KABANATA IV

Paglalahad, Pagsusuri at Pagpapakahulugan ng mga Datos

Sa kabanatang ito ay inilalahad ng mananaliksik ang mga

Matalinghagang Pahayag sa mga Dayunday ng Maguindanaon na nakalap at

nasuri niya sa lugar ng Barangay Maguling,Maitum Sarangani Province.

Ang mga tiyak na suliranin ay nilalayong lutasin ang mga Sumusunod:

Makalap at matukoy ang mga kahulugang napapaloob sa Matalinghagang

Pahayag sa mga Dayunday ng Maguindanaon sa Barangay Maguling,Maitum

Saragani Province.

Mga Dayunday ng Maguindanaon

Iten ta sa patayan I Dadalhin Natin sa Hukay ang

kinagkalimua ta Duwa. Ating Pagmamahalan.
Ni: Jaber Pasagi Salin ni: Mama Sema
(inay lubong, amay kubon) Ang pangako ko ay walang
katapusan na iginapos sayo.
So pasad ko a di edtaman a
inipalot sa laka Pagiingatan ka at di magbabago na
sayo lang pinagpuyatan .
So tiyakap ko a di edsalin a
inindiaga sa laka Tignan mo ang pangako
kung iginapos sayo, hanggang
Ilaika so pasad ko a inipalot salka
ngayon ay nakatali pa din sayo na
ka sampay bon sa guna na
ang kapalit nito’y ating pagtanda?
nakabpaluta tabon sa apia yanin
kaaden I mga matua ta den? Tignan mo ang pag-aalaga
ko na sayo lang pinagpuyatan.
Ilaika so tiyakap ko a a inindiyaga At hanggang ngayon ay nasa tabi
salka ka sampay bon sa saguna pa rin kita, kahit ngayon ay
nakapagubay ta bon apia yanin matanda na tayong dal’wa?
kaaden I lukes ta den saguna?
Huwag mo akong tignan sa
Diya ko siya pedtuliki sa kalukes o mukha dahil may edad na ako.
buntal ko dika ged makatana sa
At hindi ka matahimik na pag alala
kalido na ginawa
Ang puso ko ang
Siya ko tulik sa atay ka siya nenka
pagmasdan mo dahil dito mo
ba magedam I pidatlo a lilini,
mararamdaman ang sinasabi kung
tiyap endo pakinugon.
pagmamahal sa iyo at kahalagahan
O pegkiyog ka bangingilay na na di masasayang.
sandeng ka so adteban ka namba I
Kung gusto mong
aladengka a initiyakap ko didalem
maghanap ay tanawin mo ang
pusong ko endo ka di madadag.
pangpang dahil yan ang bakod na
O pegkiyog ka bangingilay na iningatan sa puso upang di ka
sandeng ka so pulangi ka nam,bay maglaho.
lo na mata ko a linimod ko salka sa
Kung gusto mong maghanap ay
lilingay pakinugon o madala ka
tanawin mo ang ilog dahil yan ang
salaki.
pagluha ng mata na inipon ko sayo
At hanggang ngayon ay nasa tabi at paghihinayang ang katumbas
pa rin kita, kahit ngayon ay kapag mawala ka.
matanda na tayong dal’wa?

Talahanayan 1: Mga Matalinghagang pahayag sa Dayunday ng

Maguindanaon.

 O pegkiyog ka bangingilay na sandeng ka so adteban ka namba I

aladengka a initiyakap ko didalem pusong ko endo ka di madadag.
Salin: Kung gusto mong maghanap ay tanawin mo ang pangpang
dahil yan ang bakod na iningatan sa puso upang di ka
maglaho.
Kahulugan: Sa pahayag na ito nagpapaliwanag na ang pagmamahal sa

taong sinisinta ay hahamakin ang lahat, ibibigay ang mga

 ninanais nito mapasaya lang ang minamahal at huwag lang

mawala sa piling ng sinisinta. Pang-pang ng ilog na magiging

bakod at haharang upang pag-ingatan ang minamahal nang di

maglaho at makuha ng iba.

 O pegkiyog ka bangingilay na sandeng ka so pulangi ka nam,bay lo

na mata ko a linimod ko salka sa lilingay pakinugon o madala ka
salaki.

Salin: Kung gusto mong maghanap ay tanawin mo ang ilog dahil

yanang pagluha ng mata na inipon ko sayo at paghihinayang
ang katumbas kapag mawala ka.
Kahulugan: Sa pahayag na ito ay ang kasiyahan na nadarama sa pag-

ibig ay may malaking katumbas ng pighati at pasakit.

Kung dumating ang panahon na mawala at iwan ka ng taong

minamahal mo ay malaking kalungkutan at kapighatian ang

marararamdaman. Mistulang ilog ang ang mata na

walang tigil sa pagluha.

 Ilaika so pasad ko a inipalot salka ka sampay bon sa guna na

nakabpaluta tabon sa apia yanin kaaden I mga matua ta den?

Salin: Tignan mo ang pangako kung iginapos sayo, hanggang ngayon

ay nakatali pa din sayo na ang kapalit nito’y ating pagtanda?
Kahulugan: Sa pahayag na ito ay nagpapahiwatig na ang pangako sa

isat-isa ay malaking bagay sa pagsasamahan ng dalawang

nagmamahalan na kahit dumating ang araw na kapwa kulobot

 at Malabo na ang mga mata ngunit ang pangako sa isat-isa ay

nakatali at di kailan mawawala.

Matatig a Dili Pegkyug. Kunwari Di Papayag.

Ni : Rajab Dalundong Salin ni: Mama Sema
Siya ta pakadasangula sa madakel Kapag kaharap mo ako sa
a taw, na languna tila ko na maraming tao lahat ng masamang
kibpedengka salaki pagugagali ko ay binobulgar mo
Uged na sinta pakandanuna Subalit kapag tayo lang
sa da pakelaylun, a taw na apiya dalawa at walang taong nakakita na
luwako sa lipag na pedsusulangay kahit sa kabilang tawid ay sunod
kayap. sunod ang kaway.
U diyako makalipag, na Kung di naman ako
lamig pembabaglid e manisan makatawid, papatunayan niya kahit
abagutaw, usin sa makalipag na magpagulong gulong ang
dita makalingkesu. magandang dalaga ngunit kapag
makatawid ka na ay matataranta ka
Ka mangbit a manampak a
na lang sa kagalakan niya.
mangakang sa sabitan ka
mangenggat tangaga e manisan a Aakbayan ka babatukan
bagutaw. ka’t hihilahin ang sinturon mo.
Yayain kang magtanan nang
magandang dalaga.

 Uged na sinta pakandanuna sa da pakelaylun, a taw na apiya

luwako sa lipag na pedsusulangay kayap.

Salin: Subalit kapag tayo lang dalawa at walang taong nakakita na

kahit sa kabilang tawid ay sunod sunod ang kaway.
Kahulugan: Sa pahayag na ito ay nagpapanggap na kunwari

hindi niya mahal ang isang tao o wala siyang nararamdaman

dito ngunit kapag sila lang dalawa at walang taong nakakakita

 ay ipinahahayag niya na mahal niya pala ang isang tao at

ipinadadama niya ito ng lubusan.

 U diyako makalipag, na lamig pembabaglid e manisan abagutaw,

usin sa makalipag na dita makalingkesu.

Salin: Kung di naman ako makatawid, papatunayan niya kahit

magpagulong gulong ang magandang dalaga ngunit kapag
makatawid ka na ay matataranta ka na lang sa kagalakan
niya.
Kahulugan: Sa pahayag na ito ay nagpapakita ng pananabik sa taong

minamahal dahil kapag nasa malayo ang taong minamahal ay

sobrang pananabik ang madarama at halos di mapakali sa kaka

isip nito sa sinisinta ngunit kapag dumating na ang araw ng

pagkikita nila ay kasiyahan, at sabik na makapiling ang isat-

isa.

 Ka mangbit a manampak a mangakang sa sabitan ka mangenggat

tangaga e manisan a bagutaw.

Salin: Aakbayan ka babatukan ka’t hihilahin ang sinturon mo. Yayain

kang magtanan nang magandang dalaga.
Kahulugan: Sa pahayag na ito nagpapakita ng sobrang pagmamahal

ng isang tao sa minamahal. Sa puntong ito nakakasakal ang

sobrang pagmamahal na mistulang itinatali ka na at hindi kana

niya hahayaan mawala sa piling. Pipiltin ka nitong magtanan

kahit labag man ito sa lipunan na ginagalawan niyo.

32
Matuwa a Mama Malini sa Matandang lalaki mahilig sa
Mangunda bata.
Ni: Aisha Sanda Salin ni: Mama Sema
Matuwa tuwa mama a Matandang lalaki na
malini sa manguda, ya kapiya na mahilig sa bata, ang maganda sa
matuwa na malingay sa tundog, matanda ay mapagbigay sa
malimu sa kaluma. kasintahan at magpamahal sa
asawa.
Yakapiya sa matuwa, na
dalinding sa lenus, lending sa Ang maganda sa matanda,
matenggaw ka mayaw I ay kumot sa lamig at takip sa
gutom dahil sa mainit ang
kanggulawas, ka malawas a
pangagatawan niya at parang
tambutso a minukit sa mawatan.
katawan ng tambutso na dumaan sa
Uged na yatalun bu e tila malayo.
na dika makaling kesu ka gep a
Pero ang masama lang sa
katangalikud, ka geda nin e
matanda ay seloso,maagaw at baka
dudutena manguda
lokohin ng bata.

 Yakapiya sa matuwa, na dalinding sa lenus, lending sa matenggaw

ka mayaw I kanggulawas, ka malawas a tambutso a minukit sa
mawatan.

Salin:Ang maganda sa matanda, ay kumot sa lamig at takip sa

gutom dahil sa mainit ang pangagatawan niya at parang
katawan ng tambutso na dumaan sa malayo.

Kahulugan:Sa pahayag na ito ay ibig ipabatid na mas ma inam

ibigin ang mga matatanda dahil sila ay may marami

nang karanasan sa buhay. Kadalasan sa kanila ay kaya

ka nang buhayin dahil sila ay marami nang alam sa

paghahanap buhay.

33
  Uged na yatalun bu e tila na dika makaling kesu ka gep a
katangalikud, ka geda nin e dudutena manguda.
Salin: Pero ang masama lang sa matanda ay
seloso,maagaw at baka lokohin ng bata.
Kahulugan: : Sa pahayag na ito ipinahihiwatig na ang mga
matatanda ay mas mabilis mag selos kumpara sa mas
bata dahil iniisip nila na akala ay lokohin lamang dahil
nga sila ay may edad na.

MAGADIDI AKO BU Magpaparaya na lang Ako

Ni: Maliam Undag Salin ni: Mama Sema

U manabu ka magaga ko Kung kaya ko lang ibalik

mulit sa awalin na yulit ko su ang nakaraan, ay ibabalik ko ang
paganay a sinemagad a lanun a dating nagdaang taon na panahong
minukit a langkunu ku timpu tibayu nagiisa pa.
kapan
Malaya pa ang sarili dahil
A lumbay pan si ginawa ka dapan wala pang sinisinta.
sagubay nin
Iluluhod ko’t ipagdarasal
Idalem ko sa suguiod, idalem ko sa
Na maibabalik pa ang
duah
nakaraan noong wala pa akong
E makambalingan pa mun su intan sinisinta.
paganay antu a dapan sagubay
Isisigaw ko’t
nengka a dapamun tundugengka!
ipagmamayabang
Na ipangayu ko, ka ipangangandag
Na ikaw lamang ang
ko
nagiisa sa puso’t isipan ko
E seka banan a isa nin na
Di ko lubos maisip na wala
midtakena ku pusong a mimbeken
ka na sakin.
ko pikiran.
Wala na akong babalikan sa
Ugeyd lasay ko bamikiren e daden
nagdaang ala-ala
pedsautan ko lun...

34
Daden pembalinganan ku naipus Ang matatanaw lang ang
nasagadan. sikat ng araw at liwanag ng buwan.
Ka yaden mapalalayun na su Dahil wala akong
salindaw nu senang a kendap u magagawa, magpaparayara na lang
ulan-ulan. ako? At nalagay sa tanong kung
paano na ako?
Ka pilaginawa nin den na
MAGADIDI AKO BU....ka natagu
den sa panun?

 U manabu ka magaga ko mulit sa awalin na yulit ko su paganay a

sinemagad a lanun a minukit a langkunu ku timpu tibayu kapan.
Salin: Kung kaya ko lang ibalik ang nakaraan, ay ibabalik ko ang
dating nagdaang taon na panahong nagiisa pa.
Kahulugan: Sa paghayag na ito ay ang paghihinayang ng isang tao sa

minamahal, mga masasayang araw na nagdaan na ngayon ay

isang alala na lang dahil ang minamahal niya ay nasa kamay

ng ng iba at kahit kailan ay hindi na maibabalik dahil huli na

ang lahat. Nais ipabatid na gusto niyang bumalik sa nakaraan.

Sa panahong wala pa siyang kaagaw at nag iisa lamang sa puso

ng sinisinta.

 E makambalingan pa mun su intan paganay antu a dapan sagubay

nengka a dapamun tundugengka!

Salin: Na maibabalik pa ang nakaraan noong wala pa akong sinisinta.

Kahulugan: Sa pahayag na ito kung maibabalik lang ang mga

panahon na walang pang sisinta ang taong mahal mo ay hindi

35
 sasayangin ang mga oras at araw na magkasama pa kayo.

Lahat gagawin para hindi ka na muling mawala ang taong

lubos mung minamahal.

 Ka yaden mapalalayun na su salindaw nu senang a kendap u ulan-

ulan.

Salin: Ang matatanaw lang ang sikat ng araw at liwanag ng buwan.

Kahulugan: Sa pahayag na ito nagpapakita ng pagtanaw na lang nang

nakaraan sa mga masasayang araw na kasama mo pa ang taong

minamahal. Hanggang alala na lang ang lahat pinagsamahan

na kahit kailan ay malabo ng maibabalik dahil may

nagmamay-ari na sa kanya.

36
Badan
Ni: Maripa Sandingay
Kawatan ka embalingan su Isip at Katawan
kasigalaw ni Badan,
Salin ni: Mama Sema
mandadanggyam nim pons u
sinemagad a gadong a minukit a Kung maibabalik lang
lambayong. kasiglahan ng isip at katawan,
imahinasyon ko nalang sa isip ang
Kataw ko ki ginawa na diden
nagdaang makukulay na panahon.
adzalin sa suga. Kataw ko kani
dunya, na di embago sa warna. Akala ko sa sarili ko na di
magbabago ang kulay. Akala ko,
Inakalan ako nin, ka daku
Ang mundo ay di na magbabago.
katilapani, dinulatan ako nin, sa
daku kadzipeleki Nagsinungaling siya at
dinaya ako ng hindi ko
Naidzan ko si ginawa u endaw
namamalayan.
kaden kagay? Ka daku den
katanudi. Naitanong ko sa sarili kung
nasan kana kahapon? Dahil di ko
na maalala.

 Kawatan ka embalingan su kasigalaw ni Badan, mandadanggyam

nim pons u sinemagad a gadong a minukit a lambayong.

Salin: Kung maibabalik lang kasiglahan ng isip at katawan,

imahinasyon ko nalang sa isip ang nagdaang makukulay na
panahon.
Kahulugan: Sa pahayag na ito ay nagpapaliwanag na lahat tayo ay

dumadaan sa pagkabata . Lahat ay sariwa pa maging sa ating

memorya na parang kahapon lang ang nagdaan at lakas. Pero

sa paglipas ng mga araw lahat ng ito ay naglalaho at nagiging

ala ala na lang.

37
 Kataw ko ki ginawa na diden adzalin sa suga. Kataw ko kani dunya,
na di embago sa warna.
Salin: Akala ko sa sarili ko na di magbabago ang kulay. Akala ko, Ang
mundo ay di na magbabago.
Kahulugan: : Sa pahayag ng ito ay nagpapakita ng pagbabago ng

buhay ng tao. Ang lahat ay permamente at may katapusan noon

ang malakas ang katawan at matalas pa ang pag-iisip ngunit

kapag dumating na ang panahon na kulobot na at mahina na

ang pag-iisip at pangagatawan.

 Inakalan ako nin, ka daku katilapani, dinulatan ako nin, sa daku

kadzipeleki.
Salin: Nagsinungaling siya at dinaya ako ng hindi ko namamalayan.
Kahulugan: Sa pahayag na ito sa buhay ng ng tao may dumadating ng

problema at unos. Hindi natin namamalayan na ito na pala ang

unti unting sumisira sa ating buhay. Dadayain ka ng tadhana at

magpapahirap sayo. Ngunit ito’y magiging sandigan upang

maipagpatuloy ang buhay.

 Naidzan ko si ginawa u endaw kaden kagay? Ka daku den katanudi.

Salin: Naitanong ko sa sarili kung nasan kana kahapon? Dahil di ko na
maalala.
Kahulugan: Sa pahayag na ito ay nagpapakita ng mabilis na paglipas

ng panahon na di mo namamalayan ang lahat na nagdaan sa

38
 buhay at lahat ng naranasan na ngayon na kahit sa alala ay

hindi mo na makikita dahil sa paghihina ng isip at katawan.

INGED A PINADTAYA ?! Bayang Minamahal?!

Ni: Rajab Dalundong Salin ni: Mama Sema
Dika man kalabian ka bulawan ki Hindi ka mapapalitan dahil ginto
dalem. ka sa puso ko..
Dika man kalawanan ka tunggal ka Hindi ka mahigitan dahil nag-iisa
ki ginawa. ka sa akin.
Dika man kasambian ka mindalid Hindi ka mapapalitan dahil
ka ki atay. nagmarka ka sa puso ko.
Dika man kalimpangan ka Hindi ka makakalimutan dahil
minanged ka ki akal. nakaukit ka sa isip ko.
Dika man kaganatan ka sekay Hindi ka iiwan dahil ikaw ang
along along ko na saki so anino ko at akoy hakbang mo.
sangkadengka.
Hindi ka pababayaan dahil ako ang
Dika man makadtaday ka saki
sandata na matatanggol sayo.
matalemengka a baninindeg salka.
Dika man makandaya ka saki so Hindi ka mapapahamak dahil ako’y
kelungengka a pendalinding salka. panangga mo’t depensa.

INGED A PINADTAYA ?! Bayang kung minamahal?

pinggawang ka sa lasay..binubol Pinadsaka ka sa kahirapan,
ka sa lido. itinanim ka sa problema.

INGED A PINADTAYA ?! Bayang kung minamahal? Binuhay

ka sa dugo, isinubo ka sa buhay.
inuyag ka sa lugo..sinungit ka sa
umol. Bayang Minamahal? Paano ka na
ngayon at paano na ang
INGED A PINADTAYA ?!
kinabukasan ko kung mawala ka
panun ka den saguna panun ako ngayon, mawalala din ang bukas!
mapita ?!

39
O madala ka saguna na Madala ko Bayang Minamahal! Tutubusin kat
bon namag!! magbabalik kahit dugo at buhay
ang kapalit.
INGED A PINADTAYA !!!
Makambalingan ka man Ka
Bagaunen ka sa Lugo na
Bagagawn ka sa Ngiyawa.

 INGED A PINADTAYA ?! pinggawang ka sa lasay..binubol ka sa

lido.
Salin: Bayang kung minamahal? Pinadsaka ka sa kahirapan, itinanim
ka sa problema.
Kahulugan: Sa pahayag na ito nagpapakita na ang kahirapan ay

pangkalahatang kasalatan o kakulangan, o ang estado ng isa na

walang isang tiyak na halaga ng materyal na mga ari-arian o

pera. Ito ay may maraming tapyas, kung saan kabilang ang

mga panlipunan, pang-ekonomiya, pampulitika at mga

elemento. Ang kahirapan ay talamak o pansamantala, at

karamihan nito ay malapit na nauugnay sa hindi

pagkakapareho.

 INGED A PINADTAYA ?! panun ka den saguna panun ako mapita

?!O madala ka saguna na Madala ko bon namag!!
Salin: Bayang Minamahal? Paano ka na ngayon at paano na ang
kinabukasan ko kung mawala ka ngayon, mawalala din ang
bukas!

Kahulugan: Sa pahayag na ito nagpapakita ng malaking epekto ng

kahirapan at korapsyon sa isang lipunan na kung saan may

40
 epekto din sa mamamayan. Ang mga kabataan na siyang pag-

asa ng bayan ay hindi nabibigyang ng pagkakataon na

makapagaral dahil sa kahirapan ng buhay. Dahil ito sa

katiwalian sa lipunan.

 INGED A PINADTAYA !!! Makambalingan ka man Ka Bagaunen

ka sa Lugo na Bagagawn ka sa Ngiyawa.

Salin: Bayang Minamahal! Tutubusin kat magbabalik kahit dugo at

buhay ang kapalit.
Kahulugan: Sa pahayag na ito nagpapakita na may pag-asa pang

matatanaw sa isang lipunan sa pamamagitan ng pagkakaisa ng

mamamayan. Sa pamamagitan nito ang tadhana na ituro ang

tamang landas sa iyo pabalik sa isang pagiging mamamayang

matuwid, marangal, at makabayan. Hinihingi ng kasaysayan na

iligtas ka ang bayan sa paghihirap.

41
Implikasyong Sosyolohikal.

Ang lahat ng dayunday na nakalap ay makikitaan ng matalinghagang

pahayag na kung saan ay mayroong Implikasyong Sosyolohikal. Ang lahat

na pangyayaring ginagawa ng tao ay may kaugnayan sa lipunan.Maaring ito

ay magdulot ng positibo o negatibong pangyayari sa mamayanan at sa

lipunang kanilang kinabibilangan.

Ang mga matalinghagang pahayag na natukoy sa Dayunday ay

naglalarawan ito sa bawat buhay ng tao. Ang bawat dayunday ay

nagpapahayag na damdamin ng tao, pasalita o pasulat hinggil sa bagay-bagay

na may kaugnayan sa kanyang sarili o pakikitungo niya sa kapwa patungkol sa

kasawian sa pag-ibig,wagas na pagmamahal,epekto ng pagaasawa na malayo

ang agwat ng edad, at mabilis na paglipas na panahon. Kadalasan

napapatungkol ang dayunday sa pag-ibig ay humihigit sa lahat, sa pag-ibig

pantay-pantay ang lahat, mayaman o mahirap, bata man o matanda at

pagmamahal sa bayan. Ang pagmamahalan sa kapwa tao at lipunan ang

pinakamabisang paraan sa pag-unlad natin.

42
43
 \

44
45