Dydaktyka ogólna - wykłady

Prof. UAM dr hab. Andrzej Ćwikliński

Wykład 1
03.03.2021
Zaliczenie: test na Forms – termin 29.06.2021, godz. 9.00
Literatura:

• Józef Kozielecki: Rozwiązywanie problemów – ważne, egzamin

• Wincenty Okoń: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej – ważne, konwersatorium
• Czesław Kupisiewicz: Podstawy dydaktyki ogólnej lub Podstawy dydaktyki – ważne,
konwersatorium
• Krzysztof Kruszewski, Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela
• Krzysztof Konarzewskiego (red.), Sztuka nauczania. Szkoła
• Franciszek Bereźnicki: Dydaktyka ogólna w zarysie
• Andrzej Ćwikliński, Zmiany w polskiej edukacji w okresie globalizacji, integracji i
transformacji systemowej – do egzaminu
Wykład 2
10.03.2021
Występują dwa terminy:
a) dydaktyka
b) dydaktyka ogólna

Wg Czesława Kupisiewicza – nie ma potrzeby mówić o dydaktyce ogólnej, ponieważ sam

termin dydaktyka już w sobie zawiera pewne pojęcie ogólności.

Dydaktyka jako nauka o nauczaniu, uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszelkie
przedmioty i szczeble czy też poziomy pracy szkolnej.
Jan Amos Komeński w roku 1657 określając dydaktykę nazwał ją uniwersalną sztuką
nauczania.
Uniwersalność ta związana jest z tym, że dydaktyka stara się dokonać opisu wszelkich
elementów, które pozwalają na optymalizację procesów poznawczych człowieka. Mówi o:
– wartościach
– celach
– zasadach
– treściach
– formach
– metodach
 – środkach

Obok dydaktyki jako wiedzy ogólnej o procesie kształcenia możemy wyróżnić też dydaktyki
szczegółowe, które odnoszą się do nauczania poszczególnych przedmiotów. Nazywane są
metodykami np. metodyka nauczania j. polskiego, historii, geografii itp.
Dlatego też możemy mówić, że dydaktyka szczegółowa z jednej strony zajmuje się
konstruowaniem tej dydaktyki szczegółowej dla poszczególnych przedmiotów, ale z drugiej
strony mamy też do czynienia z dydaktyką odnoszącą się do szczebla kształcenia, ponieważ
mówimy również o metodyce nauczania początkowego – nie odnosi się do przedmiotów i
wiedzy systematycznej, ale odnosi się do wiedzy zintegrowanej, a więc wiedzy całościowej.

Dydaktyka jest takim uogólnionym zbiorem tych wszystkich zaleceń w odniesieniu do: celów,
treści, wartości, itp., które mogą być transponowane na grunt poszczególnych metodyk.

Czym zajmuje się dydaktyka jako nauka? - Dydaktykę traktuję się już od połowy stulecia jako
naukę o nauczaniu i uczeniu się, inaczej mówiąc naukę o systemie poprawnie uzasadnionych
twierdzeń i hipotez, jak również prawidłowości rządzących procesem nauczania i uczenia się.

Dydaktyka spełnia zarówno funkcję teoretyczną (charakter diagnostyczny i prognostyczny)

jak też praktyczną ( funkcję instrumentalną). Jest jedna z nauk o wychowaniu lub
subdyscypliną pedagogiczną, która zajmuje się opisem, wyjaśnianiem zamierzonych i
świadomie podejmowanych czynności. Ich wynikiem ma być ukształtowanie osobowości
wychowanka zgodnie z akceptowanym społecznie ideałem.

2 subdyscypliny pedagogiki:
a) teoria wychowania
b) teoria kształcenia – dydaktyka

Kiedyś istniało stwierdzenie, że pedagogikę konstytuują te dwie nauki o edukacji

(subdyscypliny), czyli teoria wychowania i teoria kształcenia. Z czasem zaczynało się to
zmieniać.

Do tych subdyscyplin na przełomie XIX i XX wieku pedagogika społeczna, gdzie starano się
uchwycić nie tylko procesy edukacyjne dziejące się w obrębie okresu kształcenia w szkole, ale
również to wszystko co miało miejsce poza szkołą.

Proces kształcenia ma sens jeśli wiąże się ze świadomością potrzeby procesu

samokształcenia!

Okres XX wieku również połowy XX wieku, był czasem kiedy różnicowanie zainteresowań
pedagogicznych i wyodrębnianie się poszczególnych nauk o edukacji szczególnie przebiegało
w sposób dynamiczny.

Różnicowanie dydaktyki w różnych koncepcjach/systemach np.

– system Komańskiego
– system Pestalozziego
– system Dawida
 – system Rowida
– system Herbarta
– system Deweya

2 diametralnie odmienne podejścia do dydaktyki (procesu kształcenia):

– proces kształcenia rozumiemy jako proces nauczania i uczenia się; na pierwszym
miejscu zaznaczamy nauczanie a dopiero później uczenie się
– proces kształcenia to proces uczenia się i nauczania

Dydaktyka zajmuje się optymalizowaniem procesów poznawczych człowieka w różnych

środowiskach edukacyjnych, a więc optymalizowaniem procesów poznawczych poprzez
wykorzystanie różnych elementów systemu dydaktycznego.

Koncepcja Jana Fryderyka Herbarta – system herbartowski

Koncepcja Johna Deweya – nowoczesna koncepcja wychowania

Przeciwstawienie tych dwóch koncepcji ma za zadanie pokazać, że w dydaktyce nie można

mówić, że niektóre koncepcje są nietrafione, złe, nie oddające rzeczywistości, ale żeby
pokazać jakie jest różnorodne podejście do rozumienia procesu kształcenia.

Koncepcje:
– koncepcja herbartowska to koncepcja zdecydowanie wcześniejsza, tworzona w
innych czasach, dla innych potrzeb, gdzie szczególnie eksponowano kształcenie
formalne, zwracając uwagę na przedmioty, które miały wartość kształcącą; w jego
koncepcji określa się kształcenie jako proces nauczania i uczenia się (na pierwszym
miejscu stawie się to wszystko co robi nauczyciel zaś mniej interesuje się uczniem);
jest ona specyficzna, ale zakłada, że oddziaływania nauczycielskie są najważniejsze,
uczeń natomiast pozostaje w cieniu tych rozważań
– koncepcja Deweya – powstała na przełomie XIX – XX wieku, która zupełnie inaczej
rozumiała proces kształcenia

Plusy i minusy tych dwóch koncepcji:

➢ Herbart:
- zwraca uwagę na to, że nauczanie musi mieć charakter wychowujący – koncepcja nauczania
wychowującego, która zakłada, że dobre nauczanie mam miejsce wówczas, gdy
współwystępuje z dobrym procesem wychowawczym
- dobre wychowanie ma miejsce i może być zrealizowane, jeśli mamy do czynienia z
właściwym dobrze zorganizowanym procesem kształcenia
- zwraca uwagę na współzależność tych procesów
- domagał się kształtowania silnie moralnych charakterów
- swoją koncepcję oparł o etykę (odnosił się do nauki dobra, jakie wartości etyczne musi
zdobyć uczeń, żeby można był powiedzieć, że osiągnął siłę moralną)
- stworzył ciekawą psychologię poznawczą – cała ludzka wiedza zawiera się w wyobrażeniach
a te wyobrażenia są spychane do odpowiednich mask percepcyjnych
- odwoływał się do potrzeby wyznaczania celów kształcenia
- krytyka: nauczanie po śladzie (pamięciowe) niż związane z rozwojem myślenia, szkoła
zamknięta na środowisko, brak doświadczeń zewnętrznych, sztywna dyscyplina (jakby
wojskowa), usztywnienie stopni formalnych – każda lekcja, jednostka metodyczna musi być
realizowana poprzez osiągnięcia stopni formalnych
- szkoła zamknięta

➢ Dewey:
- proce kształcenia jako proces uczenia się i nauczania – na pierwszym miejscu występuje
uczeń – to co w nim zachodzi, jak przebiega jego rozwój a w mniejszym stopniu było to co
robi nauczyciel – element wspomagający proces kształcenia
- prawdziwe poznanie, rozumienie odbywa się wówczas kiedy człowiek jest aktywny -
„learning by doing” - „uczenie się przez działanie”
- przekaz słowny, obrazu są ważne, ale dopiero bezpośrednie zaangażowanie w proces
poznawczy jest tym elementem, który będzie budował prawdziwa wiedzę ucznia a przede
wszystkim wiedzę operatywną – wiedza, którą uczeń potrafi zastosować do rozwiązywania
problemów
- koncepcja rozwiązywania problemów
- „How you think?” - „Jak myślimy?”, w którym zawarł swoje kredo - uczeń musi być stawiany
przed trudnościami, być aktywny, musi rozwiązywać problemy
- skonstruował pełen akt myślenia – odpowiednik stopni formalnych u Herbarta
- uważał tak samo jak Herbart, że każda lekcja, jednostka metodyczna ma być albo
realizowana za pomocą stopni formalnych (Herbart) albo poprzez pełen akt myślenia
- szkoła otwarta: uczniowie wymieniają się doświadczeniami zdobytymi w środowisku
- rozwój ontogenetyczny jest to rozwój, który musi odbijać te wszystkie problemy, przez które
przeszła ludzkość w swoich dziejach rozwojowych – rozwoju filogenetycznym (rozwoju
gatunku) – uczeń ma być stawiany w problemach, w których inni w poprzednich czasach się
znajdowali i spróbować je rozwiązać

Elementy, które świadczą o naukowości, którejkolwiek z nauk:

– dana dyscyplina naukowa posiada swój przedmiot badań – określenie czym się
zajmuje np. jest wiele nauk, których przedmiotem badań jest np. człowiek –
psychologia, humanistyka, pedagogika,
– oparta na twierdzeniach dowiedzionych empirycznie (zawiera w sobie empirie) np.
dydaktyka jest nauką teoretyczną i praktyczną tzn., że opiera się na sadach
dowiedzionych empirycznie
– dysponowanie własną specyficzną metodologią (sposoby badania rzeczywistości i
procedury z nimi związane)
– dysponowanie własnym językiem – językiem intersubiektywnie komunikowalnym

Funkcje dydaktyki i innych nauk:

– Jak jest? Jaka jest rzeczywistość, która jest przedmiotem naszych badań? - funkcja
opisowa (deskryptywna) – opisać rzeczywistość leżącą w obrębie jej zainteresowań
– Dlaczego tak jest, jak jest? - funkcja wyjaśniająca (eksplanacyjna) – wyjaśnienie
pewnych zjawisk, korelacji
– Co zrobić, aby było lepiej? - funkcja praktyczna (pragmatyczna)
Konstrukcja wiedzy naukowej:
– język – wyrażanie myśli, pojęcia wchodzące w jego zakres
– opisywanie
– wyjaśnianiem
– proponowanie najlepszych rozwiązań

„Cała ludzka wiedza rozpoczyna się od pojęć” - Pascal

Pojęcia w dydaktyce:
– uczenie się
– nauczanie
– kształcenie
– wykształcenie
– socjalizacja
– wychowanie
– resocjalizacja
– zdolności
– uwaga
– myślenie
– pamięć

Rozumieć pojęcie – to znaczy potrafić, wychwycić wspólne cechy dla danej klasy
przedmiotów.
Desygnat pojęć – tworzą dane pojęcia (konstytuują je).

Wykład 3
17.03.2021
2 ważny element po pojęciach, są sądy, które konstruujemy na bazie wcześniej przyjętych
pojęć. Sąd – przekonanie podmiotu, że zachodzi jakiś stan rzeczy.
Wyróżniamy:
– sądy subiektywne
– sądy obiektywne (dowiedzione empirycznie – zawierające empirie)
Jakbyśmy różnie rozumieli dane pojęcia to doszło by do sytuacji, w której wypowiadając
identyczny sąd lub zdanie z wykorzystaniem tych pojęć to tak naprawdę będziemy mówili
zupełnie co innego. Będziemy inaczej rozumieli rzeczywistość, ponieważ inaczej rozumieliśmy
odpowiednie pojęcie. Niejasność co do pojęć przenoszona jest na niejasność sądów.

Jeśli chodzi o wiedzę naukową to cenimy sobie zarówno sądy indywidualne jak też sądy
uogólnione (o wysokim poziomie abstrakcji), ale sądy indywidualne cenimy szczególnie, o ile
zdołają doprowadzić nas do sądów uogólnionych. W nauce interesują nas jedynie sądy o
wysokim stopniu uogólnienia.

Konstruowanie wiedzy naukowej polega na dochodzeniu do różnego rodzaju, na różnym

poziomie uogólnionych sądów. W dydaktyce będziemy mówić o regułach, które obowiązują i
zostały określone, możemy mówić o pewnych zasadach, twierdzeniach jako o sądach
uogólnionych, ale najwyżej uogólnionym sądem będą prawa naukowe.
Prawa naukowe – to taki sąd, dla którego nie możemy znaleźć żadnego wyższego
uogólnienia. Takim sądom, przypisuje się miano praw naukowych. Wychwytują wewnętrzne
związki między zjawiskami. Prawa naukowe nie mogą być sprzeczne, niespójny w obrębie
innych praw nauk, a więc nie tylko wiedza, ale również jak się one mają względem innych
praw funkcjonujących w obrębie innych nauk.

Wiedza o świecie jest jednością i musi być jednością. Prawa sprzeczne z innymi prawami
naukowymi nie mogą pod żadnym pozorem odzwierciedlać rzeczywistości.( będą zaliczane do
błędów)

Relacja między pojęciem nauki a teorią:

Pojęcie nauki jest pojęciem szerszym od pojęcia teorii.
Pojęcie teorii zawiera się w pojęciu nauki, ponieważ gruncie danej dyscypliny może
funkcjonować wiele teorii, które odnoszą się do tego przedmiotu badań, która zajmuje się
dana dziedzina wiedzy.

Teoria – system sądów, spójny wewnętrznie i niekoniecznie prawdziwy.

Wielość teorii funkcjonujących na gruncie danej nauki świadczy o jej dynamicznym rozwoju, a
więc o tym, że poszukuje się różnych kwestii, wszelkiego rodzaju hipotezy, dla których
chcemy znaleźć odpowiednie twierdzenia.

Hipoteza – teza wymagająca udowodnienia.

Żeby z teorii stworzyć wiedzę naukową, musimy weryfikować daną teorię pod kątem
naukowym wykorzystując różne metody badań.
Jakie losy czekają teorię na gruncie danej nauki?
1. teoria zostaje zweryfikowana (potwierdzona) na bazie przeprowadzonych badań,
staje się elementem wiedzy naukowej
2. sfalsyfikowana – może okazać się fałszywa, zostaje wyrzucona, usunięta poza daną
dyscyplinę nauki, ponieważ nie spełnia określonych kryteriów wiedzy
3. odroczona w swojej ocenie – dzieje się wtedy, jeśli jest ona wysoce prawdopodobna,
ale nie została potwierdzona, wówczas człowiek nie posiada określonego aparatu
metodologicznego (pewnego sposobu) i nie wie czy jest ona zgodna z prawdą czy nie.

Elementy systemu dydaktycznego

– składowe, które bierzemy pod uwagę konstruując dany system edukacyjny
– kiedy dokonujemy oceny poszczególnych systemów w dydaktyce, musimy brać pod
uwagę określone składowe
– kolejność elementów jest bardzo istotna

1. Wartości:
- każdy system dydaktyczny odnosi się przede wszystkim do wartości
- czynnik rozpoczynający całą debatę na temat elementów systemu kształcenia
- myśliciele zadawali sobie pytania: na czym ma polegać edukacja? Jakie wartości chcemy
mu zaproponować? Jak wskazać mu hierarchię wartości?
- wartości uniwersalne – dążenie do dobra, piękna, prawdy – z tych wartości wyłaniają się
również inne
- systemy wartości są zmienne dla każdego człowieka
- system wartości ulega zmianie na różnym etapie życia człowieka
- są drogowskazami ludzkiego życia
- świat wartości jest kształtowany: w domu, szkole
- są znakami nawigacyjnymi
- są ważne dla każdego człowieka
- nauka o wartościach – aksjologia – nadal uważana za dział filozofii; subdyscyplina filozofii

2. Cele:
- jakie cele kształcenia musimy wyprowadzić biorąc po uwagę przyjęty przez nas system
wartości?
- „Okręt, który nie wie do jakiego portu zmierza, żaden wiatr mu nie sprzyja”
- wyznaczone cele pozwalają nam zorientować się czy zmierzamy w określonym kierunku
- proces kształcenia musi mieć aspekt zadaniowy - każde zadanie musi zawierać cząstkę celu
ogólnego, celu dotyczącego kształcenia oraz wychowania
- aby stwierdzić na ile uczeń osiągnął określone cele, jeśli mamy przeprowadzać ocenę i
kontrole pracy dydaktycznej musimy ją odnosić do realizacji założonych celów
- jeśli cele nie zostaną określone to nie będziemy wiedzieć czy uczeń te cele osiągnął
- świadoma działalność zmierza do realizacji określonych celów
- treści i zakres celów są determinowane przez warunki, środki, cele kształcenia
- teleologia – nauka o celach (teleos – cel)
- przygotowanie teleologiczne – przegotowanie w zakresie celów
- cele wychowania – stanowią wypadkową panująca w danym społeczeństwie w stosunkach
społecznych, ustrojowych, gospodarczych
- cele wychowania można określać w sposób ogólny, ale w procesie dydaktycznym muszą
one znaleźć swoja konkretyzację – proces konkretyzowania celów – proces operacjonalizacji
- cele ogólne wychowania:
- przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym
- cele odnoszące się do państwa, narodu, respektowania praw człowieka, do współpracy z
innymi ludźmi
- przysposobienie do pracy zawodowej
- dbanie o pełny rozwój intelektualny, społeczno-moralny, estetyczny i fizyczny
- cele ogólne kształcenia muszą korespondować z celami ogólnymi kształcenia, które są
konkretyzowane do poszczególnych zadań przed, którymi stawiamy ucznia
- musimy łączyć poprzez zadania zarówno cząstki celów dydaktycznych i cząstki celów
wychowawczych
- cele kształcenia ogólnego:
- zapewnienie uczniom w zależności od ich możliwości optymalnego rozwoju umysłowego,
cel ten jest realizowany łącznie z celami wychowania społeczno-moralnego i estetycznego
nastawionymi na kształtowanie osobowości uczniów
- 6 celów kształcenia ogólnego:
- zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzą o przyrodzie,
społeczeństwie, technologii i kulturze
- zapoznanie uczniów z określonymi dziedzinami wiedzy i wyposażenie w odpowiednie
umiejętności – w szkole zaniedbywany, ponieważ uczniowie wiele wiedzą, ale mało potrafią
- rozwijanie zdolności zainteresowań poznawczych uczniów a mianowicie ich
samodzielnego i krytycznego myślenia, rozwijanie wyobraźni, uwagi, pamięci, fantazji oraz
umiejętności praktycznych; Helena Parkhurst - plan daltoński – nauczanie kontraktowe z tego
względu, ze uczeń podpisywał umowę, że w danym czasie opanuje takie a nie inne zakresy
treści, nauka odpowiedzialności za podjęte decyzje, szkoła ta funkcjonowała jako placówka w
której uczeń mógł rozwiązywać problemy, spotykać się z najlepszymi nauczycielami, praca w
szkole w nieodpowiednim tempie jest niewolą, trzeba robić wszystko aby tempo dostosować
do możliwości uczniów
- zaznajomienie uczniów z najważniejszymi we współczesnym świecie systemami wartości –
spójnymi merytorycznie i logicznie poglądami i przekonaniami wyznaczającymi stosunek
człowieka do świata oraz ukierunkowując ich postępowania; kształtowanie poglądów
( wewnętrzny, spójny zbiór informacji na dany temat, potwierdzony w naukowych
przesłankach
- wdrażanie do samokształcenia – wyrabianie u nich potrzeby stałego i systematycznego
uczenia się poza szkolnego; kształcenie ma sens, jeśli prowadzi do samokształcenia, człowiek
powinien się uczyć skutecznie, musi poczuć potrzebę rozwoju
- zapoznanie z podstawami nowoczesnej produkcji, organizacji pracy w zakresie
przegotowania poprzez system szkolny do aktywności zawodowej

3. Zasady:
- są to ogólne normy postępowania, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi
skutecznie zaznajamiać uczniów z wiedza, rozwijać ich zdolności i zainteresowania
poznawcze, wpajać poglądy, przekonania
- „dlaczego mamy nauczać tak, a nie inaczej”
- nauczyciel powinien wiedzieć jak ma postępować
- odwoływanie się do rożnych zakresów wiedzy: psychologicznej, socjologicznej, medycznej
- koresponduje z funkcją eksplanacyjną (wyjaśniająca)
- obowiązują na każdym szczeblu kształcenia
- zrozumieć zasadę trzeba umieścić ją w kontekście reguł, które regulują tę zasadę; wypełnia
zasadę treści
- nie wychodzą poza sferę kształcenia
- zasady możemy nazwać przygotowaniem normatywnym
- zasada przystępności -stopniowane trudności:
1) w nauczaniu należy przechodzić od tego co bliższe, do tego co dalsze
2) w nauczaniu należy przechodzić od tego co łatwiejsze, do tego co trudniejsze
3) w nauczaniu należy przechodzić od tego co znane, do tego co nieznane
4) uwzględniać tempo pracy oraz stopień nauczania poszczególnych uczniów

Wykład 4
24.0.2021

4. Treści:
- przygotowanie merytoryczne
- najczęściej zmieniane
- stanowi wiele problemów
- budzi wiele kontrowersji
- jest najczęściej poddawany różnego rodzaju modernizacją
- „na bazie jakich treści mogę osiągnąć wcześniej wyznaczone cele, aby kształtować
odpowiednie w uczniach wartości”
- istnieje dysproporcja między zasobami wiedzy ludzkości zebranej poprzez ileś tysięcy lat, a
tym jak długo przebywa uczeń w szkole i ile treści możemy temu uczniowi przekazać
- wartościowanie treści: tradycyjna szkoła bardzo często domaga się zapamiętywania
różnego rodzaju informacji przez to informacji, które w związku z cechą pamięci ulecą i nie są
zazwyczaj istotne z punktu widzenia potrzeb funkcjonowania indywidualnego, ale i tez
społecznego ucznia
- dzisiaj nie da się określić szkoły jako „szkoły pamięci”, gdzie najistotniejszym elementem jest
zapamiętywanie mnóstwa napływających informacji, tym bardziej, że te informacje
generowane są w sposób bardzo szybki
- to co dzisiaj zalicza się do wiedzy i informacji (trzeba pamiętać, że nie możemy tego ze sobą
utożsamiać, ponieważ pewnie zbiór informacji nie tworzy jakiś wiadomości, a tym bardziej
wiedzy człowieka)
- dzisiejsza szkoła musi przejść na rozwijanie myślenia ucznia (jak zapowiadał w swojej
książce J. Dewey)
- jeśli chodzi o treści kształcenia (informacje), to najważniejsze jest:
- szybkość zdobywania informacji (na ile szybko potrafimy wynaleźć potrzebne nam
informacje)
- wartościowanie informacji (zdobywanie takich informacji, które są niezbędne podczas
stawianych przed nami zadań i problemów); możemy mieć z nimi pewne problemu,
szczególnie dzisiaj, ponieważ kiedyś uczeń przychodzący do szkoły zdobywał informacje
pewne, czyli te, które cywilizacyjnie i kulturowo zakładano, że należy uczniowi wskazać te,
które miały wspomagać jego rozwój; dzisiaj żyjąc w dobie internetu musi posiadać
umiejętności wartościowania napływających do nas informacji; wartościowanie informacji
ma swoje plusy: przekazuje nam wiedzę obiektywna , sprawdzoną czy naukową, wiedzę
potoczną oraz minusy: dostarcza niepotrzebnych informacji, które zaśmiecają nasz sposób
widzenia
- umiejętność ich wykorzystania i zastosowania w sytuacjach problemowych
- gdy mówimy o teściach kształcenia musimy zwrócić uwagę na:
a) wymaganiami stawianymi treścią kształcenia, jakie wymogi mają spełniać treści
kształcenia, nie tylko te, które odnoszą się do nauczania konkretnego przedmiotu, ale patrząc
na owe treści kształcenia w sposób ponad przedmiotowy, a więc odnoszący się do
kształtowania różnego rodzaju poglądów i postaw ucznia na siebie i na otoczenie
b) funkcjonowanie na gruncie dydaktyki, wszelkiego rodzaju teorii doboru i układu
treści kształcenia – w jakim zakresie mamy dobierać treści i w jakich układach mamy te treści
prezentować, abyśmy mogli zbudować w miarę całościowy i stabilny obraz świata otaczający
ucznia

Treści kształcenia – całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki,

techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów
podczas ich pobytu w szkole.
Główne wymagania treści kształcenia, dotyczących całości przedmiotów:
(1) o charakterze naukowym – związane są odpowiedzią szkoły na to co dzieje się w
nauce; szkoła w swoich programach (treściach kształcenia) musi aktualizować to co
dzieje się w nauce, a więc te wymagania poniesione w odniesieniu do nauczani
przedmiotu muszą być zgodne z wiedzą naukową, nie mogą tej wiedzy nie
uwzględniać; zakres ludzkiej wiedzy ulega modyfikacji, zmianie; szkoła musi nadążać
 za postępem naukowym
(2) o charakterze społecznym: związany z koniecznością przygotowania ucznia do
pełnienia ról społecznych, a więc wyrabianie w nim takich postaw, aby był w stanie,
mógł pełnić określone role społeczne w momencie, kiedy opuści mury szkoły; trzeba
tego dokonać w integracji w zakresie różnych przedmiotów; każda rola społeczna
wymaga wypełnienia jej treścią, chodzi o to aby treść rozumienia odpowiednich ról
społecznych była właściwa dla każdego ucznia

- wymagania całościowe – odnoszące się do życia społecznego; przygotowanie młodego

człowieka do pełnienia ról społecznych w życiu dorosłym; przygotowanie do ról
obywatelskich, dzielności politycznej; chodzi w szczególności o to aby uczeń potrafił zdobyć
wiedzę i przygotował się do odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem, a więc nauczył
się oddziaływania na państwo poprzez spełnianie swoich praw, jak tez pełnienie określonych
obowiązków – musi być przygotowany do ponoszenia odpowiedzialności za sprawy
publiczne, tak aby w przyszłości stał się pełnoprawnym partnerem administracji państwowej
czy też administracji samorządowej; dostrzeganie problemów życia społecznego i sposoby ich
rozwiązywania np. samorządy szkolne
- życie rodzinne - przygotowanie do życia rodzinnego; rodzina jest najważniejsza grupą
społeczną, która kształtuje człowieka, jest grupą pierwotna, gdzie rozpoczyna się budowanie
wiedzy o świecie, rożnych systemów wartości; przygotowanie do życia w rodzinie jest kwestia
bardzo istotną i niezwykle ważna zwracająca uwagę na role, które w rodzinie pełnimy; w
rodzinach patologicznych dochodzi do zaburzenia świata wartości dziecka, zaburzone są jego
potrzeby, bezpieczeństwo; odpowiedni dobór lektur jest ważny w kształtowaniu wartości
dziecka
- przygotowanie do pracy – praca oprócz realizacji w zakresie życia rodzinnego jest jednym z
najważniejszych elementów życia, przez które człowiek się sam realizuje, osiąga pewne cele
zdobywa środki na utrzymanie swojej rodziny; w szkołach ogólnokształcących przygotowanie
zawodowe ni jest często wyeksponowane; świadomość o potrzebie pracy dzisiaj jest znacznie
większa – ludzie często tracą prace, praca nie zawsze jest dana; świadomość pracy poprze
lektury (walka narodowowyzwoleńcza)
- przygotowanie kulturowe – korzystanie z kultury i udział dziecka w kulturze prowadzi do
jego rozwoju artystycznego (wyrażanie emocji, osobowości); ekspresja artystyczna to nie
tylko okres jakieś wiedzy czy umiejętności, ale również rozwijania osobowości (człowiek,
który rozwija się artystycznie ma rozbudowana osobowość); umiejętności artystyczne łączone
są z umiejętnościami matematycznymi, przyrodniczymi itp.
- przygotowanie do pełnienia ról społecznych związanych z życiem nieformalnym – oprócz
tego, że jest się dobrym obywatelem, ojcem, matką, pracownikiem, należy przede wszystkim
być normalnym człowiekiem, który potrafi czerpać przyjemności z kontaktu z drugim
człowiekiem w życiu nieformalnym
(3) o charakterze psychologicznym – przede wszystkim dostosowanie treści kształcenia
do możliwości uczniów, ich rozwoju psychospołecznego, wyróżnia się rożnego rodzaju
okresy; treści kształcenia muszą być dostosowane to tych właśnie okresów i potrzeb
psychologicznych związanych z odpowiednim wiekiem; nie uzgodnienie psychicznych i
fizycznych właściwości powodowałoby, iż uczniowie musieliby opanować materiał
zbyt trudny albo zbyt łatwy nie wystarczający do ich przestronnego rozwoju
(4) o charakterze dydaktycznym – dydaktyczne treści kształcenia i muszą wynikać z
konieczności przestrzegania postulatów z jednej strony systematyczności, a z drugiej
 korelacji; systematyczność – nauka treści w czasie, a więc ustawienie ich zgodnie z
rozwojem dziecka, ale również z godnie z potrzebami, aby nie pracowało w
nieodpowiednim dla siebie czasie; systemowość – jako układ w pewnej strukturze, a
więc aby te treści odpowiadały tej właśnie strukturze; korelacje – związki zachodzące
między poszczególnymi przedmiotami szkolnymi przypisując jednemu z nich
szczególną role np. matematyce, która przygotowuje grunt do nauczania fizyki

Układy treści:
1. liniowe – taki układ, w którym poszczególne porcje materiału tworzą nieprzerwany
ciąg ściśle ze sobą powiązanych ogniw przerabianych zazwyczaj tylko jeden raz
2. koncentryczne – mamy do czynienia, wówczas, gdy te same treści powtarzają się co
pewien czas, rozszerzając stopniowo uch zakres i wzbogacając o nowe składniki
3. spiralne – to taki, gdy uczniowie nie tracąc z pola widzenia problemu wyjściowego,
stopniowo wzbogacają zakres dotyczący go informacji i pogłębiają jego treści

3 historyczne strategie doboru treści:

1. materializm dydaktyczny
2. formalizm dydaktyczny
3. utylitaryzm dydaktyczny

Współczesne strategie:
1. strategia problemowo-kompleksowa
2. strukturalizm
3. Egzemplaryzm
4. materializm funkcjonalny

FORMY KSZTAŁCENIA
– zawsze wyprzedzają kwestie związane z metodami kształcenia
– zastanawiamy się na początku na bazie jakich form możemy osiągnąć oznaczone cele
wykorzystując odpowiednie treści do ich realizacji
– podział treści nauczania na rożne kryteria:
a) liczby:
- nauczanie indywidualne (jednostkowe) – nauczyciel może dokładnie trafiać w potrzeby
ucznia, mogą się one odbywać w szkole, domu, na zajęciach dodatkowych, korepetycjach;
wady: brak możliwości oceny na tle innych uczniów, koszty
- nauczanie zbiorowe – mało kosztowne, realizacja poprzez metody bierne, skuteczność
takiego nauczania jest niewielka
- nauczanie zespołowe – uspołecznianie ucznia, praca z grupą, uczeń wchodzi w relacje z
rówieśnikami
b) czas
- lekcyjne
- pozalekcyjne
c) miejsca:
- szkolne
- pozaszkolne
 METODY KSZTAŁCENIA
– metody poglądowe – pokaz odnosi się do kwestii jakościowej, zaś pomiar kwestii
ilościowej
– metody słowne – np. wykład, pogadanka, dyskusja, praca z książką
– „ jak mogą uzyskać wcześnie określone cele nie tylko na kwestii form, treści, które
chce tutaj osiągnąć
– metody maja swoje kryteria doboru:
- wieku uczniów
- celów nauczania
- charakteru danego przedmiotu

ŚRODKI KSZTAŁCENIA
– przygotowanie techniczne w zakresie środków, które mamy zastosować
– rozwój technologii
– kryzys socjalizacji dziecka

Wykład 5
07.04.2021

Związki dydaktyki z innymi dziedzinami wiedzy

Filozofia:
- wszystkie nauki wywodzą się z pnia filozoficznego
- filozofia - „matka wszechnauk”
- filozofia - „umiłowanie mądrości”
- związki filozofii z dydaktyką kształtują się w dwóch wymiarach:
a) wymiar odnoszący się do aksjologii (nauka o wartościach – przez wiele lat uważana była
jako subdyscyplina filozofii, obecnie jako oddzielna z nauk) – ma szczególne i ważne
znaczenie dla procesu kształcenia
- głównie jej odwoływanie się do wartości uniwersalnych – Dobro, Piękno, Prawda –
można je spotkać w różnych kulturach, czasach, cywilizacjach, to że one są wartościami, które
są wskazywane w każdym z systemów filozoficznych jest czymś niezwykle ważnym
- na podstawie tych wartości uniwersalnych powstały odpowiadające im subdyscypliny
aksjologiczne – Teoria prawdy (Prawda); Etyka (Dobro); Estetyka (Piękno) – mocno ze sobą
korelują
- Co jest prawdziwe? - Prawdziwe jest to co jest dobre i piękne;
- Co jest piękne? - Piękne jest to co dobre i prawdziwe;
- Co jest dobre? - Dobre jest to co prawdziwe i piękne.
- świat aksjologi jest światem wyjściowym w myśleniu o edukacji

b) wymiar odnoszący się do merytorycznych rozważań, w filozofii dzieli się na:

➢ ontologię – (ontos – byt) nauka o bycie; co było pierwsze materia czy idea?
➢ gnoseologia (gnosis – poznanie) inaczej też epistemologia (episteme – poznanie) –
związany jest z granicami i możliwościami ludzkiego poznania; miał szczególny wpływ
na konstruowanie różnych systemów edukacyjnych; filozoficzne myślenie przekładane
było na język praktyki edukacyjnej, ale również wielkich koncepcji edukacyjnych (w
których filozofie uważali, że edukacja jest dla społeczeństwa niezwykle istotna dla
jego rozwoju)
 ➢ podejście do granic ludzkiego poznania, którymi zajmuje się epistemologia:
- koncepcja najbardziej radykalna - agnostycyzm, która zakładała, ze człowiek w ogóle nie
może w sposób obiektywny poznać otaczającego go świata; obiektywne poznanie jest dla
niego niedostępne ; jest dość sprzeczne dla rozważań na temat dydaktyki, ponieważ
jakbyśmy założyli, że człowiek w ogóle nie może poznać rzeczywistości to na co nam wszelkie
wysiłki edukacyjne, szkoły, systemy szkolne, jeśli nie możemy poznać w sposób obiektywny
świata; najmniej popularny wśród pedagogów;
- sensualizm – człowiek uznaje rzeczywistość poprzez poznanie zmysłowe; poznanie
zmysłowe jest tym poznaniem najważniejszym, najistotniejszym, na którym opiera się cały
proces poznawczy człowieka; zaznaczają się tu najczęściej poglądy skrajne, które pozwalają
nam jedynie przyjąć właściwą wersje zdarzeń, a więc poglądy, które dają jednostronny obraz
– mankament tych wszystkich koncepcji, które nie potrafiły łączyć tych rożnych rodzai; w ślad
za tym powstały różne koncepcje pedagogiczne, dydaktyczne:
➢ Jan Amos Komeński – twórca zasady poglądowości, wszystko trzeba poglądowo tak
jak np. rzeczy, słowo – kwestie poglądowości poznawania rzeczywistości poprzez
zmysły są tutaj elementem dominującym
- racjonalizm – zakładał, że świat człowiekowi dostępny jest poprzez myślenie, kształtowanie
w wychowanku możliwości samodzielnego myślenia
- pragmatyzm – zwracała uwagę na dobre wychowanie w USA na przełomie XIX – XX w. -
zakładała, że istotą ludzkiego poznania jest działanie w tym świecie np. John Dewey –
zwracanie uwagi na aktywność wychowanka w nauczaniu - „learning by doing”

Psychologia:
✔ wtapia się w rozważania o wychowaniu, tworzy szereg pojęć m.in. uczenie się,
nauczanie, kształcenie, wychowanie, socjalizacja, charakterystyka procesów
poznawczych

Socjologia:
konteksty społeczne są szczególnie ważne
nawiązywanie wspólnych relacji, tworzenie społeczności szkolnych
wymagają bezpośredniego kontaktu i budowania wzajemnych relacji
interpersonalnych
proces edukacyjny ma ważnych kontekst społeczny, ma ważną misje do spełnienia

Medycyna i biologia:
nie tylko nauczyciel, szkoła powinna dbać o rozwój psychiczny wychowanka, ale
również o jego rozwój fizyczny (bardzo często mówi się o wychowaniu fizycznym)
wiele zaniedbań w tym zakresie
tworzenie hiperkinezy (?) – swoistego rodzaju bezruch, w który popadają pokolenia
nauczyciele powinni zwracać uwagę na rozwój ciała wychowanka
Ciało + dusza
ruch jest życiem, życie jest ruchem

Organizacja i zarządzanie:
● wykorzystanie dobrego dorobku książek polskich naukowców
● proces dydaktyczny nie tylko wymaga odpowiedniego metodycznego zastosowania,
 ale wymaga również kwestii kierowania zespołami ludzkimi, zarządzania
organizowania
● edukacja to nie tylko lekcja, ale również organizacja klasy, kierowanie placówką
edukacyjną

Historia:
➔ nie tylko historia myśli pedagogicznej, ale tego wszystkiego co działo się w pedagogice
na przestrzeni lat
➔ dorobek jaki zapisał się w świecie edukacji
➔ historia - „nauczycielka życia”

Pojęcia pedagogiczne
a) uczenie się – w psychologii wyróżnia się różne rodzaje uczenia się, musimy
pamiętać, że człowiek nie uczy się świata na jeden określony sposób, ale poznaje
go na wiele rożnych sposobów funkcjonując na rożnych poziomach zachowań
(poziom zachowań; reaktywnych, motywacyjnych, nastawieniowych,
dążeniowych); 4 podstawowe rodzaje „uczenia się” w psychologii:
- warunkowanie klasyczne i instrumentalne
- uczenie się metodą prób i błędów – człowiek popełniając błędy uczy się
- poprzez rozwiązywanie problemów
- poprzez wgląd na wewnętrzne stany psychiczne
uczenie się – wywodzi się z koncepcji psychologii poznawczej, uczenie się jest to zdobywanie
przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków w drodze
samodzielnego, bezpośredniego lub pośredniego procesu poznawczego

b) nauczanie – współwystępuje z pojęciem uczenia się; organizowanie i kierowanie

procesami kształcenia, nie utożsamiamy tego z przekazywaniem wiedzy

c) kształcenie – różnice między kształceniem a nauczaniem:

- ma szerszy zakres – zawiera w sobie zarówno kształtowanie cech instrumentalnych
osobowości ucznia związanych ze zdobywaniem przez niego wiadomości, umiejętności i
nawyków, ale także związane z kształtowanie cech kierunkowych tj. rozwój motywów,
postaw, inteligencji, zdolności, uwagi, myślenia, pamięci
- różnica w sensie czasowym: kształcenie – związane z ideą kształcenia całożyciowego,
charakter instytucjonalny, świadome oddziaływania, zamierzone
nauczanie: zawiera rożne interwały czasowe, charakter zamierzony i niezamierzony
- nauczanie: coś się wie
kształcenie: potrafi wartościować informacje
kształcenie ogólne – polega na zaznajamianiu uczniów z nagromadzonym przez ludzkość
dorobkiem nauki, kultury i cywilizacji, najważniejszymi prawami rządzącymi rozwojem
przyrody, życia społecznego
d) samokształcenie – uczeń pomimo braku oddziaływań ze strony szkolnictwa
potrafi sam określać dla siebie nowe cele związane z rozwojem własnej
osobowości
e) wychowanie – świadome, planowe i celowe kształtowanie osobowości
wychowanka według przyjętego w danych kręgu cywilizacyjnym czy kulturowym
ideału wychowania
 f) socjalizacja – pojęcie szersze od wychowania; związane są z oddziaływaniami
społecznymi, ale nie zawsze świadomymi, planowymi, zamierzonymi; socjalizacja
zawiera oddziaływania zamierzone, świadome i planowe jak i niezamierzone,
nieświadome i nieplanowe
resocjalizacja – przywrócenie człowieka do nurtu funkcjonowania społecznego
g) dane i informacje:
- dane – nie są istotne dla nas podczas rozwiązywania problemów, zadań
- informacje – są to dane, które coś znaczą w kontekście rozwiązywania problemów
h) informacje i treści:
- o przekazie informacyjnym mówimy tylko wówczas, gdy przekazana informacja niweluje
naszą nie pewność; im więcej informacji tym mniejsza niepewność, a im mniej informacji tym
większa niepewność
i) wiadomości i wiedza:
- wiadomości – to rodzina informacji, wskazuje na swoiste powiązania między nimi, wówczas
jeśli łączą się ze sobą; wiadomościami nie będą poszczególne hasła encyklopedyczne, które są
stawiane alfabetycznie; mają charakter zewnętrzny
- wiedza – ma charakter wewnętrzny dla człowieka

Asymilacja wiedzy –włączanie nowej informacji w wiedzę już posiadaną, ta nowa informacja
musimy być zgodna z posiadaną już wcześniej wiedzą

Akomodacja wiedzy – konieczność dostosowywania naszych struktur wiedzy do procesów

już istniejących

j) mądrość – należy rozumieć w kategoriach pedagogicznych, która ujmuje harmonie

między tym co logiczne i aksjologiczne
k) umiejętności – sprawność zdobyta na bazie ćwiczeń; bez aktywności nie ma mowy
aby uzyskać jakąkolwiek umiejętność
l) nawyk – doskonale wyćwiczona umiejętność, działanie przy obniżonym poziomie
świadomości, aby pozbyć się jednego nawyku należy znaleźć inny

Wykład 7
21.04.2021

Formuła postawionego problemu wyznacza zastosowanie takiej a nie innej metody głównej.

Metoda obserwacji:
a) Obserwacja jest to świadome, planowe i celowe spostrzeganie
b) Wg prof. Łopockiego – obserwacja jest to osobliwy sposób spostrzegania,
gromadzenia i interpretowania zgromadzonych danych w naturalnym ich
przebiegu oraz w zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.
c) 3 niezależne momenty obserwacji, które muszą być przestrzegane, nie powinny na
siebie się nakładać, ponieważ wówczas może do doprowadzić do popełniania
pewnych błędów → spostrzeganie, gromadzenie i interpretowania
d) Obserwacja jest badaniem, który polega na nieingerowaniu w rzeczywistość.
Badacz jest bierny w rzeczywistości, którą obserwuje
e) Rodzaje obserwacji:
 ➢ Uczestnicząca (udział i pewna ingerencja w rzeczywistość zachodzi, ale nie
jest znacząca, obserwator jest elementem składowym sytuacji, którą
obserwuje, np. obserwacja prowadząca przez nauczyciela na lekcji)
➢ Nieuczestnicząca (obserwator jest poza sytuacją, która jest przez niego
obserwowana)
Jedna i druga ma swoje wady i zalety, z jednej strony w sytuacji gdy
obserwator uczestniczy, jest bliżej sytuacji które podlegają jego
spostrzeżeniem, z drugiej strony przy obserwacji nieuczestniczącej taka
sytuacja nie ma miejsca, jednak stojąc poza sytuacją nie zawsze może
dostrzegać wszystkie ważne elementy sytuacji która jest przez nią
obserwowana.
➢ Jednostkowa
➢ Zbiorowa
f) Obserwacja jest metodą biernego opisywania rzeczywistości, odmiennie niż np. w
eksperymencie
g) Obserwacja jest najpopularniejszą metodą badań pedagogicznych. Jej cechą
charakterystyczną jest to, że dotyczy ona faktów, zdarzeń, zjawisk, ich naturalnych
rozwój i nie wywiera ona wpływu na ich powstawanie i przebieg
h) Zalety zastosowania poprawnie metody obserwacji:
• Umożliwia nam bezpośrednie zapoznanie zachowania się osób obserwowanych,
dzieci młodzieży w naturalnych warunkach
• Ułatwia sformułowania hipotez roboczych w badaniach lub wprowadzanie zmian we
wstępnych fazie badań
• Umożliwia sprawdzenie stwierdzeń uzyskanych za pomocą innych metod
• Stanowią uzupełnienie innych metod, które mają zastosowanie w badaniach
pedagogicznych
• Pozwala na uzyskanie informacji o uczniach, które często by było trudno zdobyć
innymi metodami
• Obserwacja sprzyja ciągłemu ulepszeniu własnej pracy dydaktyczno-wychowawczej
i) Warunki poprawności obserwacji: celowość obserwacji, dokładność, bierność,
wnikliwość, selektywność, planowość (miejsce i czas trwania obserwacji, sposoby
zbierania danych) obiektywność, wyczerpująca, dokładna.
Najważniejsza jest celowość.
j) Przedmiot obserwacji:
• Zachowania – podlegają opisowi w prowadzonej obserwacji, gdyż każdy człowiek
zachowuje się inaczej, a sami ludzie różnią się ze sobą pod względem temperamentu.
• Sytuacje - Zachowania odnosimy do sytuacji. Aby właściwie zinterpretować
zachowanie, musimy odnieść się do sytuacji w jakiej ono wystąpiło
• Warunki – interpretacja zachowania również w warunku w jakim miała miejsce
sytuacja aby wystąpiło pewne zachowanie
Zachowanie = SAWO
S – Sytuacje
A – Antycypacja – podźwięk po wcześniejszych zdarzeniach, to co dzieje się z nami nieco
wcześniej modeluje nasze aktualne zachowania. Ma bardzo duże znaczenie przy interpretacji
zachowania
W – Warunki
O – Osobowość – różne elementy osobowości będą modelowały nasze zachowanie

Na nasze zachowanie wpływa również kultura duchowa (obyczaje, zwyczaje, religia, prawo,
moda itp.). Nie tylko to co psychiczne przy interpretacji zachowanie, ale i również kulturowe
są ważne.

Każda metoda nie jest realizowana jako metoda, co raczej związana jest z odpowiednimi
technikami stosowanych w metodach

1. Techniki stosowane w obserwacji uczestniczącej:

o technika obserwacji dorywczej (najmniej naukowa, nie ma z reguły wyznaczonego
celu),
o technika dzielników obserwacyjnych (często prowadzona przy badaniach podłużnych,
przy długim przedziale czasowym. Np. przebieg rozwoju dziecka)
o technika kategoryzowana (odnosi się do obserwacji pojedynczych zjawisk, kategorii
zachowań, np. interesują zachowania agresywne, tylko wtedy gdy się one przejawią
podlegają opisowi, jest to obserwacja selektywna, wybiórcza)

2. Techniki próbek:
• Fotograficznych – obserwacja o charakterze całościowym, wszystkie elementy, które
występują w określonej sytuacji są równie ważne
• Zdarzeń – geneza pewnych zachowań i zdarzeń. Wychwytywanie takie, które by
pozwalały na proces wychowawczy gdzie kolejne negatywne zdarzenia nie miałaby
miejsca, wychwytując je z przeszłości.
• Czasowych – polega na tym, że obserwując pewne zjawiska, abyśmy mieli
świadomość jakie zmiany nastąpiły po określonym czasie.

Obserwacja nie jest metodą łatwą, należy zdawać sobie sprawę, że często popełniane są
błędy, np.
a) obserwujemy ze zbyt dalekiego lub bliskiego dystansu,
b) brak wiedzy obserwatora o obserwowanych zjawiskach, im więcej wiesz, tym
więcej widzisz, wiedza jest jedną z ważnych warunków prowadzenia
obserwacji z odpowiednią interpretacją
c) kultura – jeśli nie potrafisz odczytywać pewnych znaczeń w danej kulturze,
może być przyczyną stosowania błędów nie znając kultury określonej grupy
osób badanych
d) wiek – im bardziej obserwator zbliżony jest wiekowo do osób obserwowanych
tym lepiej ich rozumie
e) płeć – kobiecie jest łatwiej zinterpretować zachowanie drugiej kobiety jak i
mężczyzna lepiej interpretuje drugiego mężczyznę

Metoda eksperymentu:
• eksperyment jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości,
polegającej na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu badanych procesów
przez wprowadzanie do nich jakiegoś czynnika i obserwowaniu zmian pod jego
wpływem zachodzących
• nowy czynnik nazywany jest czynnikiem eksperymentalnym lub zmienną niezależną
 • czynnik który podlega oddziaływaniom nazywany jest zmienną zależną
• wyróżniamy 2 rodzaje eksperymentów:
➢ laboratoryjny – to taki eksperyment w którym badacz tworzy sytuacje
eksperymentalną i wprowadza zmienną niezależną
➢ naturalny – do naturalnych, zastanych warunków wprowadzamy jakiś czynnik i
obserwujemy zmiany powstałe pod jego wpływem.
Każdy eksperyment pedagogiczny jest eksperymentem naturalnym, nowy badany
czynnik wprowadzany jest świadomie i gdzie obserwowane są zmiany, związki
przyczynowo skutkowe w pedagogice są najczęściej badane
• Technika jednej grupy – najmniej naukowa, kiedy nie mamy odniesienia do innych
grup, pojawia się pewien problem wpływu czasu na zjawiska, wynik nie jest czysty
jako zmienna niezależna tylko inne zmiany rozwojowe,
• Technika grup równoległych – łatwiej jest obliczyć zmienną niezależną, ponieważ
zmiany rozwojowe przebiegają w obu grupach, w eksperymentach prowadzi się
techniką rotacji w 2 okresach badań, zmieniając role grupy eksperymentalnej i
kontrolnej.
• Najbardziej precyzyjny jest plan Salomona – gdzie w sposób najbardziej rzetelny idzie
wyliczyć zmienną niezależną, jednak warunki są cięższe

Metoda socjometryczna
o Polega na badaniu stosunków społecznych w małych grupach (gdzie ludzie wchodzą
między sobą we wzajemne relacje) w ich nurcie nieformalnych
o Możemy badać strukturą społeczną, wzajemne relacje, stosunki interpersonalne,
gwiazdy socjometryczne, atrakcję – przyciąganie wzajemnych jednostek, impulsję –
gdzie jednostki odpychają się od siebie. dominację jednostek nad innymi, jak i uległość

Techniki w metodzie socjometrycznej:

o Technika moreno
o Technika zgadnij kto
o Technika szeregowania rangowego
o Plebiscyt życzliwości i niechęci

➔ Pozwalają świetnie organizować pracę wychowawczą nauczycielowi, ponieważ poznajemy

nieformalny nurt życia jak i relacje. Jakie motywy kierują daną osobą? Nie informować o
wynikach przeprowadzonych badań, aby nie zaburzyło ich relacji, nie zadawać pytań
negatywnych, często można ukryć nasze intencje prowadzonych badań, np. wśród
młodszych dzieci itp.
➔ Jest pomocna w badaniach społeczności zamkniętych, np. w wojsku, zakładach pracy,
gdzie chcemy poznać jaki jest charakter ludzi