1. Rodzaje i budowa transformatorów.

Transformator jest statycznym przetwornikiem energii elektrycznej wykorzystującym

zjawisko indukcji elektro-magnetycznej. Transformatory służą do przetwarzania energii
elektrycznej prądu jednofazowego, jak i trójfazowego, stąd rozróżnia się transformatory
jednofazowe i trójfazowe. Transformatory ze względu na przeznaczenie dzielą się na
transformatory energetyczne i specjalne.
Podstawowymi elementami każdego transformatora są jego uzwojenia i rdzeń.

2. Przekładnia transformatorów.

Jeżeli napięcie U1 ma przebieg sinusoidalny, to strumień fi ma również przebieg

sinusoidalny:
Strumień indukuje w uzwojeniu pierwotnym i wtórnym siły elektromotorycznych E1 i E2
wynoszące odpowiednio:
– w uzwojeniu pierwotnym:
– a w uzwojeniu wtórnym:
gdzie:
Amplitudy tych sił wynoszą:
a ich wartości skuteczne są równe:
Stosunek tych sił jest nazywany przekładnią transformatora:
W stanie jałowym transformatora
i można przyjąć dla tego stanu:

3. Stany pracy transformatora

Stan jałowy - transformator jest nieobciążony (prąd I2 = 0, U2 = E2 = U20). Prąd w uzwojeniu

pierwotnym I10 wynosi zwykle ok. 5 —10% prądu znamionowego I1N (przy pełnym
obciążeniu). Próby stanu jałowego pozwalają określić przekładnię napięciową, oraz straty w
rdzeniu transformatora (straty w żelazie) - PFe.

Stan obciążenia - transformator obciążony jest impedancją Z2, w uzwojeniu wtórnym płynie
prąd I2 a napięcie na jego zaciskach wynosi U2≈E2. Można przyjąć (w dużym przybliżeniu), że
moc pozorna S1 pobierana przez transformator jest równa mocy S2 oddawanej przez
transformator.
Tak więc:
W próbach stanu obciążenia określa się m.in. zmienność napięcia δu% oraz wyznacza się
charakterystykę obciążenia U2 = f(I2).
Zmienność napięcia jest określona wzorem:
Stan zwarcia awaryjnego — transformator jest zasilany napięciem znamionowym U1N,
uzwojenie wtórne jest zwarte (Z2 = 0, U2 = 0), a w uzwojeniach płyną prądy wielokrotnie
większe od znamionowych i powodują w krótkim czasie zniszczenie transformatora. W
próbach laboratoryjnych lub warsztatowych wykonuje się stan zwarcia pomiarowego (przy
zasilaniu zwartego transformatora bardzo niskim napięciem Uz, przy którym I1z= I1N),
służący do określenia tzw. procentowego napięcia zwarcia uz% oraz strat w uzwojeniach
(straty w miedzi) Pcu
Od napięcia tego zależy wartość prądu zwarcia awaryjnego, gdyż:

4. Transformatory pomiarowe:

Transformatory pomiarowe zwane potocznie przekładnikami są to jednofazowe

transformatory napięciowe i prądowe służące do rozszerzenia zakresów pomiarowych
przyrządów pomiarowych prądu przemiennego oraz przekaźników zabezpieczających.

Przekładniki umożliwiają:
- galwaniczne oddzielenie obwodu pomiarowego od sieci energetycznej;
- stosować jednakowe przyrządy pomiarowe lub zabezpieczeniowe przy różnych
parametrach roboczych w układzie energetycznym przez unifikację sygnału pomiarowego
strony wtórnej przekładników;
- uzyskanie odpowiedniej przekładni napięciowej lub prądowej;
- ochronę przyrządów pomiarowych przed zakłócającym działaniem sieci oraz stworzenie
bezpieczniejszych warunków obsługi.

Przekładniki prądowe są transformatorami jednofazowymi, w których prąd uzwojenia

pierwotnego jest wymuszony pracą obwodu energetycznego (prądem w tym obwodzie). Dla
obwodów przekładnika słuszna jest zależność:
stąd:

W czasie eksploatacji należy pamiętać, że: strona wtórna powinna być uziemiona; w czasie
pracy przekładnika (tzn. kiedy płynie prąd) obwód wtórny musi być zwarty lub obciążony (np.
Cewką amperomierza), gdyż w przeciwnym wypadku na zaciskach obwodu wtórnego
wystąpi

napięcie grożące porażeniem obsługi, oraz przegrzanie (spalenie) przekładnika.

Przekładniki napięciowe są transformatorami jedno-fazowymi lub trójfazowymi. Do strony
wtórnej tych przekładników podłącza się urządzenia o dużej impedancji, takie jak: cewki
woltomierzy, cewki napięciowe watomierzy lub liczników energii elektrycznej czy cewki
przekaźników napięciowych. Ze względu na stan pracy zbliżony do stanu jałowego słuszna
jest zależność na przekładnię napięciową transformatora:
stąd:
Celem stosowania przekładników napięciowych (podobnie jak prądowych) jest: galwaniczne
oddzielenie obwodu pomiarowego od sieci energetycznej; unifikacja sygnału pomiarowego
po stronie wtórnej przekładnika; uzyskanie odpowiedniej przekładni napięciowej.
Podczas eksploatacji przekładników napięciowych należy pamiętać, że: nie wolno zwierać ani
nadmiernie obciążać strony wtórnej; do strony wtórnej można podłączać tylko urządzenia o
dużej impedancji takie jak cewki napięciowe mierników i przekaźników.

5. Autotransformatory:
Jest to transformator jednouzwojeniowy, w którym uzwojenie pierwotne zostało podzielone
na dwie części. Uzwojenie wtórne jest częścią uzwojenia pierwotnego

Jeżeli pominiemy prąd jałowy, straty mocy i strumienie rozproszenia, to zarówno napięcia U1
i U2, jak i prądy I1 i I2 będą ze sobą w fazie. Przy tych założeniach tzw. moc przechodnia
autotransformatora wyraża się zależnością przekładnia autotransformatora jest równa:
a przepływy w uzwojeniach wynoszą:
zatem:
Prąd we wspólnej części uzwojenia jest równy:

6. Wymień i podaj różnice w działaniu 5 typów silników elektrycznych stosowanych w

jednostkach pływających:

Silniki SM (Synchronous Motors) silniki synchroniczne. Zdecydowanie najchętniej

wykorzystywane silniki w dużych statkach. Posiadają bardzo dobrą skuteczność w szerokich
zakresach pracy. Silnik pracuje synchronicznie do wirującego pola napędzającego wirnik.
Jedną z wad tego typu konstrukcji silnika jest
skomplikowane dostarczanie prądu do uzwojenia wirnika. Wymagana jest instalacja
dodatkowego uzwojenia oraz układu prostującego na wale wirnika generującego przepływ
prądu przez uzwojenie wirnika.

Silniki BLSM/PMSM (Bruschless Synchronous Motors / Permanent Magnet Synchronous

Mootrs) trójfazowe silniki synchroniczne z magnesami trwałymi. Jest to odmiana silnika
synchronicznego pozbawiona jego podstawowej wady czyli skomplikowanego w budowie
wirnika. Uzwojenie wirnika zastąpione tu jest układem magnesów trwałych generujących
odpowiednie pole magnetyczne. Wyeliminowanie uzwojenia z wirnika skutkuje
zwiększeniem sprawności układu w związku z brakiem przepływu przez niego prądu. Jedyny
problem, który może się pojawić to możliwość rozmagnesowania wirnika w wysokich
temperaturach. Na dużych statkach stosowane są one w największych rozwiązaniach.
Silniki IM (Induction Motors) trójfazowe silniki asynchroniczne indukcyjne. Ze względu na
prostotę budowy jest to najczęściej spotykany silnik w przemyśle. W okrętownictwie nie
stosuje się go w najbardziej obciążanych napędach. Słabo znosi niskie prędkości obrotowe w
związku z czym może wymagać dodatkowych przekładni celem uzyskania niskiej prędkości
obrotowej.
Silniki BLDC (Bruschless DC motors) bezszczotkowe silniki prądu stałego, silniki z tzw.
komutatorem elektronicznym. W tym przypadku również występują magnesy trwałe w
wirniku, który może być wewnątrz bądź na zewnątrz uzwojonego stojana. Wersje
wolnoobrotowe najczęściej mają wirnik zewnętrzny i od tego pochodzi ich nazwa outrunner.
Moc znamionowa silników BLDC jest około 15% większa od mocy silnika PMSM, zakładając te
same gabaryty obu urządzeń. Oprócz tego silniki te mają mniejsze wymogi odnośnie
sterowania. Ze względu na charakter pracy silniki BLDC posiadają istotną wadę w postaci
tętnień natężenia prądu, prędkości obrotowej oraz momentu elektromagnetycznego, której
wpływ na pracę silnika jest najbardziej odczuwalny dla małych prędkości obrotowych.

Silniki szczotkowe prądu stałego (Lynch Engines) Silnik ma konstrukcję tarczową. Magnesy
trwałe znajdują się po obu stronach tarczy zbudowanej ze specjalnie ukształtowanych płyt,
do których za pomocą szczotek i komutatora doprowadzane jest napięcie stałe. Szczotki są
elementem zużywającym się.

7. Opisz cel i zasady stosowania napędu elektrycznego na jednostce pływającej:

Mniejsze zużycie paliwa, optymalne prędkości i obciążenia silników, mniejsza emisja gazów,
m hałas i wibracje, sprawność jest porównywalna z silnikiem spalinowym (większa przy
niewielkich prędkościach), lepiej zagospodarowana przestrzeń (brak przekładni, krótki wał i
stała śruba). Praca napędu z małym obciążeniem przez dłuższe okresy czasu, duże obciążenie
elektryczne na pokładzie, wymagane pozycjonowanie dynamiczne, obniżony hałas i wibracje,
wymagana zwiększona manewrowość, wymagania odnośnie redundancji i dyspozycyjności.
Główny napęd elektryczny zapewnia dużą swobodę i większą efektywność projektowania
statków bez tradycyjnych ograniczeń dotyczących rozmieszczenia wyposażenia
spowodowanych ograniczeniami mechanicznymi. Konstrukcja jednostek pływających
wyposażonych w nowoczesne elektryczne układy napędowe umożliwia łatwe przekształcenie
w rozwiązanie hybrydowe.
-Dowolna liczba generatorów zapewniająca wysoki poziom nadmiarowości
-Zużywanie energii przez połączenie silnika z przetwornicą wyłącznie w przypadku aktywnych
obrotów pędnika azymutalnego.

8. W jakim przypadku zastosowanie napędu elektrycznego na statku jest niewskazane?

– przy bardzo dużych mocach – najważniejsze wady to duże wymiary, duży ciężar, duży
stopień skomplikowania,
– gdy budżet jest okrojony (bardzo wysoki koszt w stosunku do silników asynchronicznych
podobnej mocy)
9. Główne źródła energii elektrycznej na statku, wymień i opisz.

Jest to źródło przeznaczone do dostarczenia energii elektrycznej do rozdzielnicy głównej w

celu rozdzielenia energii do wszystkich urządzeń, koniecznych do utrzymania statku w
normalnych warunkach eksploatacyjnych i mieszkalnych. Moc zespołów prądotwórczych
głównego źródła energii powinna być taka, aby w przypadku unieruchomienia jednego z
nich, było możliwe zasilanie urządzeń niezbędnych dla zapewnienia normalnych warunków
pracy napędu statku, dla bezpieczeństwa oraz zapewnienia warunków bytowych załogi.
Prądnice, a ściślej mówiąc zespoły prądotwórcze, powinny być zbudowane w sposób, który
umożliwia wytwarzanie energii elektrycznej o parametrach znamionowych (najczęściej 400V
50Hz lub 450V 60Hz) z określoną dokładnością, a także możliwość pracy indywidualnej i
równoległej.

Prądnica wałowa może być wykorzystana w systemie energetycznym tylko przy pracy silnika
głównego (SG) tzn. w czasie jazdy w morzu, a przy śrubie nastawnej nawet w czasie
manewrów. W czasie postoju statku musi być zapewniona dostawa energii w inny sposób. Z
tego wynika, że prądnica wałowa na statku najczęściej jest dodatkowym źródłem energii,
podczas gdy głównym źródłem energii są zespoły prądotwórcze wolnostojące.

Silniki zespołów prądotwórczych wolno stojących DG są średnio obrotowe, a w związku z

tym nierównomierność biegu jest niska. Duże koło zamachowe w istotny sposób wyrównuje
chwilowe wartości prędkości obrotowej.

Silnik główny SG budowany jest przeważnie na niskie obroty, w związku z czym,

nierównomierność biegu jest większa niż DG. Impulsy są generowane również przy pracy
śruby na wzburzonym morzu, od której skrzydeł powstają drgania w paśmie 5-10Hz.

10. Sekcjonowany system szyn zbiorczych - czym się charakteryzuje, podaj przykład:

Sekcjonowanie szyn zbiorczych polega na podziale szyn na kilka sekcji, których każda zasilana
jest z oddzielnego generatora. W celu przeglądu, konserwacji lub naprawy uszkodzonej
części, możemy odłączyć ją a pozostałe będą pracowały normalnie.

11. Zasada, budowa cel stosowania oraz różnice działania stycznika i przekaźnika.

Zasada działania: Stycznik po otrzymaniu impulsu elektrycznego na cewkę elektromagnesu

zwierają się styki główne stycznika. Po przerwaniu obwodu cewki elektromagnesu następuje
opadnięcie zwory (pod wpływem sprężyny) i otwarcie zestyków roboczych.
Przekaźnik działa na takiej samej zasadzie. Różnica jest taka, że styczniki stosowane są do
załączania obwodów głównych (np. silnika), a przekaźniki mają za zadanie łączenie obwodów
pomocniczych (np. sygnalizacyjnych). Styczniki duże prądy, przekaźniki małe prądy.
Styczniki są łącznikami mechanicznymi, których główne elementy stanowią: zestyki robocze,
cewka oraz elektromagnes. Przy odpowiednio wysokim napięciu na cewce zestyki pozostają
zamknięte, natomiast przy jego spadku dochodzi do opadnięcia zwory i otworzenia zestyków
przez elektromagnes.
Omawiane urządzenia dzieli się na styczniki prądu przemiennego i prądu stałego. Te
pierwsze służą załączaniu i wyłączaniu różnych urządzeń. Bardzo często używa się ich do
sterowania pracą silników, urządzeń modułowych, pomp, grzałek, wentylatorów, lamp i
syren. Natomiast drugie znajdują zastosowanie przede wszystkim w trakcjach kolejowych,
akumulatorowych i tramwajowych. Oprócz nich wyróżnia się też styczniki modułowe i
pomocnicze.
Co więcej, styczniki posiadają styki główne i pomocnicze np. sygnalizujące lub blokujące.
Charakteryzują się nadzwyczajną trwałością mechaniczną, niewielkimi rozmiarami i
doskonałą sprawnością działania. Są lekkie i świetnie znoszą przeciążenia. Dostępne w
wariantach o różnej mocy, ze zróżnicowanym zestawieniem styków, z uniwersalną cewką i
cewką zasilaną prądem o różnym natężeniu.

Główna różnica między przekaźnikiem a stycznikiem polega na tym, że styczniki służą do

załączania obwodów głównych (np. silników), natomiast przekaźniki mają za zadanie
łączenie obwodów pomocniczych (np. sygnalizacyjnych, sterowniczych).

Przekaźnik, to nic innego jak urządzenie elektryczne lub elektroniczne, którego celem jest
wywołanie ustalonej zmiany stanu w jednym lub kilku obwodach wyjściowych. Dzięki nim
możliwe jest swobodne, czasowe sterowanie natężeniem i napięciem prądu a także
ciśnieniem czy temperaturą. Wymienić możemy między innymi: przekaźniki
elektromagnetyczne, termiczne, pomiarowe, bezpieczeństwa, priorytetowe oraz czasowe.
Przekaźnik reaguje na zmiany napięcia, natężenia prądu, temperatury lub ciśnienia. Jeśli
parametr, na działanie którego reaguje przekaźnik przekroczy określoną normę wielkość
wyjściowa zmienia się skokowo. Z reguły jest to zmiana włączająca lub wyłączająca dostęp do
energii elektrycznej lub daną funkcję.
Obecnie przekaźniki są niezwykle precyzyjne, dzięki czemu mogą być wykorzystywane nawet
w najbardziej wymagających procesach. Co więcej, zaletą przekaźników jest również fakt, że
charakteryzują się one niskimi kosztami eksploatacyjnymi. Ich konfiguracja również nie
nastręcza problemów.
12. Działanie budowa i cel stosowania bezpieczników.

Bezpieczniki służą do zabezpieczania instalacji elektrycznych przed ewentualnymi zwarciami

oraz przeciążeniami.

Parametry techniczne: wartości znamionowe zaczynające się od kilku miliamperów i woltów,

aż do kilkunastu amperów i kilkudziesięciu kilowoltów. Wraz z nowoczesną technologią
bezpieczniki zaczęły posiadać coraz lepsze parametry i być coraz mniejsze. Ich głównym
zadaniem jest ograniczenie dopływu prądu w razie awarii. Do głównych walorów
bezpieczników należy: duża zdolność wyłączenia, ochrona obiektów przed skutkami
cieplnymi oraz zwarciem. Proste dostosowanie ich w różnego rodzaju systemach
elektroenergetycznych, szybka identyfikacja. Ponadto likwidują uszkodzenia obwodu
elektrycznego poprzez wymianę wkładki bezpiecznikowej. Ze względu brak elementów
ruchomych cechują się nieskomplikowaną budową, znacząco obniżają zwarcia w obwodach,
wykorzystujących silniki elektryczne.
Do zalet bezpieczników niewątpliwie zaliczyć można: szybkość działania, krótki czas zwarcia,
ograniczenie prądów zakłóceniowych, niewielki rozmiar, a przy tym cichą pracę. W razie
awarii urządzenia powodują odcięcie prądu oraz koordynują zabezpieczenia. Ze względu na
znormalizowaną charakterystykę instalacji elektrycznej dopasowują się praktycznie do
każdego obwodu elektrycznego.

Budowa bezpieczników : w praktyce wszystko zależy od budowy topika, intensywności

chłodzenia i jego przeznaczenia. Ich kształt jest bardzo zróżnicowany. Najczęściej stosowane
są w topikach cienkie srebrne taśmy, aby zminimalizować gabaryty wkładek
bezpiecznikowych. Istnieją również bezpieczniki szybko działające, których celem jest
skrócenie czasu nagrzewnia się w przypadku zakłóceń instalacji elektrycznej. W tego typu
bezpiecznikach topik naparowywany jest na podłoże ceramiczne.

Gdzie je stosujemy? Można spotkać bezpieczniki ograniczające i piaskowe, ze względu na

niezawodność zasilania oraz jakość przepływu energii. W takim przypadku montowane są w
sieciach średniego napięcia, czyli sieciach SN generujących napięcie w graniach 1-60 kV.
Oprócz tego wykorzystywanie w sieciach typu nN, czyli domowych o napięciu fazowym 230 V
i częstotliwości 50 Hz. Dużą popularność zyskały bezpieczniki miniaturowe, które
montowane są w samochodach w celu zabezpieczenia układów elektronicznych. Bezpieczniki
są wykorzystywane są również w instalacjach przemysłowych, napędach, wyzwalaczach,
transformatorach, silnikach, sprężarkach, przetwornicach i innych sprzętach gdzie generuje
się prąd elektryczny (telewizor, lodówka, pralka czy komputer).

13. Zasada działania łącznika samoczynnego zamkowego.

Łączniki stycznikowe są przeznaczone do sterowania silnikami elektrycznymi oraz innymi

odbiorami energii elektrycznej zwłaszcza, gdy wymagana jest duża częstość łączeń. W
każdym styczniku możemy wyróżnić następujące elementy: styki nieruchome i sprężynowe
styki ruchome; elektromagnes: rdzeń nieruchomy, zwora ruchoma, cewka elektromagnesu;
styki pomocnicze zwierne i rozwierne komory łukowe; układ konstrukcyjny i obudowa.
Łączniki samoczynne instalacyjne działają na podobnych zasadach jak łączniki samoczynne
zamkowe. Posiadają napęd tylko ręczny. Są znacznie mniejsze i posiadają mniejsze
parametry elektryczne.