PRACE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ - KWARTALNIK nr 3 (119) 2001

B U I L D I N G R E S E A R C H I N S T I T U T E - Q U A R T E R L Y No 3 ( 1 1 9 ) 2 0 0 1

BADANIA I STUDIA - RESEARCH AND STUDIES

Jan Kubicki*

WPŁYW SKURCZU NA UGIĘCIE DŁUGOTRWAŁE

ZGINANYCH ELEMENTÓW ŻELBETOWYCH
WEDŁUG EUROKODU 2

W artykule przedstawiono ocenę ilościowego udziału ugięcia wywołanego skurczem betonu

w całkowitym, długotrwałym ugięciu zginanych elementów żelbetowych. Ugięcie wywołane skur-
czem oraz pełzaniem betonu przy długotrwałym działaniu obciążenia obliczono według zaleceń
Eurokodu 2, część 1. Artykuł jest przyczynkiem do dyskusji o celowości uwzględniania wpływu
skurczu betonu na ugięcie całkowite zginanych elementów żelbetowych.

1. Wprowadzenie
Swobodny skurcz betonu powoduje odkształcenie niesymetrycznie zbrojonych ele-
mentów żelbetowych niezależnie od warunków brzegowych, determinujących ich staty-
czną wyznaczalność. Jest to wynikiem różnicy odkształceń skurczowych betonu skraj-
nych włókien elementu (maksymalnie oddalonych od zbrojenia) oraz włókien znajdują-
cych się w pobliżu zbrojenia, przeciwdziałającego odkształceniom skurczowym. W zgina-
nych elementach żelbetowych pojedynczo zbrojonych górne włókna betonu ulegną
zatem większemu skróceniu niż włókna dolne. Pomijając ciężar własny elementu, można
przyjąć, że na skutek działania skurczu betonu oś zginanego elementu żelbetowego
odkształca się w tym samym kierunku, jak w przypadku działania obciążenia długotrwałego.
Wynika stąd ogólnie przyjęte stwierdzenie, że całkowite ugięcie długotrwałe elementu
żelbetowego stanowi sumę ugięcia wywołanego pełzaniem betonu strefy
ściskanej pod obciążeniem działającym długotrwale oraz ugięcia wywołanego
swobodnym skurczem betonu, tj.

(1)

Wpływ skurczu betonu na ugięcie długotrwałe zginanych elementów żelbetowych jest

mniejszy niż wpływ pełzania betonu.

* dr inż. - adiunkt w ITB

3
 Ilościowy udział ugięcia wywołanego skurczem betonu w całkowitym, długotrwałym
ugięciu zginanego elementu żelbetowego jest uwarunkowany szeregiem czynników, na
przykład wilgotnością powietrza, wymiarami przekroju elementu, stopniem zbrojenia
rozciąganego oraz zbrojenia ściskanego, wiekiem betonu na początku skurczu, recep-
turą mieszanki betonowej, wytrzymałością betonu itd.
W Eurokodzie 2 [1 ], jak również w projekcie Europejskiej Normy prEN 1992-1 (Second
Draft) [2] podano identyczne ogólne wzory, określające krzywiznę elementów żelbeto-
wych wywołaną skurczem betonu. W punkcie 6.5 PN-B-03264:1999 [3] stwierdza się,
że przy obliczaniu ugięcia (krzywizny) zginanych elementów żelbetowych „wpływ skur-
czu betonu można na ogół pomijać", co odpowiada założeniu, że ugięcie wywołane
skurczem betonu jest niewielkie w porównaniu z ugięciem wywołanym pełzaniem betonu
przy długotrwałym działaniu obciążenia.
Celem niniejszego artykułu jest ocena wpływu podstawowych parametrów determinu-
jących skurcz betonu na ugięcie długotrwałe zginanych elementów żelbetowych (obliczone
według Eurokodu 2) oraz wykazanie, czy udział skurczu betonu w obliczonym ugięciu
elementu żelbetowego jest liczbowo znaczny, a tym samym uzasadniający celowość
jego uwzględnienia przy sprawdzaniu stanu granicznego ugięć.

2. Metodyka obliczania ugięcia zginanych elementów

żelbetowych wywołanego skurczem betonu
Wzór (7.10) w projekcie Europejskiej Normy prEN 1992-1 określający krzywiznę
elementu żelbetowego wywołanego skurczem betonu został wyprowadzony na podsta-
wie metody zastępczej siły rozciągającej (equivalent tensile force method), której pod-
stawowe założenia przedstawił w 1936 r. D. Peabody [4].
Metoda ta była uściślana przez P. M. Fergusona [5] i D. E. Bransona [6], a jej wariant
opracowany został przez I. I. Ulickiego [7].
W metodzie zastępczej siły rozciągającej przyjmuje się (rys. 1), że skurcz betonu
wywołuje w zbrojeniu rozciąganym o polu przekroju siłę określoną wzorem

(2)

w którym:
- odpowiednio: naprężenie i odkształcenie skurczowe betonu,
- moduł sprężystości stali.
W przypadku niesymetrycznego zbrojenia przekroju (przy czym - siła

Moment zginający wywołany skurczem betonu wyraża się iloczynem

(3)

przy czym e oznacza odległość osi zbrojenia rozciąganego od osi obojętnej przekroju
żelbetowego.

4
 Rys. 1. Krzywizna belki żelbetowej według metody zastępczej sity rozciągającej w wersji
Eurokodu 2: a) przekrój niezarysowany, b) przekrój zarysowany
Fig. 1. Shrinkage curvature of reinforced concrete beam in equivalent tensile force method
according to Eurocode 2: a) uncracked section, b) fully cracked section

Krzywiznę pojedynczo zbrojonego zginanego elementu żelbetowego pracujące-

go w fazie I można określić za pomocą wzoru (rys. 1 a):

(4)

w którym:
- stosunek modułu sprężystości stali do efektywnego modułu sprężystości
betonu

(5)

5
gdzie: - wartość średnia modułu sprężystości betonu,
- końcowy współczynnik pełzania betonu,
- odpowiednio: moment statyczny pola przekroju zbrojenia rozcią-
ganego względem osi obojętnej oraz moment bezwładności przekroju
żelbetowego w fazie I (przekrój niezarysowany).
Krzywiznę analogicznego elementu pracującego w fazie II określa wzór (rys. 1 b):

(6)

w którym:
- odpowiednio: moment statyczny pola przekroju zbrojenia rozciągane-
go względem osi obojętnej oraz moment bezwładności przekroju żel-
betowego w fazie II (przekrój zarysowany).
Krzywiznę średnią wywołaną skurczem betonu określa się (zgodnie z przyjętą
w Eurokodzie 2 [1] zasadą sumowania) - z następującego wzoru:

(7)

w którym:

(8)

gdzie: - moment rysujący, obliczony w postaci iloczynu wskaźnika wytrzymałości

przekroju betonowego i średniej wytrzymałości betonu na rozcią-
ganie

(9)

- moment zginający wywołany kombinacją obciążeń długotrwałych,

- współczynnik uwzględniający profil stali zbrojeniowej:
= 1,0 - w przypadku prętów żebrowanych,
= 0,5 - w przypadku prętów gładkich;
- współczynnik uwzględniający długotrwałość działania obciążenia:
= 0,5 - niezależnie od profilu stali zbrojeniowej.
Wprowadzając do wzoru (7) krzywizny określone wzorami (4) i (6) oraz
współczynnik określony wzorem (8) - otrzymuje się wyrażenie definiujące krzywiznę
średnią w następującej postaci:

(10)

6
 Ugięcie zginanego elementu żelbetowego wywołane skurczem betonu oblicza się
na podstawie zasady prac wirtualnych (rys. 2) według wzoru:

(11)

w którym:
- moment zginający wywołany siłą jednostkową usytuowaną w miejscu wy-
znaczania ugięcia o współrzędnej na długości obliczeniowej
- średnia krzywizna elementu wywołana skurczem betonu,
- współczynnik zależny od warunków podparcia elementu.

Współczynnik w przypadku belek jednoprzęsłowych przybiera następujące war-

tości:
wspornik,

belka swobodnie podparta,

belka zamocowana na jednej podporze,

belka zamocowana na obu podporach.

Odkształcenie skurczowe betonu w funkcji czasu można obliczać według

Eurokodu 2 [1] z podanego wzoru (12), przyjętego również w załączniku B do
PN-B-03264:1999

7
 (12)

w którym:
- wiek betonu w rozważanej chwili (w dniach),
- wiek betonu na początku skurczu (w dniach),
- podstawowy współczynnik skurczu,
- współczynnik określający postęp skurczu.

Podstawowy współczynnik skurczu jest określony ze wzoru:

(13)

w którym:
- współczynnik uwzględniający wpływ średniej wytrzymałości betonu po
28 dniach (w MPa) na odkształcenie skurczowe, wyrażony wzorem:

(14)

gdzie - współczynnik zależny od wilgotności względnej powietrza (w procen-

tach); wartość tego współczynnika w przedziale 40% 99% wyznacza się ze wzoru:

(15)

Współczynnik we wzorze (14) zależy od rodzaju cementu; w przypadku cementów

zwykłych i szybkotwardniejących przyjmuje się = 5.
Współczynnik określający funkcję przyrostu skurczu w czasie oblicza się z na-
stępującego wzoru:

(16)

w którym:
- czas trwania skurczu (w dniach),
miarodajny wymiar przekroju elementu (w milimetrach), określony ze wzoru:

07)

przedstawiającego stosunek pola przekroju elementu do połowy obwodu tego pola.

Na rysunku 3 przedstawiono wykresy wartości współczynnika oraz funkcji
umożliwiające określenie odkształcenia skurczowego bez przeprowadzania
szczegółowych obliczeń.

8
b)

9
3. Analiza wpływu podstawowych parametrów
determinujących skurcz betonu na ugięcie długotrwałe
zginanych elementów żelbetowych obliczone według
Eurokodu 2
3.1. Założenia przyjęte w analizie
Na podstawie wzoru (12) można stwierdzić, że odkształcenia skurczowe według
Eurokodu 2 (oraz PN-B-03264:1999) są uzależnione od:
• średniej wytrzymałości betonu na ściskanie, przyporządkowanej klasie betonu
- współczynnik
• rodzaju cementu - współczynnik
• wilgotności względnej powietrza - współczynnik
• miarodajnego wymiaru przekroju oraz czasu trwania skurczu - współczynnik

Należy podkreślić, że od tych samych parametrów zależy również wartość

współczynnika pełzania betonu, określona wzorami przedstawionymi w Eurokodzie 2 [1 ]
oraz w załączniku A do PN-B-03264:1999.
W analizie są rozpatrywane trzy klasy betonu: B20, B25 i B30, determinujące
przyporządkowane im wartości
Założono, że:
• beton wykonany jest z cementu zwykłego = 5), a wilgotność względna powietrza
wynosi = 50% (co odpowiada wilgotności powietrza wewnątrz pomieszczeń),
• miarodajny wymiar przekroju = 100, 200 i 300 mm, co odpowiada polu przekroju
poprzecznego belek lub polu przekroju
poprzecznego płyt
• wiek betonu na początku skurczu oraz wiek betonu w chwili obciążenia wynosi
28 dni,
• czas trwania skurczu oraz czas trwania obciążenia wynosi 10 000 dni, co
odpowiada końcowemu odkształceniu skurczowemu oraz końcowemu współ-
czynnikowi pełzania betonu.

3.2. Algorytmy obliczeniowe

W analizie - dla uproszczenia - są rozpatrywane krzywizny zginanych elementów
żelbetowych o przekroju prostokątnym, pojedynczo zbrojonym prętami żebrowanymi,
wywołane skurczem betonu oraz pełzaniem betonu

Wpływ skurczu betonu na zwiększenie krzywizny elementu wyrażono stosunkiem

całkowitej krzywizny elementu do krzywizny wywołanej samym
pełzaniem betonu pod obciążeniem działającym długotrwale.

10
3.2.1. Krzywizna wywołana skurczem betonu
Wzorem wyjściowym do obliczenia krzywizny jest wzór (10), w którym momenty
statyczne i momenty bezwładności przekroju prostokątnego pojedynczo zbrojonego
można wyrazić za pomocą następujących wzorów:
• w fazie I

(18)

(19)

przy czym względną wysokość strefy ściskanej przekroju niezarysowanego

oblicza się ze wzoru

(20)

w którym:
- stosunek wysokości całkowitej przekroju do wysokości użytecznej

- stosunek modułu sprężystości stali do efektywnego modułu spręży-

stości betonu wyrażony wzorem (5),

- stopień zbrojenia przekroju,

w fazie II:

(21)

(22)

przy czym względną wysokość strefy ściskanej przekroju zarysowanego oblicza się
ze wzoru

(23)

Wzory (19) i (22) zostały wyprowadzone między innymi w monografii [9] przy założe-
niach przyjętych w metodzie naprężeń liniowych. Postać wzoru (19) jest uproszczona
wskutek przyjęcia wartości =1,1.

11
 Stosunki momentów statycznych do momentów bezwładności można wyrazić
następująco:

(24)

(25)

12
 Wprowadzając do wzoru (10) wartości stosunków oraz określone wzorami (24)

i (25), można wyrazić krzywiznę w funkcji względnej wysokości (przekroju

niezarysowanego) i (przekroju zarysowanego) z następującego wzoru:

(26)

w którym:
- współczynnik określony wzorem(8),
- końcowe odkształcenie skurczowe.
Wartości można określić z wykresów przedstawionych na rysunkach 4 i 5.

13
 Moment rysujący określony wzorem (9), można wyrazić w przypadku przekroju
prostokątnego następująco:

(27)

gdzie - jak we wzorze (20).

Moment wywołany kombinacją obciążeń długotrwałych jest określany wzorem:

(28)

a zatem stosunek występujący we wzorze (8) można przedstawić w następującej

postaci:

(29)

3.2.2. Krzywizna wywołana pełzaniem betonu

Krzywiznę wywołaną pełzaniem betonu pod działaniem obciążenia długotrwałego

wyraża następujący wzór wyprowadzony przez autora w referacie [8]:

(30)

w którym przyjmuje się zgodnie z objaśnieniami do wzoru (8).

Na podstawie wzorów (22) i (28) można zapisać:

(31)

oraz wyrazić krzywiznę w następującej postaci:

(32)

gdzie:

(33)

14
 Współczynnik pełzania betonu określa się zgodnie z Eurokodem 2 [1] oraz

załącznikiem A do PN-B-03264:1999 na podstawie wzoru:

(34)
w którym:
- czas, w którym następuje stabilizacja odkształceń wywołanych pełza-
niem betonu; w analizie przyjęto = 10 000 dni (tj. około 27 lat),
- wiek betonu w chwili obciążenia (w dniach); w analizie p r z y j ę t o =
= 28 dni,
- podstawowy współczynnik pełzania betonu,
- współczynnik określający funkcję przyrostu pełzania w czasie działania
obciążenia długotrwałego.
Podstawowy współczynnik pełzania jest określony następującym wzorem:

(35)
w którym:

(36)

(37)

(38)

Współczynnik określający funkcję przyrostu pełzania betonu po przyłożeniu

obciążenia długotrwałego wyznacza się ze wzoru

(39)

w którym:
- czas trwania obciążenia (w dniach),
- współczynnik zależny od wilgotności względnej powietrza (w procen-
tach) oraz miarodajnego wymiaru przekroju elementu. (w milimetrach),
określony za pomocą wzoru:

(40)

Wartości współczynników określających wartość można przyjmować z wy-

kresów przedstawionych na rysunku 6.

15
16
3.3. Omówienie wyników obliczeń
Obliczono krzywizny oraz żelbetowego przekroju prostokątnego pojedynczo
zbrojonego z uwzględnieniem założeń podanych w p. 3.1 oraz dodatkowo przyjmując:
• stopień zbrojenia przekroju = 0,25; 0,50; 0,75; 1,00; 1,25 i 1,50%,
• naprężenie w zbrojeniu rozciąganym = 250 MPa.
Wyniki obliczeń krzywizn przedstawiono w formie wykresów na rysunkach 7, 8 i 9.
Przeprowadzone obliczenia pozwalają stwierdzić, że:
• krzywizna wywołana skurczem betonu stanowi w przybliżeniu od 25 do 35%
krzywizny wywołanej pełzaniem betonu. Stosunek tych krzywizn maleje wraz ze wzro-
stem stopnia zbrojenia przekroju, natomiast wpływ klasy betonu na zmniejszenie warto-
ści tego stosunku jest niewielki, rzędu 3%;
• wpływ miarodajnego wymiaru przekroju poprzecznego na zmniejszenie krzywi-
zny wywołanej skurczem betonu można ocenić na około 9-10% przy zwiększeniu
o 100 mm, niezależnie od klasy betonu.

17
 Norma PN-B-03264:1999 pozwala pomijać wpływ skurczu betonu na ugięcie długo-
trwałe zginanych elementów żelbetowych; zakłada się tym samym, że wielkość ugięcia
wywołanego skurczem jest nieznaczna w porównaniu z ugięciem wywołanym pełzaniem
betonu. Wyniki uzyskane z analizy wskazują natomiast, że uwzględnienie w normie
udziału skurczu betonu spowodowałoby znaczne zwiększenie (średnio o 30%) całkowi-
tego ugięcia długotrwałego, miarodajnego przy sprawdzaniu stanu granicznego ugięć
zginanych elementów żelbetowych.
Na taki stan rzeczy wpływają przyjęte w Eurokodzie 2:
• relatywnie duże wartości końcowego odkształcenia skurczowego
• sama metoda obliczania ugięcia (krzywizny) wywołanego skurczem betonu.
W tablicy 4 normy PN-B-03264:1999 przy wilgotności względnej powietrza = 50%
i miarodajnym wymiarze przekroju 150 mm przyjęto wartość
zgodnie z Eurokodem 2 [1], [2].

18
 1.1. Ulicki [10], [11] przy takich samych parametrach wilgotnościowych i geometrycz-
nych zaleca przyjmować
W PN-84/B-03264 przyjęto dla = 50% i = 28 dni (tzn. dla warunków uznawanych
za średnie) wartość = 0,20 • 10~3.
Tak więc wartości końcowego odkształcenia skurczowego przyjęte w Eurokodzie 2
[1], [2] i powtórzone w PN-B-03264:1999 są dwukrotnie większe od zalecanych przez
I. I. Ulickiego i trzykrotnie większe od zalecanych w PN-84/B-03264.
W dostępnej literaturze technicznej brak jest informacji o weryfikacji doświadczalnej
metody obliczania ugięć elementów żelbetowych wywołanych skurczem betonu.
W opublikowanych, skromnych liczbowo wynikach badań przeprowadzonych przez
I.I. Ulickiego [12] w warunkach dużej wilgotności około 80%), ugięcie belek żelbe-
towych wywołane skurczem betonu nie przekraczało 8% ugięcia wywołanego pełzaniem
betonu, a więc było prawie czterokrotnie mniejsze od obliczonego według Eurokodu 2

19
przy założeniu = 50%. Stwierdzenie powyższe sugeruje celowość przeprowadzenia
weryfikacji doświadczalnej rozważanej w artykule metody obliczania ugięć wywołanych
skurczem betonu.

4. Wnioski
Wyniki przeprowadzonej analizy pozwalają stwierdzić, że obliczone według Eurokodu 2
ugięcie pojedynczo zbrojonych zginanych elementów żelbetowych wywołane skurczem
betonu stanowi od 25 do 35% całkowitego ugięcia długotrwałego.
Tak znaczny wpływ skurczu na ugięcie elementów żelbetowych nie był obserwowany
w nielicznych opublikowanych badaniach doświadczalnych.
Po opracowaniu ostatecznej wersji (final draft) normy europejskiej [2] i jej ustanowieniu
przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) przepisy i wymagania tej normy zostaną
przeniesione jako obligatoryjne do normy polskiej, wraz z wymaganiem sprawdzania
ugięcia elementów żelbetowych wywołanego skurczem betonu.
Stwierdzony obliczeniowo średnio trzydziestoprocentowy wzrost długotrwałego ugię-
cia całkowitego spowodowany działaniem skurczu ograniczyłby istotnie zakres stoso-
wania zginanych elementów żelbetowych z uwagi na przekroczenie ugięć granicznych.
W związku z tym wydaje się celowe przeprowadzenie badań doświadczalnych weryfi-
kujących przyjętą w Eurokodzie 2 metodę obliczania ugięć wywołanych skurczem
betonu. W Instytucie Techniki Budowlanej rozpoczęto już prace przygotowawcze do
realizacji takich badań.
Wyniki badań wykażą zasadność wprowadzenia do praktyki projektowania budowla-
nego (a w przyszłości do PN-B-03264 zharmonizowanej w pełni z Normą Europejską)
zalecenia uwzględniania lub pomijania skurczu betonu przy sprawdzaniu stanu granicz-
nego ugięć zginanych elementów żelbetowych.

Bibliografia
[1] Eurokod 2: Projektowanie konstrukcji z betonu. Część 1: Zasady ogólne i reguły dla
budynków. Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 1995
[2] European Standard prEN 1992-1 Second Draft of Eurocode 2: Design of concrete
structures - Part 1: General rules and rules for buildings. January 2001
[3] PN-B-03264:1999 (zamiast PN-84/B-03264): Konstrukcje betonowe, żelbetowe i sprężo-
ne. Obliczenia statyczne i projektowanie
[4] Peabody D.: The Design of Reinforced Concrete Structures. Second edition. John Wiley
and Sons, New York 1936
[5] Ferguson P. M.: Warping of Reinforced Concrete Due to Shrinkage. Discussion of a paper
by A. L. Miller. ACI Journal, Proceedings V.54, December 1959
[6] Branson D. E.: Deflections of Reinforced Concrete Flexural Members. ACI Journal,
Proceedings 63, June 1966
[7] Ulicki 1.1., Czżan-jao, Gołyszew A. B.: Rasczot żelezobietonnych konstrukcji s uczotom
dlitielnych processow. Gostrojizdat USRR, Kijew 1960

20
 [8] Kubicki J.: Ugięcie elementów żelbetowych. Konferencja naukowo-techniczna „Podsta-
wy projektowania konstrukcji z betonu w ujęciu normy PN-B-03264:1998 w świetle
Eurokodu 2". Instytut Techniki Budowlanej. Puławy 1998
[9] Teoria betonu i żelbetu. Budownictwo betonowe, t. 2. Praca zbiorowa pod kierownictwem
L. Suwalskiego. Arkady, Warszawa 1964
[10] Ulicki I. I.: Opredielenie wieliczin deformacji połzuczesti i usadki bietonow. Gosudar-
stwiennoje Izdatielstwo Literatury po Stroitielstwu i Architiekturie USSR, Kijew 1963
[11] Ulicki I. I.: Wlijanie dlitielnych processow na napriażenno-dieformirowannoje sostojanie
żelezobietonnych konstrukcji. Akademia Stroitielstwa i Architiektury USSR, Kijew 1962
[12] Ulicki I. I., Meteliuk N. S., Reminiec G. M.: Żostkost' izgibiemych żelezobietonnych
elemientow. Gostrojizdat USSR, Kijew 1963

EFFECT OF SHRINKAGE ON THE LONG - THERM DEFLECTION

OF REINFORCED CONCRETE FLEXURAL MEMBERS ACCORDING
TO EUROCODE 2

Summary
The paper describes the effect of shrinkage on the long-term deflection of reinforced concrete
members. Particular consideration is given to singly reinforced rectangular beams. The analysis of
curvatures due to shrinkage takes into account strength clases of concrete, notional size of members
and reinforcement ratio. The results of analysis allow to conclude that deflection caused by shrinkage
makes up 25 to 35% of total deflection due to shrinkage and creep of concrete. It seems to be relatively
large and therefore experimental tests are recommended to verify calculation values of shrinkage
deflection obtained using Eurocode 2 method.

Praca wpłynęła do Redakcji 7 VI 2001

21