Cechy Wychowania 11
Cechy Wychowania 11
Cechy Wychowania 11
ZŁOŻONOŚĆ
Zachowanie człowieka zależy zarówno od uwarunkowań zewnętrznych /w tym także
oddziaływań wychowawczych/, jak i uwarunkowań wewnętrznych, czyli osobistych przeżyć i
doświadczeń człowieka, a więc jego potrzeb, aspiracji, motywów, dążeń oraz od
funkcjonowania jego organizmu łącznie z centralnym systemem nerwowym i układem
gruczołów dokrewnych. Również wszystko to, co oddziałuje na człowieka z zewnątrz, wpływa
na ogół w sposób okrężny, tj. przez jego uwarunkowania wewnętrzne. Takim
uwarunkowaniom podlega także proces wychowania
Wysoki stopień złożoności procesu wychowania ukazuje przedstawienie go również
jako procesu adaptacji do obowiązujących norm postępowania. W tym znaczeniu
wychowanie nie jest jedynie przekazywaniem, nabywaniem i stosowaniem tego typu norm.
Polega ono z jednej strony na asymilacji, tj. przyswajaniu nowych norm, które podlegają
odpowiedniemu przeobrażeniu pod wpływem norm uprzednio poznanych mniej lub bardziej
uwewnętrznionych /uznawanych za własne/, a z drugiej – na akomodacji, czyli
przystosowaniu się tych ostatnich do norm dopiero co nabytych.
Złożoność wychowania jawi się jeszcze z większą ostrością, gdy uświadomimy sobie,
że w wychowaniu chodzi nie tylko o zapamiętanie i rozumienie pożądanych wychowawczo
norm postępowania, lecz także o pełną ich akceptację i uwewnętrznienie, a więc uczynienie z
nich przewodniej idei w codziennym postępowaniu jednostki. W ten sposób nabywane przez
wychowanka normy są przetwarzane w swoiście rozumiane przez niego dyrektywy lub
zasady postępowania.
2. FENOMENOLOGICZNOŚĆ
Cecha ta świadczy o tym, że proces wychowania jest zjawiskiem wyjątkowym i
niepowtarzalnym, chociaż przebiega on w różnych, podobnych lub nawet tożsamych
formach.
3. INTENCJONALNOŚĆ
Intencjonalność oznacza, że wychowawca jest świadomy celów, jakie pragnie
realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Chodzi tu o
działalność zawodowych wychowawców, specjalnie przygotowanych do pełnienia swej
funkcji i należycie znających cele, które warto realizować w procesie wychowania. Wydaje się
jednak, iż także u niezawodowych wychowawców intencjonalność wpływów nie jest bez
znaczenia – np. rodzice, którzy nie zawsze wystarczająco jasno i dokładnie uświadamiają
sobie cele wychowania, dają sobie sprawę z intencjonalności swoich poczynań choćby dzięki
tradycji. Pragną zazwyczaj, aby ich dzieci były zaradne życiowo, okazywały szacunek innym,
by były odpowiedzialne, itp.
Wychowanie obejmuje, zatem wyłącznie wpływy intencjonalne, czyli świadomie
ukierunkowane, których celem jest oddziaływanie na rozwój zwłaszcza społeczny i moralny
wychowanków lub wspomaganie ich w tym rozwoju. W tym drugim przypadku wprawdzie
cele wychowania sprowadza się głównie do naturalnego i spontanicznego rozwoju dzieci i
młodzieży, ale nie rezygnuje się z ich uświadomienia sobie. Zakłada się, iż poprzez naturalny i
spontaniczny rozwój jest również możliwa realizacja przewidywanych celów
wychowawczych, jak w sytuacji wychowania bezpośredniego.
Na ogół wszystkie osoby zajmujące się działalnością wychowawczą nie rezygnują z
pewnego namysłu nad związanymi z nią celami /najbardziej elementarnym celem
wychowania jest nie szkodzić wychowankom/. Z reguły, bowiem wychowaniem jest zawsze
takie oddziaływanie, które ma na uwadze ich ogólne dobro i normalny rozwój. Zatem
intencjonalność charakteryzuje także działalność wychowawczą. W której wywieranie
wpływów ogranicza się jedynie do towarzyszenia w rozwoju i samorealizacji wychowanków
lub gdy się świadomie zakłada wycofanie się wychowawcy z pozycji kierowniczej, w miarę jak
podopieczni się usamodzielniają i przyjmują odpowiedzialność za własny rozwój.
4. PRAGMATYCZNOŚĆ
Ta cecha pozwala poddać proces wychowania realistycznej ocenie, dzięki której
istnieje możliwość przyczyniania się do optymalizacji jego prawdopodobnej skuteczności.
5. INTERAKCYJNOŚĆ
Podstawową cecha wychowania jest tzw. interakcyjność. Oznacza to, iż proces
wychowawczy zwykle ma miejsce w sytuacji interakcji, tj. współdziałania ze sobą
wychowawcy i wychowanka. Współdziałanie to odbywa się na zasadzie wzajemności /polega
na tzw. sprzężeniu zwrotnym/, czyli oddziaływaniu, co najmniej dwukierunkowym. Błędem
jest, zatem upatrywanie w wychowanku jedynie przedmiotu oddziaływań wychowawcy, a w
tym drugim dostrzeganie wyłącznie podmiotu własnych działań wychowanka. W procesie
wychowawczym każdy z partnerów jest zarówno podmiotem jak i przedmiotem
oddziaływań, a więc także wychowawca podlega wpływom ze strony wychowanka.
Tak rozumiane wychowanie zakłada przede wszystkim, iż wychowanek nie jest i nie
może być jedynie biernym odbiorcą wpływów wychowawczych. Nie tylko, bowiem im
podlega, lecz także jest w stanie odpowiednio na nie zareagować i być ich nośnikiem w
formie reakcji na oddziaływania ze strony wychowawcy. Słusznie, więc uznaje się go za
równoprawnego partnera w procesie wychowawczym, choć jest partnerem mniej
doświadczonym w porównaniu z wychowawcą. Proces wychowawczy jest tym
skuteczniejszy, im bardziej sprzyja zaktywizowaniu i usamodzielnianiu wychowanka oraz im
częściej wychowawcy na tym zależy w dalszych z nim kontaktach.
Interakcyjny charakter wychowania szczególnie wysokie wymagania stawia przed
wychowawcą. Jego skuteczność będzie zależała nie tylko od wyzwolenia aktywności
wychowanka, lecz także od tego, co jest w stanie zaoferować mu wychowawca oraz od tego
co reprezentuje on jako człowiek podlegający /tak samo jak wychowanek/ prawu ciągłego
rozwoju i samodoskonalenia się.
Interakcyjność wychowania wiąże się także z umożliwieniem wychowankowi
nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, zwłaszcza z rówieśnikami. Organizowane w tym
celu kontakty czy spotkania są nieodłącznym elementem wychowania jako procesu
interakcyjnego. W tym sensie charakter interakcji musi posiadać również samowychowanie.
Bez kontaktów z innymi niemiałoby ono sensu, byłoby jawną ucieczką do życia oraz od
odpowiedzialności za siebie i innych.
6. EKSTENSYWNOŚĆ I INTENSYWNOŚĆ
Te cechy należy pojmować łącznie. Pierwsza z nich Siadczy o tym, że przebiega on we
wszystkich obszarach i dziedzinach życia tak jednostkowego, jak o społecznego, czyli że jest
on niejako wszechobecny, chociaż nie zawsze służy dobru człowieka. Druga cecha mówi o
jego sile, czy wręcz mocy, a więc o możliwości wzmacniania go za pomocą dozwolonych
metod i środków, do jakich odwołują się różne podmioty wychowujące (rodzina, szkoła,
parafia, instytucje i organizacje o charakterze pedagogicznym).
7. RELATYWNOŚĆ
Relatywność wiąże się z trudnościami, jakich nastręcza przewidywanie skutków
oddziaływań wychowawczych. Na ogół przewidywanie takie ma charakter stwierdzeń raczej
hipotetycznych niż kategorycznych. Wynika to ze złożoności procesu wychowania a także ze
złożonej dynamiki osobowości ludzkiej. Osobowość nie daje się kształtować w sposób celowy
i planowy, ponieważ sama /niejako ze swej natury/ znajduje się w ciągłym rozwoju i jest
poddana przeróżnym wpływom z zewnątrz.
Wychowanie jest tylko jednym z wielu rodzajów wpływów, jakim jest poddawany
wychowanek. „Nigdy nie jest tak, aby wychowawca był sam z wychowankiem, aby go
kształtował jak rzeźbiarz swoje dzieło. Jest zawsze tak, że wychowawca ma mniej lub bardziej
jawnych wspólników. Oni współkształtują wychowanka, za którego losy instytucja
wychowawcza i zatrudnieni w niej fachowcy mają ponosić odpowiedzialność” Wśród
czynników wywierających wpływ na psychikę i zachowanie wychowanka są niewątpliwie:
środowisko rówieśnicze i lokalne oraz środki masowego przekazu.
Dla rozwoju dzieci i młodzieży nie zawsze najistotniejsze jest to, co stanowi
bezpośredni wynik wychowania, jako oddziaływania zamierzonego. Niekiedy większy wpływ
wywiera to, co dzieje się wokół tego procesu. Dlatego nie sposób zrozumieć wychowania bez
ścisłych jego powiązań z szeroko rozumiane mym procesem socjalizacji.
8. DŁUGOTRWAŁOŚĆ
Właściwość ta sugeruje, iż każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości
niemal przez całe życie. Dlatego o wychowaniu można mówić nie tylko w odniesieniu do
dzieci i młodzieży, lecz także wobec osób dorosłych. Nawet ludzie w podeszłym wieku są w
stanie się czegoś nauczyć i wewnętrznie przeobrazić. Dlatego min. Coraz popularniejsza staje
się tzw. edukacja permanentna, gdzie dużą wagę przywiązuje się zarówno do szkolenia i
samodoskonalenia ludzi dorosłych, jak też ich rozwoju w sferze osobowości i kontaktów
interpersonalnych
Długotrwałość przypomina o konieczności dokonywania zmian w procesie
wychowawczym nie tylko w osobowości wychowanków, lecz także u samych wychowawców.
W tym znaczeniu jest ona wyzwaniem dla wychowawcy i zobowiązaniem do ustawicznego
doskonalenia własnej osobowości Oprócz tego, że pełni on funkcje przewodnika, inspiratora i
doradcy będzie stawał się również wychowankiem swych wychowanków, i od niech może się
wiele nauczyć. Pełniona przez niego funkcja oznacza, zatem kontynuację własnego rozwoju
na coraz to wyższym poziomie.
Długotrwałość łączy się także z systematycznością. Ma to znaczenie w dla ciągłego
pogłębiania i przetwarzania osiągniętych wyników. Dłuższe przerwy w procesie wychowania
niosą z sobą ryzyko nie tylko zaprzepaszczenia tego, co już się udało osiągnąć, lecz nierzadko
mogą grozić także niebezpieczeństwem wyraźnego cofania się w rozwoju społeczno-
moralnym wychowanków.
9. CIĄGŁOŚĆ
Oznacza, że proces wychowania jest procesem naturalnym i zarazem ustawicznym, że
w przeciwieństwie do procesu dydaktycznego nie uruchamia się go w jakimś określonym
miejscu i czasie, że nie można go podzielić na jakieś jednostki, czy autonomiczne części, jak
np. lekcje. Ponadto ciągłość jako pewna właściwość oznacza, że trwa on nieustannie na
skutek działających wszystkich wpływów i oddziaływań czynników podmiotowo-
osobowościowych (ludzi i ich wytworów) oraz rzeczowo-instrumentalnych (rzeczy i
przedmiotów). Każdy podmiot wychowywany jest w nim „zanurzony” i nim całkowicie
objęty. Podobnie rzecz się przedstawia, gdy chodzi o osobę rodziców i
nauczycieli/wychowawców. Bez względu na okoliczności są oni podmiotami wychowującymi
w każdej bezpośredniej, jak i pośredniej relacji z wychowankiem. Rodzic nigdy nie przestaje
być rodzicem, nauczyciel zaś nigdy nie przestaje być wychowawcą.
10. DYNAMICZNOŚĆ
Oznacza swoistą ruchliwość samego procesu wychowania. Z tej racji, że proces
wychowania zmierza do rozwoju podmiotu, natura jego ma charakter dynamiczny.
Dynamizm ten wynika z faktu, że jako proces o charakterze psychologiczno-społecznym jest
on ściśle powiązany z procesem biologicznym, duchowym oraz fizycznym, które także rzutują
na rozwój każdej osoby. Istotą procesu wychowania jest wywoływanie wszelkich zmian
rozwojowych w wychowanku. Dynamiczność jako prawidłowość procesu wychowania
odzwierciedla się w sukcesywnym wyzwalaniu wszystkich możliwości wychowanka. Idzie tu
przede wszystkim o te, które są obiektem działań intencjonalnych, nastawionych na
głównych cel, czyli na wielostronny rozwój jego całej osobowości. Dynamizm procesu
wychowania warunkuje zewnętrzną i wewnętrzną przemianę człowieka, uzdatnia w nim
możliwości samorozwoju i zdolności do kreatywnego oddziaływania na innych. Wychowanek
staje się sam bytem dynamicznym, kształtuje się przekształca i rozwija. Świadomość potrzeby
własnego rozwoju oraz świadomość braku jego pełnego urzeczywistnienia są czynnikami
dynamizującymi aktywność wychowanka.
11. INTEGRALNOŚĆ
Oznacza, że
1. proces wychowania stanowi złożoną całość;
2. proces wychowania posiada swoją wewnętrzną strukturę, a jej elementy wzajemnie się
dopełniają i są względem siebie koherentne, czyli nie są względem siebie sprzeczne, nie mają
one charakteru bytów samoistnych;
3. proces wychowania obejmuje swym zasięgiem całą osobowość podmiotu
wychowywanego, a więc jego wymiar intelektualny, psychicznych i fizyczny przyczynia się do
kształtowania jego określonych postaw;
4. proces wychowania należy w gruncie rzeczy do całej złożonej rzeczywistości społecznej i
chociaż poddajemy go szczegółowej analizie za zasadzie wyodrębnienia go z niej, to musi on
dokonywać się w kontekście różnych zjawisk i praw społecznych.