // https://www.fembio.org/biographie.php/frau/frauendatenbank?fem_id=30246 (нем.)
- ↑ Schirin Ebadi // Энциклопедия Брокгауз (нем.)
- ↑ https://nobelwomensinitiative.org/laureate/
- ↑ Britannica. Shirin-Ebadi. «Ebadi was born into an educated Iranian family»
- ↑ Shirin Ebadi’s Nobel lecture. I am an Iranian. A descendent of Cyrus The Great. The very emperor who proclaimed at the pinnacle of power 2500 years ago that „… he would not reign over the people if they did not wish it.“ And [he] promised not to force any person to change his religion and faith and guaranteed freedom for all. The Charter of Cyrus The Great is one of the most important documents that should be studied in the history of human rights.
- ↑ Safa Haeri. Iranians celebrated with joy Ebadi’s Nobel Peace prize 2019 йыл 28 февраль архивланған. // Iranian Press Service, October 2003. (инг.)(инг.)
- ↑ David Ignatius. Nobels With a Message // The Washington Post, October 14, 2003. (инг.)(инг.)
- ↑ Paul McGeough. Sunnis fear US missteps will bolster Tehran’s influence // The Sydney Morning Herald, March 1, 2006. (инг.)(инг.)
- ↑ Иранские власти отобрали Нобелевскую премию у правозащитницы // Новости Полит.ру, 26 ноября 2009 г(недоступная ссылка). — 26.11.2009.
- ↑ Иран протестует: у Ширин Эбади не отняли Нобелевскую премию, а лишь временно «заморозили». newsru.com, 27 ноября 2009 г. 16:47
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Официальный сайт Ширин Эбади (на фарси) 2006 йыл 15 август архивланған.
- Речь Эбади на сайте Нобелевской премии 2004 йыл 3 август архивланған.
- Отрывки из речи Эбади
- Фотографии Эбади Ширин
- http://www.famousmuslims.com/ebadi.htm 2015 йыл 30 октябрь архивланған.