Differentiated Instruction for Grade 8 – ARALING PANLIPUNAN

MODYUL 3: ANG PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG: Ang Transpormasyon tungo sa

Pagkabuo ng Pandaigdigang Kamalayan
Aralin 3: Pagkamulat: Kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Pranses at
Amerikano

WEEK 3
LAYUNIN:
MELC: Nasusuri ang kaganapan at epekto ng Enlightenment pati ng Rebolusyong Siyentipiko at
Industriyal.

Gawain 1: Paunang Pagtataya

Panuto: Isulat ang titik ng iyong sagot sa papel o activity notebook.
1. Saang bansa nagsimula at sumibol ang Rebolusyong Industriyal?
A. Italya
B. Britanya
C. Pransiya
D. Estados Unidos

2. Sino ang nakaimbento ng spinning frame noong 1769?

A. Eli Whitney
B. Samuel Crompton
C. Robert Bakewell
D. Richard Arkwright
3. Ayon kay Paracelsus, ang isang sakit ay may kadahilanan. Ano ang dahilan na ito?
A. Pagkahilo
B. Pagkalason
C. Pagkaroon ng lagnat
D. Hindi balanseng pangangatawan
4. Sa panahon ng Enlightenment, ginagamit ng mga politiko ang rason at siyentipikong kaalaman sa
pamamahala. Saan maiuugnay ang paniniwalang ito?
A. Ang tao ay likas na madamot at bayolente.
B. Ang proteksyonan ang karapatan ng taong-bayan.
C. Ang likas na batas o batas na magagamit sa lahat ay maaring maunawaan sa pamamagitan ng
rason.
D. Ang likas na batas upang patotohanan na ang mamamayan ay may karapatan at ang pamahalaan
ang tugon sa taong-bayan.
5. Ang Rebolusyong Industriyal ay nagsimula sa Britanya dahil sa sumusunod na kaalaman MALIBAN
sa:
a. Likas na yaman
b. Bagong Teknolohiya
c. Karagatan
d. Pamilihan

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 6. Sino ang pilosopong nakatuon sa mga repormang pang-ekonomiya?
A. Despot
B. Leviathan
C. Physiocrat
D. Laissez-Faire
7. Sino ang nakaimbento ng seed drill noong 1701?
A. Jethro Tull
B. Charles Townshend
C. Robert Bakewell
D. John Kay
8. Anong aklat ang sinulat ni Francis Bacon noong 1620?
A. Novum Organum
B. The Social Contract
C. Discourse on Method
D. The Wealth of Nations
9. Ano ang patakarang pumapayag sa isang pagnenegosyo na wala o maliit lamang na pakikialam ng
gobyerno?
A. Physiocrat
B. Laissez-faire
C. Enlightenment
D. Enclosure Movement
10. Sino ang nakadiskubre ng thermometer na may mercury?
A. Ptolemy
B. Galileo Galilei
C. Daniel Gabriel Fahrenheit
D. Nicolaus Copernicus
Gawain 2: Basahin at Matuto!
Rebolusyong Siyentipiko
Ang Rebolusyong Siyentipiko ay ang nagpabago sa buhay ng tao sa mundo. Nagkaroon ng
maraming pagbabago ng dumating ang rebolusyong ito. Maraming mga gawain ang napabilis dahil sa
rebolusyong ito. Gayunpaman, nabawasan ang pananampalataya dahil sa naganap na pagbabago.
Mga Bagong Kaalaman sa Mundo
Nagsimula sa larangan ng astronomiya ang hamon na iwasto ang mga sinaunang kaisipan.
Pinaniniwalaan ng Simbahang Katoliko ang teorya ni Ptolemy (100-170 CE) na ang kalawakan ay nakaayos
sa paraang geocentric – ang mga planeta, araw, at mga bituin ay umiinog sa mundo.
Hindi sinang-ayunan ang ganitong kaisipan ng
astronomong taga Poland na si Nicolas
Copernicus (1473-1543) sa kanyang aklat na “Six
Books Concerning the Revolutions of the Heavenly
Orbs” noong 1543. Heliocentric ang

Nicolas Copernicus
https://en.wikipedia.org/wiki/Nicolaus_

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

pagkakaayos ng sandaigdigan ayon kay Copernicus, kung saan ang araw ay iniikutan ng mga planeta
kasama ang mundo.
Ptolemy
http://www.hellenicaworld.com /Greece/Science/en/PtolemyAstronomy.html
Inilabas sa palimbagan noong 1632 ang isinulat ng Italyanong siyentista at matematiko na si Galileo
Galilei (1564-1642). Ito ay pinamagatang “Dialogue Concerning the Two Chief World Systems, Ptolemic
& Copernican” na naghahambing sa mga teoryang heliocentric at geocentric. Dito sinang-ayunan ni Galileo
ang teorya ni Copernicus. Dahil dito, nilitis si Galileo ng inquisition at hinatulan siya ng pagkabilanggo
habang buhay sa kanyang bahay.
Mula sa Inglatera, ipinaliwanag naman ng
siyentistang si Isaac Newton (1642-1727) ang
pagkilos ng mga planeta. Ipinaliwanag ni Newton na
ang lahat ng bagay, mula sa mga planeta hanggang sa
maliit na bato ay sumusunod sa mga batas ng gravity
at inertia. Si Newton din ang kilala na imbentor ng
calculus.
https://www.biography.com/schola
r/galileo Isaac Newton
https://www.newscientist.com/people/isaac-
newton/

Ang Pamamaraang Siyentipiko ay Pinaunlad

Sa huling bahagi ng Gitnang Panahon, may ilang siyentipiko at pilosopo ang
nagsimulang magduda sa teorya ni Ptolemy.
Ang kaalaman sa anatomiya ng tao ay nagmula kay Galen (129-216 CE),
isang doktor noong ika-2 siglo sa Gresya. Siya ay naniniwala na ang anatomiya ang
pundasyon ng kaalamang medikal.
Dalawang siyentipiko ang nagbigay sigla sa bagong agham - ang isang
Galen Ingles, si Francis Bacon (1561-1626) at si Rene Descartes (1596-1650), isang
Pranses. 2
https://www.britannica.com/biography
/Galen
Isinulat ni Bacon ang “Novum Organum” (1620), na sinadya bilang
isang giya para sa paggamit ng pagtaguyod ng isang pundasyon ng pagiging
objective bago ang paglapit sa isang naibigay na paksa o problema. Sa
pilosopiya ni Bacon, ang kaisipan ng tao ay hindi isang blangkong slate na
awtomatikong mag-synthesize at makatanggap ng impormasyon sa isang
obhektibong paraan, sa gayon makapaglikha ng isang perpektong larawan
ng mundo sa paligid nito. Sa halip, ang isipan ng tao ay puno ng mga bias
http://www.newtonmas.net/THANKBACON.html sa pang-unawa at hindi mapagkakatiwalaan upang makabuo ng isang
malinaw na imahe ng anumang naibigay na pangyayari.
Ang Novum Organum, kung gayon, ay isang giya para sa pagtaguyod ng pinakamalinaw,
pinakakumpleto, at pinakaantas na imahe ng katotohanan batay sa pagmamasid, bago saguting ang anumang
problema. Sa pamamagitan ng lens na ito na nagawang bumuo ng mga wasto at maaasahang data, hipotesis,
at teorya.

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Sa Pransiya, ipinahayag naman ni Rene Descartes na kailangang kumawala ang mga siyentista sa
mga sinaunang paniniwala. Sa aklat niya na “Discourse on Method” (1637), mababasa na ang lahat ay
dapat may pag-aalinlangan hangga’t hindi napatutunayan sa tulong ng scientific method. Dagdag pa niya na
mabisang gamitin ang pangangatwiranan sa pagdulog sa pag-aaral sa siyensiya. Ang paraang ito ay
nagsisimula sa isang pangkalahatang prinsipyo na ilalapat sa mga tiyak na bagay sa tulong ng
pangangatwirang lohikal (logical reasoning).
Ang Pag-unlad ng Iba pang Sangay ng Agham
Lumawak ang interes ng mga siyentista sa gitnang bahagi ng ika- 17
siglo. Ang interes at sigla ay nagdulot ng suporta para sa maraming
pananaliksik.
Sa unang bahagi ng ika-17 siglo, si John Napier (1550-1617), isang
Scot, ay nakaimbento ng logaritmo. Ito ay pinaikling paraan ng
pagtatantiya sa malalaking mga numero. Samantala sa Pransiya,
pinaunlad naman ni Rene Descartes ang analytic geometry. John Napier Sa
kalagitnaang bahagi ng ika-17 siglo, parami ang kagamitan para sa https://www.thenational.scot/resources
/images/9646136.jpg?
panukat at pagmamasid ang nagsimula nang gamitin. Katulad ng bagong
imbensiyon ni Galileo na teleskopyo. Noong 1668, ang Newtonian Telescope (Reflector) ay nagawa kung
saan ginamit ang isang malaking pangunahing salaming concave upang ituon ang ilaw sa isang mas maliit
na flat diagonal na salamin na nagpalabas ng isang imahe sa isang eyepiece sa gilid ng teleskopyo.
Naimbento ng physicist na Aleman na si Otto von Guericke (1602-1686)
ang unang air pump at ginamit ito upang pag-aralan ang kababalaghan ng vacuum
at ang papel na ginagampanan ng hangin sa pagkasunog at paghinga.
Isa ring Aleman na physicist ang
nakaimbento ng thermometer na may mercury (1714).
Siya ay si Daniel Gabriel Fahrenheit (1586- 1736).
Ipinakita niya na ang nagyeyelo ay 32 degrees at 212
Otto Von Guericke
degrees naman kapag kumukulo na tinatawag
https://www.britannica.com/biography/ na
Otto-von-Guericke
Fahrenheit temperature scale. Ibang
pagpakalkula naman ang ginagamit ni Anders Celsius (1701-1744); 0 degree
sa nagyeyelo at 100 degrees naman kapag kumukulo at tinatawag na
Gabriel Fahrenheit
Celsius temperature scale o centigrade scale. https://www.dkfindout.com/us/science/f
amous-scientists/daniel-fahrenheit/
3
Upang pag-aralan ang pisikal, kinailangan ang siyentista na masukat ang tiyak na
oras. Ang mga ginagamit na relo noong ika-14 na siglo ay hindi gaanong tumpak. Nadiskubre
ni Galileo ang prinsipyo ng pendulum (1583) na naging daan upang matutuhan ang mas
tumpak na paraan ng pagbibigay ng oras. Natuklasan ni Christiaan Huygens (1629-
1695) isang matematisyan at physicist na Olandes, ang pendulo bilang isang regulator ng
mga orasan tulad ng inilarawan sa kanyang Horologium (1658). https://en.wikipedia.org/wiki/Pendulum_c
lock
Lumawak ang Kaalamang Medikal
Ang kaalaman sa anatomiya ng tao ay nagmula kay Galen, isang doctor noong
ika-2 siglo sa Gresya.

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Si Paracelsus (1493-1541), isang Swisong doctor, nagsulat noong 1530 ng isang klinikal na
paglalarawan ng syphilis, kung saan sinabi niya na ang sakit ay maaaring matagumpay na malunasan sa
pamamagitan ng maingat na pagsukat ng dosis ng mga mercury compound na iinumin. Sinabi niya na ang
"miner’s disease" (silicosis) ay nagresulta mula sa paglanghap ng mga singaw ng metal at hindi isang parusa
para sa kasalanan ng mga espiritu ng bundok. Siya ang unang nagpahayag na, kung bibigyan ng maliit na
dosis, "kung
Paracelsus
ano ang nagpapasakit sa isang tao ay gumagaling din sa kanya" - isang pag-asam sa modernong
kasanayan sa homeopathy. Sinasabing pinagaling niya ang maraming tao sa bayan ng Stertzing nang
ttps://cdn.britannica.com/84/121084-
nagkaroon ng salot noong tag-araw ng 1534 sa pamamagitan ng pagpapainom ng isang tableta na gawa sa
050-E7DA0D94/Portrait-Paracelsus-
Quinten-Massys-Paris-Louvre-
tinapay na naglalaman ng isang maliit na halaga ng dumi ng pasyente na tinanggal niya gamit ang isang
karayom.
Si Paracelsus ang unang kumonekta sa goitre sa mga mineral, lalo na sa lead, sa inuming tubig.
Naghanda at gumamit siya ng mga bagong kemikal na remedyo, kabilang ang mga naglalaman ng mercury,
asupre, bakal, at tanso na sulpate, upang sa gayon mapag-isa ang gamot sa kimika, tulad ng ipinahiwatig ng
unang London Pharmacopoeia, noong 1618. Sa katunayan, si Paracelsus ay nag-ambag nang malaki sa
pagtaas ng modernong gamot, kabilang ang psychiatric na paggamot.
Isang Flemish na doctor na nagngangalang Andreas Vesalius (1514-
1564) ang nagpapabago sa paniniwala sa anatomiya. Upang masusing mapag-
aralan ang anatomiya ng tao, kumuha si Versalius, ng bangkay upang kanyang
pag-aralan. Ang pag-aaral ni Vesalius ay kumakatawan sa rurok ng
humanistic revival ng sinaunang pag-aaral, ang pagpapakilala ng mga
dissection ng tao sa mga medikal na kurikulum, at paglaki ng isang Andreas Vesalius
panitikang anatomikal sa Europa. Pagkatapos ni Vesalius, ang anatomiya ay https://www.britannica.com/bio
naging
isang disiplina na pang-agham, na may malalawak na implikasyon hindi lamang
para sa pisyolohiya ngunit para sa lahat ng biology.
Si William Harvey (1578-1657), na isang doctor na Ingles ay ang unang
kumilala sa buong sirkulasyon ng dugo sa katawan ng tao at nagbigay ng mga
eksperimento at argumento upang suportahan ang ideyang ito. Sa pamamagitan ng pag-
dissect ng parehong buhay at patay na mga hayop, naging kumbinsido si Harvey na ang
mga ideyaHarvey
William ng sinaunang Greek anatomist na si Galen tungkol sa paggalaw ng dugo ay
mali, partikular ang mga ideya na nabuo ang dugo sa atay at hinigop ng katawan, at ang
https://www.pastmedicalhistor
y.co.uk/wp-
dugo ay dumaloy sa content/uploads/2017/06/Publi
septum ng puso. Pinag-aralan muna ni Harvey ang tibok ng puso, na nagtatag ng
c-domain-pic-william-harvey-
pagkakaroon ng proseso ng sirkulasyon ng baga (puso-baga-puso) at naitala ang isang-daang daloy ng dugo.
Nang napagtanto din niya kung magkano ang dugo na ibinomba ng puso, napagtanto niya na mayroong
isang pare-pareho na dami ng dugo na dumadaloy sa mga ugat at bumalik sa mga ugat ng puso, isang
patuloy na paikot na daloy.
Natutuhan ng mga doktor ang dahilan ng mga sakit sa tulong ng mikroskopyo. Hindi tiyak kung sino
ang nakadiskubre sa nasabing instrumento.
Isang Olandes na siyentista na si Antonie van Leeuwenhoek (1632-
1723) ang naging interesado sa mga bakterya at protozoa. Ang kanyang mga
pagsasaliksik sa mas mababang uri ng mga hayop ay nagpabula ng doktrina ng
kusang henerasyon, at ang kanyang mga obserbasyon ay nakatulong sa paglatag
ng pundasyon para sa agham ng bacteriology at protozoology. Antonie van
Leeuwenhoek
https://www.sapaviva.com/antonie-
van-leeuwenhoek/
Source: Araling Panlipunan Learner’s Module
Epekto ng Rebolusyong Siyentipiko
Nagdala nang malawakang pagbabago sa pamumuhay ng tao ang Rebolusyong Siyentipiko dahil
lalong lumawak ang kaalaman at pag-unawa ng tao tungkol sa mundo. Natutuhan
din ng tao na magtanong at mag-usisa sa bagay-bagay at hindi na lamang maniniwala sa mga nakagisnang
sulatin ng mga sinaunang nag-aaral ng siyensiya.
Ang kaalaman sa medisina ay nakatulong din sa pagpabuti sa kalidad ng pamumuhay. Sa tulong ng
mga siyentista, nasugpo ang mga karamdaman at napabuti ang kaalaman sa anatomiya at kalusugan ng mga
tao.
Gawain 3: Tara Ating Sagutin!
Panuto: Pagtapat-tapatin: Hanapin ang wastong sagot sa Hanay B. Isulat ang titik lamang sa iyong
kwaderno.
A B

1. Rene Descartes a. Novum Organum

2. Andreas Vesalius b. Teoryang Heliocentric
3. Galen c. Laws of Motion
4. Daniel Gabriel Fahrenheit d. Thermometer
5. William Harvey e. Teoryang Geocentric
6. Christiaan Huygens f. Analytic Geometry
7. Copernicus g. Unang Pendulum
8. Bacon h. “On the Structure of the Human Body”
9. Isaac Newton i. Sirkulasyon ng dugo
10. Ptolemy j. Anatomiya ng tao

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 LEARNING ACTIVITY SHEET
ARALING PANLIPUNAN 8
IKATLONG MARKAHAN
Week 4
LAYUNIN:

MELC: Nasusuri ang dahilan, kaganapan at epekto ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment at

Industriyal

Gawain 1: Basahin at Matuto!

Ang Panahon ng Enlightenment (1685-1815)
Sa panahon ng Enlightenment, ginagamit ng mga politiko ang rason
at siyentipikong kaalaman sa pamamahala. Naniniwala silang may likas na
batas na maaring magamit sa lahat na maaring maunawaan sa
pamamagitan ng rason. Ang batas na ito ay siyang susi upang
maunawaan ang gobyerno.
Ang likas na batas ay ginamit na ni Thomas Hobbes (1588- 1679) at
Thomas Hobbes
John Locke (1632-1704) sa simula pa lamang ng 1600, upang linangin
https://www.theguardian.com/books/2017/nov

ang mga ideya sa pamamahala. /20/the-100-best-nonfiction-books-no-94-

Mga Bagong Ideya sa Politika

Sumulat si Thomas Hobbes ng patungkol sa pamahalaan at lipunan ng Inglatera. Sa kanyang
kapanahunan, ang bansa ay nasira dahil sa digmaang sibil dahil si Haring Charles I (1600-1649) ay
nagtatag ng isang gobyernong may ganap na kapangyarihan o absolutism. Ito ay ayaw ng Parlamento at
humantong sa pagbitay ng hari. Ikinagulat ito ni Thomas Hobbes na isang tagasunod ng monarkiya.
Noong 1651 isinulat ni Hobbes ang aklat na “Leviathan” patungkol sa
ugnayan sa pagitan ng proteksyon at pagsunod, ngunit higit na nakatuon ito sa mga
obligasyong sibil ng mga Kristiyanong mananampalataya at ang wasto at hindi
wastong tungkulin ng isang simbahan sa loob ng isang estado. Sinabi ni Hobbes na
ang mga mananampalataya ay hindi manganib sa pag-asa ng kaligtasan sa
pamamagitan ng pagsunod sa mga atas ng isang soberano, at iginiit niya na ang
simbahan ay walang anumang awtoridad na hindi ipinagkaloob ng soberanyang
sibil.
Haring Charles I
May ibang pananaw ang pilosopong si John Locke. Ang kanyang kaisipang
org/wiki/Charles_I_of_England
pampulitika ay nakabatay sa ideya ng isang kontratang panlipunan sa pagitan ng
mga mamamayan at sa kahalagahan ng pagpaparaya, lalo na sa mga usapin ng
relihiyon.

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Sa kapanahunan ni John Locke, isa pang haring Ingles, si James II ang nagtatag ng isang absolutong
monarkiya na taliwas sa kagustuhan ng Parlamento. Dahil dito, itiniwalag siya sa isang Maluwalhating
Rebolusyon at umupo ang anak ni James II na si Mary II at ang kanyang asawa na si William III.
Bilang kapalit sa trono, pumayag sina Haring William III at Reynang Mary II na lumagda sa isang
dokumento na tinawag na Bill of Rights. Sa dokumentong ito, sumang-ayon sila na susunod sa Parlamento.
Nakatalaga rin sa dokumento ang mga pangunahing karapatan ng mga mamamayang Ingles.
Noong 1689, ipinaliwanag ni John Locke ang ideya ng Maluwalhating Rebolusyon sa
kanyang aklat na “Two Treatises of Government”. Ito ang tugon sa sitwasyong
pampulitika sa Inglatera noong panahon ng kontrobersyal na pagbubukod, pero ang
mensahe nito ay higit na may pangmatagalang kahalagahan.
Dapat pansinin na ang pilosopiyang pampulitika ni Locke ay ginabayan ng
kanyang malalim na mga pananalig sa relihiyon. Sa buong buhay niya tinanggap niya
John Locke ang pagkakaroon ng isang lumilikha ng Diyos at ang kuru-kuro na ang lahat ng mga
https://en.wikipedia.org/wiki/Jo
hn_Locke
tao ay lingkod ng Diyos sa bisa ng ugnayan na iyon. Nilikha ng Diyos ang mga tao
para sa isang tiyak na hangarin, na mabuhay sa isang buhay alinsunod sa kanyang mga
batas at sa gayon ay manain ang walang hanggang kaligtasan. Ang pinakamahalaga sa pilosopiya ni Locke
ay binigyan ng Diyos ang mga tao ng intelektwal at iba pang mga kakayahang kinakailangan upang makamit
ang layuning ito. Sa gayon, ang mga tao, na gumagamit ng kakayahan sa pangangatuwiran, ay magagawang
matuklasan na mayroong Diyos, upang makilala ang kanyang mga batas at mga tungkulin na kinakailangan
nito, at upang makakuha ng sapat na kaalaman upang gampanan ang kanilang mga tungkulin at sa gayong
paraan upang mamuhay ng masaya at matagumpay na buhay.
Ang gobyerno ng Inglatera pagkaraan ng Maluwalhating Rebolusyon ay hinangaan ng ibang mga
pilosopo. Noong 1750, si Baron de Montesquieu (1689-1755), isang pilosopong Pranses ay naglabas ng
isang aklat na tinatawag na “The Spirit of Laws”.
Ito ay isa sa mga dakilang akda sa kasaysayan ng teoryang
pampulitika at sa kasaysayan ng hurisprudence. May tatlo siyang
argumento. Ang una sa mga ito ay ang kanyang pag-uuri ng mga
pamahalaan, at itinalaga sa bawat anyo ng pamahalaan ang isang
prinsipyo: ang republika, batay sa kabutihan; ang monarkiya, batay sa
karangalan; at despotismo, batay sa takot.
Ang pangalawa sa pinakatanyag niyang mga argumento, ang teorya ng
paghihiwalay ng mga kapangyarihan. Ang paghahati ng politikal na Baron de Montesquieu

awtoridad sa mga kapangyarihang pambatasan, ehekutibo, at panghukuman. Iginiit niya na ang pinaka-
https://en.wikipedia.org/wiki/Montesqui

epektibo na pagtataguyod ng kalayaan, ang tatlong kapangyarihan na ito ay dapat na maibigay sa iba't ibang
mga indibidwal o kinakatawan, na kumikilos nang independyente
Sa aklat na ito sinabi ni Montesquieu na ang gobyerno ng Inglatera ang pinakamaganda dahil
mayroon itong pagkakahati-hati ng kapangyarihan na nangangahulugan na ang kapangyarihan ay pantay na
nahahati sa tatlong sangay ng gobyerno; ang ehekutibo, lehislatibo at hudikatura.
Pransiya Bilang Sentro ng Enlightenment

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Naging sentro ng Enlightenment ang Pransiya noong 1700. Sa paglawak ng Enlightenment, ang mga
pilosopo na Pranses ay tinatawag na “philosophe”. Karamihan sa mga pilosopo ay manunulat, guro,
mamamahayag, at mga tagamasid sa lipunan.

Isang dakilang pilosopong Pranses ay si Francois-Marie Arouet (1694-1778) na lalong

kilala na Voltaire. Sumulat siya sa maraming nobela, dula, at essay na nagbigay sa kanya
ng pagkilala. Sikat siya sa kanyang talino, ang kanyang pag-atake sa Simbahang Katoliko,
at kanyang adbokasiya ng kalayaan sa relihiyon, kalayaan sa pagpapahayag, at
paghihiwalay ng simbahan at estado.
Voltaire
Ang mga gawa ni Voltaire ay madalas na naglalaman ng salitang "l'infâme" at ang
https://en.wikipedia.o
rg/wiki/Voltaire

ekspresyong "écrasez l'infâme," o "durugin ang kasumpa-sumpa." Ang parirala ay tumutukoy

sa mga pang-aabuso ng mga tao ng mga hari at ng klero, at ang pamahiin at hindi pagpapaubaya na itinuro
ng klero sa mga tao. Ang kanyang dalawang pinakatanyag na akda na nagpapaliwanag sa konsepto ay ang
“The Treatise on Tolerance” at “The Philosophical Dictionary”.
Si Voltaire ay may napakalaking impluwensya sa pag-unlad ng historiography sa pamamagitan ng
kanyang pagpapakita ng mga makabagong paraan sa pagtingin sa nakaraan. Sa kanyang pagpuna sa
lipunang Pransya at ng istrukturang panlipunan, nakita niya ang burgesya ng Pransya na napakaliit at hindi
epektibo, ang aristokrasya bilang parasitiko at tiwali, ang mga karaniwang tao bilang ignorante at
mapamahiin, at ang simbahan bilang isang static at mapang-aping puwersa.
Hindi pinagkakatiwalaan ni Voltaire ang demokrasya, na nakita niyang nagpapalaganap ng
kabobohan ng masa. Matagal na niyang inisip na ang isang maliwanag na monarch lamang ang maaaring
magdala ng pagbabago, at na nasa nakapangangatwiran na interes ng hari na
mapabuti ang edukasyon at kapakanan ng kanyang mga tao.
Si Denis Diderot (1713-1784) ay isang pilosopo na Pranses na
nakatulong upang kumalat ang ideya ng Enlightenment. Siya ang punong
patnugot sa 35 folio volume na Encyclopédie (1772) na tumalakay sa iba’t ibang
paksa sa agham, relihiyon, gobyerno, at maging sa sining. Ito ay may
malalim na epekto sa politika, panlipunan, at intelektwal sa Pransya bago pa ang Rebolusyon.
Denis Diderot

Ang Enlightenment at ang mga Kababaihan

t

“Kalayaan at pagkapantay-pantay ay hindi angkop sa kababaihan. Walang likas na karapatan ang

kababaihan,” ang islogan sa Panahon ng Enlightenment. Ngunit taliwas sa likas na karapatan ng kalalakihan,
ang mga karapatang ito ay limitado lamang sa tahanan ng pamilya.
Pagsapit ng gitnang bahagi ng 1700, isang maliit, ngunit lumalakas na pangkat
ng kababaihan ang nagprotesta laban sa pananaw na ito. Ang paniniwalang ang
kababaihan ay likas na mas mababa sa kalalakihan, at ang pagpapasailalim nila sa
kalalakihan ay bahagi ng “likas na plano” ay kanilang hinamon. Nakipagtalo sina

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

Germaine de Stael
https://en.wikipedia.org/wiki/Germ
aine_de_Sta%C3%ABl
Germaine de Stael (1766-1817) ng Pransiya, Catharine Macaulay (1731-1791), at Mary Wollstonecraft
(1759-1797) ng Inglatera, na ang kababaihan ay hindi mismo naisama sa Social Contract.
Ang social contract ay isang aktwal o mapagpapalagay na
kasunduan, sa pagitan ng pinamunuan at kanilang mga pinuno, at
tumutukoy sa mga karapatan at tungkulin ng bawat isa. Sa panahon ng
primeval, ayon sa teorya, ang mga indibidwal ay ipinanganak sa isang likas na
anarkikong estado kung saan ay ito ay masaya o hindi. Pagkatapos, sa
pamamagitan ng paggamit ng dahilang natural, bumuo ng isang lipunan (at
isang gobyerno) sa pamamagitan ng isang kontrata sa kanilang mga sarili.
Catharine Macaulay
https://en.wikipedia.org/wiki/Catharine
_Macaulay

9
Si Mary Wollstonecraft (1759-1797) ay isang manunulat, pilosopong Ingles,
at tagapagtaguyod ng mga karapatan ng kababaihan. Siya ang pangunahing babaeng
boses ng Enlightenment.
Ang karamihan ng mga maagang akda ni Wollstonecraft ay nakatuon sa
edukasyon. Itinaguyod niya ang pagtuturo sa mga bata sa umuusbong na middle-
class: disiplina sa sarili, katapatan, pagtitipid, at kasiyahan sa lipunan. Itinaguyod din
Mary Wollstonecraft
niya ang edukasyon ng mga kababaihan, isang kontrobersyal na paksa sa panahong
https://ageofrevolution.org/200-
object
iyon.
Bilang tugon kay Edmund Burke’s “Mga Pagninilay sa Rebolusyon sa Pransya” (1790), na isang
depensa ng konstitusyong monarkiya, aristokrasya, at Simbahang Inglatera, ang “A Vindication of the
Rights of Men” (1790) ni Wollstonecraft ay umatake sa aristokrasya at nagtataguyod ng republikanismo.
Ang “Vindication of the Rights of Woman” (1792) ay isa sa mga pinakamaagang akda ng
pilosopiya ng peminista. Dito, sinabi ni Wollstonecraft na ang mga kababaihan ay dapat magkaroon ng
edukasyon na naaayon sa kanilang posisyon sa lipunan, at inaangkin na ang kababaihan ay mahalaga sa
bansa dahil pinag-aral nila ang mga anak nito at dahil maaari silang maging "kasama" sa kanilang mga
asawa, sa halip na mga asawa lamang.
Sa lathalang ito ay nanawagan siya na pantay na edukasyon ng mga babae at lalaki. Tanging
edukasyon, ayon sa kanya ang maaring magbigay ng armas na kanilang kakailangan upang makapantay sila
sa kalalakihan sa pampublikong buhay.
Mga Naliwanagang Despots
Sila ang mga haring sumusunod sa mga bagong ideya na
tinatawag na enlightened despots o mga absolutong pinuno na
gumamit ng kapangyarihan upang magkaroon ng pagbabago sa lipunan
at politika.
Frederick the Great o Frederick II (1712-1786)
Namuno mula 1740 hanggang 1786 si Frederick II at Frederick the Great
naging
mahigpit sa kanyang mga nasasakupan. Ang tingin ni Frederick https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thu sa
mb/8/81/Friedrich_der_Gro%C3%9Fe_
%281781_or_1786%29_-
_Google_Art_Project.jpg/220px-Friedrich_der_Gro
%C3%9Fe_%281781_or_1786%29_-
Source: Araling Panlipunan Learner’s Module
pagiging hari ay isang tungkulin. Para sa kanya, nakapaloob nito ang mga obligasyong maabot lamang sa
pamamagitan ng walang pagod at matapat na trabaho. Tungkulin niyang protektahan ang kanyang mga
nasasakupan mula sa pag-atake ng ibang bansa, upang paunlarin sila, bigyan sila ng mabisa at matapat na
pangangasiwa, at bigyan sila ng mga batas na simple at naaangkop sa kanilang kagustuhan at kanilang
partikular na ugali. Upang makamit ang mga layuning ito, dapat isakripisyo ng namumuno ang kanyang
sariling interes at anumang personal o pampamilyang pakiramdam.
Naniniwala siya na ang pansariling pamamahala lamang ay maaaring makabuo ng pagkakaisa at
pagkakapare-pareho na mahalaga sa anumang matagumpay na patakaran.
Catherine The Great o Catherine II (1729-1796)
Si Catherine na naging emperatris noong 1762. Sa kanyang paghari, ang
Russia ay lumawak pa-kanluran at timog sa isang lugar na higit sa 200,000 square
square, at ang sinaunang pangarap ng mga pinuno ng Russia na makarating sa
Bosporus Strait (na kumokonekta sa Itim na Dagat sa Aegean) ay pwede nang
makamit. Inayos niya muli ang 29 na mga lalawigan sa ilalim ng kanyang plano sa
Catherine the Great reporma sa administratibo. Handa siyang gumastos at namuhunan siya ng mga
https://www.history.com/news/8-
pondo sa maraming mga proyekto. Mahigit isang daang mga bagong bayan ang
things-you-didnt-know-about-catherine-
itinayo; ang mga luma ay pinalawak at inayos. Dahil masagana ang mga bilihin,
napalawak ang kalakalan at nabuo ang mga komunikasyon. Ang mga tagumpay na
ito, kasama ang maluwalhating mga tagumpay sa militar at ang katanyagan ng isang napakatalinong korte,
10
kung saan iginuhit ang pinakadakilang kaisipan ng Europa, ay nagbigay sa kanya ng isang kilalang lugar sa
kasaysayan.
Joseph II (1741-1790)
Isang "napaliwanagan na despot," hinahangad niyang ipakilala ang mga
repormang pang-administratibo, ligal, pang-ekonomiya, at pang-
simbahan - na may nasusukat na tagumpay. Inutusan niya ang
pagtanggal ng serfdom; sa pamamagitan ng Edict of Toleration itinatag niya ang
pagkakapantay-pantay ng relihiyon sa harap ng batas, at binigyan niya ng
kalayaan ang pamamahayag. Ang paglaya ng mga Hudyo sa loob ng Joseph IImaikling
panahon ay nagdulot ng bagong sigla sa buhay pangkultura. https://www.biography.com/political-

Siya ay ipinakita bilang isang kinatawan ng naliwanagan na absolutista - ibig sabihin, ang
pinakatipikal ng mga ika-18 siglong mga hari na naglapat ng mga prinsipyo ng kilusang pilosopiko na kilala
bilang Enlightenment sa mga problema ng gobyerno at lipunan. Sa kanyang mga repormang panrelihiyon,
inindorso niya ang mga prinsipyo na ang mga paniniwala ng isang tao ay kanyang pansariling desisyon at
walang sinuman ang dapat mapilit na sumamba sa mga paraang lumalabag sa kanyang budhi. Sa kanyang
mga repormang panlipunan, hinanap niya ang pinakamaraming kabutihan para sa pinakamaraming bilang at
sinubukan na mapaunlad ang kalagayan ng magsasaka at pagyamanin ang kaunlaran para sa lahat. Sa
kanyang mga repormang pang-administratibo, sinubukan niyang gawing makatuwiran ang gobyerno upang
magawa ito nang epektibo at mabisa hangga't maaari. Hinahangad niyang makamit hindi lamang ang pantay
na pagkilala para sa kanyang mga tauhan ngunit mabigyan din sila ng pantay na pagkakataon.

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Ang kanyang pagsisikap na mapabuti ang kanilang buhay ay nagbansag sa kanya bilang “ang
magsasakang emperador.”
Bagong Pananaw sa Ekonomiya
May mga pilosopong nakatuon sa mga repormang pang-ekonomiya, tulad ng mga physiocrat. Ang
physiocrat ay isang ekonomista na naniniwalang ang agrikultura ang pinagmumulan ng kayamanan. Tulad
ng iba pang pilosopo, ang mga physiocrat ay naghanap ng mga likas na batas upang bigyang-katwiran ang
sistemang ekonomiko.
Laissez-faire
Tinutulan ng mga physiocrat ang merkantilismo na nangangailangan ng regulasyon ng gobyerno
upang matamo ang isang maayos at balanseng kalakalan. Sa halip isinulong nila ang patakarang laissez-faire
na pumapayag sa isang pagnenegosyo na wala o maliit lamang na pakikialam ng gobyerno. Ito ay taliwas sa
merkantilismo, na nag-aangkin ng ginto at pilak sa pamamagitan ng kalakalan. Ang tunay na yaman ay
matatamo sa lupa ay inangkin ng mga physiocrat. Mga gawaing tulad ng agrikultura, pagmimina, at
pagtrotroso ay ilan lamang sa gumagawa ng bagong yaman. Ngunit suportado ng mga physiocrat ang
merkantilismo na nagtatakda ng taripa sa mga produktong mula sa ibang bansa upang mabigyang
proteksiyon ang mga lokal na produkto.
Adam Smith (1753-1790)
Isang ekonomistang Briton si Adam Smith na hinangaan ng mga physiocrat. Siya ay
pangunahing kilala para sa isang solong akda — “An Inquiry into the Nature and
Causes of the Wealth of Nations” (1776), ang unang komprehensibong sistema ng
ekonomikong pampulitika - mas matuturing siya bilang isang pilosopong panlipunan na
ang mga panitikang pang-ekonomiya ay bumubuo lamang ng capstone sa pananaw sa
ebolusyon ng politika at panlipunan. Ang “Wealth of Nations” ay maaaring makita hindi
Adam Smith
/Adam_Smith 11
lamang bilang isang kasunduan sa ekonomiya ngunit bilang isang bahagyang paglalahad ng isang mas
malaking iskema ng ebolusyon sa kasaysayan.
Sa kanyang maimpluwensiyang aklat “The Wealth of Nations,” inihayag niya na ang ating
indibidwal na pangangailangan na makamit ang pansariling interes ay magresulta sa pakinabang ng lipunan,
na kilala bilang kanyang "hindi nakikitang kamay". Ito, na sinamahan ng paghahati ng paggawa sa isang
ekonomiya, ay nagreresulta sa isang web ng magkakaugnay at nagtutulungan sa nagtataguyod ng katatagan
at kasaganaan sa pamamagitan ng mekanismo ng merkado.
Ayaw ni Smith ang pagkagambala ng gobyerno sa mga aktibidad sa merkado, at sa halip ay sinabi na
ang mga gobyerno ay dapat maghatid ng tatlong mga tungkulin lamang: protektahan ang mga hangganan ng
bansa; ipatupad ang batas sibil; at makisali sa mga gawaing pampubliko (hal. edukasyon).
Gawain 2: Halina’t Ating Gawin!
Punan ang hinihiling sa talahanayan.

Mga Pilosopo sa larangan

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 ng: Nagawa Kahalagahan

A. Bagong Politika
1. John Locke
2. Thomas Hobbes
3. James II
4. Baron de Montesquieu

B. Sa Pransya
1. Voltaire
2. Denis Diderot

C. Sa kababaihan

1. Germaine de Stael
2. Mary Wollstonecraft
D. Haring Despots
1. Frederick II
2. Catherine II
3. Joseph II

E. Ekonomiya
1. Adam Smith

Gawain 3: Basahin at Matuto!

Rebolusyong Industriyal
Ang mga kaisipan na isinulong sa Panahon ng Rebolusyong Siyentipiko ay naging daan din sa
pagtuklas at pag-imbento ng makabagong makinarya. Ang mga makabagong makinarya ay nagpabilis at
nagparami ng produksiyon sa Amerika at Europa. Ang Rebolusyong Industriyal ay isinilang na naging daan
sa pagkakaroon ng sistemang pabrika o factory system, pag-unlad ng komunikasyon, at transportasyon.
Simula ng Rebolusyong Industriyal
Ang Rebolusyong Industriyal ay nagsimula sa Britanya at hindi katulad ng ibang rebolusyong
politikal hindi ito mabilis o biglaan. Ang Rebolusyong Industriyal ay isang mahaba at mabagal na proseso
kung saan ang paraan ng produksyon ay nalipat mula sa simpleng ginagamitan ng kamay patungo sa
paggamit ng mga komplikadong makinarya. Mga 250 taon mula nang ito ay nagsimula, ang Rebolusyong
Industriyal ay lumawak sa iba’t ibang bahagi ng mundo.
Ang Rebolusyong Industriyal ay nagsimula sa Britanya noong 1760 dahil sa sumusunod na
kaalaman.

 Likas na Yaman
Bagama’t isang maliit na bansa lamang ang Britanya nagtataglay naman ito ng malaking suplay ng
uling at bakal. Ang mga yamang ito ay kailangan sa pagtatayo ng industriya.
 Yamang Tao

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Maraming manggagawa ang kailangan sa mga minahan at sa pagtatayo ng mga pabrika. Mayaman
ang bansa sa manggagawa. Maraming manggagawa ang nabakante dahil sa pagbabagong nagaganap sa
agrikultura.
 Bagong Teknolohiya
Ang Britanya ay naging sentro ng Rebolusyong Siyentipiko. Ibinaling nito ang atensiyon mula sa
pag-aaral ng pisikal na aspekto ng mundo tungo sa pagbuo ng mga instrumento sa pag-aaral nito. Ang
bagong teknolohiya ay bahagi ng Rebolusyong Industriyal.
 Pamilihan
Noong 1700, ang kalakalang nagdulot ng lumalaking imperyo ay nakatulong sa paglago ng
ekonomiya ng bansa. Nagsilbing pamilihan ng mga yaring produkto ang mga kolonya. Dulot ng lumalaking
populasyon ng bansa, nagkaroon ng malaking pangangailangan ng produkto.

 Pamahalaan
Ang Britanya ay may matatag na gobyerno na sumusuporta sa pag-unlad ng ekonomiya. Nagtatag
ang gobyerno ng malakas na hukbong pandagat na sumuporta sa kanyang imperyo at kalakalang panlabas.
Inalalayan ng kanilang gobyerno ang interes ng mga negosyante sa pamamagitan ng mga pinaiiral na batas.
14
 Kinalalagyan
Ang bansa ay may mainam na daungan. Ang paglalakbay ng mga kalakal sa tubig ay mas mabilis
kaysa paglalakbay sa lupa. Ang episyenteng sistema ng transportasyon ay nakagaan sa pagluluwas ng hilaw
na materyal patungong pabrika at mula pabrika tungo sa mga pamilihan.
Ang Panahon ng Bakal at Uling
Ang makabagong teknolohiya sa industriya ng bakal ay susi sa Rebolusyong Industriyal. Kailangan
ang bakal ng mga makina at steam engine. Subalit ang paggawa ng mataas na uri ng bakal ay
nangangailangan ng kahoy. Malaking bahagi ng kagubatan ng bansa ay nawalan na ng kahoy. Noong 1700,
ginamit na ang uling bilang panggatong.
Ang pamilyang Darby ay naging pinuno sa pag-unlad ng industriya ng bakal sa Britanya. Sinimulan
ni Abraham Darby (1678-1717) na gamitin ang coke bilang panggatong mula sa coal sa halip na kahoy sa
pagtunaw ng bakal.
Rebolusyong Agrikultural ng Britanya
Ang Rebolusyong Industriyal sa Britanya ay hindi maaring maganap kung hindi nagkaroon ng
kasabay na rebolusyon sa agrikultura. Sa Rebolusyong Agrikultural, tumaas ang
produksiyon ng pagkain kasabay ng mas mahigpit na pangangailangan dahil sa
lumalaking populasyon. Mula sa tradisyonal na paraan, nagkaroon ng mga
makabagong paraan ng pagsasaka na nakapagbabago sa sistema ng agrikultura,
isang mahalagang pamamaraan ang Enclosure Movement. Sa paraang ito, binabakuran
at pinagsasama-sama ang maliit na lupain ng isang komunidad upang mas mapadali
ang pagsubok ng mga bagong paraan ng pagtatanim o pagbili ng makinarya.
Dahil sa sistemang ito, na pumalit sa dating open-field system ng Jethro Tull pagsasaka,
tumaas ang ani at produksiyon. https://en.wikipedia.org/wiki

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Si Jethro Tull (1674-1741) ay nakaimbento ng seed drill noong 1701. Ang makinang ito ay mas
mainam na nakapagkakalat ng mga binhi sa lupang sinasaka.
Si Charles Townshend (1675-1738) ay ang kanyang nagpapaunlad ng
paggamit ng mga singkamas sa crop rotation.
Isa pang tanyag na Briton, si Robert Bakewell (1725-1795) ay nakilala sa
kontribusyon niya sa animal breeding o pag-aalaga
at pagpaparami ng mga hayop tulad ng baka,
kabayo, at tupa. Siya ang unang nakaisip ng sistema
ng pagpaparami ng mga baka para gawing pagkain sa
Robert Bakewell
pag-cross-breed ng dalawang uri ng baka. Sa sistema
https://cdn.britannica.com/s:25
0x250,c:crop/94/128694-050- niya, gumanda ang mga hayop at gumanda ang kalidad
seedrill
717F1882/Robert-Bakewell.jpg
nito.
https://www.researchgate.net/figure/A-
model-of- the-seed-drill-invented-by-Jethro-
Mga Pagbabago sa Larangan ng Industriya ng Tela Tull-that- increased-the-

Mahahalagang pagbabago ang naganap sa pinakamalaking industriya sa Britanya ------ ang

industriya ng tela.
Naging popular ang telang bulak na binibili sa India noong 1600. Sinikap ng mga mangangalakal na
Briton na iorganisa ang industriya ng bulak ng bansa. Kanilang ikinalat sa mga magsasakang pamilya ang
mga bulak na galing sa India. Ito ay ipoproseso upang maging sinulid na siyang hahabi sa tela. Ang mga
sinanay na mga artisan ay maglalagay naman ng kulay rito.
15
Ngunit, sa ganitong sistema, ang
produksiyon ay lubhang mabagal. Dahil sa tumataas na
pangangailangan sa tela, nakagawa ng mga kahanga-
hangang instrument na nagbigay ng malaking pagbabago
sa industriya ng tela.
John Kay
Isa sa mga imbensyon ang flying shuttle https://en.wikipedia.org/wiki/Joh ni John
James Hargreaves n_Kay_(flying_shuttle)
Kay (1704-1780). Sa paggamit ng instrument ni Kay,
https://www.pinterest.co.uk/pin/479211
mabilis na nakapagtratrabaho ang mga manghahabi.
Si James Hargreaves (1721-1778) ay gumawa ng spinning jenny noong 1764.
Naimbento ni Richard Arkwright (1732- 1792)
ang spinning frame noong 1769, at ito naman ay nakilala
sa tawag na water frame matapos itong gamitan ng tubig
upang lalo pang pabilisin ang paggawa ng tela.
Ginawa naman ni Samuel Crompton (1753-
1827), kinilalang haligi ng industriya ng tela, ang spinning
Samuel Crompton
mule. Ang imbensiyon niya ay nakagawa ng Richard Arkwright estambre
https://en.wikipedia.org/wiki/Richard
https://en.wikipedia.org/wiki/Samu
o yarn upang gawing muslin, isang uri ng bulak na _Arkwright tela.

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Marami ang nangangailangan ng bulak, lumaki ang pangangailangan sa telang ito kaya nakagawa si
Eli Whitney (1765-1825) na isang Amerikano ng isang makinang tinawag na cotton gin. Ang makinang ito
ay mabilis na nakapaghihiwalay sa buto sa bulak.
Pinagbuti pang lalo ni Edmund
Cartwright (1743-1823) ang unang imbensiyon sa
paggawa niya ng power loom noong 1785. Ang power
loom ni Cartwright ay isang de-makinang
panggawa ng tela na mas mabili kaysa sa mga mano-
manong estilo at instrumentong nauna.
Eli Whitney
https://www.biography.com/.image/ar_1: Edmund Cartwright
1%2Cc_fill%2Ccs_srgb%2Cg_face https://www.history.com/topics/inv
%2Cq_auto:good entions/cotton-gin-and-eli-
%2Cw_300/MTE4MDAzNDEwNzI0Njg1 whitneyhttps://en.wikipedia.org/wik
MzI2/eli-whitney-9530201-1-402.jpg
i/Edmund_Cartwright

Ang Unang Pabrika

Ang mga bagong makina ay naging daan upang mawala ang lumang sistema ng produksiyon.
Lubhang malalaki at magastos gamitin ang makinang ito sa loob ng bahay. At sa halip, nagpatayo ng mga
malalaki, mahahabang gusali upang lagakan ng mga nasabing mga makina. Araw-araw ang mga
manggagawa at mga tagahabi ay dumarating sa mga pook na kinalalagyan ng makina na tinatawag ng
pabrika.
Rebolusyon sa Transportasyon
Habang dumarami ang mga pabrika at tumataas ang produksiyon, kinailangan
ng mga entreprenyur nang mas mabilis at murang sistema ng paglilipat ng mga
produkto sa iba’t-ibang lugar., Nakagawa ang mga tao noong mga 1700, ng mas
mabisang sistemang lokal ng transportasyon. Ilang mga kapitalista ang namumuhunan
sa paggawa ng turnpikes. Ang turnpikes ay isang pribadong daan na naniningil sa mga
John McAdam taong gumagamit sa nasabing daan. May mga iba naman na naghukay ng mga kanal
https://www.britannica.com/biogra
phy/John-Loudon-McAdam
upang makakonekta sa mga ilog o sa mga malalayong bayan patungo sa mga bayang
malapit sa mga baybayin. Nagtatag din ang mga inhenyero ng mga tulay at pinaunlad ang mga daungan
upang matulungan ang mabilis na lumalaking kalakalang panlabas.
Ang mga inhenyerong Scottish na sina John Loudon McAdam (1756-1836) at Thomas Telford
(1757-1834) ay nakilala sa kanilang mga kontribusyon sa larangan ng transportasyon at imprastruktura. Si
McAdam ay nakaimbento ng mga makabagong daang mas matigas, matibay at makinis kaysa sa mga
lumang kalyeng yari sa putik na tinatawag na macadam road surface. Siya rin ang
namahala noong 1816 sa paggawa at pagkumpuni ng mga turnpike sa Bristol.
Naging bihasa naman si Telford sa paggawa ng mga tulay,
daan, at mga kanal sa London at Scotland. Isa sa pinakadakilang trabaho niya
sa pagkukumpuni at pagdidisenyo ng bagong tulay ng London noong 1800 at ang
Thomas Telford
paggawa ng  Menai Bridge sa Wales noong 1819-1826.
phy/Thomas-Telford

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Isang dakilang imbensiyon sa transportasyon ang steam engine ni
Thomas Newcomen (1664-1729). Ang imbensyong ito ang nagbigay-daan sa
pag-unlad ng daang-bakal o railroad.
Base sa imbensiyong makina noong 1712, gumawa ang Scottish na si
James Watt (1736-1819) ng mas mahusay na
bersiyon ng steam engine noong 1775. Ang
makina ni Watt ay mas matipid sa pagkonsumo
ng coal kaysa bersiyon ni Newcomen
at sa kalaunan ay ginamit sa
pagpapatakbo ng mga makinarya sa mga pabrika.
James Watt
https://cdn.britannica.com/s:250x250,c:cr steam engine
op/17/5017-050-F174B601/James-Watt- https://www.thefamouspeople.com/profile
oil-painting-H-Howard-National.jpg s/thomas-newcomen-

Binuo ni George Stephenson ((1781-1848) sa unang bahagi ng 1800 ang isang treng
6381.phphttps://www.britannica.com/tech
nology/steam-engine

pinanggagamitan ng steam engine. Ang unang pangunahing daang-bakal mula sa Liverpool hanggang
Manchester sa Inglatera ay binuksan noong 1830. Nang sumunod na taon, dumami ang mga itinatag na
daang- bakal. Pagsapit ng 1870, ang mga daang-bakal ay nagsali-salikop na sa Britanya, at sa silangan ng
Hilagang Amerika.
Ginamit ng iba pang imbentor ang steam power
upang umunlad ang pagbabarko. Noong 1807, ginamit ni
Robert Fulton (1765-1815), isang Amerikano, ang steam
engine upang paandarin ang Clermont ang unang komersiyal
na steamboat sa Ilog Hudson. Ang steamboat ni Fulton ay
George Stephenson naglakbay sa bilis na mahigit limang milya bawat oras.
https://en.wikipedia.org/wiki/Geor Robert Fulton
ge_Stephenson https://cdn.britannica.com/s:250x250,c:cr
op/01/189101-050-FF86B93F/Robert-
Fulton.jpg

Gawain 4: Tara Ating Isipin!

Panuto: Punan ang hinihiling ng talahanayan.

Imbentor Nagawa Pakinabang

1. Jethru Tull
2. Charles Townshend
3. Robert Bakewell
4. John Kay
5. Eli Whitney
6. Edmund Cartwright
7. Samuel Crompton
8. John Loudon McAdam
9. Thomas Telford
10. Thomas Newcomen

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 LEARNING ACTIVITY SHEET
ARALING PANLIPUNAN 8
IKATLONG MARKAHAN
WEEK 5
LAYUNIN:
MELC: Naipaliliwanag ang Ikalawang Yugto ng Kolonyalismo at Imperyalismo.

Gawain 1: Basahin at Matuto!

Motibo ng Imperyalismo
Katulad ng ibang kaganapan sa kasaysayan, ang bagong imperyalismo ay pumasok dahil sa
pagsama-sama ng iba’t ibang salik. Kabilang sa mga ito ang sumusunod:

 Pangkabuhayang Interes
Ang pang ekonomiyang motibo ay isang mahalagang dahilan ng imperyalismo. Nais ng mga
makapangyarihang bansa na maisakatuparan ang tatlong bagay: pagkakaroon ng bagong pamilihan, makuha
ang mga likas na yaman ng mga bansa, at magkaroon ng bagong lupain na siyang paglalagakan ng kanilang
sobrang puhunan.
Ang Rebolusyong Industriyal ay nagdudulot nang sobra-sobrang produksiyon sa pangangailangan ng
mga bansang kanluranin. Sinimulan ng mga industriyalista na maghanap ng mapagdadalhan ng kanilang
sobrang produksiyon. Tumaas naman ang pangangailangan ng mga bansa sa Asya, Aprika, at Latin Amerika
sa mga produkto tulad ng telang bulak at kagamitang pambukid. Nakita ng mga industriyalista na ang lupain
ng Asya at Aprika ay sagana sa likas na yaman na wala o kakaunti sa mga industralisadong bansa.
1
Sa Rebolusyong Industriyal nakita ang mga pangangailangan sa
goma, petroleum, manganese, at iba pang gamit sa industriya at
makinarya. Nais makuha ng mga manufacturer ang mga likas na
yaman na ito para lalo pang sisigla ang imperyalismo. Naghanap
din ang mga bansa ng bagong pamilihan sa buong daigdig. Maging
ang mga mamumuhunan at mga bangkero ay naghanap din ng
mapaglalagyan ng kanilang mga puhunan. Ang mga kolonya ay
mahalagang mapaglalagyan ng lumalaking populasyon sa Europa.

 Politikal at Militar na Interes

https://www.rappler.com/move-ph/issues/budget-watch/65227-aquino-
2015-agriculture-budget

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 Karugtong ng pangkabuhayang interes ang politikal at pangmilitar na interes. Ang mga steam-
powered na sasakyan at naval na barko ay
nangangailangan ng mga base sa iba’t ibang panig ng
daigdig upang magpadala ng mga suplay. Kinamkam ng
mga bansang may lakas na industriya ang mga kapuluan o
mga daungan upang magbigay-solusyon ng kanilang
pangangailangan.
Ang nasyonalismo ay may malaking bahagi rin sa
https://manilatoday.net/top-10-isyu-na-hinihintay-natin-ang-pagbabago/

imperyalismo. Tulad na lamang nang sakupin ng Pransiya

ang Kanlurang Aprika, at sumunod ang pagsakop ng Britanya at Alemanya sa kalapit na bansa upang
mapigil ang paglawak pa ng Pransiya. Kailangan ng mga lider sa kanluran ang mga karagdagang kolonya
para sa kanilang pambansang seguridad. Kung minsan pa, ang mga kolonya ay karagdagang kabantugan
para sa bansang kanluranin.

 Layuning Maka-Diyos at Makatao

Marami sa mga taong kanluranin ang maaring nakaramdam ng tunay na malasakit sa mga tao sa
ibayong dagat. Naniniwala ang mga misyonaryo, mga doktor, at mga kolonyal na opisyal na may
katungkulan silang ikalat ang mga biyaya ng kanlurang sibilisasyon. Sa tula ni Rudyard Kipling na “White
Man’s Burden,” malinaw na inilarawan ang’katungkulan” na ito.
Maraming tao ang sangkot sa bagong imperyalismo. Nanguna rito ang mga sundalong
mangangalakal, misyonaryo, at mga eksplorer. Sa Europa, ang pagpapalawak ay naging kaakit-akit sa lahat
ng tao, mula sa mga kapitalista at mga prodyuser hanggang sa
manggagawa.
Ngunit tinuligsa ng iba ang kolonyalismo, sa pagsasabing ito ay isang
instrument ng mayayaman upang lalong yumaman. May nagsabing ito ay
immoral.
Naging matagumpay ang imperyalismo ng mga kanluranin sa maraming
kadahilanan. Habang lumalakas ang mga bansang Europa noong 1888, ang
mga lumang sibilisasyon naman ay unti-unti nang humina at bumagsak
tulad ng mga kaharian ng Ottoman sa Middle East, Munghai sa India, at ang Qing sa Tsina. Sa Kanlurang
Aprika, ang labanan sa pagitan ng mga katutubo at ang epekto ng kalakalan ng mga alipin ay sumisira sa
mga imperyo, kaharian, at mga lungsod-estado. Ang mga bagong estadong Aprikano ay hindi pa gaanong
malakas upang labanan ang pagdating ng mga taga Kanluran.
Lamang ang mga taga-Europa sa pagkakaroon ng malakas na kabuhayan, organisadong gobyerno, at
makapangyarihang hukbong sandatahan. Nakatulong din ang superior na teknolohiya at maunlad na
kaalamang medikal. Ang mga makabagong armas,
tulad ng machine gun, ripple, at ang mga sasakyang pandigmaang pinatatakbo ng steam ay malakas na
panakot sa mga Aprikano at Asyano upang tanggapin ang kontrol ng mga kanluranin.
Mahigpit na tinutulan ng mga Aprikano at Asyano ang pagpapalawak ng mga kanluranin bagama’t
wala silang makabagong armas. Ang mga nakapag-aaral sa kaalamang kanluranin na Aprikano at Asyano ay
bumuo ng mga makabayang kilusan upang patalsikin ang mga kanluranin sa kanilang bansa.

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

Mga Anyo ng Imperyalismo
May maraming anyo ang imperyalismo gaya ng kolonya, protectorate, at spheres of influence.

 Kolonya
Sa ibang lupain ang mga malakas na bansa ay bumuo ng mga kolonya. Upang kontrolin ang mga tao
at magtatag ng gobyernong burukrasya (bureaucracy), nagpadala sila ng mga gobernador, opisyal, at mga
sundalo. Kadalasan ang mga opisyal na namumuno sa mga
kolonya ay sinisikap baguhin ang nananalaytay na sistemang
panlipunan sa sinasakupan.
Magkaibang pamamahalang kolonyal ang ginamit ng
Pransiya at Britanya.
Ginamit ng Pransiya ang direktang pamamahala, nagpadala
ng mga opisyal mula sa Pransiya upang pangasiwaan ang
mga kolonya. Layunin nila na pairalin ang mga kulturang
Pransiya at gawin ang mga kolonya na mga lalawigan ng
https://www.worldmapsonline.com/historical-map-of-the-philippines-1734/
Pransiya.
Ang Britanya naman ay gumamit ng di-tuwirang sistema ng pamamahala. Ginamit nila ang mga
sultan at pinunong lokal bilang ahente ng pamamahala sa kolonya.
 Protectorates
May mga pagkakataon na ang lakas- kanluranin
ay nagtatag ng protectorate. Sa sistemang
protectorate, ang mga lokal na pinuno ay nananatili sa
lugar. Ngunit ang mga lokal na pinuno ay umaasang
tatanggapin ang mga payo ng Europeo sa larangan o
kalakalan o mga gawaing pangmisyonaryo. Ang
protectorate ay may kalamangan sa kolonya sa dahilang
mas mababa ang gastos sa protectorate ng inang bansa
https://mammothmemory.net/english/5000-new-
kaysa sa kolonya. words/vocabulary/word-list/i/protectorate.html

 Spheres of Influence

Sa spheres of influence, inaangkin o kontrolado ng malalakas na bansa

na may eksklusibong karapatan dito ang isang bahagi ng lupain. Ang
Europa ay may mga spheres of influence sa Tsina. Ang Latin Amerika
ay inangkin ng Estados Unidos bilang bahagi ng spheres of influence
nila. Pinaghahatian din ng Alemanya, Pransiya, Portugal, at Gran
Britanya ang Tsina.
https://brooketully.com/spheres-
influence/
3

 Concession

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 May mahihinang bansa na nagbibigay ng konsesyon sa mga makapangyarihang bansa tulad ng mga
espesyal na karapatang pangnegosyo, karapatan sa daungan, o paggamit sa likas na yaman.

Pagyamanin
https://alphahistory.com/worldwar1/
imperialism/
Gawain 2: Ating Sagutin!
Panuto: Punan ang patlang ng iyong tamang sagot.

1. Ang _______________ay ang paghahati-hati ng mga bansa.

2. Ang sistema kung saan ang mga lokal na pinuno ay nanatili sa lugar ay tinatawag na
____________________________.
3. Ang __________________ ay ang pagbibigay ng makapangyarihang bansa ng espesyal na
karapatan sa pagnenegosyo, karapatan sa daungan, o paggamit sa likas na yaman.
4. Ang apat na anyo ng Imperyalismo ay ______________________, _______________,
________________, ______________________.

LEARNING ACTIVITY SHEET

ARALING PANLIPUNAN 8
IKATLONG MARKAHAN

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

WEEK 6
LAYUNIN:
MELC: Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon
Gawain 1 Panimulang Pagtataya:
Panuto: Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot sa mga pagpipilian. Letra
lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel..
1. Ang mga sumusunod ay uri ng kolonya MALIBAN sa:
A. Protectoratey
B. Concession
C. Imperyo
D. Sphere of Influence
2. Sino ang hari na inihalintulad ang bangis kay Hitler sa larangan ng pananakop sa Africa?
A. Leopoldo I C. Henry
B. Leopoldo II D. Ferdinand

3. Alin sa mga sumusunod ang Kasunduan na dahilan sa pagpaubaya ng Espanya sa Pilipinas sa

Amerika?
A. Treaty of Paris (1763) C. Treaty of Spain
B. Treaty of Tordesillas D. Treaty of Paris (1898)
4. Anong kontinente ang pinag-aagawan ng mga imperyalista at kolonyalitsa?
A. Africa C. Europe
B. America D. Australia
5. Ang mga sumusunod ay dahilan kung bakit pinag-aagawan ang Africa ng mga Bansa sa Europe
MALIBAN sa:
A. Minahan ng bakal C. Magagandang Babae
B. Kalakalan ng alipin D. Sagana sa likas na yaman
6. Anong bansa sa Asya ang tinawag na “pinakamaningning na hiyas”?
A. Guam C. Puerto Rico
B. India D. Pilipinas
7. Alin sa mga bansa sa Asya ang naging himpilang-dagat sa Carribean ng United States?
A. Pilipinas C. Guam
B. Puerto Rico D. Hawaii
8. Noong panahon ng pananakop sa Africa, sino ang pinakakilalang misyonaryo?
A. Henry Stanley C. Leonado da Vinci
B. Haring Leopoldo D. David Livingstone
9. Bakit naging mahirap para sa mga Europeo ang pagpasok at pananalakay sa gitnang Africa?
A. Dahil sa init ng disyerto
B. Dahil maraming mga mababangis na hayop dito
C. Dahil malakas ang hukbong pandigma ng Africa
D. Dahil sa panganib na hatid ng paggalugad sa Africa
10. Ang mga sumusunod ay mga bansang nag-aagawan sa Congo MALIBAN sa:
A. France
B. Spain

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 C. Germany
D. Belgium

Gawain 2: Basahin at Matuto

Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin
Ang Ikalawang yugto ng modernong kolonyalismo ay nagsimula noong 1500, kasunod ng mga
pagtuklas sa Europa ng isang ruta sa dagat sa paligid ng katimugang baybayin ng Africa (1488) at ng
Amerika (1492). Sa mga pangyayaring ito ay lumipat ang lakas ng dagat mula sa Mediteraneo patungo sa
Atlantiko at umuusbong na mga bansa ng Portugal, Espanya, Netherlands, France, at England.
Maraming naging dahilan na nagbunsod sa ikalawang yugto ng imperyalismo sa kanluran. Ang ilan
ay binibigyang katuwiran ang pananakop sa paggamit ng manifest destiny (karapatang ibigay ng Diyos ang
United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ng Hilagang America) at white man’s
burden (ang paniniwala na tungkulin ng mga Europeo na ipamahagi sa mga katutubo ng mga kolonyang
kanilang sinakop ang kanilang maunlad na kabihasnan). May nagdahilan din na sanayin ang sarili sa
pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo ang ginawa. Iba-iba rin ang ang uri ng kolonyang itinatag
batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolonya, sphere of influence, protectorate - ang
pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng ibang bansa at concession - na nagbibigay ng
espesyal na karapatang pangnegosyo.

1
Paggalugad at Pag-aagawan sa Gitnang Africa

Si David Livingstone (1813-1873) ang kauna-unahang misyonerong

Ingles na nakamasid sa ganda at katakot-takot na daan patungo sa Africa. Dahil
dito nagkaroon ng kaalaman ang mga bansang Europeo kung paano pasukin at
masakop ang gitnang Africa.
Ang paglaganap ng relihiyon, ang pambansang ambisyon at mga
pangkabuhayang pangangailangan ang nagbunsod upang pag-agawan ang gitnang
Africa
David sa Livingstone
panahon ng katanyagan ng pananakop.
Sa loob ng 30 taon, ang dating hindi kilalang
https://cdn.britannica.com/s:1500x700,q:85
/71/122971-004-7C9CBB5E/engraving-
mga pook ay naangkin lahat ng mga kanluraning bansa.
David-Livingstone.jpg

Sa pamumuno ng pinakatusong mangangalakal ng Europe, si Haring Leopoldo II

(1835-1909), nakuha ng Belgium noong 1885, ang pinakamalaking bahagi ng
Congo Basin habang pinaghatian ng France, Britain, Germany, Portugal at Italy
ang ibang bahagi.
Leopoldo II
https://cdn.britannica.com/s:690x388,c:crop/29/13312
Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga Bansa ng Europeo

Ang kontinente ng Africa ay nahahati sa tatlong rehiyon - ang hilagang bahagi na nakaharap sa
Dagat Mediterranean, ang pinakagitnang bahagi ng tropiko o mainit na bahagi at ang malamig na bahagi sa
may tiimog.
Mula sa Europe, ang unang rehiyon ay madaling marating sa pamamagitan ng Dagat Mediterranean.
Nahiwalay ang imperyong Rome sa Europe matapos itong bumagsak, hindi lamang sa pamahalaan kundi

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

maging sa relihiyon man. Naging mahigpit na kalaban ng Kristiyanismo sa Europe ang Islam na naging
malaganap sa hilagang Africa. Dahil sa pangungulimbat sa mga sasakyang-dagat ng mga Europeo,
yumaman ang mga lungsod sa bahaging ito tulad ng Tunis at Algiers.
Ang kalakalan ng alipin, sa simula, ang pinagkainteresan ng mga Europeo. Ngunit sagana sa likas na
yaman ang mga pook na ito tulad ng mga taniman ng ubas, mga punong citrus at pastulan ng hayop at
magagandang panirahan ng mga Europeo. Naniniwala sila na may mina ng bakal ang bundok ng Atlas sa
Morocco kaya nanghihinayang sila na palagpasin ang ganitong mga pagkakataon at kayamanan.

Imperyalismong Ingles sa Timog Asia

Hindi natinag ang imperyo ng Great Britain sa mga mananakop at sa halip, lalo pang lumawak ito.
Nadagdagan ng kolonya sa ibang lugar kahit na lumaya ang 13 kolonya sa America sa Rebolusyong
Amerikano. Dinala ang mga kaisipan, kaugalian, edukasyon at teknolohiya sa bansa nang naging lubhang
makapangyarihan ang British East India Company sa pamahalaan.
Noong huling bahagi ng 1800, inilipat ang kontrol ng kompanya sa pamahalaan ng imperyo.
“Pinakamaningning na hiyas” ng imperyo ang tawag ng India. Nawalan ng teritoryo sa India ang France sa
Kasunduan sa Paris (1763) na nagwakas sa Pitong Taong Digmaan ng France at Britain.

Ang United States sa Paligsahan ng mga Bansang Mananakop

Sa mga bansang industriyalisado, ang United States ay hindi nagpahuli. Bagaman marami sa Africa
ang hindi sang-ayon sa pananakop ng mga teritoryo, napasali ito nang nakipagdigmaan ang United States
laban sa Spain na nagtapos sa isang Kasunduan sa Paris (1898). Ang tagumpay ng America laban sa Spain
ay nagdulot ng pagsakop sa Guam na naging himpilang-dagat patungo sa Silangan, Puerto Rico bilang
himpilang-dagat sa Carribean at ang Pilipinas at iba pang dating mga sakop ng Spain.
Nakuha rin ng Estados Unidos ang dalawang teritoryo: ang Samoa na naging mahalagang himpilang-
dagat at ang Hawaii kung saan makikita ang Pearl Harbor, ang pinakatampok na baseng pandagat ng United
States sa Pacific matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig.

Ang Protectorate at Iba pang Uri ng Kolonya

Walang pagkakaisa ang West Indies, Australia, New Zealand at mga bansa sa Central America
upang maipagtanggol ang kanilang bansa. Nagsilbing tagapangalaga ang hukbo ng America sa mga pook na
ito upang mapanatiling bukas ang pamilihan, makakuha ng hilaw na sangkap at mapangalagaan ang
kanilang ekonomikong interes. Nakakuha ng malalaking bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa pag-aari ng mga
minahan, mga balon ng langis, mga taniman, mga daang-bakal at samahan ng mga sasakyang dagat ang
malalaking samahan sa negosyo ng America.
Ang Australia at ang kalapit na New Zealand ay nakaligtas sa pagkakaroon ng hidwaan ng mga
bansang mananakop dahil matibay itong hawak ng Great Britain na ipinadala ng ang mga bilanggo matapos
ang himagsikan sa America. Maraming Ingles ang lumipat nang makatuklas ng ginto sa Australia at ito ang
simula ng pagtatatag ng mga kolonya sa Australia at New Zealand. Halimbawa ito kung paano ang sakop na
lupain ay ginamit na tirahan ng dumaraming tao.

EPEKTO NG IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT KOLONISASYON

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

Epekto Ng Ikalawang Yugto Ng Kolonisasyon sa mga Bansang Nanakop

Ang pananakop ay nakaka apekto sa maraming aspeto ng buhay ng mga bansa gaya ng mga gawaing
pampolitika, panlipunan, pang-ekonomiya, pangkultura at espiritwal. Ang mga ito ay ginamit ng mga
mananakop upang mahikayat ang mga bansang nasakop na sumunod sa kanilang mga utos katulad ng
pagtatrabaho sa pagawaan ng barko, sa pataniman at pagsisilbi sa hukbo.

Epekto ng Kolonisasyon sa mga Lupang Nasakop

Ang mga nasakop na mga lupain ay nagkaroon ng maraming pagbabago sa politika, sa ekonomiya,
sa panlipunan at sa kulturang pamumuhay. Marami sa kanila ay nawalay sa kanilang mga pamilya dahil sila
ay napilit na sumunod sa utos ng mga dayuhang mananakop.

Epekto ng Imperyalismo

Naging daan ang imperyalismo sa Africa at sa Asya upang makaranas ng pagsasamantala ang
katutubong populasyon mula sa mga mapaniil na patakaran ng mga dayuhan. Ang kanilang likas na yaman
at lakas-paggawa ay sinamantalahan ng mga kanluranin. Dahil sa pananaig ng impluwensiyang kanluranin,
naging sanhi rin ito ng pagkasira ng kulturang katutubo sa ilang bahagi ng kolonya.
Kung pag-usapan ang hangganang pambansa, ang hidwaan sa teritoryo na namamayani pa rin
ngayon sa ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang hindi makatuwirang pagtatakda ng mga hangganan
ang pamana ng mga Kanluranin.

Gawain 3: Pangalanan Mo!

Panuto: Hanapin sa kahon ang tamang sagot sa mga sumusunod na tanong. Isulat sa kwaderno.

Manifest destiny White Man’s Burden protectorate

Concession sphere of influence David Livingstone

1. Ang paniniwala na tungkulin ng mga Europeo na ipamahagi sa mga katutubo ng mga
kolonyang kanilang sinakop ang kanilang maunlad na kabihasnan.
2. May karapatang ibigay ng Diyos ang US na mapalawak at angkinin ang buong kontinente
ng Hilagang America
3. Pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo
4. Pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng ibang bansa
5. Siya ang kauna-unahang misyonerong Ingles na nakamasid sa ganda ng Africa.

Gawain 4: Tara Mag-isip Tayo!

Graphic Organizer
Panuto: Gamit ang graphic oraganizer punan ang mga hinihinging impromasyon. Isulat ang sagot sa
kwaderno.

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

 IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT KOLONYALISMO

DAHILAN EPEKTO

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module

Source: Araling Panlipunan Learner’s Module