Papers by Marek Krajewski
Prawda pod wyborach 15 października 2023, 2024
Nieuprzejmość oznacza tym samym akt wykluczenia kogoś z miejskiej
zbiorowości, pozbawienia go oby... more Nieuprzejmość oznacza tym samym akt wykluczenia kogoś z miejskiej
zbiorowości, pozbawienia go obywatelstwa, traktowania tak, jakby nie
posiadał praw nam przynależnych i nie był jedną lub jednym z nas. Nie
jest ona jednak prostym odwróceniem czy brakiem uprzejmości. Powinniśmy ją raczej widzieć jako aktywne działanie nakierowane na kwestionowanie czyjejś przynależności do zbiorowości, w której sami uczestniczymy, odbieranie tej osobie szans na bycie jednym lub jedną z nas. W praktyce oznacza to nie tylko zaprzeczenie, iż ktoś jest obywatelem, ale też bardzo często kwestionowanie, że jest osobą czy człowiekiem.
Polish Migration Review, 2023
Interesować mnie będzie związek pomiędzy marzeniami a przemieszczaniem, zwłaszcza tą jego specyfi... more Interesować mnie będzie związek pomiędzy marzeniami a przemieszczaniem, zwłaszcza tą jego specyficzną formą, jaką jest mobilność. Przemieszczanie to po prostu ruch kogoś lub czegoś w przestrzeni, mobilność zaś jest taką jego formą, która niesie za sobą zmianę, najczęściej statusu tego, co się porusza. Kiedy dojeżdżam do pracy, to nie jestem mobilny, bo przemieszczanie to nie pociąga za sobą jakiejkolwiek znaczącej zmiany. Podobnie jest, gdy odwiedzam swoich bliskich w innym mieście – przemieszczam się w przestrzeni, ale mobilny nie jestem, bo raczej potwierdzam w ten sposób to, kim jestem, aktualizuję łączące mnie z rodziną związki i swoje zobowiązania wobec niej. Jestem za to mobilny, kiedy tracę pracę, i to pomimo że nie przemieściłem się w przestrzeni. Zmienił się jednak mój status.
Jak będę starał się pokazywać, to wyłącznie mobilność niesie za sobą
zmianę statusu, wyobrażeń, postaw, a szerzej – po prostu życia. Obecna
jest ona zwłaszcza w sytuacji migracji, ale nie zawsze. Migrowanie często
tylko przecież potwierdza to, kim jesteśmy przed jego podjęciem, i polega na przenoszeniu własnego świata gdzie indziej, bez zmiany w zasadzie niczego poza umiejscowieniem tej realności. Szczególnym kontekstem migracji jest miasto, gdyż polega ona najczęściej na przemieszaniu się pomiędzy miastami lub w ich kierunku. Miasto to jednak nie tylko punkt docelowy podróży, przestrzeń pracy i zamieszkiwania, ale też narzędzie poznawcze, które określa, jak myślimy o rzeczywistości, innych i w końcu o samym ruchu. Dlatego analizując radykalne projekty architektoniczne, staram się określić warunki pojawienia się mobilności. Nie po to jednak, by ją fetyszyzować jako rozwiązanie każdego z możliwych problemów i wartość samą w sobie, ale by pokazać, jak trudna do urzeczywistnienia jest taka forma ruchu, za którą idzie zmiana. I jak trudno nam sobie ją wyobrazić.
Paradoks polega więc na tym, że przemieszczamy się dziś częściej i dalej,
lecz nie jesteśmy prawie w ogóle mobilni. Jedną z przyczyn tego stanu
rzeczy jest skrępowanie i kontrola naszej wyobraźni przez porządek, który
przepływy uczynił sensem i podstawą swojego istnienia, ale nas samych
uczynił niemobilnymi./
I will delve into the relationship between dreams and movement, es-
pecially its specific form, mobility. Movement means that someone or something changes place in
space, while mobility is a form of move- ment that entails a different kind of change, most often
in the status of what is moving. When I commute to work, I am not mobile, because this movement
does not entail any significant change. Similarly, when I visit my family in another town, I move
in space, but I am not mobile, because by doing it, I reaffirm who I am and update the relationship
I have with my relatives and my commitments to them rather than change my status. On the other
hand, I am mobile when I lose my job, even though I have not moved in space – still, my status has
changed.
As I will try to demonstrate here, it is only mobility that brings with it a change in status,
ideas, attitudes and, more broadly, life as such. Mobility is especially present in situations that
involve migration, but not always. After all, it often happens that migration only confirms who we
are before we undertake it, and it just means moving our own world elsewhere, almost without
changing anything but the location of this reality. A city is a very special context for migration,
as the latter most commonly involves moving between or towards cities. The city, however, is not
only a destination of one’s journey, a space for work and living, but also a cognitive tool that
determines how we think about the reality, about others, and ultimately about movement itself. This
is why I analyse radical architectural projects, and when doing so, I attempt to define the
conditions for the emergence of mobility. My intension is not to fetishise mobility as the solution
to every possible problem and a value in itself, but to show how difficult it is to make happen a
form of movement that is followed by change, and also how difficult it is for us to imagine it. The
paradox lies in the fact that we move more frequently and travel longer distances these days, but
at the same time we are hardly mobile at all. One of the reasons for this is that our imagination
remains fettered and controlled by an order that has made the flow become the meaning and the
foundation of its existence, but at the same time has made
ourselves immobile.
Miasto mozaika: Opis kulturowy, 2023
W artykule wprowadzam kategorię praktyk dyskretnych, rozumianych jako praktyki społeczne pozwalaj... more W artykule wprowadzam kategorię praktyk dyskretnych, rozumianych jako praktyki społeczne pozwalające jednostkom na angażowanie się w działania, których zachodzenia inne osoby nie powinny być w danym momencie świadome. Przykładem tego zjawiska, mocno obecnym w polskim kontekście, jest potajemne picie w przestrzeni publicznej wódki z małych szklanych butelek zwanych "małpkami". Analiza tego zjawiska pozwala wykazać, w jaki sposób określone kategorie konsumentów są wykluczane ze współczesnego miasta tylko dlatego, że spożywają alkohol w niewłaściwy sposób, w nieodpowiednim miejscu i czasie. Pomimo iż skupiam się na "małpkach", to pokazuję także, dlaczego kategoria praktyk dyskretnych jest funkcjonalna poznawczo i w jaki sposób może pomóc w badaniu współczesnego miasta, prywatności, relacji władzy i procesów indywidualizacji.
Sztuka. Aktualizacja. Co widać w przestrzeni publicznej Warszawy?, 2023
Tekst poświęcony sztuce publicznej w Polsce i o jej różnorodnych trajektoriach rozwojowych. Anali... more Tekst poświęcony sztuce publicznej w Polsce i o jej różnorodnych trajektoriach rozwojowych. Analizuję w niej kilka nurtów tego rodzaju działań artystycznych, które pojawiały się w ostatnich dekadach w naszym kraju.
Studia socjologiczne, 2023
Wstęp do bloku tekstów poświęconych mapowaniu kontrowersji teorii praktyk społecznych
The British Journal of Sociology, 2023
This paper shows how the metropolitan creative classes in Poland reacted to the changes in the or... more This paper shows how the metropolitan creative classes in Poland reacted to the changes in the organization of everyday life caused by the COVID-19 pandemic, especially its temporality and rhythmicity. The pandemic and lockdowns reorganized previous ways of experiencing and managing time. Based on our empirical research and research by other scholars, we have identified some of the most common disruptions of pandemic temporality. However, a vital element of the article is to specify how the social category we studied dealt with these disruptions. In doing so, we show that the response to the breakdown of the previous order of everyday life was to restore a sense of stability actively. We were also interested in the possible, also negative consequences of the findings for the social category under study. The empirical basis for the article are in-depth interviews conducted during the fourth phase of the ongoing research project [title anonymized], which began during the first weeks of the lockdown in Poland.
Teksty Drugie, 2022
W artykule staram się pokazać użyteczność w badaniach współczesności, bardzo słabo upowszechniane... more W artykule staram się pokazać użyteczność w badaniach współczesności, bardzo słabo upowszechnianej w polskim piśmiennictwie kategorii afektywnej atmosfery. By to zademonstrować rekonstruuję sens tego pojęcia, jego źródła oraz tradycje, z których ono wyrasta i konteksty jego dotychczasowych użyć. Prezentuję również wyniki wybranych badań, które się do niego odwoływały. Następnie pokazuję przydatność tej kategorii w rozumieniu współczesnych zjawisk społeczno-kulturowych wykorzystując ją do rozumienia sposobów doświadczenia przez Polaków pandemii, do wyjaśnienia formy w jakiej przebiegał Strajk Kobiet w 2020 i 2021 roku oraz do identyfikacji źródeł ataku na waszyngtoński Kapitol.
This article advocates the usefulness of affective atmospheres – a category unpopular inthe Polish scholarship – to the study of modernity. To demonstrate the claim, Krajewskireconstructs the category’s meaning, its sources, the traditions from which it stems, andthe contexts of its past uses. Moreover, the text presents the results of selected relevantstudies. Next, Krajewski demonstrates the usefulness of this category in understandingcontemporary sociocultural phenomena by using affective atmospheres to understandhow Poles’ experienced the pandemic, explain the form of the Women’s Strike in 2020and 2021, and identify the sources of the January 6 United States Capitol attack.
Kultura i społeczeństwo, Sep 9, 2022
Poddajemy tu analizie kilka charakterystycznych dla mieszkańców nowoczesnego, zachodniego świata ... more Poddajemy tu analizie kilka charakterystycznych dla mieszkańców nowoczesnego, zachodniego świata relacji z ziemią. Z oczywistych powodów (takich jak choćby długa historia tych stosunków, ich zróżnicowanie również w naszym kręgu kulturowym) ich przedstawienie nie może być wyczerpujące, dlatego też koncentrujemy się na tych typach relacji z ziemią, które wydają się najbardziej symptomatyczne dla odtworzenia generalnego sposobu odnoszenia się do ziemi w naszym kręgu kulturowym. Ponadto nie poprzestajemy na wskazaniu na te najbardziej typowe podejścia, zorganizowane wedle logiki eksploatacji — sprowadzające się do traktowania ziemi jak obiektu, martwej materii, którą można w dowolny sposób kształtować — lub walki, polegającej na traktowaniu jej jako zagrożenie, czyli żywiołu, który jest źródłem różnorodnych form zagrożeń. W opozycji do tego najbardziej powszechnego, jak sądzimy, ujęcia przedstawiamy również podejścia alternatywne, w których ziemia jest postrzegana jako podstawowe medium podtrzymywania życia, zmiany, transformowania się
i przeobrażania wszystkiego, co istnieje. Dostrzeżenie takich sposobów odnoszenia się do ziemi wydaje się szczególnie istotne dzisiaj, w dobie kryzysu klimatycznego, którego jednym ze źródeł jest przedmiotowy wobec niej stosunek, za którym idzie głęboka degradacja ziemi. Obszar ten jest szczególnie istotny, bo nie tylko stanowi rezerwuar innowacyjnych rozwiązań technicznych, które mogą pozwolić na ograniczenie wyniszczającej ekosystemy eksploatacyjnej działalności człowieka, ale również z bardziej podstawowego powodu. Podejścia alternatywne zawierają bowiem także propozycję bardziej podstawowych rozwiązań obecnego kryzysu — opartych na zaproponowaniu nowej gatunkowej tożsamości — takiej, której sednem jest dostrzeżenie nierozdzielności wszystkiego, co istnieje, w której człowiek jest tylko jednym z wielu aktywnych aktorów.
Przegląd Socjologiczny, 2022
W artykule tym staram się zrekonstruować, jak ujmowano dotąd cancel culture, a także zaproponować... more W artykule tym staram się zrekonstruować, jak ujmowano dotąd cancel culture, a także zaproponować własną ramę rozumienia tego fenomenu. Dlatego też dokonuję przeglądu jego definicji oraz wskazuję na związki kultury unieważniania z uniwersalnymi procesami oddolnego, pozaprawnego karania, a także przedstawiam pięć ram interpretacyjnych, w których zazwyczaj cancel culture się umieszcza. Następnie prezentuję własny sposób ujmowania tego zjawiska. Zgodnie z nim pojęcie kultury unieważniania rodzi się jako reakcja establishmentu na upowszechnianie sieciowych form oddolnego karania i może być rozpoznawane jako próba podtrzymania kontroli nad procesami przyciągania uwagi oraz budowania reputacji przez tych, którzy dominują. w artykule staram się też pokazać, iż skonstruowanie pojęcia cancel culture przynosi odwrotne do zamierzonych skutki: prowadzi do upowszechnienia sieciowego unieważniania, osłabia zaufanie wobec działań konstytutywnych dla kapitalizmu afektywnego, wzmacnia też procesualny charakter kultury.
In this article, I try to reconstruct how cancel culture has been defined and propose my framework for understanding this phenomenon. In order to do this, I review its definitions and point to the links between the culture of nullification and universal processes of grassroots, extra-legal punishment. I also present five interpretive frameworks in which cancel culture is usually placed. Then I offer my approach to this phenomenon, arguing that the concept of cancel culture came into existence as an establishment reaction to disseminating network forms of grassroots punishment. It can be recognized as an attempt to maintain control over the processes of attracting attention and building a reputation by those who dominate. In the article, I also try to show that the construction of cancel culture is counterproductive: It leads to the dissemination of network annulment, weakens trust in constitutive actions for affective capitalism, and strengthens the processual nature of culture.
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 2022
This paper discusses a research project that attempted to examine selected public institutions' r... more This paper discusses a research project that attempted to examine selected public institutions' response strategies to a pandemic. The most important research question of the project was the relationship between the pandemic and innovativeness of the sector of public institutions (understood as the desire to introduce new ways of operating, new inter-institutional links, new patterns of relations with stakeholders, etc. resulting from the knowledge provided to individual institutions by functioning in conditions of the pandemic). During qualitative research we found that the researched institutions' predominant reaction to the challenges of the pandemic was not an orientation towards innovation but a striving to maintain a mode of functioning that is as similar as possible to that from before the pandemic. The innovations made (transition to remote working, simplification of some administrative procedures) resulted from external pressure to a greater extent and internal reflexivity to a lesser extent. The narratives captured in the study about the everyday life of public institutions during the pandemic have three common elements. First, they all focus less on large and spectacular innovations and more on micro-innovations (not treated as innovation, but understood as dozens of micro-improvements, minimal adjustments to existing routines). Second, they all miniaturize the experience of the pandemic, regarding it as events so extreme as to be useless for designing a better institutional order. Thirdly, all the reconstructed narratives are situated in an institutional zone of in-between, which means that they perceive themselves as a transparent medium fluctuating between the state and society and as a subject without influence on the shape of its own functioning. On the one hand, this would depend on the level of civic culture and, on the other hand, on the policy created at the highest levels of the state.
Stan Rzeczy, 2021
W artykule wyjaśniam, czym jest biofobia, identyfikuję jej podstawowe formy oraz źródła, a także... more W artykule wyjaśniam, czym jest biofobia, identyfikuję jej podstawowe formy oraz źródła, a także wskazuję, skąd się bierze jej, również współczesna, żywotność. Intepretuję też biofobię jako postawę niezbędną do wytworzenia specyficznej tożsamości człowieka jako nad-gatunku, całkowicie odrębnego wobec innych form istnienia. Pokazując integralny związek między miastem a biofobią, prezentuję różnorodne jej przejawy praktykowane w stosunku do drzew obecnych na terenach zurbanizowanych, szczególnie mocno koncentrując się na zjawisku tak zwanej tujozy. To z kolei pozwala mi wykazać pułapkowy charakter biofobii, ale też wykorzystywanie jej w procesach klasowego wykluczania oraz do legitymizacji procesów rozwojowych. W zakończeniu artykułu przybliżam kilka koncepcji uspołecznienia, które swoją istotą czynią ograniczenie biofobii i budowanie biofilnych relacji z innymi niż ludzkie formami istnienia.
Kultura współczesna, 2006
Jedna z najbardziej znanych fotografii Adreasa Gurskyego zatytułowana 99 Cent przedstawia wnętrze... more Jedna z najbardziej znanych fotografii Adreasa Gurskyego zatytułowana 99 Cent przedstawia wnętrze typowego supermarketu wypełnionego tysiącami towarów, opakowanych i poukładanych na półkach w monochromatyczne stosy, piramidy, prostopadłościany. Sfotografowany przez artystę sklep przypomina gigantyczny, abstrakcyjny gobelin, którego osnową są sklepowe regały, a wątkiem poukładane na półkach poszczególne marki towarów. Tkanina jest doskonale wykonana, ale uważne oko znajdzie w niej błędy-to wynurzające się w kilku miejscach głowy ludzi robiących zakupy. Chociaż to właśnie dla nich zostało stworzone to miejsce i ma sens tylko wtedy, gdy odwiedzają je klienci, to jednocześnie burzą oni harmonię tej przestrzeni, łamią racjonalny rytm jej kompozycji. Opakowanie jest dziełem człowieka, stworzonym po to, by uczynić jego działania bardziej racjonalnymi, ale, zgodnie z logiką nowoczesnych wynalazków, nie tylko go sobie podporządkowało i zmusiło do przyjęcia własnej logiki urzeczywistniania się 1 , ale sprawiło również, iż człowiek stał się kosztem, utrudnieniem, błędem w perfekcyjnym świecie własnych tworów. Świat wypełniony maszynowo wytwarzanymi pudełka-* Artykuł jest przede wszystkim analizą kulturowych i społecznych aspektów opakowania, rozumianego potocznie, a więc jako pojemnik, w którym zamknięty został przedmiot bo to, by go chronić i sprzedawać. Dlatego też pomijam w nim rozbudowaną refleksję nad opakowaniem, która powstała w obrębie ekonomii, opakowalnictwa, czy materiałoznawstwa. Analizy tego typu są istotne, ale jednocześnie jednostronne i instrumentalne, stworzone na potrzeby operacyjnego zarządzania procesami ekonomicznymi. Warto je jednak wzbogacać poprzez takie spojrzenie na opakowanie, które jest przez nie przysłonięte, poprzez spojrzenie eksponujące relację pomiędzy nim, a codziennością, światem materialnym, kulturą.
Społeczne zmagania ze sportem, red. Ł. Rogowski, R. Skrobacki,, 2011
Kiedy próbujemy zrekonstruować relacje łączące sztukę i sport oraz uchwycić podobieństwa i różnic... more Kiedy próbujemy zrekonstruować relacje łączące sztukę i sport oraz uchwycić podobieństwa i różnice między nimi , powinniśmy wziąć pod uwagę, że stosunki te są asymetryczne – to raczej sport próbuje stać się sztuką, a nie na odwrót, to raczej zawodnik chce być artystą, a nie przeciwnie, to ten pierwszy zazdrości temu drugiemu wysokiego prestiżu społecznego, bo sam może poszczycić się tylko wysokimi zarobkami i uwielbieniem ludu. W kontekście tej asymetrii istotne i warte refleksji są dewiacyjne, na pierwszy rzut oka, procesy, w efekcie których sztuka staje się sportem albo stara się nim być, naśladować sposób jego działania w świecie. Ich zachodzenie oznacza bowiem, iż doświadczamy dziś przemian zarówno tego, co artystyczne, jak i tego, co przynależy
do sfery sportowej rywalizacji, a szerzej też kontekstu społecznego, w którym ulokowane są światy sztuki i sportu.
Młodzież / 2019 w instytucji kultury , 2020
Jednym z takich stereotypów, co wyraża tytuł mojego wystąpienia, jest utożsamianie młodzieży z ba... more Jednym z takich stereotypów, co wyraża tytuł mojego wystąpienia, jest utożsamianie młodzieży z barbarzyńcami, którzy nadchodzą. Porównanie to zapożyczyłem od Marcina Świetlickiego oraz Pawła Filasa, którzy zredagowali wydaną w 1991 roku antologię młodych poetów związanych z pismem „bruLion” i zatytułowali ją Przyszli barbarzyńcy. Tytuł ten jest ironicznym komentarzem do tego, jak młodzi ludzie, a więc ci, którzy właśnie nadchodzą, są postrzegani przez starsze generacje. Te ostatnie traktują ich jak barbarzyńców czy potencjalnych barbarzyńców; jak tych, którzy zagrażają kulturze swoim nieokrzesaniem, hałaśliwością, brakiem ogłady, niewiedzą i ignorancją. Paradoks polega nie tylko na tym, że barbarzyństwo wytykają ci, którzy jeszcze niedawno sami byli barbarzyńcami i doświadczyli w czasach własnej młodości podobnej stygmatyzacji ze strony dorosłych, ale też na tym (i stąd w tytule dodany przeze mnie znak zapytania), że młodzi ludzie, jak postaram się pokazać, to taka kategoria społeczna, która uczestnicząc w kulturze najaktywniej, sprawia, że jest ona żywa, zmienia się, ale też trwa w czasie.
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 2020
W swoim artykule staram się pokazać, jak dwa kluczowe dla współczesności procesy, a więc digitali... more W swoim artykule staram się pokazać, jak dwa kluczowe dla współczesności procesy, a więc digitalizacja oraz usieciowienie rzeczywistości, przeobrażają kategorię masy i umasowienia. Te ostatnie zjawiska, traktowane przez nauki społeczne jako symptomy niepokojących zmian społecznych, fenomeny przejściowe o krótkotrwałym charakterze, dziś znacząco zmieniają swoją naturą. Jej identyfikacja została w tekście oparta na prezentacji tego, jak masa ewoluuje od początków Internetu do dzisiaj, przechodząc przez trzy stadia, określone mianem masy 1.0, 2.0 i 3.0. W tym ostatnim, najbardziej współczesnym stadium, pojawia się to, co określam mianem sieciowych mas pracujących. Ich charakterystyka oraz refleksja nad tym, czym różnią się one od klasycznych mas, stanowi ważną część artykułu.
Przegląd Socjologii Jakościowej, 2021
Artykuł oparty jest na wynikach ogólnopolskich badań dotyczących strategii działania polskich ins... more Artykuł oparty jest na wynikach ogólnopolskich badań dotyczących strategii działania polskich instytucji teatralnych w pandemii, realizowanych w okresie lockdownu. Badań, które-jak się okazało-dostarczyły także danych pozwalających formułować szersze wnioski. Celem artykułu jest odtworzenie wyobrażeń, jakie na temat roli, znaczenia i zróżnicowania pola teatralnego mają osoby kierujące tego typu instytucjami. Dodatkowym celem jest konceptualizacja pojęcia sytuowania, by w ten sposób lepiej dostrzec znaczenie, jakie dla funkcjonowania relacji tworzących pole teatralne ma postrzeganie ich przez aktorów, którzy w nim uczestniczą. Posługując się kategorią sytuowania w interpretacji treści przeprowadzonych wywiadów jakościowych, wskazujemy między innymi na obecne w wypowiedziach naszych rozmówców, kontrastujące ze sobą modele myślenia o instytucjach teatralnych (menadżerski i autorski), przywiązanie do tradycyjnej roli teatru na tle innych sztuk, a także na szczególną rolę bezpieczeństwa jako kluczowego wymiaru różnicującego pozycję teatru w rzeczywistości społecznej. Marek Krajewski, socjolog, profesor zwyczajny, kierownik Zakładu Teorii i Badań Praktyk Społecznych na Wydziale Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor wielu artykułów i książek na temat kultury materialnej, edukacji kultowej oraz zachowań zbiorowych. Inicjator projektów "Niewidzialne Miasto" oraz "Archiwum Badań nad Życiem Codziennym". Współtwórca programu edukacji kulturowej "Bardzo Młoda Kultura". Obecnie kieruje przedsięwzięciem badawczym "Życie codzienne Polaków w czasie pandemii wirusa SARS-CoV-2 i po jej zakończeniu. Przeobrażenia praktyk i społecznych oczekiwań".
Przegląd socjologiczny, 2021
Jednym z najważniejszych mitów założycielskich nowoczesnej sztuki jest przekonanie, iż nie jest o... more Jednym z najważniejszych mitów założycielskich nowoczesnej sztuki jest przekonanie, iż nie jest ona tworzona dla pieniędzy i by ją kreować artysta musi odrzucić zarabianie jako motyw popychający do jej tworzenia. Co więcej, jak sugerował Bourdieu, to właśnie zaprzeczenie ekonomicznym motywom tworzenia pozwalało artystom akumulować kapitał symboliczny, niezbędny dla uznania ich sztuki za istotną. w artykule konfrontujemy to modernistyczne przekonanie z ustaleniami poczynionymi w dwu niedawno realizowanych ogólnopolskich projektach badawczych, w których badanymi osobami byli twórcy i twórczynie w różnym wieku oraz na różnych etapach kariery. Celem analizy jest zrekonstruowanie stosunku artystów i artystek wobec pieniędzy i zarabiania w sztuce. Rozpatrujemy, jak stosunek ten wyraża się w sposobach myślenia o sztuce, priorytetach zawodowych, czynnikach przygotowujących do zawodu i mających wpływ na rozwój kariery, finan-sowaniu sztuki oraz głównych problemach artystów tworzących w Polsce. Na podstawie poczynionych ustaleń argumentujemy, iż tym, co definiuje sztukę jako osobną praktykę społeczną, jest dziś raczej realizm, etatyzm, umiarkowane wyrzeczenie oraz racjonalizowanie, a nie bezinteresowność, modernistyczny mit tworzenia jako aktywności wolnej od merkantylnych motywacji wypierany jest przez dyskurs sztuki jako profesji, którego częścią jest też zagadnienie braku bezpieczeństwa socjalnego.
Tekst o projekcie Joanny Rajkowskiej Minaret
European Societies, 2020
This article is based on the outcomes of the research project on changes in everyday life during ... more This article is based on the outcomes of the research project on changes in everyday life during the pandemic, conducted at the beginning of lockdown in Poland with the use of CAWI questionnaire. We focus on results related to defining the positive aspects (PA) of the pandemic, describe the kinds of PA noticed by the respondents, categorise the identified PA (by values, concepts of order, and social change they referred), and analyse how sociodemographic characteristics of the respondents differentiate the responses.
We argue that the perceived PA were directed towards individual rather than the general social well-being, that they express hope for maintaining rather than transforming the status quo, and that the nature of recognised PA is more defensive than progressive. Contrary to our initial assumptions, statistical analyses also suggest that the PA perception does not correlate with respondents’ socio-demographic characteristics as strongly as expected, which allows for an assumption that other, more situational and personality traits factors also influence the researched phenomenon.
Uploads
Papers by Marek Krajewski
zbiorowości, pozbawienia go obywatelstwa, traktowania tak, jakby nie
posiadał praw nam przynależnych i nie był jedną lub jednym z nas. Nie
jest ona jednak prostym odwróceniem czy brakiem uprzejmości. Powinniśmy ją raczej widzieć jako aktywne działanie nakierowane na kwestionowanie czyjejś przynależności do zbiorowości, w której sami uczestniczymy, odbieranie tej osobie szans na bycie jednym lub jedną z nas. W praktyce oznacza to nie tylko zaprzeczenie, iż ktoś jest obywatelem, ale też bardzo często kwestionowanie, że jest osobą czy człowiekiem.
Jak będę starał się pokazywać, to wyłącznie mobilność niesie za sobą
zmianę statusu, wyobrażeń, postaw, a szerzej – po prostu życia. Obecna
jest ona zwłaszcza w sytuacji migracji, ale nie zawsze. Migrowanie często
tylko przecież potwierdza to, kim jesteśmy przed jego podjęciem, i polega na przenoszeniu własnego świata gdzie indziej, bez zmiany w zasadzie niczego poza umiejscowieniem tej realności. Szczególnym kontekstem migracji jest miasto, gdyż polega ona najczęściej na przemieszaniu się pomiędzy miastami lub w ich kierunku. Miasto to jednak nie tylko punkt docelowy podróży, przestrzeń pracy i zamieszkiwania, ale też narzędzie poznawcze, które określa, jak myślimy o rzeczywistości, innych i w końcu o samym ruchu. Dlatego analizując radykalne projekty architektoniczne, staram się określić warunki pojawienia się mobilności. Nie po to jednak, by ją fetyszyzować jako rozwiązanie każdego z możliwych problemów i wartość samą w sobie, ale by pokazać, jak trudna do urzeczywistnienia jest taka forma ruchu, za którą idzie zmiana. I jak trudno nam sobie ją wyobrazić.
Paradoks polega więc na tym, że przemieszczamy się dziś częściej i dalej,
lecz nie jesteśmy prawie w ogóle mobilni. Jedną z przyczyn tego stanu
rzeczy jest skrępowanie i kontrola naszej wyobraźni przez porządek, który
przepływy uczynił sensem i podstawą swojego istnienia, ale nas samych
uczynił niemobilnymi./
I will delve into the relationship between dreams and movement, es-
pecially its specific form, mobility. Movement means that someone or something changes place in
space, while mobility is a form of move- ment that entails a different kind of change, most often
in the status of what is moving. When I commute to work, I am not mobile, because this movement
does not entail any significant change. Similarly, when I visit my family in another town, I move
in space, but I am not mobile, because by doing it, I reaffirm who I am and update the relationship
I have with my relatives and my commitments to them rather than change my status. On the other
hand, I am mobile when I lose my job, even though I have not moved in space – still, my status has
changed.
As I will try to demonstrate here, it is only mobility that brings with it a change in status,
ideas, attitudes and, more broadly, life as such. Mobility is especially present in situations that
involve migration, but not always. After all, it often happens that migration only confirms who we
are before we undertake it, and it just means moving our own world elsewhere, almost without
changing anything but the location of this reality. A city is a very special context for migration,
as the latter most commonly involves moving between or towards cities. The city, however, is not
only a destination of one’s journey, a space for work and living, but also a cognitive tool that
determines how we think about the reality, about others, and ultimately about movement itself. This
is why I analyse radical architectural projects, and when doing so, I attempt to define the
conditions for the emergence of mobility. My intension is not to fetishise mobility as the solution
to every possible problem and a value in itself, but to show how difficult it is to make happen a
form of movement that is followed by change, and also how difficult it is for us to imagine it. The
paradox lies in the fact that we move more frequently and travel longer distances these days, but
at the same time we are hardly mobile at all. One of the reasons for this is that our imagination
remains fettered and controlled by an order that has made the flow become the meaning and the
foundation of its existence, but at the same time has made
ourselves immobile.
This article advocates the usefulness of affective atmospheres – a category unpopular inthe Polish scholarship – to the study of modernity. To demonstrate the claim, Krajewskireconstructs the category’s meaning, its sources, the traditions from which it stems, andthe contexts of its past uses. Moreover, the text presents the results of selected relevantstudies. Next, Krajewski demonstrates the usefulness of this category in understandingcontemporary sociocultural phenomena by using affective atmospheres to understandhow Poles’ experienced the pandemic, explain the form of the Women’s Strike in 2020and 2021, and identify the sources of the January 6 United States Capitol attack.
i przeobrażania wszystkiego, co istnieje. Dostrzeżenie takich sposobów odnoszenia się do ziemi wydaje się szczególnie istotne dzisiaj, w dobie kryzysu klimatycznego, którego jednym ze źródeł jest przedmiotowy wobec niej stosunek, za którym idzie głęboka degradacja ziemi. Obszar ten jest szczególnie istotny, bo nie tylko stanowi rezerwuar innowacyjnych rozwiązań technicznych, które mogą pozwolić na ograniczenie wyniszczającej ekosystemy eksploatacyjnej działalności człowieka, ale również z bardziej podstawowego powodu. Podejścia alternatywne zawierają bowiem także propozycję bardziej podstawowych rozwiązań obecnego kryzysu — opartych na zaproponowaniu nowej gatunkowej tożsamości — takiej, której sednem jest dostrzeżenie nierozdzielności wszystkiego, co istnieje, w której człowiek jest tylko jednym z wielu aktywnych aktorów.
In this article, I try to reconstruct how cancel culture has been defined and propose my framework for understanding this phenomenon. In order to do this, I review its definitions and point to the links between the culture of nullification and universal processes of grassroots, extra-legal punishment. I also present five interpretive frameworks in which cancel culture is usually placed. Then I offer my approach to this phenomenon, arguing that the concept of cancel culture came into existence as an establishment reaction to disseminating network forms of grassroots punishment. It can be recognized as an attempt to maintain control over the processes of attracting attention and building a reputation by those who dominate. In the article, I also try to show that the construction of cancel culture is counterproductive: It leads to the dissemination of network annulment, weakens trust in constitutive actions for affective capitalism, and strengthens the processual nature of culture.
do sfery sportowej rywalizacji, a szerzej też kontekstu społecznego, w którym ulokowane są światy sztuki i sportu.
We argue that the perceived PA were directed towards individual rather than the general social well-being, that they express hope for maintaining rather than transforming the status quo, and that the nature of recognised PA is more defensive than progressive. Contrary to our initial assumptions, statistical analyses also suggest that the PA perception does not correlate with respondents’ socio-demographic characteristics as strongly as expected, which allows for an assumption that other, more situational and personality traits factors also influence the researched phenomenon.
zbiorowości, pozbawienia go obywatelstwa, traktowania tak, jakby nie
posiadał praw nam przynależnych i nie był jedną lub jednym z nas. Nie
jest ona jednak prostym odwróceniem czy brakiem uprzejmości. Powinniśmy ją raczej widzieć jako aktywne działanie nakierowane na kwestionowanie czyjejś przynależności do zbiorowości, w której sami uczestniczymy, odbieranie tej osobie szans na bycie jednym lub jedną z nas. W praktyce oznacza to nie tylko zaprzeczenie, iż ktoś jest obywatelem, ale też bardzo często kwestionowanie, że jest osobą czy człowiekiem.
Jak będę starał się pokazywać, to wyłącznie mobilność niesie za sobą
zmianę statusu, wyobrażeń, postaw, a szerzej – po prostu życia. Obecna
jest ona zwłaszcza w sytuacji migracji, ale nie zawsze. Migrowanie często
tylko przecież potwierdza to, kim jesteśmy przed jego podjęciem, i polega na przenoszeniu własnego świata gdzie indziej, bez zmiany w zasadzie niczego poza umiejscowieniem tej realności. Szczególnym kontekstem migracji jest miasto, gdyż polega ona najczęściej na przemieszaniu się pomiędzy miastami lub w ich kierunku. Miasto to jednak nie tylko punkt docelowy podróży, przestrzeń pracy i zamieszkiwania, ale też narzędzie poznawcze, które określa, jak myślimy o rzeczywistości, innych i w końcu o samym ruchu. Dlatego analizując radykalne projekty architektoniczne, staram się określić warunki pojawienia się mobilności. Nie po to jednak, by ją fetyszyzować jako rozwiązanie każdego z możliwych problemów i wartość samą w sobie, ale by pokazać, jak trudna do urzeczywistnienia jest taka forma ruchu, za którą idzie zmiana. I jak trudno nam sobie ją wyobrazić.
Paradoks polega więc na tym, że przemieszczamy się dziś częściej i dalej,
lecz nie jesteśmy prawie w ogóle mobilni. Jedną z przyczyn tego stanu
rzeczy jest skrępowanie i kontrola naszej wyobraźni przez porządek, który
przepływy uczynił sensem i podstawą swojego istnienia, ale nas samych
uczynił niemobilnymi./
I will delve into the relationship between dreams and movement, es-
pecially its specific form, mobility. Movement means that someone or something changes place in
space, while mobility is a form of move- ment that entails a different kind of change, most often
in the status of what is moving. When I commute to work, I am not mobile, because this movement
does not entail any significant change. Similarly, when I visit my family in another town, I move
in space, but I am not mobile, because by doing it, I reaffirm who I am and update the relationship
I have with my relatives and my commitments to them rather than change my status. On the other
hand, I am mobile when I lose my job, even though I have not moved in space – still, my status has
changed.
As I will try to demonstrate here, it is only mobility that brings with it a change in status,
ideas, attitudes and, more broadly, life as such. Mobility is especially present in situations that
involve migration, but not always. After all, it often happens that migration only confirms who we
are before we undertake it, and it just means moving our own world elsewhere, almost without
changing anything but the location of this reality. A city is a very special context for migration,
as the latter most commonly involves moving between or towards cities. The city, however, is not
only a destination of one’s journey, a space for work and living, but also a cognitive tool that
determines how we think about the reality, about others, and ultimately about movement itself. This
is why I analyse radical architectural projects, and when doing so, I attempt to define the
conditions for the emergence of mobility. My intension is not to fetishise mobility as the solution
to every possible problem and a value in itself, but to show how difficult it is to make happen a
form of movement that is followed by change, and also how difficult it is for us to imagine it. The
paradox lies in the fact that we move more frequently and travel longer distances these days, but
at the same time we are hardly mobile at all. One of the reasons for this is that our imagination
remains fettered and controlled by an order that has made the flow become the meaning and the
foundation of its existence, but at the same time has made
ourselves immobile.
This article advocates the usefulness of affective atmospheres – a category unpopular inthe Polish scholarship – to the study of modernity. To demonstrate the claim, Krajewskireconstructs the category’s meaning, its sources, the traditions from which it stems, andthe contexts of its past uses. Moreover, the text presents the results of selected relevantstudies. Next, Krajewski demonstrates the usefulness of this category in understandingcontemporary sociocultural phenomena by using affective atmospheres to understandhow Poles’ experienced the pandemic, explain the form of the Women’s Strike in 2020and 2021, and identify the sources of the January 6 United States Capitol attack.
i przeobrażania wszystkiego, co istnieje. Dostrzeżenie takich sposobów odnoszenia się do ziemi wydaje się szczególnie istotne dzisiaj, w dobie kryzysu klimatycznego, którego jednym ze źródeł jest przedmiotowy wobec niej stosunek, za którym idzie głęboka degradacja ziemi. Obszar ten jest szczególnie istotny, bo nie tylko stanowi rezerwuar innowacyjnych rozwiązań technicznych, które mogą pozwolić na ograniczenie wyniszczającej ekosystemy eksploatacyjnej działalności człowieka, ale również z bardziej podstawowego powodu. Podejścia alternatywne zawierają bowiem także propozycję bardziej podstawowych rozwiązań obecnego kryzysu — opartych na zaproponowaniu nowej gatunkowej tożsamości — takiej, której sednem jest dostrzeżenie nierozdzielności wszystkiego, co istnieje, w której człowiek jest tylko jednym z wielu aktywnych aktorów.
In this article, I try to reconstruct how cancel culture has been defined and propose my framework for understanding this phenomenon. In order to do this, I review its definitions and point to the links between the culture of nullification and universal processes of grassroots, extra-legal punishment. I also present five interpretive frameworks in which cancel culture is usually placed. Then I offer my approach to this phenomenon, arguing that the concept of cancel culture came into existence as an establishment reaction to disseminating network forms of grassroots punishment. It can be recognized as an attempt to maintain control over the processes of attracting attention and building a reputation by those who dominate. In the article, I also try to show that the construction of cancel culture is counterproductive: It leads to the dissemination of network annulment, weakens trust in constitutive actions for affective capitalism, and strengthens the processual nature of culture.
do sfery sportowej rywalizacji, a szerzej też kontekstu społecznego, w którym ulokowane są światy sztuki i sportu.
We argue that the perceived PA were directed towards individual rather than the general social well-being, that they express hope for maintaining rather than transforming the status quo, and that the nature of recognised PA is more defensive than progressive. Contrary to our initial assumptions, statistical analyses also suggest that the PA perception does not correlate with respondents’ socio-demographic characteristics as strongly as expected, which allows for an assumption that other, more situational and personality traits factors also influence the researched phenomenon.
podejmowanych przez działające w Polsce instytucje teatralne
w czasie pandemii. Interesowało nas zarówno to, w jakiej sytuacji
podmioty tego rodzaju znalazły się po decyzji Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego z 12 marca 2020 roku o czasowym
zamknięciu instytucji kultury z powodu zagrożenia dla życia
i zdrowia spowodowanego rozpowszechnianiem się w Polsce wirusa
SARS-CoV-2, jak i to, w jaki sposób na nią zareagowały, co sprawiało
im największą trudność, z czym zaś radziły sobie bardzo dobrze;
czy w czasie lockdownu koncentrowały się tylko na swoich problemach czy też na problemach innych, a także, co te reakcje
umożliwiało. Ważnymi pytaniami, na które chcieliśmy uzyskać
odpowiedź, były również te dotyczące obecnych w środowisku
teatralnym form współdziałania i współpracy, przecinających je
osi sporów i konfliktów, a także nowych form inicjatyw wewnątrzśrodowiskowych, które uruchomiła pandemia. Mieliśmy nadzieję,
że z odpowiedzi na te pytania zrekonstruujemy sytuację, w jakiej
znalazły się teatry w czasie pandemii, a także przybliżymy jej
specyfikę, a co za tym idzie – zbierzemy informacje mogące być
podstawą udzielania tego typu podmiotom efektywnej pomocy.
Warto podkreślić, że naszymi respondentami i respondentkami
były osoby kierujące instytucjami teatralnymi w Polsce (najczęściej
byli to dyrektorzy i dyrektorki, w wyjątkowych sytuacjach ich zastępcy
lub zastępczynie). Oznacza to, że pozyskiwaliśmy informacje o sytuacji
teatrów w okresie pandemii od osób, które mają najszerszą na ten
temat wiedzę oraz które muszą, z racji pełnionej funkcji, orientować
się we wszystkich aspektach działania podległych im instytucji,
ale także których sposób myślenia i oceny bieżącej sytuacji stanowi
jeden z czynników reagowania na nią w przyszłości. Osoby te jednak
nie reprezentowały wszystkich postaw wobec pandemii obecnych
wśród ludzi teatru z tej prostej przyczyny, że zajmują wśród nich
zaledwie jedną z wielu możliwych pozycji. To z kolei powoduje,
że nie można poczynionych w tym raporcie ustaleń traktować jako
wyczerpującego obrazu sytuacji, w jakiej znalazł się teatr po ogłoszeniu
decyzji o czasowym zamknięciu instytucji kultury. Ustalenia te powinny
być uzupełniane przez analizę informacji pozyskanych od innych osób
obecnych w polu teatralnym w Polsce i to pole współtworzących.
Badania miały charakter dwuetapowy i wykorzystywały metody
zarówno ilościowe, jak jakościowe. Przeprowadzono je w dwu turach.
Pierwsza, zrealizowana pomiędzy 25 maja a 26 czerwca 2020 roku,
to badania sondażowe przeprowadzone w technice CAWI przy użyciu
kwestionariusza dystrybuowanego przez system Webankieta,
do którego wypełnienia zaproszono prowadzących wszystkie instytucje
teatralne obecne w bazie Instytutu Teatralnego. Druga tura to wywiady
indywidualne prowadzone zdalnie z kierującymi instytucjami teatralnymi, a wybranymi spośród tych, którzy wzięli udział w pierwszej
fazie badań. Wywiady te prowadzono pomiędzy 16 a 30 czerwca.
Niniejszy raport zawiera ustalenia poczynione podczas analizy
zgromadzonych w trakcie badań informacji. Podzieliśmy go na cztery
zasadnicze części: I. Informacja o badaniach (ta część zawiera opis
badań, prezentację ich założeń i sposobu prowadzenia, charakterystykę próby i kryteria jej doboru); II. Najważniejsze ustalenia badawcze
(tu zamieściliśmy syntetyczną prezentację najważniejszych wniosków
poczynionych podczas analizy materiału badawczego); III. Wyniki
analizy informacji pozyskanych w trakcie badań sondażowych
(w tej części czytelnik znajdzie przedstawienie prawidłowości uchwyconych dzięki analizie informacji pozyskanych dzięki badaniom CAWI);
IV. Wyniki analiz informacji pozyskanych w trakcie wywiadów
indywidualnych (w tej części raportu zamieściliśmy ustalenia poczynione podczas analizy wywiadów indywidualnych z prowadzącymi
instytucje teatralne).
This does not happen by accident, for culture is a highly ambivalent part of reality. On the one hand, it is central, for it defines who we are, how we live and think, and what commands our attention; on the other, for many it is dispensable, seen as a frill, a fifth wheel, an excess, and an extravagance. Because culture seems marginal, it is also the best space for experimentation. It allows us to see tomorrow today. In culture we see most clearly what is coming, it carves out new forms of individual and collective identity. That is why in culture we most often ask right now: Why do we need institutions? For the time being, just about no one is asking if school is necessary, or if the law or health services are necessary. And if they do, it is in the sphere of culture – as an artist or an animator. Meanwhile, just about everyone asks: Why do we need culture? Why do we need cultural institutions?
te zainicjowane spontanicznie w pierwszych dniach pandemii, z czasem zaczęły przyjmować postać wieloetapowego projektu badawczego, którego celem była odpowiedź na trzy zasadnicze pytania:
1. Jakiego rodzaju zmiany do życia codziennego Polaków wprowadziła epidemia wirusa SARS-CoV-2?
2. W jaki sposób Polacy próbują adaptować się do zmian w ich życiu codziennym wywołanych przez epidemię koronawirusa?
3. Co zmieniło się w życiu codziennym Polaków na skutek pandemii SARS-CoV-2?
Pierwszy etap badań został zrealizowany pomiędzy 19 a 24 marca 2020 roku z użyciem ankiety internetowej utworzonej na platformie Google Forms. Jej kwestionariusz zawierał pytania dotyczące różnych aspektów
życia codziennego w czasie pandemii oraz związanych z nią obostrzeń (dotyczących społecznego dystansu, izolacji w domach, nieruchomienia wielu aspektów życia społecznego). Pytaliśmy w nim między innymi o zmiany w sytuacji pracy i zatrudnienia badanych, o przeobrażenia ich codziennych zachowań, o to, kogo zaczęli unikać, o temporalne aspekty ich codzienności, a także o oceny działań innych oraz o doświadczane
przez nich emocje. Zadając te pytania, chcieliśmy rozpoznać najważniejsze pola przeobrażeń, jakim uległa codzienność Polaków po ogłoszeniu stanu pandemii w naszym kraju.
Niniejszy raport zawiera opracowanie wyników badań zrealizowanych w drugim etapie projektu „Życie codzienne w czasach pandemii”
Badania realizuje zespół członkiń i członków Zakładu Teorii i Badań Praktyk Społecznych działającego na Wydziale Nauk Społecznych UAM w Poznaniu. Tworzą go: Rafał Drozdowski, Maciej Frąckowiak, Marek Krajewski, Małgorzata Kubacka, Piotr Luczys, Ariel Modrzyk, Łukasz Rogowski, Przemysław Rura, Agnieszka Stamm.
Raport został złożony przez Studio Bękarty
Pełna wersja raportu zostanie opublikowana w końcu czerwca 2020 roku.
● Jakiego rodzaju zmiany do życia codziennego Polaków wprowadziła epidemia wirusa SARS-CoV-2?
● W jaki sposób Polacy próbują adaptować się do zmian w ich życiu codziennym wywołanych przez epidemię koronawirusa?
● Co zmieniło się w życiu codziennym Polaków na skutek pandemii SARS-CoV-2?
Niniejszy raport zawiera opracowanie wyników pierwszego etapu badań. Zrealizowano go pomiędzy 19 a 24 marca 2020 roku z użyciem ankiety internetowej utworzonej na platformie Google Forms. Jej kwestionariusz zawierał pytania dotyczące różnych aspektów życia codziennego w sytuacji pandemii oraz związanych z nią obostrzeń (dotyczących społecznego dystansu, izolacji w domach, unieruchomienia wielu aspektów życia społecznego). Pytaliśmy w nim między innymi o zmiany w sytuacji pracy i zatrudnienia badanych, o przeobrażenia ich codziennych zachowań, o to, kogo zaczęli unikać, o temporalne aspekty ich codzienności, a także o oceny działań innych oraz o doświadczane przez nich emocje. Zadając te pytania, chcieliśmy rozpoznać najważniejsze pola przeobrażeń, jakim uległa codzienność Polaków po ogłoszeniu stanu pandemii w naszym kraju.
Ankieta dystrybuowana była przede wszystkim przez media społecznościowe, umieszczana w ramach funkcjonujących tu grup (w tym tych poświęconych pandemii), na profilach instytucji oraz osób prywatnych. Przyjęty sposób dystrybucji był jedynym, który pozostawał do naszej dyspozycji w pierwszych dniach pandemii. Chociaż okazał się on efektywny- w ciągu kilku dni kwestionariusz ankiety wypełniło 2500 osób, to oparte na nim badania nie mają charakteru reprezentatywnego. Mimo tego zakładamy, że udało nam się w ten sposób uchwycić atmosferę panującą w pierwszych tygodniach pandemii, to w jaki sposób Polacy reagowali na zmiany wywołane przez wprowadzenie obostrzeń z nią związanych, temperaturę emocji towarzyszących ich codziennemu życiu.
Ważnym aspektem przygotowanej przez nas ankiety było również pozyskanie respondentów do kolejnych faz badań- taką gotowość zadeklarowała prawie połowa wypełniających. Jak się okazało, ankieta spełniła też inną jeszcze istotną funkcję, której wcześniej nie zakładaliśmy. Stała się ona miejscem dzielenia się lękami, nadziejami oraz przewidywaniami na temat tego, jak będzie rozwijać się obecna, kryzysowa sytuacja. Stała się także przestrzenią dla wyrażenia emocji: wyładowania złości i frustracji odczuwanej z powodu pandemii, dzielenia się wzruszeniem dostarczanym przez akty bezinteresownej pomocy, odwagi i poświęcenia obserwowane lub doświadczane przez respondentów. Ten konfesyjny aspekt naszej ankiety wydaje się nam niezwykle istotny, nie mniej ważny niż informacje, jakie dzięki niej pozyskaliśmy.
Raport został podzielony na trzy zasadnicze sekcje: poza notą metodologiczną, zawiera część zatytułowaną Najważniejsze ustalenia badawcze oraz rozległy fragment pod tytułem Analiza wypowiedzi respondentów. Ta pierwsza część zawiera syntetyczne omówienie najważniejszych ustaleń poczynionych w trakcie analiz pozyskanych dzięki ankiecie informacji, ta druga zaś szczegółowe przedstawienie analiz odpowiedzi na poszczególne pytania kwestionariusza ankiety.
spełniania oczekiwań innych ludzi i kompromisy, które zawieramy, by móc działać. To pierwszy powód, dla którego rozmowa o instytucjach
kultury jest tak ważna i istotna. Jej stawką jest przecież określenie, kim chcemy być, jaki kształt ma przyjmować wspólnota, której jesteśmy uczestnikami, co ma być podstawą naszych wzajemnych relacji. Drugi powód to zmieniający się status oraz nieokreśloność roli, jaką chcą i mogą pełnić instytucje kultury. Najlepszym dowodem na tę niejasność jest plątanie się języka, gdy próbujemy określić, dlaczego instytucje kultury są istotne. Kiedy próbujemy uzasadnić ich istnienie, a ostatnio robimy to nader często, wpadamy albo w patos, albo całkowicie je instrumentalizujemy, albo sięgamy po języki tym instytucjom obce – na przykład język ekonomii czy polityki – w których nie bardzo możemy
się pomieścić.
rola i znaczenie podjęli się przedstawienia sytuacji sztuk wizualnych w bardzo szerokiej perspektywie: artystów, profesjonalistów (dyrektorzy, krytycy i kuratorzy), odbiorców, instytucji oraz mediów. Projekt jest podsumowaniem okresu przełomu po roku 2000, ze szczególnym uwzględnieniem lat 2010–2016, realizowanym po to, abyśmy zobaczyli, w jakim miejscu jesteśmy teraz i co można zrobić w przyszłości, przede wszystkim dla artystów, aby przywrócić rangę ich zawodowi, istotnemu dla inteligenckiego etosu.
Opisując procesy utrzymywania równowagi w żaden sposób nie staramy się deprecjonować jej braku, zależy nam bardziej na pokazaniu cech specyficznych tego procesu dzisiaj. Wychodzimy więc z założenia, iż nie ma lepszego punktu obserwacyjnego, z którego można opisywać współczesne życie zbiorowo i charakterystyczną dla niego mentalność, praktyki w nim podejmowane, niż ten, który uwypukla to, jak radzimy sobie z brakiem równowagi. Proces ten bowiem jest tak podstawowy dla naszego istnienia, że odzwierciedlają się w nim wszystkie najważniejsze cechy współczesności.
oświaty i kultury w ramach przedsięwzięć o charakterze animacyjnym oraz
edukacyjnym
Dlatego też w trakcie III etapu badań uczestnikami byli właśnie zwykli użytkownicy sztuki, którzy znaleźli się w reprezentatywnej dla Polski, dobranej losowo próbie dorosłych. Obecność sztuki w ich życiu i świadomości rozumieliśmy w trakcie tych badań wielowymiarowo:
• po pierwsze, jako wyobrażenia o sztuce (umiejętność wskazania cech specyficznych zjawisk artystycznych pozwalających na odróżnienie ich od innych społecznych fenomenów);
• po drugie, jako wyobrażenia o artystach i artystkach, specyfice ich pracy oraz problemach, z jakimi się borykają;
• po trzecie, jako różne formy kontaktu ze sztuką (od uczestnictwa w wystawach przez rozmowy o sztuce do posiadania dzieł sztuki w domu czy jej samodzielnego uprawiania);
• po czwarte, jako miejsce sztuk wizualnych wśród innych praktyk kulturowych i zjawisk społecznych, funkcje i role przypisywane przez Polki i Polaków sztuce oraz preferencje odbiorców co do ulubionych i cenionych form sztuki.
Te cztery kwestie można uporządkować jeszcze inaczej, jako z jednej strony pytania o to, co Polki i Polacy wiedzą i myślą o sztuce, z drugiej zaś, jako pytania o formy obecności sztuki w ich działaniach.
Aby udzielić odpowiedzi, zdecydowaliśmy się przeprowadzić sondaż wśród absolwentów Akademii Sztuk Pięknych oraz wydziałów dwóch innych szkół wyższych kształcących w zakresie sztuk wizualnych. Zdecydowaliśmy się na badanie absolwentów uczelni, a nie czynnych artystek i artystów, z dwóch powodów. Po pierwsze, mieliśmy nadzieję, że w ten sposób uda się m.in. odpowiedzieć na pytania dotyczące trajektorii biograficznych osób z wykształceniem artystycznym. Po drugie, stworzenie kompletnej listy artystek i artystów działających w Polsce i dobranie z niej próby byłoby zadaniem bardzo trudnym, o ile nie niemożliwym, podczas gdy istnieją dosyć kompletne wykazy osób kończących wyższe uczelnie artystyczne. Taka konstrukcja badania oznacza, że pisząc w niniejszym opracowaniu o artyst(k)ach, mamy na myśli osoby, które ukończyły jedną z wyższych uczelni kształcących w zakresie sztuk wizualnych.
Interesowało nas zatem przede wszystkim:
• Ile absolwentek/absolwentów uprawia, wystawia oraz sprzedaje sztukę i w jaki sposób się to odbywa;
• Jak rozumieją oni sztukę i co znaczy według nich być artystką/artystą;
• Jakie są ich postawy wobec kwestii finansowania sztuki oraz miejsc jej prezentowania;
• Jakie role przypisują sztuce;
• Jakich twórców i jakie instytucje wystawiennicze cenią najbardziej oraz jakie widzą potencjały, a jakie słabe strony sztuk wizualnych w Polsce;
• Jakie czynniki oraz motywacje decydują o tym, że jednostka staje się artyst(k)ą lub sprzyjają uprawianiu sztuki i rozwojowi kariery zawodowej oraz jakie przeszkody stają na drodze do bycia
artyst(k)ą;
• Wskazanie najważniejszych problemów, z jakimi borykają się artystki i artyści w Polsce;
• Sprawdzenie, w jakim stopniu tworzenie sztuki zapewnia utrzymanie się osobom, które się nią parają, oraz szerzej – zrekonstruowanie sytuacji materialnej oraz bytowej artystek i artystów w Polsce.
W trakcie analiz posłużyliśmy się złożonym scenariuszem wywiadu, którego wzór przedstawiamy w aneksie do niniejszego raportu. Wśród najważniejszych pytań badawczych, które postawiliśmy naszym respondentom znalazły się te dotyczące:
• sytuacji materialnej i egzystencjalnej artystów;
• sposobów definiowania przez nich sztuki oraz roli artysty;
• specyfiki środowiska artystycznego w Polsce oraz obecnych w nim podziałów i źródeł wewnątrzśrodowiskowej solidarności;
• instytucjonalnego wymiaru funkcjonowania sztuki w Polsce, w tym finansowania sztuki, relacji pomiędzy galeriami i muzeami a artystami oraz znaczenia, jakie dla funkcjonowania sztuki ma wsparcie ze strony państwa oraz władz samorządowych.
Jednak te standardowe konotacje błota ulegają w ostatnich dekadach gwałtownej zmianie. Ich rezultatem są nowe ramy, w których jest ono umieszczane.