ŹRÓDŁA PRAWA PRACY W POLSCE

Źródła prawa pracy to wszelkiego rodzaju zapisy, które określają prawa i obowiązki pracowników
i pracodawców.
Źródła prawa pracy tworzą specyficzny, bardzo rozbudowany zbiór norm prawnych, znajdujący swoje
odzwierciedlenie w wielu aktach prawnych o różnej randze, od przepisów o charakterze powszechnym,
od Konstytucji, ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych a kończąc na aktach ściśle odnoszących się
do danej gałęzi prawa.
Hierarchia aktów prawnych opiera się na zasadzie, że akty niższego rzędu nie mogą stać w sprzeczności
z aktami wyższego rzędu.
Wszystkie obszary naszego życia są regulowane przepisami prawnymi i dlatego dla każdego człowieka
zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym niezwykle ważna jest znajomość prawa.
Nieznajomość prawa nie zwalnia nikogo z przestrzegania prawa.
Prawo pracy to jedna z najmłodszych gałęzi prawa. Powstało w drugiej połowie XIX w., gdy w czasie
rewolucji przemysłowej państwo było zmuszone interweniować w relacje miedzy pracodawcami a
pracownikami najemnymi. Prawo pracy reguluje zagadnienia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej.
PRAWO PRACY- system środków prawnych, ekonomicznych, organizacyjnych i technicznych służących
zapewnieniu pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy.
Przed wprowadzeniem tych regulacji pracodawcy sami wyznaczali czas pracy (nawet do
16h/dziennie), mogli zwalniać z pracy z dnia na dzień, zatrudniać pięcioletnie dzieci. Robotnicy wykonywali
pracę w pomieszczeniach źle wentylowanych, nieogrzewanych, na stanowiskach słabo oświetlonych i w
warunkach dużego zapylenia powietrza. Liczba wypadków i chorób zawodowych wśród robotników była
bardzo duża, a pracownik, który zachorował lub uległ wypadkowi, zwykle odchodził z pracy bez żadnej
rekompensaty. Ta często tragiczna sytuacja pracowników fizycznych zaczęła się zmieniać pod wpływem:
➢ Przemian społeczno- ekonomicznych;
➢ Postulatów i żądań związków zawodowych (początkowo nielegalnych);
➢ Wzrostu zapotrzebowania na pracowników o wysokich zapotrzebowaniach do obsługi zwiększającej
się liczby maszyn, których trudno było zastąpić;
➢ Zwiększenia świadomości pracodawców, że dobrze opłacany, zdrowy i wypoczęty pracownik jest
bardziej wydajny.
Od połowy XIX w. większość państw europejskich zaczęła stopniowo wprowadzać prawo pracy.
Po I wojnie światowej w nowo powstałym państwie polskim wprowadzono wiele przepisów z zakresu prawa
pracy, dotyczących bezpieczeństwa pracy. Wprowadzono też obowiązkowe ubezpieczenie od
nieszczęśliwych wypadków, urlopy pracowników i 8- godzinny dzień pracy. Prawo pracy zaczęło odgrywać w
życiu pracowników istotne role:
Funkcje prawa pracy:
 ochronna - przepisy zabezpieczające interesy pracowników. Organem państwowym, którego zadaniem
jest ochrona praworządności w stosunkach pracy, jest Państwowa Inspekcja Pracy;
 organizacyjna - przepisy określające uprawnienia pracodawcy i obowiązki pracownika, min. zakres
podporządkowania pracownika poleceniom pracodawcy, zasady odpowiedzialności osoby zatrudnionej w
razie naruszenia obowiązków wynikających z umowy o pracę, sposób wyrównywania szkód spowodowanych
niewłaściwym wypełnianiem obowiązków pracowniczych;
 wychowawcza - przepisy kształtujące właściwe postawy pracodawców i pracowników w procesie pracy
poprzez system nagród i kar oraz regulujące wzajemne stosunki między pracownikami.

ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

POWSZECHNE ŹRÓDŁA PRAWA PRACY W POLSCE:

1) Konstytucja RP, to podstawowy akt prawny, ustawa naczelna. Wszystkie akty prawne muszą być zgodne
z Konstytucją. Gwarantuje każdemu prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, art. 66.
2) umowy międzynarodowe określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, ratyfikowane
przez Prezydenta RP.
3) ustawy sejmowe, np.

1
Kodeks pracy (z dnia 26 czerwca 1974 r.) Od tego czasu wprowadzano w nim zmiany, czyli nowelizacje.
Zgodnie z jego art. 1 – "Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców".
Kodeks pracy to najważniejsze źródło prawa pracy. Znajomość norm prawnych Kodeksu pracy i zawartych w
nich uregulowań oraz aktów wykonawczych (rozporządzeń, zarządzeń, uchwał) do tej ustawy jest
niezbędna dla każdego pracownika i pracodawcy. Przepisy te mają charakter prawa bezwzględnie
obowiązującego. Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy kodeksu
oraz innych ustaw i aktów wykonawczych związanych z:
• przeciwdziałaniem zagrożeniom życia i zdrowia pracownika,
• organizacją procesu pracy,
• kształtowaniem właściwych postaw społecznych (dyscypliny pracy, szanowania prawa).
Kodeks pracy składa się z 15 działów:
 Dział pierwszy: Przepisy ogólne
 Dział drugi: Stosunek pracy
 Dział trzeci: Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia
 Dział czwarty: Obowiązki pracodawcy i pracownika
 Dział piąty: Odpowiedzialność materialna pracowników
 Dział szósty: Czas pracy
 Dział siódmy: Urlopy pracownicze
 Dział ósmy: Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
 Dział dziewiąty: Zatrudnianie młodocianych
 Dział dziesiąty: Bezpieczeństwo i higiena pracy
 Dział jedenasty: Układy zbiorowe pracy
 Dział dwunasty: Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy
 Dział trzynasty: Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika
 Dział czternasty: Przedawnienie roszczeń
 Dział piętnasty: Przepisy końcowe
Działy dzielą się na rozdziały.
Do przepisów powszechnie obowiązujących należą również przepisy zaliczane do przepisów prawa pracy,
takie jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami pracy ( takie jak: ustawa o Państwowej
Inspekcji Pracy, ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, ustawa o Społecznej Inspekcji Pracy) a także
przepisy dotyczące innych dziedzin prawa, jednakże regulujące sprawy z zakresu bhp np. prawo budowlane,
prawo górnicze i geologiczne czy też prawo atomowe .
4) rozporządzenia i uchwały Rady Ministrów i poszczególnych ministrów określające prawa i obowiązki
pracowników i pracodawców,
5) Bardzo istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy są również Polskie Normy. Zawierają
one wymagania techniczne oraz metody badań i pomiarów czynników występujących w środowisku pracy,
jak też dotyczą oceny ryzyka zawodowego i zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie pracy. Normy,
zgodnie z ustawą o normalizacji, nie są obowiązkowe (są do dobrowolnego stosowania), jednakże
każdorazowo, jeżeli przepis powszechnie obowiązujący nakazuje stosowanie norm, stają się one
obowiązkowe do stosowania.
Przepisy prawa: ustawy i rozporządzenia publikowane są w Dzienniku Ustaw, a uchwały i zarządzenia w
Monitorze Polskim. Niektóre zarządzenia poszczególnych ministrów znajdują się w Dziennikach Urzędowych
( Biuletynach) poszczególnych resortów.
Przy posługiwaniu się aktami prawnymi należy zawsze sprawdzać ich aktualność.
Baza ISAP (Internetowego Systemu Aktów Prawnych) zawiera opisy bibliograficzne i teksty aktów prawnych
opublikowanych w wydawnictwach urzędowych: Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim, wydawanych przez
Prezesa Rady Ministrów ( http:/isap.sejm.gov.pl) Materiały dostępne są w formacie pdf.
Nowelizacja- dotyczy wszystkich aktów prawnych- dostosowuje prawo do zmieniającej się sytuacji
gospodarczo- politycznej i społecznej.
Wykładnia prawa, czyli ustalenie właściwego znaczenia obowiązujących przepisów, należy do:
- Ministra Pracy i Polityki Socjalnej ( wydawanie wyjaśnień i wytycznych),
- Sądu Najwyższego ( ustalanie wytycznych orzecznictwa w sprawach roszczeń pracowników, odpowiedzi na
pytania prawne, rozstrzyganie poszczególnych praw).

2
 WEWNĄTRZZAKŁADOWE ŹRÓDŁA PRAWA PRACY:
( obowiązują jedynie podmioty objęte ich treścią, obowiązują w jednym lub kilku zakładach pracy i nie mają
charakteru powszechnego). Dotyczą wybranych grup zawodowych, np. lekarzy, nauczycieli, górników, itp.
• Regulaminy,
• Statut,
• Instrukcje bhp,
• Obwieszczenia i i informacje kierownictwa
1) układ zbiorowy pracy- reguluje je 11 dział kodeksu pracy. Zawierany jest przez reprezentację
pracowników i pracodawcę. Stronami układów zbiorowych pracy są: po stronie pracowników
reprezentatywna zakładowa lub ponadzakładowa organizacja związkowa, a po stronie pracodawców
pracodawca lub organizacja pracodawców. Przedmiotem, który podlega najczęściej regulacji w układzie
zbiorowym pracy wynagrodzenie za pracę oraz inne świadczenia na rzecz pracownika lub jego rodziny.
Postanowienia układu nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz
innych ustaw i aktów wykonawczych. 
2) regulamin pracy jest to akt wewnątrzzakładowy określający organizację i porządek w procesie pracy oraz
związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracowników. Utworzenie takich regulacji poprawia
działanie firmy oraz pełni funkcję ochronną dla stron stosunku pracy. Regulamin pracy powinien być
obowiązkowo utworzony przez pracodawcę, jeśli nie jest objęty układem zbiorowym pracy i zatrudnia 50 lub
więcej pracowników. Regulamin pracy, w myśl Kodeksu pracy, nie może jednak zawierać postanowień mniej
korzystnych dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy czy innych ustaw i aktów wykonawczych. Nie są do
niego wliczane osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych.
Zakład pracy zatrudniający mniej niż 50 osób może zatem wprowadzić regulamin pracy na zasadzie
dobrowolności.
Regulamin pracy przede wszystkim zawiera:
 postanowienia regulujące porządek wewnętrzny w zakładzie pracy,
 postanowienia określające prawa i obowiązki pracowników związane z organizacją i porządkiem pracy.
Treść regulaminu pracy co do zasady ustala pracodawca w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową.
Jeżeli natomiast u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa bądź też w ustalonym
terminie nie dojdzie do uzgodnienia treści regulaminu z organizacją związkową, wówczas to sam
pracodawca tworzy regulamin pracy. Jego treść ma charakter wiążący dla wszystkich pracowników.
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy regulamin pracy powinien ustalać w szczególności:
 organizację pracy, warunki przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu,
 wyposażenie pracowników w narzędzia i materiały, a także w odzież i obuwie robocze oraz w środki
ochrony indywidualnej i higieny osobistej,
 systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy,  
 porę nocną,
 termin, miejsce, czas i częstotliwość wypłaty wynagrodzenia,  
 wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz kobietom,  
 rodzaje prac i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania
przygotowania zawodowego,
 wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż
przygotowanie zawodowe,
 obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także
sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,  
 przyjęty u danego pracodawcy sposób potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy
oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Regulamin pracy powinien również posiadać zapis odnośnie kar i odpowiedzialności porządkowej
pracowników.
Regulamin pracy wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, a
pracodawca jest obowiązany zapoznać pracownika z jego treścią przed rozpoczęciem przez niego pracy.
Regulamin wydaje się na czas nieokreślony i obowiązuje dopóki nie nastąpi jego zmiana lub likwidacja
zakładu pracy.
3) statuty są aktami wewnętrznymi obowiązującymi w danej jednostce, które określają m.in. podstawowe
prawa i obowiązki zarówno pracowników jak i pracodawcy. Postanowienia statutów nie mają charakteru
powszechnie obowiązującego, dotyczą jedynie określonej grupy pracowników zatrudnionych u danego
pracodawcy. Tworzone są najczęściej w odniesieniu do spółdzielni, szkół itp.
3
Dodatkowo, jako źródło praw i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zostały
wprowadzone zasady bhp. Polski system prawa pracy stawia na równi z normami prawnymi zasady bhp.

Instrukcja bhp- to zbiór zasad bhp, wskazówek, sposobów działania, dostarczających pracownikowi wiedzę,
jak postępować wszędzie tam, gdzie może wystąpić zagrożenie dla jego życia lub zdrowia.

Instrukcja stanowiskowa bhp- to dokument zawierający obowiązujące pracownika wskazówki i zalecenia

dotyczące sposobu bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy na danym stanowisku.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami - zarówno pracodawca, jak i osoba kierująca pracownikami i sam
pracownik są obowiązani przestrzegać zasad bhp, a ich naruszenie lub niestosowanie może spowodować
sankcje przewidziane w Kodeksie pracy.

W odróżnieniu od ustaw i rozporządzeń wewnątrzzakładowe akty prawne nie mają charakteru

powszechnego, co umożliwia nie tylko skonkretyzowanie praw i obowiązków pracowników czy
pracodawcy, lecz także określenie zasad organizacyjnych i porządkowych zakładu pracy,
uwzględniających jego specyfikę oraz rodzaj i formy działalności.
Pracownik powinien znać regulamin pracy normujący organizację i porządek wewnętrzny w
zakładzie pracy oraz wykonywać prace zgodnie z instrukcjami stanowiskowymi.
Uczeń, podobnie jak pracownik w zakładzie pracy, musi znać i stosować regulaminy zachowania,
normujące organizację i porządek wewnętrzny jego pracy w szkole, obowiązujące np. w
pracowniach, warsztatach szkolnych, sali gimnastycznej, na boisku i podczas przerw lekcyjnych.