Budownictwo 23

DOI: 10.17512/znb.2017.1.16

1 2
Bernard Kowolik , Jan Zamorowski

NOŚNOŚĆ STALOWYCH ELEMENTÓW ŚCISKANYCH

I ZGINANYCH, POJEDYNCZYCH I ZŁOŻONYCH,
Z UWZGLĘDNIENIEM IMPERFEKCJI WEDŁUG
NORM PN-EN 1993-1-1 I PN-EN 1090-2

Wprowadzenie
Efekty oddziaływań w postaci sił wewnętrznych i momentów zginających
wyznacza się zgodnie z analizą I lub II rzędu. W analizie II rzędu, w odróżnieniu
od analizy I rzędu, uwzględnia się wpływ deformacji na statykę układu. Zakres
zastosowania tych analiz podano w p. 5.2 Eurokodu PN-EN 1993-1-1 [1].
W metodzie stanów granicznych wymaga się, aby spełnione były odpowiednie
warunki nośności przekroju poprzecznego i nośności elementów w zależności od
efektów oddziaływań. Podane w p. 6.2 [1] warunki nośności przekroju dotyczą po-
jedynczych efektów oddziaływań (np. siły osiowej, momentu zginającego, siły po-
przecznej) lub złożonych efektów oddziaływań (np. siły osiowej i momentu zgina-
jącego, momentów zginających w dwóch płaszczyznach). Uwzględnia się w nich
niestateczność miejscową wynikającą ze smukłych ścianek przekroju poprzecznego
(przekroje klasy 4), a także rezerwę plastyczną przekroju (przekroje klasy 1 i 2).
Z kolei w analizie nośności elementu uwzględnia się wpływ niestateczności ogól-
nej w postaci wyboczenia lub (i) zwichrzenia. Nośność stalowych elementów po-
jedynczych można wyznaczyć wg teorii I rzędu z wykorzystaniem współczynnika
wyboczeniowego lub (i) zwichrzenia albo też wg teorii II rzędu ze wzorów wy-
trzymałościowych, uwzględniając wstępne i sprężyste wygięcia pręta. W przypad-
ku ściskania przyjmuje się strzałkę wstępnego wygięcia w granicach od L/300 do
L/100, w zależności od krzywej wyboczeniowej, która jest uzależniona od rodzaju
elementu i typu przekroju. W przypadku zaś analizy podpartych przegubowo,
ściskanych i zginanych prętów złożonych o pasach równoległych istotne stają się

1
Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział Budownictwa, ul. Akademicka 5, 44-100 Gliwice,
e-mail: [email protected]
2
Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Inżynierii Materiałów, Budownic-
twa i Środowiska, ul. Willowa 2, 43-309 Bielsko-Biała, e-mail: [email protected]
158 B. Kowolik, J. Zamorowski

dwa zjawiska: utrata stateczności pręta jako całości i wyboczenie pojedynczej

gałęzi między przewiązkami lub węzłami skratowania. Zjawiska te ujęto w normie
w dwojaki sposób. Do określenia wpływu niestateczności ogólnej zastosowano
teorię II rzędu, wyznaczając siłę w gałęzi z uwzględnieniem wstępnej imperfekcji
łukowej eo = L/500 (L - długość wyboczeniowa pręta), wpływu momentu od ob-
ciążeń zewnętrznych oraz wpływu sprężystego wygięcia pręta ujętego za pomocą
współczynnika amplifikacji. Z kolei wpływ utraty stateczności pojedynczej gałęzi
na odcinku między przewiązkami lub węzłami skratowań analizuje się wg teorii
I rzędu, wprowadzając współczynnik wyboczeniowy do wzoru na nośność gałęzi.
Odpowiednie warunki oceny nośności (stateczności) elementów pełnościennych
podano w p. 6.3 normy [1], a elementów złożonych o pasach równoległych - p. 6.4.
W przypadku zaś pełnej analizy II rzędu ściskanych prętów złożonych, oprócz
wstępnego wygięcia całego pręta, należy uwzględnić wszystkie możliwe postacie
imperfekcji łukowych pojedynczych gałęzi między przewiązkami lub węzłami
skratowań oraz elementów skratowania, przyjmując wartości strzałek wstępnego
wygięcia jak dla prętów pojedynczych.
W ogólnym przypadku, jeśli w analizie II rzędu zostaną uwzględnione lokalne
imperfekcje łukowe zastępujące wyboczenie, a w przypadku elementu zginanego
również imperfekcje łukowe zastępujące zwichrzenie, to wystarczające jest wyka-
zanie, że warunek nośności przekroju jest spełniony.
W normie PN-EN1090-2 [2], dotyczącej wykonania konstrukcji stalowych,
określono dopuszczalne odchyłki w ramach podstawowych i funkcjonalnych tole-
rancji wytwarzania i montażu. Tolerancje podstawowe są istotne ze względu na
podstawowe kryteria oceny nośności i stateczności całej konstrukcji, a funkcjonal-
ne - ze względu na możliwość dopasowania elementów i wygląd konstrukcji.
W przypadku słupów jednokondygnacyjnych, w ramach podstawowych tolerancji
montażu, podano dopuszczalną odchyłkę wzajemnego przesunięcia końców słupa
(L/300, gdzie L - wysokość słupa) oraz dopuszczalną strzałkę wygięcia względem
cięciwy pręta (L/750).
W niniejszej pracy przedstawiono wyniki analizy nośności wspornikowych
słupów - pełnościennego i złożonego - wyznaczonych według teorii I rzędu, zgod-
nie z warunkami normowymi, oraz wg teorii II rzędu, uwzględniając imperfekcje
zgodnie z normami PN-EN 1993-1-1 [1] i PN-EN 1090-2 [2]. Dokonano porówna-
nia tych nośności dla elementów ściskanych siłą osiową i zginanych równomiernie
rozłożonym obciążeniem poprzecznym o stałej intensywności.

1. Analiza nośności ściskanego i zginanego

wspornikowego słupa pełnościennego
1.1. Założenia analizy

Analizę statyczno-wytrzymałościową wykonano dla słupa ściskanego i zgina-

nego o schemacie wspornika w płaszczyźnie zginania względem osi „silniejszej”
 Nośność stalowych elementów ściskanych i zginanych, pojedynczych i złożonych, … 159

oraz przegubowo podpartego w drugiej płaszczyźnie na obu końcach (rys. 1). Słup
o takim schemacie występuje w halach o poprzecznych układach słupowo-wiąza-
rowych, stężonych na długości obiektu. Przyjęto pionowe obciążenie słupa siłą
osiową NEd oraz poziome - parciem wiatru qEd = 5 kN/m. Założono przekrój słupa
HEA 300. Obliczenia wykonano dla słupów o wysokości od L = 2 m do L = 10 m,
co 1,0 m. Badany zakres smukłości elementów wynosił zatem od 31 do 157 względem
osi y oraz od 26 do 133 względem osi z.

Rys. 1. Schemat statyczny analizowanego słupa: a) w płaszczyźnie zginania xz,

b) w płaszczyźnie xy

1.2. Nośność przekroju zginanego z siłą podłużną

Przekrój słupa został sprawdzony ze względu na jednokierunkowe zginanie

z siłą podłużną zgodnie z formułami podanymi p. 6.2.9 normy [1] przewidzianymi
dla dwuteowników walcowanych:
 1− n
M pl ,y ,Rd
M N ,y ,Rd = min  1 − 0,5a (1)
M pl ,y ,Rd

M pl , z , Rd gdy n ≤ a
  n −a   2
M N , z , Rd = (2)
 M pl , z , Rd 1 −    gdy n > a
   1 − a  

gdzie n = N Ed / N pl, Rd oraz a = (A – 2btf)/A, przy czym a ≤ 0,5.

160 B. Kowolik, J. Zamorowski

W przypadku dwukierunkowego zginania wykorzystano warunek nośności:

α β
 M y,Ed   M z,Ed 
 +  ≤ 1 (3)
 
 M N,y,Rd   M N,z,Rd 

gdzie: α = 2, β = 5n oraz β ≥ 1.
Przyrównując warunek (3) do jedności, otrzymuje się powierzchnię graniczną dla
interakcji momentów zginających w obu kierunkach i siły podłużnej.

1.3. Nośność elementu zginanego i ściskanego

według p. 6.3.3 normy [1]

Nośność (stateczność) bisymetrycznych elementów pełnościennych o stałym

przekroju można sprawdzać według warunków (6.61) podanych w normie [1].
W przypadku zginania w jednej płaszczyźnie i przekroju klasy 1 lub 2 warunki te
można zapisać w postaci:

N Ed M y ,Ed
+ k yy ≤1 (4)
χ y N Rk χ LT M y ,Rk
γ M1 γ M1

N Ed M y ,Ed
+ k zy ≤1 (5)
χ z N Rk χ LT M y ,Rk
γ M1 γ M1

W powyższych warunkach interakcję ściskania i zginania uwzględniono za

pomocą współczynników kij, gdzie i, j = y lub z. Wartości tych współczynników
wyznacza się dwiema alternatywnymi metodami. Pierwsza z nich oparta jest na
teoretycznym rozwiązaniu sprężystym pręta ściskanego i zginanego, a druga na
wynikach symulacji komputerowych. Arkusz krajowy normy [1] zaleca stosować
metodę 2 według załącznika B.
W przypadku analizowanego słupa przyjęto długość wyboczeniową w płasz-
czyźnie obciążenia Lcr,y = 2·L, tj. jak dla wspornika (w wytycznych [3] zaleca się
przyjąć Lcr,y = 1,5·L ze względu na pewną sztywność połączenia z wiązarem) oraz
z płaszczyzny Lcr,z = L, tj. jak dla elementu przegubowo-przegubowego.
Moment krytyczny analizowanego słupa został wyznaczony zgodnie z opraco-
waniem [3], a współczynnik zwichrzenia zgodnie z procedurą przeznaczoną dla
dwuteowników walcowanych. Uwzględniono przy tym rozkład momentu zginają-
cego na długości elementu. Stwierdzono, że w przypadku analizowanego słupa
współczynnik zwichrzenia określony przy zablokowanym obrocie na swobodnym
końcu jest bliski jedności przy założeniu braku siły osiowej. W związku z powyż-
szym, w przeprowadzonej analizie przyjęto, że zwichrzenie elementu nie wystąpi,
 Nośność stalowych elementów ściskanych i zginanych, pojedynczych i złożonych, … 161

co pozwoliło na niezależną analizę II rzędu wpływu ściskania i zginania wstępnie

wygiętego elementu. Współczynnik korelacji kyy wyznaczono zgodnie z tablicą B1
normy [1] z uwzględnieniem przechyłowego charakteru wyboczenia słupa, a współ-
czynnik kzy jako równy 0,6·kyy, przy Cmy = 0,9.
Wartości sił osiowych NEd dobrano w taki sposób, aby był spełniony warunek
nośności elementu (4) lub (5).
Uzyskane wyniki dla różnych wysokości słupa (a tym samym smukłości) przed-
stawiono w tabeli 1. W kolumnie 2 zamieszczono wysokości słupa, w kolumnach 3
i 4 - smukłości, a w kolumnach 5 i 6 - nośności obliczeniowe elementu na ściskanie
z uwzględnieniem wyboczenia względem osi y i z. Maksymalne siły, jakie może
przejąć zginany i ściskany słup, obliczone według teorii I rzędu ze wzorów (4) i (5)
zawarto w kolumnach 7 i 8 tabeli.
TABELA 1
Smukłości, nośności elementu na ściskanie i wartości sił NEd [kN]
Nośność elementu Siła NEd wyznaczona
Siła
na ściskanie z analizy II rzędu
L Smukłość NEd
Lp. Nb,Rd z uwzględnieniem
[m] [kN]
[kN] imperfekcji zgodnie

λy λz Ny,b,Rd Nz,b,Rd wg (4) wg (5) z rys. 2a z rys. 2b

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 2 31,4 26,4 2515 2530 2437 2482 2290 2471
2 3 47,1 40,0 2336 2335 2150 2221 2040 2354
3 4 62,8 53,4 2117 2125 1791 1923 1738 2198
4 5 78,4 66,7 1856 1898 1384 1592 1410 1875
5 6 94,2 80,1 1573 1662 985 1255 1094 1410
6 7 109,9 93,5 1307 1434 679 969 820 1015
7 8 125,6 106,8 1082 1228 444 726 595 709
8 9 141,3 120,2 900 1051 273 530 411 475
9 10 157,0 133,5 756 902 150 376 232 280

1.4. Analiza II rzędu z uwzględnieniem imperfekcji zgodnie z normą [1]

Projektując pojedyncze elementy (np. słupy jednogałęziowe) lub elementy zło-

żone (np. słupy wielogałęziowe, wiązary, układy ramowe), zakłada się, że nie będą
one idealne wykonane, lecz będą obarczone różnorakimi imperfekcjami wynikają-
cymi z procesu wytwarzania, transportu i montażu. W normie [1] wpływ odchyłek
geometrycznych i naprężeń własnych ujęto w postaci globalnych imperfekcji ukła-
dów ramowych i stężeń oraz lokalnych imperfekcji, to jest wygięć pojedynczych
elementów. Wstępne wygięcia łukowe uzależniono od typu przekroju i kierunku
wyboczenia, a ich strzałki zróżnicowano w granicach od L/300 do L/100, uzależ-
162 B. Kowolik, J. Zamorowski

niając je od krzywej wyboczeniowej. Wstępne imperfekcje przechyłowe i lokalne

imperfekcje łukowe w analizie II rzędu zastępują wpływ wyboczenia (współczyn-
nik wyboczeniowy) w analizie I rzędu. Jeżeli dodatkowo w analizie II rzędu
uwzględnić impefekcje łukowe zastępujące zwichrzenie (lub gdy element nie pod-
lega zwichrzeniu), to wystarczające jest wykazanie, że nośność przekroju jest za-
chowana. W przypadku dwuteowych przekrojów zginanych i ściskanych wystarczy
wówczas wykazać, że spełnione są warunki (1), (2) lub (3), czyli że wartości sił
przekrojowych NEd – My,Ed – Mz,Ed nie wychodzą poza powierzchnie interakcji.
Zgodnie z normą [1], analizowanemu w pracy dwuteownikowi szerokostopo-
wemu przyporządkowano krzywą wyboczeniową b, przy wyboczeniu względem
osi y-y i c, przy wyboczeniu względem osi z-z oraz strzałki wstępnych wygięć
odpowiednio L/250 i L/200. Ponadto w przypadku wyboczenia względem osi y-y
uwzględniono schemat statyczny wspornika (rys. 2), przyjmując eo,y = 2L/250.

Rys. 2. Wstępne imperfekcje łukowe: a) w płaszczyźnie zginania xz,

b) w płaszczyźnie xy

Uzyskane wartości sił wg teorii II rzędu z uwzględnieniem wstępnego wygięcia

pręta względem osi y i z jak na rysunku 2 zamieszczono w kolumnach 9 i 10 tabeli 1.
W przypadku małych wysokości słupów, w których wpływ momentu jest niewielki,
wartości sił uzyskane wg teorii II rzędu są mniejsze o 3÷6% od sił otrzymanych
na podstawie wyrażeń normowych. Z kolei, w przypadku wysokich słupów,
w których wpływ momentu jest istotny, siły te są znacznie większe w porównaniu
z siłami uzyskanymi ze wzorów normowych. W słupie o wysokości 10 m różnice te
wynoszą nawet 55%, a przy wysokości 7,0 m przekraczają jeszcze 20%. Powyższe
wyniki wskazują, że w przypadku dużych smukłości słupów wzory normowe mogą
 Nośność stalowych elementów ściskanych i zginanych, pojedynczych i złożonych, … 163

być przeszacowane albo wartości strzałek wstępnych imperfekcji łukowych są

niedoszacowane. W normie [1] brakuje wzorów na dokładną wartość współczynnika
Cm dla wspornika z obciążeniem równomiernie rozłożonym o stałej intensywności.
W przypadku wyników uzyskanych dla słupa o wysokości 2 m wpływ ściskania
w warunku nośności wynosi ok. 97%, a zginania ok. 3% (przy współczynniku
korelacji nieznacznie przekraczającym 1). W analizie II rzędu dla słupa o wysoko-
ści 2 m uzyskano aż 5-krotny wzrost momentu utwierdzenia, co w znaczący sposób
wpłynęło na nośność przekroju zginanego ze siłą podłużną. W przypadku zaś
słupa wysokiego L = 10 m wpływ ściskania w warunku nośności wynosi ok. 20%,
a zginania ok. 77% (przy współczynniku korelacji ok. 1,04). W takim słupie przy
obliczeniach wg teorii II rzędu uzyskano wzrost momentu utwierdzenia tylko
o około 17%, więc przekrój był w stanie przejąć większą siłę osiową.
W analizowanych słupach różnice w wynikach wg teorii I i II rzędu pręta ściska-
nego (bez wpływu poprzecznego obciążenia) wynoszą od 2,5% w słupie wysokim
do 7,0% w słupach niskich.
Uzyskane wyniki obliczeń dla słupa ściskanego i zginanego wskazują na
potrzebę dokładniejszej kalibracji współczynników korelacji, a w szczególności
współczynników równoważnego stałego momentu Cm.

1.5. Analiza II rzędu z uwzględnieniem imperfekcji zgodnie z normą [2]

W normie PN-EN1090-2 [2], dotyczącej wykonania konstrukcji stalowych,

określono dopuszczalne odchyłki w ramach podstawowych i funkcjonalnych tole-
rancji wytwarzania i montażu. W przypadku słupów jednokondygnacyjnych podano
dopuszczalne odchyłki wzajemnego przesunięcia końców słupa ∆ oraz dopusz-
czalne strzałki wygięcia względem cięciwy pręta δ (tab. 2 i rys. 3).

TABELA 2
Wartości odchyłek wykonawczych słupa pełnościennego

Dopuszczalna tolerancja
Tabela
Lp. Nazwa
w normie [2] przesunięcia strzałki wygięcia
końców słupa względem cięciwy
Podstawowa
1 D.1.11 ∆ = ±L/300 δ = ±L/750
tolerancja montażu
Funkcjonalna ∆ = ±L/300 (kl. 1)
2 D.2.23
tolerancja montażu ∆ = ±L/500 (kl. 2)
Funkcjonalna δ = ±L/750, |δ| ≥ 5 mm (kl. 1)
3 D.2.7
tolerancja wytwarzania δ = ±L/750, |δ| ≥ 3 mm (kl. 2)

W analizie II rzędu uwzględniono, że odchyłki te mogą wystąpić jednocześnie.

Przyjęto wartości: ∆ = ±L/300 oraz δ = ±L/750, lecz nie mniej niż 5 mm.
164 B. Kowolik, J. Zamorowski

Rys. 3. Przyjęte w analizie statyczno-wytrzymałościowej odchyłki wykonawcze:

a) przechył i wygięcie elementu w płaszczyźnie zginania xz,
b) wygięcie elementu w płaszczyźnie xy

W związku z tym, że przesunięcie głowicy słupa wyznaczone zgodnie z normą

wykonawczą [2] jest mniejsze niż wyznaczone zgodnie z normą projektową [1],
uzyskano wyższe wartości dopuszczalnych sił NEd. Różnice tych wartości w po-
równaniu do wyników uzyskanych z imperfekcjami jak w normie [1] wynoszą od
6,6% w słupie najniższym do 16,4% w najwyższym słupie.

2. Analiza nośności ściskanego i zginanego

wspornikowego słupa złożonego
2.1. Przyjęty schemat statyczny

Słupy złożone dwu- i wielogałęziowe składają się z pasów (gałęzi) oraz ele-
mentów je łączących tj. przewiązek lub prętów skratowania. Słupy skratowane
najczęściej stosuje się przy obciążeniu siłą osiową i momentem zginającym lub
gdy odległość między gałęziami wymuszałaby zastosowanie dużych rozmiarów
blach przewiązek.
Do analizy statyczno-wytrzymałościowej przyjęto słup dwugałęziowy skrato-
wany o pasach równoległych (rys. 4). Na pasy słupa przewidziano dwuteowniki
IPE 300, a na skratowanie L60 x 60 x 5. Pasy słupa zostały połączone wspólną
głowicą o sztywności dwuteownika HEA300. Przyjęto rozstaw gałęzi ho = 660 mm
i rozstaw węzłów skratowania a = 1000 mm.
Słup obciążono siłą osiową NEd i siłami poziomymi przyłożonymi w węzłach
o wartościach QEd = qEd·a, gdzie qEd jak w przypadku słupa pełnościennego.
 Nośność stalowych elementów ściskanych i zginanych, pojedynczych i złożonych, … 165

Obliczenia wykonano dla słupa o wysokości od L = 4 m do L = 15 m, co odpowia-

da zakresowi smukłości elementów względem osi y (λ = L/iy) od 32 do 120 oraz
względem osi z (λ = 2L/ieff) od 24 do 91. Smukłość pojedynczej gałęzi względem
osi z1 (λ = a/iz1) wynosiła 30.

Rys. 4. Schemat statyczny analizowanego słupa: a) w płaszczyźnie zginania xy,

b) w płaszczyźnie xz, c) przekrój słupa

2.2. Nośność elementu zginanego i ściskanego według p. 6.4 normy [1]

Elementy złożone o pasach równoległych oblicza się zgodnie z pkt. 6.4 w nor-
mie [1]. Przedstawione tam reguły i wzory obowiązują dla elementów podpartych
przegubowo z jednakowymi przedziałami modularnymi przy ich liczbie nie mniej-
szej od trzech. W przypadku innych warunków podparcia można stosować odpo-
wiednie modyfikacje reguł.
Normowy sposób sprawdzenia nośności złożonego słupa polega na określeniu
siły w gałęzi wg teorii II rzędu i sprawdzeniu nośności tej gałęzi wg teorii I rzędu.
W celu wyznaczenia siły w pasie przyjmuje się wstępną imperfekcję łukową
eo = L/500, następnie określa moment zginający w połowie wysokości słupa
z uwzględnieniem odkształceń sprężystych, które wynikają ze współczynnika
amplifikacji wprowadzonego do mianownika wzoru na moment MEd - patrz wyjaś-
nienia do wzoru (6.69) w normie [1], po czym określa się siłę w pasie ze wzoru
(6.69). Współczynnik wyboczeniowy do sprawdzenia nośności pasa uwzględnia
wpływ jego wyboczenia na odcinku między węzłami skratowania lub przewiązkami.
Przykłady obliczeniowe sprawdzania nośności wspornikowego dwugałęziowego
słupa ściskanego i zginanego można znaleźć w [4, 5].
166 B. Kowolik, J. Zamorowski

W przypadku analizowanego wspornikowego słupa przyjęto eo = 2·L/500,

Lcr,z = 2·L oraz długość wyboczeniową pojedynczej gałęzi w płaszczyźnie skrato-
wania równą odległości a między węzłami słupa - patrz rysunek 4. (Długość tę
w materiałach [4] przyjęto jako równą 0,9·a, jak dla pasów kratownicy.)
W przypadku wyboczenia względem osi y przyjmuje się Lcr,y = µ·L. Uwzględnia-
jąc, że siła osiowa w pasie słupa zmienia się na jego wysokości od wartości
NEd,1 = 0,5NEd do NEd,2 = 0,5NEd + M’Ed/ho, współczynnik długości wyboczeniowej
określono w sposób uproszczony, z warunku (6), jak dla liniowego wzrostu siły
osiowej:

1 + 0,88N Ed,1 / N Ed , 2
µy = (6)
1,88

W przypadku liniowej zmiany wartości siły osiowej od NEd,1 = 0 do NEd,2 wartość

współczynnika µy wynosi 0,729. Z kolei, gdy NEd,1 = NEd,2, to µy = 1,0. W analizo-
wanym słupie wartość tego współczynnika wynosiła od µy = 0,742 dla słupa
L = 15 m, gdzie dominuje wpływ zginania, do µy = 0,988 dla słupa niskiego, gdzie
istotny staje się wpływ siły osiowej.
Uzyskane wyniki zastawiono w tabeli 3. W kolumnie 3 tej tabeli zamieszczono
maksymalną wartość siły osiowej, przy której zostały spełnione normowe warunki
nośności dla słupa mimośrodowo obciążonego jak na rysunku 4, w kolumnach 4
i 5 - smukłości, a w kolumnach 6 i 7 stopień wykorzystania nośności przy wybocze-
niu pasa z płaszczyzny słupa (kol. 6) oraz w płaszczyźnie między węzłami skrato-
wania (kol. 7). Nośności wyboczeniowe gałęzi przy wyboczeniu w obu kierunkach
różnią się jedynie o kilka procent. Można wnioskować, że przekrój poprzeczny
słupa został dobrany optymalnie dla przyjętego schematu i obciążenia.

2.3. Analiza II rzędu z uwzględnieniem imperfekcji zgodnie z normą [1]

Zgodnie z postanowieniem normy [1], w modelu obliczeniowym wspornikowego

słupa przyjęto imperfekcje w płaszczyźnie zginania dla słupa jako całości o warto-
ści eo = 2·L/500 oraz imperfekcje lokalne ściskanych gałęzi słupa eo,y,loc = a/250
jak dla krzywej wyboczeniowej przypisanej do dwuteownika IPE 300 przy wybo-
czeniu względem „słabszej” osi. W niskich słupach, w których obie gałęzie były
ściskane, uwzględniono zróżnicowaną postać wyboczenia lokalnego obu gałęzi
względem siebie. Na rysunku 5a pokazano jedną z możliwych postaci tego wybo-
czenia. (Więcej informacji o zasadach numerycznej analizy ściskanego słupa zło-
żonego zawarto w [6].) W przypadku wyboczenia z płaszczyzny wartość strzałki
wstępnego wygięcia dla przekroju dwuteowego IPE wynosi eo,y = L/300. W obli-
czeniach uwzględniono jeszcze lokalne imperfekcje ściskanych krzyżulców jak dla
krzywej wyboczeniowej b.
 Nośność stalowych elementów ściskanych i zginanych, pojedynczych i złożonych, … 167

TABELA 3
Porównanie stopnia wytężenia elementu

Stopień wykorzystania nośności uzyskany

Wartości sił Smukłość
z analizy nieliniowej z analizy
NEd [kN] zgodnie z p. 6.4 w [1]
L z imperfekcjami
Lp. uzyskane przy wyboczeniu nieliniowej
[m] wg [1] względem
zgodnie względem z odchył-
λy λz,eff osi kami
z p. 6.4 [1]
osi y osi z1 osi y osi z1 wg [2]

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 4 2176 31,7 24,2 0,94 1,00 0,91 0,96 0,95
2 5 2070 39,3 30,3 0,94 1,00 0,90 0,95 0,95
3 6 1944 46,7 36,4 0,95 1,00 0,89 0,95 0,94
4 7 1797 53,9 42,4 0,95 1,00 0,89 0,95 0,94
5 8 1661 60,7 48,5 0,97 1,00 0,88 0,96 0,95
6 9 1449 66,2 54,5 0,97 1,00 0,86 0,96 0,92
7 10 1257 72,9 60,6 0,98 1,00 0,85 0,93 0,92
8 11 1049 78,1 66,7 1,00 0,99 0,84 0,91 0,90
9 12 803 82,3 72,7 1,00 0,95 0,81 0,87 0,87
10 13 554 85,6 78,8 1,00 0,90 0,79 0,83 0,81
11 14 309 87,9 84,8 1,00 0,83 0,76 0,77 0,77
12 15 66 89,2 90,9 1,00 0,75 0,72 0,72 0,72

Rys. 5. Wstępne imperfekcje słupa dwugałęziowego wg [1]:

a) w płaszczyźnie zginania xz, b) w płaszczyźnie xy
168 B. Kowolik, J. Zamorowski

Uzyskane wytężenie przekroju pasa przy sile NEd określonej wg pkt. 6.4 w [1]
(patrz kol. 3 w tabeli 3) zamieszczono w kolumnach 8 i 9 tabeli 3. Z kolei maksy-
malne dopuszczalne ze względu na nośność obciążenie siłą osiową NEd zawarto
w kolumnie 4 tabeli 4. W kolumnie 3 tej tabeli powtórzono wartości zamieszczone
w kolumnie 3 tabeli 3. W nawiasach w kolumnie 4 podano procentowe różnice
w wartościach sił między kolumnami 3 i 4. Wynoszą one 1,2% w przypadku słupa
o wysokości 4 m, 8,2% w słupie o wysokości 10 m oraz ponad 36% w słupie
o wysokości 13 m.
TABELA 4
Porównanie wartości sił NEd [kN]

Wartości sił NEd [kN] uzyskane

L z analizy nieliniowej z uwzględnieniem imperfekcji

Lp.
[m] zgodnie zgodnie z normą
z p. 6.4 [1]
PN-EN 1993-1-1 [1] PN-EN 1090-2 [2]
1 2 3 4 5
1 4 2176 2203 (+1,2%) 2237 (+2,8%)
2 5 2070 2111 (+2,0%) 2142 (+3,5%)
3 6 1944 1998 (+2,8%) 2026 (+4,2%)
4 7 1797 1840 (+2,4%) 1872 (+4,2%)
5 8 1661 1685 (+3,8%) 1728 (+4,0%)
6 9 1449 1511 (+4,3%) 1559 (+7,5%)
7 10 1257 1326 (+8,2%) 1369 (+8,9%)
8 11 1049 1136 (+8,3%) 1178 (12,3%)
9 12 803 942 (+17,3%) 986 (+22,8%)
10 13 554 755 (+36,3%) 823 (+48,6%)
11 14 309 546 (+76,7%) 614 (+98,7%)
12 15 66 371 (+462%) 430 (+551%)

W słupach jeszcze wyższych, w których głównym obciążeniem jest obciążenie

poprzeczne, różnice te sięgają kilkuset procent. Ściskanie gałęzi takich słupów
wynika z dużej wartości momentu zginającego spowodowanego obciążeniem po-
przecznym, np. dla słupa o wysokości 15 m moment zginający wynosi 562,5 kNm,
co daje wartość siły osiowej w gałęzi (bez wpływu współczynnika amplifikacji)
równą 562,5/0,65 = 870 kN, podczas gdy wartość siły osiowej od siły NEd wynosi
zaledwie 33 kN (patrz wiersz 12, kol. 3 w tabeli 4). Wykonana dla tego słupa ana-
liza nieliniowa przy sile osiowej w słupie NEd = 66 kN wykazała stopień wykorzy-
stania nośności ok. 72%, co pozwoliło zwiększyć wartość tej siły do 371 kN przy
wytężeniu gałęzi równym jej nośności. Składowa siły osiowej w gałęzi od siły NEd
wyniosła zatem 185,5 kN, a sumaryczna siła osiowa w gałęzi wynosiła 1163 kN.
 Nośność stalowych elementów ściskanych i zginanych, pojedynczych i złożonych, … 169

Powyższe wyniki wskazują na potrzebę szerszej analizy normowych wzorów

i reguł dotyczących obliczania ściskanych i zginanych słupów dwugałęziowych
według teorii I i II rzędu.

2.4. Analiza II rzędu z uwzględnieniem imperfekcji zgodnie z normą [2]

Uwzględniając, że w normie [2] nie zawarto odchyłek dla dwugałęziowych

słupów skratowanych, a taki słup można traktować jako ustrój kratowy, do analizy
przyjęto odchyłki wykonawcze jak dla elementów kratowych (tab. 5 i rys. 6).
TABELA 5
Wartości odchyłek wykonawczych elementów kratowych
Dopuszczalna tolerancja
Tabela
Lp. Nazwa w normie Odchylenia punktów węzłowych Strzałki wygięcia
[2] względem linii prostej
pręta skratowania
lub krzywej
Podstawowa
1 tolerancja D.1.10 δ = ±L/500, |δ| ≥ 12 mm δ = ±L/750, |δ| ≥ 6 mm
wytwarzania
Funkcjonalna
δ = ±L/500, |δ| ≥ 12 mm (kl. 1) δ = ±L/500, |δ| ≥ 6 mm (kl. 1)
2 tolerancja D.2.10
δ = ±L/500, |δ| ≥ 6 mm (kl. 2) δ = ±L/1000, |δ| ≥ 3 mm (kl. 2)
wytwarzania

Rys. 6. Przyjęte do analizy statyczno-wytrzymałościowej odchyłki wykonawcze:

a) przechył i wygięcia elementu kratowego w płaszczyźnie zginania xy,
b) wygięcie elementu w płaszczyźnie xz

W modelu obliczeniowym uwzględniono (rys. 6):

– przesunięcia końców słupa ∆ = L/300 (jak w tab. 2),
– odchylenia punktów węzłowych pasa względem linii prostej δy = ±L/500, lecz
nie mniej niż 12 mm (tab. 5),
170 B. Kowolik, J. Zamorowski

– strzałki wygięcia pręta skratowania δ = ±L/500, przy czym δ ≥ 6 mm (tab. 5),

– wygięcie słupa z płaszczyzny skratowania jak dla pręta pełnościennego
δz = ±L/750, lecz nie mniej niż 5 mm (patrz tab. 2).
Uzyskane wytężenie przekroju gałęzi przy siłach NEd jak w kolumnie 3 tabeli 3
(otrzymanych ze wzorów normowych [1]) zamieszczono w kolumnie 10 tabeli 3.
Z kolei maksymalne dopuszczalne ze względu na nośność obciążenie siłą osiową
NEd zawarto w kolumnie 5 tabeli 4. W nawiasach podano procentowy wzrost siły
NEd z kolumny 5 w stosunku do kolumny 3.
W przypadku odchyłek określonych normą [2] uzyskano nieco większe warto-
ści sił w porównaniu do wartości otrzymanych dla wstępnych imperfekcji wg [1].
Powyższe jest spowodowane mniejszymi wartościami odchyłek dopuszczonych
normą wykonawczą. Większe wartości imperfekcji początkowych wg [1] obejmują
oprócz odchyłek wykonawczych jeszcze wpływ naprężeń własnych.

Podsumowanie
W artykule omówiono procedury związane z analizą nośności przekroju po-
przecznego i nośności elementu mimośrodowo ściskanego na przykładzie słupa
pełnościennego i złożonego. Schematem statycznym słupa w płaszczyźnie zginania
był wspornik, a w płaszczyźnie prostopadłej - pręt dwuprzegubowy. Obciążenie
słupa stanowiła siła osiowa i poziome oddziaływanie wiatru o stałej intensywności
na wysokości słupa. Poszukiwano maksymalnej wartości siły osiowej, przy której
byłyby spełnione warunki nośności słupów o różnej wysokości, przy stałej warto-
ści poprzecznego obciążenia,
Obliczenia statyczno-wytrzymałościowe wykonano zgodnie:
– ze wzorami normowymi Eurokodu 1993-1-1 [1],
– z teorią II rzędu, uwzględniając zastępcze imperfekcje wg [1],
– z teorią II rzędu, uwzględniając odchyłki wynikające z tolerancji wykonaw-
czych wg [2].
Uzyskane wyniki wskazują na istotne różnice w wartościach maksymalnej siły
ściskającej obliczonej wg teorii I rzędu ze wzorów normowych w porównaniu do
uzyskanych wg teorii II rzędu z geometrycznymi imperfekcjami w słupach wyso-
kich, w których o wymiarowaniu decyduje obciążenie poprzeczne. Różnice te są
znacznie większe niż w słupach ściskanych bez poprzecznego obciążenia.
W przypadku słupów pojedynczych istnieje potrzeba lepszego skorelowania
współczynników interakcji z wynikami analiz numerycznych, w tym dokładniej-
szego opisania współczynników równoważnego stałego momentu Cm dla wykre-
sów momentów niezawartych w nomie, np. dla wspornika z obciążeniem równo-
miernie rozłożonym o stałej intensywności.
Duża rozbieżność wyników dla wysokich słupów, o wytężeniu których decydu-
je poprzeczne obciążenie, wskazuje na potrzebę ograniczenia tego wpływu w przy-
jętej w normie procedurze obliczania takich słupów. W przypadku większego
 Nośność stalowych elementów ściskanych i zginanych, pojedynczych i złożonych, … 171

wpływu obciążeń poprzecznych kratowy słup należałoby traktować jak kratownicę

i to zarówno w obliczeniach wg teorii I, jak i II rzędu.
Innym problemem jest wyznaczenie momentu krytycznego przy zwichrzeniu
sprężystym w słupach ściskanych i zginanych [7]. Zagadnienia tego zazwyczaj
nie ujmują inżynierskie programy komputerowe, w tym program LTBeam.
Istnieje potrzeba opracowania odpowiednich programów z tego zakresu lub tablic
i nomogramów.

Literatura
[1] PN-EN 1993-1-1: 2006. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych, Część 1-1: Reguły
ogólne i reguły dla budynków.
[2] PN-EN 1090-2+A1:2012. Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych, Część 2: Wymaga-
nia techniczne dotyczące konstrukcji stalowych.
[3] Informacje uzupełniające: Długości efektywne słupów i prętów kratownic w konstrukcjach ram
z ryglem kratownicowym. Access Steel SN031a-PL-EU
[4] Konstrukcje stalowe w Europie. Jednokondygnacyjne konstrukcje stalowe, Część 6: Projekt wy-
konawczy słupów złożonych. Access Steel SSB06.
[5] Kozłowski A., Konstrukcje stalowe Przykłady obliczeń według PN-EN 1993-1. Część trzecia.
Hale i wiaty, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2015.
[6] Zamorowski J., Kowolik B., Elementy ściskane, złożone z monosymetrycznymi gałęziami, Kon-
strukcje Stalowe 2012, 2, 25-29.
[7] Gosowski B., Wymiarowanie stalowych słupów pełnościennych a problem stateczności prze-
strzennej, Inżynieria i Budownictwo 1998, 10, 558-561.

Streszczenie
W artykule omówiono procedury projektowania, a także przedstawiono wyniki analizy statyczno-
-wytrzymałościowej ściskanego i zginanego wspornikowego, pełnościennego i złożonego słupa.
Obliczenia wykonano zgodnie z teorią II rzędu z uwzględnieniem zastępczych imperfekcji opisanych
w Eurokodzie 1993-1-1, a także z uwzględnieniem odchyłek wykonawczych przewidzianych w nor-
mie PN-EN 1090-2. Otrzymane dla tych sytuacji wyniki porównano z uzyskanymi ze wzorów poda-
nych w normie Eurokod 3.
Słowa kluczowe: słupy stalowe, imperfekcje, nośność, Eurokod 3

Baring capacity of eccentrically compressed single and buit-up steel

members including imperfections according PN-EN 1993-1-1
and PN-EN1090-2 standards
Abstract
The results of static-strength analysis of the cantilever transmural and a complex column under bend-
ing and axial compression forces. The calculations have been conducted according to the second
order theory (analysis), taking into account both the substitute imperfections presented in Eurocode
1993-1-1 and manufacturing tolerances based on PN-EN 1090-2 code. The results have been
compared to those received from the formulas given in Eurokode 3.
Keywords: steel columns, imperfections, load capacity, Eurocode 3