NGANTOY PENGIKOWATJ KO SHI

I B m . 1 ILOCANO PILIPINO ENGLISH

(How I'll Say It in I b a l o i ,
I l o c a n o , Pilipino and English)
compiled by
C h r i s t e t a Caliag
A Phrase Book For I b a l o i

Summer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s , Inc.
Translators 1976 Publishers
1176-25
Printed in the Philippines
 Published
in cooperation with
Bureau of Elementary Education
and
Institute of National Language
of the
Department of Education and Culture
Manila, Philippines
 Some of the glory-of.t h e F-ines-lies in -the beautiful
variety of people and languages w i t h i n its coasts. It is t o
t h e great c r e d i t of the n a t i o n a l leadership over t h e years t h a t
no a t t e m p t has been made t o d e s t r o y t h i s n a t i o n a l h e r i t a g e .
The goal has been i n s t e a d to preserve i t s i n t e g r i t y and d i g n i t y
while b u i l d i n g on t h i s fitrong foundation a l a s t i n g superstruct-
u r e of n a t i o n a l language and c u l t u r e ,
The present; book is one of many designed f o r t h i s -purpose,
It recognizes the pedagogical importance of d i v i d i n g l i t e r a c y
and second language l e a r n i n g i n t o two s t e p s - - l i t e r a c y being t h e
f i r s t . When a student has learned t o read t h e language he
understands best, the resulting s a t i s f a c t i o n in his accomplish-
ment givea the Brive confidence he needs to learn t h e
n a t i o n a l language. H i s a b i l i t y t o read, f u r t h e m o r e , is the
i n d i s p e n s a b l e tool f o r the study t h i s program will r e q u i r e .
The Department of Education and C u l t u r e of the Philippines
is proud t o present t h i s l a t e s t volume in a n a t i o n w i d e series
d e s i g n e d to t e a c h t h e n a t i o n a l , language t h r o u g h l i t e r a c y in
the vernaculars, It will strengthen b o t h t h e p a r t s of t h e
n a t i o n and t h e whole.
JUAN L. M
L-
Secretary
 The purpose of t h i s book is t o h e l p speakers of I b a l o i
communicate with spealiers of Pilipino, f l o c m o , and English.
Useful phrases are g i v e n in four languages, They are
grouped by topics but a r e not d i a l o g u e s . T r a n s l a t i o n s are
n o t l i t e r a l . Sie t r i e d t o make them right f o r the s i t u a t i o n .
The phrases were compiled w i t h the assistance of members
of the Sumaer I n s t i t u t e of L i n g u i s t i c s d u r i n g a Writing Work-
shop h e l d in Bagabag, Nueva Vizcaya during November-December,
1976
I am grateful t o hr, Rodolfo Bulaan and Lr. P e r r y
Uacabuhay for supp1;ring the E i l i p i n o versions and t o Xiss
Helen Madrid and Mrs. Patricia Llacabuhay f o r t h e Ilocano.
A11 a r e field workers of the T y a n s l a t o r s Committee of t h e
Philippines.
Crj-steta C a l i a g
Soysoyan, Kabayan, Benguet
 Toy Penaon-an Ni Me-basa
Maykowan No Warey Me-aspol
Pengitek Tan Panrispita Ni Ka-it,
Kanayon J a Emaykoxan
Pakiam-amta Ni Eshom Ja Too
M'aypangkep Ni Yamilja
daypangkep Ni Nan-aaki-an
Maypangkep Ni Sakit
Keparparte Ni Bakdang
Pan-a-asel
Pans ~ d a t
Timpo Ni Pmangan
Kilakilasi Ni Mekan
Penomkal Tan Pantabal
Panbiyake
Maypangkep Ni Timpo
Panshemag Shi Shudad :
Tabtabel Shi Eskuwedaan
S o t a Ira m n k o s h a p , Emantej ab Tan
Komkompomi J a , k a n k i y k i y
Oras
Pmbidang
Pilak
Pengitek T a n Yanrispito Ni K a - i t
Maykowan No Wareg Me-espol
Shi Shalan
1. Toy edapo-an no? Naggappuam?
2 . Toy daban mo? Papanam?
3. Ondawak shiman, Idiay.
4. Ondawak shi kad-an jo, Mapanak i d i a y ayanyo.
Shi b a l e s
1. ---4

2, ---- Dakayo gayam!

3. , Sekep ka. Umuli kayo.
Sumrek kayo.
4. Ipengdok.
Umun-unaakon.
5. Ondawakda.
Agawidakon.
6. Ondaw kito.
Intayon
1, Saan kayo nanggaling. 1. re a r e you coming from?
2, Sdan 'kayo pypunta. 2, ;.%ere a r e you going?
3. Diyar,; lang, 3. I am g o i n g there.
4. ~upun!ta ako sa inyo. 8 (I am j u s t walking.)
4. .I am going to your p l a c e .
. +
Sa bahag :

1. Tao pa ! 1. iiello.
( c a l l when approaching
2. Ka39 paln. house)
3, Umakyat kayo. 2. YOU come.
T u l o y po kayo.
4. MauunL!l na ako sa inyo. 3. Come on up.
Come inside.
5. U u w i n a ako. 4. I1llgoahead.
6. Tayo I : a . (said when l e a v i n g )
5. I'm going home.
6 Let ' s go now.
Pengitek Tan P a n r i s s i t o ni Ka-i*!~
Ekanas i anak mo, Nagpintas ti anakyon.
Nakalukfulaaeg !
Napteng i dogad jo,
Napintas ti lugaryo.
Piyan kod shay t a e t a l n a ,
Edaingken mandoto. Kayatko d i t o y t a n a t a l n a .
Naglaingka nga a g l u t ~
En-amis i a i m ,
Nagimas ti kinnan t a y o .
Edaing ken man-ingdes ?
Detaratoen taka? Naglaingka nga aginglis.
Mabalin sga litratuen
Dispensal mo, ekak enkakarts, kayo?
9, Salamat. 8. Despensaren ta diak
inggagara.
9. Agyamanak.
Maganda ang iyong anak. 1. Your child is beautiful.
Napakalusog. So h e a l t h y .
Magandang t i r a h a n ang iyong 2. Your place is a n i c e place
lugar. t o live.
G u s t o ko r i t o . Tahimik na 3 1 like it h e r e ; it's a
lugar . peaceful p l a c e .
Mahusay kang magluto. 4. You a r e a good cook.
Napakasarap ng pagkaingiyon. 5. That meal was delicious.
Ydahusay kang magsalita ng 6. You a r e an expert at speaking
Ingles. English.
Maaari ba'kitang kunan ng 7 !Jay I take your picture?
larawan. 8. S o r r y , it wasn't intentional,
Ipagpaumanhin po ninyo, h i n d i 9. Thank y o u m
ko po sinasadya.
Salamat po.
-danayon-Ja Emaykowan
I. Ekak amta. 1.
Osto b a y - i ~ . 2. Bay-amon.
Olayto ka . Adda kenka.
Olayto-ak. Siakton.
Ondawak da. Mapanakon.
Kaled shay. 6 Urnayka man d i t o y ,
Mowak ka itomknle ni coke. 7. Ikkannak man iti coke.
Ilokat moy sabiyen. 8. Ilukatno man ta ridaw.
I l k e b moy tawa. Irikepmo ta tawa.
Kanin ka, Mabiit laeng.
Pakidaw ka son sikak. 11. Makikupgka koniak.
S i p a y kadbam? 12. Asino dayta kadduam?
Amtam i miyor shiman na ' 13 * AE-ammom ti mayor ti
dogad? dayta a lugar?
I

Antak n o on-an ko. 14. Amok no makitak,

S i p a y ngaran to? 150 k n i a ti naganna?
 I don't h o w ,
Bayaaa rno m . Nevermind.
Baha la kayo. It's up to you.
Bko na. 1'11 do it.
A a l i s na ako. 1'11 be going now.
Kalika r i t o . Come here.
Dalhan EO ako ng ' coke ' . Bring'me a Coke.
Buksan mo ang p i n t o . Open the door.
Isara mo ang b i n t a n a . C l o s e the window.
Sandali lang . P l e a s e wait a moment.
Sumama kayo sa a k i n . 11. Come w i t h me.
S i n o ang kasama mo? 12 y~hois your comp,anion?
K i l a l a mo ba ang alkalde sa 13. Do you h o w the mayor of
lugar na iyon? t h a t place?
Kilala ko siya sa mukha. 14. I know him by sight.
Ano ang pangalan niya? 15. Uhat is his name?
 Diak ma:agipen,/
Ekak ebatan. Na lipa takon.
Ngaran niyay? Diak maawatan.
Ngaran n i t a n ? Ania daytoy?
Xgaran niman? Ania dayta?
Maka d a p i s nitan? Ania daydiay?
Figan? Alcin Lapis dayta?
Sipa? Kaano?
Maka? Asino?
Shi? Akink-ukua?
Kganto j? Adinno?
Toy pesing? Apay?
Kasano?
Ngant o?
Xadbaimak ka?
Waray silsiljom? Mabalin nga kuyugemak?
Adda sinsilyom?
I I i n d i ko ms tand3an. 16. I don ' t remember./I have
Nakalimutan ko na. forgotten.
I
H i n d i ko maunawaan. 17 I do n o t understand,
Ano i t o ? 18. What is this?
Ano iyan? 19. ghat is that?
Ano iyon? 20. What is that yonder?
Kaninong l a p i s iyan? 21. Whose p e n c i l is t h a t ?
Kailan? When?
Sino? Who?
Kanino? Whose?
Saan? Where?
Bakit? Why?
Papaano? How?
B a k i t hindi? 24. W h y n o t ?
P a k Z u l i t ma nga ang iyong 24. P l e a s e repeat w h a t you s a i d *
sinabi? 2 6 . Would you p l e a s e accompany rp,eri
Maaari bang samehan mo ako? 27a Do y o u have s m a l l change?
May barya ka ba? I'm in a hurry.
Nagmamadali ako!
Pakiam-amtc Ni Eshom Ja Too

Pzypangkep Ni- Pamil ja

Maypangkep Ni Nan-aaki-an
Pakiam-amta ni Eshom Sa Too
I. Taga-ano kayon sigod?
2; Toy kad-an j o nirnah? 2. Faggigianam itan?
3 . Toy edapo-an mo di? 3. Naggappuam itan?
4. Ydarey ibagam? 4. Ania ti mabalin nga
5. D i m s w a k alin maki-adibay, maipaayko kenka?
6. Ikamotok no? 5.. Agpassiarak laeng.
7. Edapoak s h i Baguio nonta 6, Kasangsangpetmo?
mashem. 7. Wen, kasangsangpetko
laeng idi kalman a
naggapu idiay Baguio.
..
d a r a pay laeng si t a t a n g no? 1, Sibibiag pay laeng dagiti
Owen nem e t e y si nanang ko
nagannak kenka?
nonta sakey taw-en. 2. Sibibiag pay laeng ni
P i g s kayon san-aaki? Tatang, ngem ni Nanang
ke t natay-idi napalabas
Balo kamin san-aaki, a tawen.
Sikam i - pangodoan? 3. blano kayo nga agkakabsat?
Ayshi, s i k a k i orishiyan. ' 4. ',Jalo kami amin,
Pigzy taw-en mo? 5 Sika ti inauna?
Warey asebam? 6 S a m , s i a k ti i n a u d i -
Pigey anak jo? 7. Mano ti tawenino?
Dima i anak ko. 8. Adda asawamon?
Showa i b i i tedo i d a k i . 9. Adda annakmcn?
LO. %en, adda liman.
11. Dua ti b a b b a i ken t a l l o
ti l a l l a k i .
Bubay pa ba ang t a t a y mo? Is your f a t h e r s t i l l living?
00, pero ang nanay ko ay Yes, b u t my mother died last
namatay noong i s a n g taon. year.
Ilan kayong magkakapatid? How many b r o t h e r s and s i s t e r s
do you have?
'/lalo kaming magkakapatid.
There are eight c h i l d r e n in
Kayo ba ang panganay? our family.
Hindi, ako ang bunso. A r e you t h e eldest?
Ilan taon na kayo? No, I am the youngest.
May asawa ba kayo? How o l d a r e you?
May mga anak na ba kayo? Do you have a wife?
00, mayroon na akong limang Do you have c h i l d r e n ?
anak,
Yes, I have f i v e c h i l d r e n .
Dalawang babae at tatlong
laleki . Two a r e g i r l s and t h r e e a r e
boys.
tatang ama ama father
nanang ina ina rr.9 ther
anak anak anak off spring
anak anak anak son/daughter
aseba a sawa asawa husband
aseba a s r. :va asawa wife
ebalo balo balo widowex/widow
ka jem ka ayan-ayat nob ya fiancee
agi kabsat kapa tid brother/sister
orishiyan ub-ubing buns o younger
pangodoan in-in-?ma panganay older
apo a Po grandparent
aFo apoko grandchild
angkel/anti uliteg/ikit/an%i tiyuhin/tiyahin unc le/aunt
panganakan kaanakan pamangkin nephew/niece
kasingsilag kasinsin ccusin
ineppo ka tugangan biyanan parent-in-law
bayaw kayong bayaw brother-in-law
bayaw ipsg hipag sister-in-law
ineppo manugang manugang s on/daught er.-
in-law
pangaki-an kabagyan (mgalkamag-anak relative(s)
kaidi-an kailian kababayan tomate
kajem gaYY=m ka-ibigan friend
kabakal kabusor kbaway enemy
too tao tao person
daki lalaki lalaki male
bii babai babae female
nga-nga ub ing bata child
bnlodaki baro binata young man
(unmarried)
marikit balasang dalaga young woman
(unmarried)
lallakay/ m a t andang old man/woman
babbaket lalaki/babae
Maypangkep Ni S a k i t
Singa onsakitak. Madi ti rikriknaena.
Eman s e k i t . I Masakit.
Hepan paekas, Agpakitaka it5 d o k t o r .
Toy kad-an ni d o k t o r ? Ayan ti doktor?
Ngaran ni ensakit? Ania ti r i k r i h a e m ?
Ensakit i taktok ko, N a s a k i t ti ulok.
Inmotaak nonta e d a b i . Nagsarwaak i d i r a b i i .
Naka manke-olaw. Maululawak ken
aggtirgurigorak.
Warey malariak emo,
Addsn sa m a l a r i a k .
Injectionan t ~ k a ,
Indiksionan daka,
Tomal mo i y a y no olas dose
ni inaakew. Toaarem d a y t o y agas kada
tumenga ti aldaw,
Uasana ang kanyang 1 Be doesn't f e e l w e l l .
pakir amdam. 2 . fib is sick.
Siya ay may s a k i t , -3 Go to t h e d o c t o r .
l'urnunta ka s a manggagamot. 4. Where can I find a d o c t o r ?
Saan ako tatawag ng
manggagamot. 5. Tell me how y o u f e e l .
6 . I have a headache.
Ano ang iyong nararamdman?
Kasakit ang aking u l o .
-
't 1 vomited l a s t n i g h t .
8. I feel dizzy and have a
Kagsuka ako kagabi. fever,
M a h i h i l o ako at may lagnat. I t h i n k I have malaria.
ga
May malaria y a t a ako. 10. I will give you a shot.
Iiniksiyunan kita. 11. Take t h i s medicine every
I n u ~ i nninyo ang gamot na day a t noon.
it o tuwing tanghali.
Keparparte ni Bakdang
takday takkiag bisig arm
beneg likud likod back
bakdang bagi ka tawan body
poke l tulang but0 bane
timid timid baba chin
pagew barukong dibdib chest
tangida lapayag . taings ear
siko siko siko elbow
mata ma ta mata eye
2 opa nPa mukha face
k~lomot ramay daliri finger
sedi saka Pafl feet
temok muging no0 fdrehead
bowek buok buhok hair (head)
takday irna knmay hand
poso pus 0 PUS0 heart
poweg tumeng tuhod knee
olpo ~UPPO hita l e g , upper
taladong wrong binti l e g , lower
altey dalem atay I liver
bongo t ngiwa t bibig mouth
koko kuko kuko nail
bokdew tengnged leeg neck
edeng ago% ilong nose
tagdang paragpag tadyang rib
abada abaga balikat shoulder
ek€s tiyan tiyan stomach
sangi ngipen ngipin teeth
bokdew karabukob lnlamunan throat
panganga- an tangan hinlalaki thumb
kalomot ni s e d i tangan ti saka d n l i r i ng paa toe'
shila dila dila tongue
Fan-a-asel

Pansodat
Amtam j a mantekalod? 1, Ammom ti ngtagalog?
Nakaebatin ootik nem ekak 2. Maawatak b a a s i t ngen
amt en mengi- se 1, d i a k ammo aga i s a o .
Amtak j a man-asel ni bassit. 3, B a s s i t l a e n g ti maisaok.
Ngantoy gengikowan mo ni 4. h i a ti i t i saoyo.
esel j o ?
5. Maawatam ti ibagbagelc?
Moka e b a t i i naka pan-ikowan? 6. Diak maawatan.
Ekak ebatan. 7.
Nganto? 8. Xn-innayaden kadi ti
I y a a d o n i y moy esel. agsao.
Edaing ken man-hgdes? 9- Naglaingka nga agsao '

A l i b e n korek i nakapan-a-
ti English.
sel, 10. Saan nga kusto ti
Naka pay loeng man-ad-aral pnnagsaok.
ni Ilokano, 11. Agad-adalak pay laeng
nga agsao iti I l o c a n o ,
Marunong ba kayong magsalita 1. Do you know how t o speak
ng Tagalog? Filipino?
Nauunawaan ko po ng k a u n t i 2. I understand a little b u t
ngunit h i n d i ako I don't know how t o speak
makapagsalit a. it.
Nakakapagsalita a k o ng kaunti.3. I speak it a little.
Ano ang - sa inyong s a l i t a ? 4. How do j o u say
your language?
in
Nauunawaan mo ba ang aking
sinasabi? 5 Do you understand what
Hindi ko po nauunav~aan . 6,
I am saying?
I d o n ' t understand.
Pakiulit m o nga. n
/ Please repeat t h a t ,
Magsalita kayo ng marahan.
8, Speak more slowly.
Mahusay kayong mags a l i t a ag d

Ingles. 9- You s p e a k English w e l l .

Xy speech is n o t
Hindi maayos ang aking
pagsasalita.
10.
grammatical .
Nag-aaral pa lamang akong 3 am still l e a r n i n g how
magsalita ng Ilokano . 11.
speak I l o c a n o .
aodoren ko genin i b a l l p i n 1. Bulodekman ti penmo
mo? iti a p a g b i i t . .
Mengipaw-itak ni s u l n t sonen
nanang ko.
2
Nanang.
Agsuratakto ken ni

Mesepol ko i p a p e l , stam tan 3. Masapulko iti p a p e l ,

enbe lop. selyo ken s o b r e .
Ipilmam i ngaran mod shay. 4. Isuratmo ditoy ti
naganmo.
Ilaw mo iya solat s k i p o s t
office, 5 Pakibusonmo daytoy
Menomkallak ni shewen
suratko.
sankekinsi t a n enem ma szis 6. Gumatangak man ti dua
ja stam, nga selyo nga sagkikinse
Toy mebedin j a pantelegramaan?
ken maysa nga sag-sesent?,
7. Aysn ti pagtelegramaan
ditoy?
Pahiram nga po ng ' b a l l p e n ' 1, May I borrow your pen f o r a
ninyo sandali. moment?
Magpapadala ako ng s u l a t sa 2 . I will send a l e t t e r t o my
nanay ko . mother,
Kailangan ko ng p a p e l , selyo, 3. I need paper, stamps and an
at sobre. envelope.
Lumagda kayo rito. 4, Sign your name here.
Dalhin ninyo ang s u l a t na 4- Take this l e t t e r to t h e p o s t
ito sa koreo. office.
P a g b i l h a n mo ako ng dalawang 6. S e l l me t w o 15 centavo stamps
selyong tig-kikinse a t isang and one 60 centavo stamp,
selyong t i g - s i s i s e n t a , Vhere can we send a telegram?
7s
Saan kami maaaring magpadala
ng telegrama?
 Timpo Ni lanangan

Kilakilasi Ni hlekan

Penomkal Tan Pantabal

Timpo ni Pananaan
Ne-agangak tan na-bawak. 1. Mabisinak ken maka-
Mengan kito et. .
inuma k
Panpesel ka ayshiy b a i b a i n g . 2 Mangan tayon.
En-amis tan a s e s i l - a n , 3. Manganka a nalaing,
Dika agbabain.
Pangda ka pay. 4. Naimas ti sindn tayo
Rostn, napsellak, ken medyo nagasang.
Mangalaka pay.
Kuston. Nabsugakon.
Makiinumak man bassit.
Ako ay nagugutom at nauuhaw. 1, I am hungry and t h i r s t y .
K u m a i n na t a y o . Letts e a t now.
Kumain kayong mabuti; huwag 3, E a t well, don't be shy.
kayong mahihiya. 4, It's delicious and a
Vlasarap at maanghang- l i t t l e peppery,
mghang ang pagkain it o. Take some more.
5.
Kumuha pa kayo.. 6. I can't, I'm full.
Ayaw ko na, busog na alco. Give m e a d r i n k of water,
7
P a h i n g i nga po ng i n u m i n . please.
-Kilakilasi ni Mekan
::-bb;ten6 paria
Mga Gulay
ampalaya ampa laya
osjek ni a n g d i l rabong labong- bamboo shoots
ogso sabunganay puso ng s a g i n g banana blossom
doriya s ut ong sitao/sitaw beans-long
monggo balatong monggo/balatong beans, mon$go
ship01 j o repolyo repolyo cabbage
kakoy kahoy kamoteng-kahoy cassava
ma-is mais mais corn
tarong tarong talong eggplant
bawang bawang bawang garlic
agat laya luya ginger
okra saluyot okra okra
siboyas lasona s ibuya s onion
sadsaro ' gisantes sitsaro peas
pitsay petsay petsay pechay
sili sili s i l i n g pula red pepper
tabongaw tabungaw UP0 squash-white
kalombasa karabasa kalabasa squash-ye llow
dokto kamo ti komo teng-baging sweet p o t a t o e
kamatis kamatis kamatis tomato
Pmtas
atis atis atis
abokado I abocado abokado avocado
balat saba,, banana
ni~og niog niyog coconut
niyog nngFnus a niog buko/mura coc onut-young
bayabas bayabas, - , : bayabas wave
kalamansi kaiamansi kalamansi kalamansi
dangka anahgka nangka jackfruit
mangka 'mangga marigga mango
kakel sangkis dalanghi t a orange
tapa j a papaya Papaya papaya
pmgshan pinya pinya pineapple
doban 1ukb.m suha pome lo
kainito kaimito kaimito/kaymito
- star-apple
Kilakilasi ni Apag ~arne'
baka karne ti baka karning baka beef
manok karne ti mnnok k n r n i n g manok chicken
kn-dang rssa alimasag crab
pisksw pindang daing d r i e d fish
pa-ideng ikon, lames isda fish
pnto pato karning p a t o duck
babos karne ti baboy karning baboy pork
~omkhmporm&:. Ssri-sari
kapi kapi ktzape coffee
itsa itsa tsa/tsaa tea
katas gatas gatas milk
asin nsin asin salt
asokal. asukar asukal sugar
Penonkal t a n P a n t a b a l
Piga i sakey ynrda niyay j a 1. Mano ti sangayerda kadaytoy?
dopot?
- Nagngina daytan! D i l a
P a l i t itan. Ayshi t a b a l to? mabalin nga kissayam?
Nslaka daytan.
P i g a i piyan mo? 4. Mano ti kayatmo aya?
Datoim pay. Nayonam pay b a s s i t .
Iakan mo ni dimen piaos? 6 . Mabnlin i t i lima a p i s o s ?
Owen. Pigen yarda i piyan 7. ~ i g e ,mano
, nga yerdn ti
mo? kaya tmo?
Mam, menomkal ka ni basket? 8, AdindManang, gumatangka
Sipa i nandaga?
i t i basket.
Sikak.
Rsino ti nagaramid?
Towa i nanashalan mo j a 10. Inaramidko.
mengimag ni b a s k e t ? Inaramid ti ima.
-I1

Tinod-an towak nsnang ko, 11.

Sadino ti nngadalam nga
nagaramid ti basket?
Ni Nanang, Isu t i
nangisuro k a n i a k
Magkano a-ng isang yarda ng
telang ita.
1 . How .much is a y a r d of this
cloth?
Z
Ang mahal naman. Maaari bang 2. That ' s expensive.
tumawad? Can't you give a d i s c o u n t ?
Napakamura na i t o . 3 It's very inexpensive as it is.
Magkano ang g u s t o mo? 4, How much would you want t o
pay for it?
Dagdagan mo pa ng kaunti, C
Offer a b i t more,
I b i b i g a y mo ba ng limang piso,''
6. Can you give it for BS,00?
S i g e . Ilan y a r d a ang
kukunin mo. 71 Okay, How many y a r d s do You
want?
A l e , gusto ba ninyong bumili
ng b a s k e t . 8, Ma 'm, would you like to buy
a basket?
Sino ang gumawa n i y a n , *
!'!ho made i t ?
Ako po. Gawa po i t o sa kamay, Y o
I I made it myself/Itts handmade,
121
~ V
Saan ka natutong gumawa ng
basket? 11. Where did you learn how to
make baskets?
Tinuruan po ako ng nanay ko,
12, My mother ' t a u g h t me,
 Pnnbiyake

blnypangkep Ni Timpo

Panshemag S h i Shudad
Ser: egshien ko, Siakon ti mangkarga d a y t ~ ,
,
Bay- im warey mengegshi . kargam, Apo.
Bay-omo~, addan ti
Bay-im itan, egshi-en ko. mangkarga ,
P i g a i bayshan kon emin. Ibatim t a maysa ta awitek,
Rnsan. Iaknan taka bengat, Mano amin ti pagbayadko?
ni e p a t j a p i s o s ,
Napalalo unay dnytan.
Ondaw ka shi Ilokcls? Ikkanka laeng i t i uppat
Owen, n g a r a n toy pandokanan ng2 p i s o s .
no ondawsk shiman? Mapanka i d i a y I l o c o s ?
Psndogan kedrnan j a b a s . d e n , a n i a ti paglugsnak
nga rnapan i d i a y .
Toy parsdsan ni j e e p p a r a Dayta ng? lugan ti
Ssnta Maria? pa glugansm. I

Shimsn, nem mas mapmapteng Surotennnk.

i trnysikel. Ayan ti pagluganan nga
Kasanoy k a b i j a g n i b i y a k e mapan i d i a y S a n t a Meria?
manpa Baguio? Idia-y, ngem nasaysaynat
no a g t m y s i k e l k a . ,..

Kzssno ti kabayagna i t i
panagbiahe ngo mapon idiag
Bnguio?
Mama, ako na ang magdadala. 1. S i r , I will carry. 0.K.
Huwag na, may magdadala na. 2. Nevermind, someone is d o i n g
it already.
Iwan mo ang i s a n g iyan at
ako na ang magdadala. 3. Leave t h a t one ; I will carrj-
it.
Magkano ang sisingilin mo sa
l a h a t ng i ' t o . 4. How much will you charge f o r
a l l this?
Ang maha 1 naman: Apat na
p i s o na lang. 5. That's t o o much. I w i l l g i v r
four pesos only.
P a p u ~ t aba kayo sa Ilokos?
00, ano ang aking sasakyan
6
P

. Are you going to Ilocos?

papunta roon. 74 Y e s , what do I take to g e t
there?
Sumakay kayo sa bus na iyon,
Sumonod kayo sa a k i n . U
A

You t a k e that bus.

Saan ang sakayan patungo 9. Follow me.
sa Santa Maria, 10 Where do I g e t the jeep to
S s dako roon, pero mabuti
Santa Maria?
pa a y sumakay kayo sa 11. Over t h e r e , but it's b e t t e r
traysikel, to take a . t r i c y c l e .
Gaano k a t a g a l ang bi-yahe 12 How l o n g is t h e trip to
papunta s a Saguio? Baguio?
Ondaw emod b a l o n o r a s . Dantiani walo nga oras.
!iIarLSedon kita? hgbalon t a y o ?
Toy pan-a-pasan DO? Sadino ti pagdissaagnm?
Mekidaw ka angkel/anti. Pagdissaagan? Aglugan
k a y o , tata/nanad?
Pandogan k a . Isingpet koy
ka lkam. aglugan kayon. Ikargak
ti korgayo d i t a rabaw ti
Piga i plitik p a t i k a l k a , jeep,
Nan-a-pasak shi palengke , Mano ti p l e t e k kuntudo
daytoy kargak?
D i t a merkado ti
pagdissaagak,
Humigit-kumulang s a walong 13. Eight h o u r s , more or l e s s .
oras. . 14, Should we t a k e something tc
Kailangan bang magdala e a t on the way?
t a y o ng makakain sa daan?
15, Nhere will you g e t o f f ?
Gaan kayo bababa? 16. Are you coming, uncle/auntis:
Sa$ama .ba kayo, mama/gle? 17, G e t on. I will put your
Sakay na, l l a l a g a y ko ang cargo on t o p of the jeep.
dyip .
kargada ninyo sa ibabaw ng 18. How much is the fare f o r
myself and t h e cargo?
Magkano ang aking pasahe 19, I'll g e t o f f at t h e market.
pat i kargada ko?
Bababa ako sa palengke.
Psndiritso ka. 1. a ~ d e r e - L s o k alaeng d i t a .
"0

Panbowelta ka shi kanav~an. 2. Agpakagarvanka d i t a

Panboivelta ka s h i kanigid
nagsulian ti kalsada.
keposposan nonta taytny, 3 0 Agpakanigidkn kalpasan
ti rangtay.
Towa si tatangno t a n si
nanangno? 4. P-yan n i Tatangmo ken ni
iianangmo? ,
Wara si tatang s h i naykayang
nem wara si nanang s h i 5 u Addn ni Tatang idiay
aaydoong, ngato, ngen ni Nanang
k e t adda d i t n baba. '
Sana b a l e y shi beneg ni
simbaan b n l e y nen angkel kd. 6. Ti b n l a y iti likudan t i
I t i y e d mod man. s i m b a a n ket b a l a y n i
uliteg.
Sha long kadi . 7. Suraang-at kayo i d i a y .
Salsheng ked ma k o l b a . Surnalog k ~ y oditoy.
8.
Man-a-pasak ahiyay. Agsardeng k3yo ditg
9.
nagsulian ti kalsada.
Agdissaagak ditoyen.
-
Lumakad kayo ng tuloy-tuloy. I* Go straight ahead, a

Kumanan kayo sa kanto. 2. Turn r i g h t at t h e corner.

Kuma l i w a kayo pagka lampa s 3: Turn l e f t after the b r i d g e .
ng t u l a y . 4, Where is your f a t h e r and
Nasaan ang t a t a y a t nanay mo. mother?
Ang t a t a y a y nasa i t a a s , ang 5, He is upstairs but mother is
nanay po naman a y nasa i b a b a . downstairs.
Ang bahay na nasa l i k o d ng 6. The house behind t h e church
simbahan ay sa a k i n g t i y o . is my uncle's.
Umakyat kayo, ?* Climb up there.
Bumab a kayo. ' 8. Come down here* .
IIuminto sa kanto. 9. S t o p a t the corner.
Bababa na ako r i t o . , 10. I will get off here.
1. Llapteng t e p ne-ogew, 1 -0 Nasayaat ta sannen nga
agtudtudo,
F e t n n g j a pasiya t e p t i f i p o
ni ogew. 2. Nakapudpudot ta kalgaw
ngamin.
Emnns>.ekem tep wasey powek , 3 1

s h i Cngayan. 4. Nhka-angangin t a adda

-pr.>-,.--1- l::llr?,ra t e p si-,
m,Lw, rn
ngamin bagyo i d i a y ~ a g a y a n - '
o shan;t,~l, .. 5. Nakapitpitak ti kasada i t n
Epigsey o r a n n b n t a ,ka-
nzn ~t;ll';1!6.0.
shemnn. ~ & t u d o t i nopigsa i d i
. ,
i

Ebangonnak ni k e r o l n o n t s '
6-
!caiman
..
-
malebi. 7- gapu iti
PJaka~l?.nc-~al:
3
gurruod ldi r a o i i .
~ e t a shiyny
n ~ nem teg-in
shi B n g u i o . 8, Napudot d i t t ; ngem
n a l a f l i i s i d m y Baguio.
 It's good that it's no longer
Mabuti a t h i n d i na umuulan.
Napakainit dahil tag-init
1.
raining .
na ngayon. 2. It is very hot because it's
Maginaw . -
3
dry season.
It is c o l d .
Idahangin dahil may bagyo sa
Cagayan. It is very windy because
there's a typhoon in Cagayan.
Ang daan a y m a p u t i k dahil
tag-ulan. 4. The road is muddy because
it's r a i n y season,
Umulan ng napakalakas kahapon.
6 It r a i n e d verg hard yesterday.
Nagising ako d a h i l sa kulog
kagabi. 7. The thunder woke me up last
night.
M a i n i t d i t o pero maginaw sa
Baguio. 8. It is hot here but it is c o l d
in aaguio.
, T o y percnkallan ko ni
newspaper?
1 . Agan ti paggatangan iti
pagj w a r n n k ?
2. Toy panpe~ipiran ko ni 2. Ayan ti agtartarimasn ti
delos? r e l o ditoy?
3. Toy kad-an ni dentist? 3 - Ayan ti dentista?
4. Toy o p i s i n a j a p e n o n k a l s ~ 4, Agnn ti pangalaan ti
ni eroplanon t i k i t ? tick?* nga aglugan t i
5. ftoskom i shalan shi e~oplan.~?
palengke . 5. Ayan ti d a l a n nga mapan
6. Towa i mapteng j a panganan? l d i a y rnerkado .
7. Syan ti nasayaat nga
A r a b i pay i Y..:ir?L?--':rl?' 6 .
r e r ? c - - > - q - -irc 7

Adayo pay ti T r i n i d a d ?
Saan ako m a k a k a b i l i ng Where Can I buy a newspaperT?
pahayagan? Where can I g e t a watch
Saan maaaring magpakumpuni repaired?
ng r e l o ? Where is a d e n t i s t ?
Saan mayroon dentista? Where is the a i r p l a n e t i c k e t
S a m rnakakabili ng t i k e t sa o f f ice?
eroplano? Show me the way to t h e
Saan ang papuntang palengke? market.
Saan mayroon mabuting Bhere is a good restaurant?
'restaurant'? Is it much f u r t h e r t o
Mas malayo pa ba sa Trinidad? Trinidad?
 Tabtabel S h i Eskuwedaan

S o t a I r a Emankoshap, Xme.ntejab T a n '

Komkompormi Ja Fmankiykiy
% b t a b e l Shi Eokuwedaan
1. Itneng j o n i n . 1. Denggengo nga ununa .
2. ' I t n e n g jon pasiya, 2. Denggenyo nga n a l a i n g .
3. S o n g b a t i joy s a l o d s o d . 3. Sungbatanyo ti saludsod.
4 Is-et j o y b a s a , 4, Pigsaanyo ti agbasa.
5. I l e d o d o p j o y basa. 5. Dayta rnatayo ti pagbasayo
6. Baaayo m ~ w a u . 6 Adalenyonto manen.
7. Warey i b a g a k , s o n g b a t i j o . 7. ~ g s a l u d s o d a kk e t sungba-
tanyo.
8. E t a n kayo.
8. Tumnkdcr kayo.
9. Tongaw kayo.
9. Agtugaw kayo,
10, I t e k a y joy takday j o no
amta y o i s,ongbat. 10. Itayagyo ti lmayo no
ammoyo ti sungbatna,
11. I p k e s m o egmaytetneng.
11. 12igsaam ti agsao. Saan
2 G.-od. daka nga mangngeg,
12. ,Nasayaat.
13. Eusto d a y t a .
14. Saan nga k u s t o .
Makinig muna kayo. 1 . L i s t e n first.
Makinig kayong mabut i . 2 Listen c a r e f u l l y .
Sagutin ( n i n y o ) ang tanong. 3. Answer t h e q u e s t i o n .
I
Basahin (ninyo) ng ma1 - ':ris. 4, Read a l o u d .
Basahin (ninyo) ng mahina. 5. Read s i l e n t l y .
Fag-malan ninyo i t o n g muli. 6 . Study it again.
,
Kagt atanong ako sagut in 7. I'll ask a q u e s t i o n , you
ninyo . answer.
Tumayo ka . Stand up.
Maupo ka. S i t down. . .
I t a a s ninyo ang inyong kamay 10. Raise y o u r hand if you
kung alam ninyo ang sagot. know t h e answer.
Lakasan mo. Hindi ka naming 11. Speak louder. he can't
marinig. hear you.
Good*
Right.
Wrong.
nowang nuang kalabaw carabao
posa pusa pusa cat
kipkip piek sisiw chick
manok manok manok c h i c ken
baka baka baka COW
boya j a buwaya buwaya crocodile/
alligator
olsa ugsa usa deer
aso aso aso dog
ti n g i y tukak palaka frog
bayek bayyek klti-kiti tadpole
bon jagaw alibut tuko gec ko
kanso ganso gansa goose
opa UPa i n a h i n g manok hen
kabajc, . kabal~o kabayo horse
kotkotdi a l u t i i t , banyas butiki lizard
aki sunggo mat sing/unggoy mo'iikey
otot utut daga mouse/ra t
bOtbotog baboy baboy pig
kawitan kawitan tandang rooster
oleg uleg ahas snake
palashongay Pa gong pagong turtle
t e t iyeng kuton langgam ant
dinowan uyukan bubuyog bee
kalkal barrairong salagubang/ beetle
uwang
bo-bo-do kulibangbang paru-paro butterfly
ataro igge s higad caterpillar
kamayan gayaman alupihan centipede
badaki ipes ipis cockroach
kikiyes k u r y at cricket
sho-sha-ti simot-simo t dragonfly
kemkemti kulalanti alitaptap firefly
t imel time1 pulgas flea
agamayo ulmog hanip chicken f l e a
pepangat ngi l a w langaw fgrasshopper
ly
shoron dudon balang/
tipaklong
koto kcto, lis-a kuto louse, lice
imok lamok lamok mosquito
bo-bo-do sinan kulibang- gamu-gamu moth
bang
kekaba lawwa-lawwa gagamba spider
anay anay anay termite
bigee igges uodlbula t i worm
I. Nganton o r a s i panshoki ni 1. Ania nga o r a s ti miting
m i t ing? tayo?
2. A l a s nowebe ni agsapa. 2. Alas nueve iti bigat.
Ala ona ni ma-shem, Ala una i t i malem,
Alas dos medja ni ma-ahem, Alas dos t r e i n t a i t i malem.
A l a s kuwarto kurenbay singko Alas kuatro kuarenta
ni ma-shem i a i n g k o iti m a l e m .
3. Mebejag pay laeng, 3. Mabayag pay?
4. Ngaran ni o r a s ? 4. Ania ti orasen?
5 . Edaraw ka. 5. Naladawkan.
-I J ~-
r a nni Akew
Domingko Dominggo
Donis Lune s
Madtis Martes
Midko l i s Mierkoles
Kuweb is Huebes
Biyadnis Biemes
Sabaro Sabado
I. h a n g oras m a g s i s h u l a an@; 1, Yhat tim does t h e meeting
pulong . start?
2 Alas nuebe ng umaga. 2. Nine in the morning.
Ala-uns ng hapon. 1:00 in t h e a f t e r n o o n ,
Alas-dos medya ng hapon a t 2 : 3 0 pm
Alas kwatro-kwarenta'y a t 4:45 pm
singko ng hapon 3. #ill it be a long time y e t ?
3 Xatatagalan pa ba? 4. T h a t is the time?
4. b o n g o r a s na? 5. You're late.
7, Huli na kayo,
Linggo Sunday
LL?~s Monday
Tuesday ,

Wednesday
Thursday
Friday
f abado Saturday
 -
Kaakawan tan Kalebisn
I., kaakawan/kalebian aldaw/rabii
2 nimaninem mashem ita nga a l d a w / r a b i i
3 ka- skeman/na-shem idi kalrnan/rabii
4. kabasan/ma-shem ni kabasan 4. inton b i g a t / r a b i i no b i g a t
5. sakey ka-sheman 5 idi naminsan nga aldaw
6 . sakey ma-shem da 6. i d i naminsan nga r a b i i
7. nonta ma-shem 7. i d i kalman ti malem
8. emankedabi 8. surnipnget
9. nonta esidaw 9. sardam
10. kawen dabi 10. tengnga ti r a b i i
11, emanka-akew 11. parbangon
12. agsapa 12. agsapa
13. alas dose 17 tengnga ti aldaw, agmatuon
14, e k i w i d 14. ma lem
15, dinmetep i akew 15, panaglennek ti i n i t
araw/gabi day/night
ngayon/mamayang g a b i today/tonight
kahapon/kagabi- yesterday/last n i g h t
bukas/bukas ng gabi tomorrow/tomorrow n i g h t
kamakalawa day before y e s t e d a y
kamakalawa ng g a b i night before l a s t
kahapon ng hapon yesterday sfternoon
agaw-dilim twilight
p a g k a l i p a s ng d i l i m a f t e r dark
ha ting-gabi midnight
madaling-araw dawn
umaga morning
tanghsli noon
hapon afternoon
paglubo ng araw sunset
noata ekay i t a y laeng
nonta agsapa i t a y bigat
nem ma-shem i a t b n malem
niman itan
sanem ekay madamdama
san akew maysa nga aldaw
san domingko naysa a lawas
san b ,? l a n ma kabulan
san taw-en makatawen
kaakawan aldaw
malebi rabii
s a k e y akew addanto laeng ti aldaw
inahw kada-a ldaw
nonta sakey taw-en i t a y napan/napalabas a
niman na taw-en tawen
no sakey a l i n taw-en ita nga tawen
i n t o n m a y nga tawen
kanina a while ago
ngayon umaga t h i s morning
ngayon hapon this a f t e r n o o n
ngayon now
mamaya later
isang buong s r a w one 24 h o u r p e r i o d
l :;ang l inggo one week
isang buwan one month
isang tnon one year
maw day time
gab i n i g h t time

balang-maw someday
araw-ma1v everyday
nakaraan t aon last y e a r
ngayon t a o n g i t o t h i s yeas
sa s u s u n o d na taon next year
Panb idang
sakey maysa isa
showa dua dalawa
tedo tallo tatlo
epa t uppa t apat
dima lima 1ima
enem innern anim
pito pito pito
ba lo walo walo
siyam siam siyam
sampolo sangapulo sampu
bnynte duapul o da lawampu
t r e n t a , tedon tallopulo tatlumpu
polo
korenta , epet uppat a p u l o npatnapu
t a polo
dimenpolo, 1imapul o
s ingkuwent a
enema p o l o innem a pulo animnapu
piton p o l o pitopulo pitumpu
balon p o l o wa lopulo walumpu
siyam ma p o l o siam a pulo siyamnapu
san dasos sangagasut isang d a a n
san dibo sangaribo isang l i b o
pilmiro umma una first
knpinshowa ma ikadua ika lawo second
kapintedo maikatlo ikatlo third
kapinepat maikapa t ikzipat/ikaapat fourth
pinsak rnaminsan minsan once
pinshowa mamidua dfilawang beses/ twice
ulit
pintedo mamitlo t a t l o n g beses/ thrice
ulit
pin-epat aamimpat a p a t na bexes/ four times
ulit
pindima limang b e s e s / five times
ulit
knnayon ma sans an madalas often
pinpinsak t sagyaminsan bihira seldom
kanayon kanayon ~alimit/palagi always
no sin-ashom no dadduma pngkaminsan/ sometimes
paminsan-minsan
sais dies pesos
pisita beinte pesos
saleppi swgkuenta p e s o s
pisos pi.sos
pisos tan p i s i t a uno b a i n t e
pisos t a n s a l e p p i / t e d o n s a l e p p i uno singkuenta
demen pisos singko pesos/Pima a p i s o s
diyes/diyes sentimos F -10
bentelbente sentimos F .20
singkwenta/singkwenta sentimos F .YO
piso F1.00
uno beinte F1.20
uno singkwenta F1. $0
limang p i s o P5.00