WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA

ĆWICZENIA LABORATORYJNE Z FIZYKI 2

Termin wpisu do USOSu mija ……….../……….../………….. prowadząc(a/y)

grupa……… podgrupa / sala ….. zespół ….. semestr zimowy / letni roku akademickiego
2021/2022

student:

SPRAWOZDANIE Z PRACY LABORATORYJNEJ nr 18

WYZNACZANIE PRZERWY ENERGETYCZNEJ GERMANU
pomiary wykonano dnia ................…………......... jako ćwiczenie ……...…. z obowiązujących
OCENA ZA
TEORIĘ

data

podejście 1 (zasadnicze) 2 (poprawa) 3

OCENA
KOŃCOWA

data

Uwagi do sprawozdania: 2. Istota ćwiczenia: 3. Pomiary: 4. Opracowanie: 5. Podsumowanie:

a) cele a) wstępne a) bilans jednostek Zestawienie/ zaokrąglenia
b) wielkości mierzone b) zasadnicze b) wyznaczane wartości
c) metody pomiaru c) ich niepewności Analiza/
d) metody opracowania c) szac. niepewności d) wykonanie wykresów Synteza/
1. Karta tytułowa:
d) parametry stanowiska
1. Cel ćwiczenia

Celem ćwiczenia jest wyznaczanie szerokości pasma wzbronionego dla półprzewodnika.

2. Wstęp teoretyczny

Metale są ciałami stałymi, które w temperaturze pokojowej wykazują bardzo małą

oporność elektryczną, która rośnie wraz ze wzrostem temperatury. Metale najczęściej mają
budowę krystaliczną, chociaż coraz częściej bada się materiały metaliczne bezpostaciowe
(amorficzne). Swoje właściwości zawdzięczają specyficznym wiązaniom pomiędzy atomami,
które opierają się na utworzeniu tzw. chmury elektronów swobodnych. Wiązanie metaliczne,
polega na oddaniu przez atomy tworzące kryształ jednego bądź większej liczby elektronów,
które mogą w sposób dość swobodny poruszać się w tzw. paśmie przewodnictwa.
W półprzewodnikach jest przewodnictwo mieszane (przewodzą elektrony oraz "dziury"
elektronowe, czyli jony o dodatnim ładunku w wyniku niedoboru elektronów na powłokach).
Rodzaj przewodnictwa zależy od rodzaju domieszkowania struktury kryształu będącego
podstawą półprzewodnika. Jeśli domieszka będzie domieszką donorową (z nadmiarem
elektronów), to powstanie złącze typu n z dużą ilością "wolnych" elektronów. Jeśli
domieszkowanie będzie przeprowadzone za pomocą domieszki akceptorowej (z nadmiarem
"dziur"), to powstanie złącze typu p z nadmiarem jonów dodatnich. Ponieważ ruchliwość
elektronów i jonów dodatnich jest różna, to i różny będzie opór stawiany przepływającemu
prądowi. W przypadku złącza typu n jest dużo niższy niż w przypadku złącza typu p.
Model pasmowy przewodnictwa elektrycznego ciał stałych

Rys. 1 Energetyczny model pasmowy dla przewodnika (a), półprzewodnika (b) i dielektryka (c); W-energia,
x-wymiar w głąb struktury ciała stałego

Koncentracją swobodnych elektronów n nazywamy liczbę elektronów w paśmie

przewodnictwa przypadającą na jednostkę objętości ciała, a koncentracją dziur p nazywamy
liczbę dziur w paśmie walencyjnym w jednostce objętości ciała.
Koncentracja nośników ni
−Eg
2kT
n=n0 ∙ e

2
 gdzie no możemy traktować jak stałą niezależną od temperatury.
Przewodnictwo elektryczne
−E g
2 kT
σ =σ 0 ∙ e
Powyższy wzór można zapisać w wykorzystując rezystancje.
− Eg
2 kT
R=R 0 ∙ e
gdzie Ro jest z dobrym przybliżeniem stałą rezystancją zależną od rodzaju półprzewodnika
i jego wymiarów geometrycznych.
Koncentracje nośników ładunku rosną w sposób wykładniczy z temperaturą T wyrażoną w
stopniach Kelwina, wynika z tego, że ze wzrostem temperatury coraz więcej ładunków
pojawia się w paśmie przewodnictwa, a co za tym idzie maleje rezystancja.

3. Przebieg ćwiczenia

 Zmierzyć i zapisać rezystancję półprzewodnika w temperaturze pokojowej

(początku zajęć) bez włączonego zasilania.
 Włączyć zasilacz i regulować prąd płynący przez piec tak, aby uzyskać szybkość
ogrzewania około 3◦C/min. Optymalny sposób powolnego ogrzewania
przedstawiony jest w tabeli pomiarowej.
 Zmierzyć i zapisać rezystancję półprzewodnika w kolejnych temperaturach przy
wzroście, co około 5 stopni.*
*W ćwiczeniu zdecydowany się na powolny pomiar rosnących temperatur, więc nie ma
potrzeby dokonywać pomiaru rezystancji podczas ochładzania próbki

3
4. Karta pomiarowa

5. Opracowane wyników

 Obliczenie logarytmu naturalnego dla oporu

ln R=ln (1381 Ω)=7,231 ¿¿ ¿

4
 Obliczenie odwrotność temperatury
◦
T =t +273=25 C+273,15=298,15[K ]
1
=
1
T 298,15 K
=0,00335
1
K [ ]
 Metoda regresji liniowej dla ln(R)=aT-1+b, wybrano punkty zielone w tabeli 2
n

n n ∑ (x ¿ ¿ i yi ) −1
0,03382 K ∙58,84−12 ∙ 0,1668 K
−1
a=∑ x i ∙ ∑ y i−n i=1
= =4436 [ K ] ¿

( ) (0,03382 K −1)2−12 ∙ 0,00009555 K −2

n 2 n
i=1 i=1 2
∑ xi −n ∑ x i
i=1 i=1

n n n n

∑ xi ∙ ∑ xi y i−∑ y i ∑ x 2i 0,03382 K−1 ∙ 0,1668 K −1−58,84 ∙0,00009555 K −2

b= i=1 i=1 i=1 i=1
= =−7,600 ¿

(∑ ) (0,03382 K−1)2 −12∙ 0,00009555 K −2

n 2 n
2
x i −n ∑ x i
i=1 i=1

√
n n n

∑ y −a ∑ x i yi −b ∑ y i
2

√
i −1
n i=1 i=1 i=1 12 292,9−4436 K ∙0,1668 K −(−7,600 ) ∙ 58,84
σ a= ∙ = ∙ =23 [ K

(∑ )
n−2 n
2
n 2
12−2 −2 −1 2
12 ∙0,00009555 K −(0,03382 K )
n ∑ xi − xi
i=1 i=1

√
n

∑ xi2
√
−2
i=1 0,00009555 K
σ b=σ a =23 K ∙ =0,023 ¿
n 12
 Obliczenie przerwy energetycznej dla germanu z niepewnościami na podstawie
współczynnika kierunkowego prostej policzonego metodą regresji liniowej

E g=2 ka=2∙ 1,38∙ 10−23 ( J

K )
∙ 4436 K =1 ,2 2 44 ∙ 10−19 [ J ]=0,7 643 [ eV ]

uc ( E g )=2 k ∙u ( a )=2 ∙ 1,38 ∙10−23 ( K)

J
∙23 K =0,0063∙ 10 −19
[ J ] =0,00396 0,0040[eV ]

uc ( E g ) 0,00 40 eV
uc , r ( E g ) = = =0 ,0052
Eg 0,7 643 eV
U c ( Eg )=k ∙ uc ( Eg ) =2∙ 0,00 40 eV =0,0 079 [eV ]

 Obliczenie rezystancji dla germanu na podstawie wyrazu wolnego prostej

ln(R)=aT-1+b prostej policzonego metodą regresji liniowej
b −7,600
R0 =e =e =0,50 [mΩ ]

 Obliczenie rezystywności dla germanu wraz z niepewnościami

5
ρ=R 0 l=0,50 mΩ ∙20 mm=28,5 [ mΩ ∙mm ] =10,01∙ 10 [Ωm]
−6

∙0 ,023=0,65 [ mΩ ∙mm ]
b −7,600
uc ( ρ )=l e u ( b )=20 mm ∙ e
u c ( ρ ) 0,65 mΩ ∙mm
uc , r ( ρ ) = = =0 ,065 ¿
ρ 10,01 mΩ∙ mm
U c ( ρ )=2 uc ( ρ )=2 ∙0,65 mΩ ∙ mm=1,3 [ mΩ ∙ mm ]

6
 6. Wykres

ln(R)=f(T-1)
7.8

7.3

6.8

6.3

Pomiary
ln(R) [-]

f(x) = 4436.30576307922 x − 7.60032578828878

5.8
Aproksymacja
Linear (Aproksymacja)

5.3

4.8

4.3

3.8
0.0025 0.0026 0.0027 0.0028 0.0029 0.0030 0.0031 0.0032 0.0033 0.0034

1/T [1/K]
Rys 1. Zależność logarytmu naturalnego rezystancji półprzewodnika od odwrotności temperatury

8
7. Zestawienie pomiarów i wyników

Tabela 1. Pomiary i podstawowe obliczenia

Natężenie R grzanie
L.p T [◦C] ln(Rśr) [-] T[K] T-1[K-1]
prądu I[A] [Ω]

2 25 1381 7,231 298,15 0,00335

3 30 1180 7,073 303,15 0,00330

4 0,5 35 937 6,843 308,15 0,00325

5 40 734 6,599 313,15 0,00319

6 45 577 6,358 318,15 0,00314

7 50 470 6,153 323,15 0,00309

8 55 378 5,935 328,15 0,00305

0,7
9 60 304 5,717 333,15 0,00300

10 65 246 5,505 338,15 0,00296

11 70 206 5,328 343,15 0,00291

12 75 171 5,142 348,15 0,00287

13 80 143 4,963 353,15 0,00283

0,9
14 85 120 4,787 358,15 0,00279

15 90 100 4,605 363,15 0,00275

16 95 84 4,431 368,15 0,00272

17 100 73 4,290 373,15 0,00268

18 105 63 4,143 378,15 0,00264

19 1,1 110 54 3,989 383,15 0,00261

20 115 46 3,829 388,15 0,00258

21 120 40 3,689 393,15 0,00254

Tabela 2. Szczegółowe obliczenia dla metody regresji liniowej

i xi [K-1] yi [-] xi*yi [K-1] xi2 [K-2] yi2 [-]
 1 0,00305 5,935 0,0181 0,0000093 35,22

2 0,00300 5,717 0,0172 0,0000090 32,68

3 0,00296 5,505 0,0163 0,0000087 30,31

4 0,00291 5,328 0,0155 0,0000085 28,39

5 0,00287 5,142 0,0148 0,0000083 26,44

6 0,00283 4,963 0,0141 0,0000080 24,63

7 0,00279 4,787 0,0134 0,0000078 22,92

8 0,00275 4,605 0,0127 0,0000076 21,21

9 0,00272 4,431 0,0120 0,0000074 19,63

10 0,00268 4,290 0,0115 0,0000072 18,41

11 0,00264 4,143 0,0110 0,0000070 17,17

12 0,00261 3,989 0,0104 0,0000068 15,91

sumy 0,03382 58,84 0,1668 0,00009555 292,9

Tabela 3. Przerwa energetyczna germanu wraz z niepewnościami

u(a)
a [K] Eg [J] uc(Eg)[J] Eg [eV] uc(Eg)[eV] uc,r(Eg) [-] Uc(Eg)[eV]
[K]

−19 −19
4436 23 1,2244 ∙ 10 0 , 0063 ∙10 0,7643 0,0040 0,0052 0,0079

Tabela 4. Rezystywność germanu wraz z rezystywnościami

ρ[mΩ*mm uc(ρ) uc,r(ρ) Uc(ρ)

b[-] u(b) [-] R0 [mΩ]
] [mΩ*mm] [mΩ*mm] [mΩ*mm]

-7,600 0,065 0,50 10,01 0,65 0,065 1,3

8. Podsumowanie

E g=( 0,7 643 ± 0,0 079 ) [ eV ]

10
 −5
ρ=( 10,0± 1,3 ) ∙10 [Ωm]

9. Wnioski

Dla półprzewodnika wartość oporności w temperaturze 0°C wynosi 0,50[mΩ]. Przy

wzroście temperatury widzimy, że współczynnik temperaturowy maleje, co powoduje spadek
oporności. Charakterystyka rezystancji od temperatury dla półprzewodnika ma charakter
wykładniczy, stąd było konieczne zlogarytmowanie oporności, aby uzyskać liniową
zależność.
Szerokość pasma wzbronionego dla badanego półprzewodnika wynosi E g=0,7643eV i
pokrywa się w wartościami podanymi na Rys1. Wartość teoretyczna dla germanu to
0,6700eV. Nasz wynik jest zbliżony, ale zależność |E g−E teo|<U c (E g) nie jest spełniona.
Może to świadczyć o występowaniu znacznych błędów systematycznych i przypadkowych.
Wartość rezystywności dla półprzewodnika wyszła nam 10,0 ∙10−5 [Ωm], a wynik tablicowy
jest o trzy rzędy wielkości większy i wynosi około 0,60[Ωm]. Takie rozbieżności mogą
oznaczać, że podczas pomiarów popełniono błędy grube, lub badany półprzewodnik mógł być
stopem germanu z innym pierwiastkiem co spowodowało zmniejszenie rezystywności w
stosunku do czystego germanu. Możliwy był także czeski błąd, czyli błędnie podana wartość
teoretyczny tzn. zamiast jednostki Ωm powinno być mΩ*mm. Niestety nie udało nam się
znaleźć innego źródła z wartością teoretyczną.
Warto byłoby wykonać pomiary co 1◦C i porównać uzyskane wyniki. Rozbieżności
wynikają z klasy użytego multimetru oraz od niepewności związanej z pomiarem
temperatury. Aby uzyskać dokładniejsze wyniki warto skorzystać z dokładniejszych
mierników analogowych lub multimetrów. Możemy wykorzystać także wykorzystać
pirometrem zamiast termopary do pomiary temperatury.
Stwierdzamy że główny cel ćwiczenia czyli wyznaczanie prezerwy energetycznej dla
badanej próbki został wykonany poprawnie, więc ćwiczenie można uznać za przeprowadzone
prawidłowo.

11