Τι σας ώθησε να γράψετε αυτό το βιβλίο;
Ελευθερία Σταυράκη: Το βιβλίο αποτελείται από σονέτα, ένα παραδοσιακό είδος το οποίο προσπάθησα να εμπλουτίσω με μοντέρνα στοιχεία και την ατμόσφαιρα της σύγχρονής μας εποχής. Η φόρμα του σονέτου ήταν πάντα ελκυστική για μένα, περισσότερο από κάθε άλλη μορφή παραδοσιακής ποίησης, αλλά η συστηματική ενασχόλησή μου προέκυψε τυχαία, όταν πριν χρόνια αναγκάστηκα να μείνω σπίτι λόγω ενός ατυχήματος και περνούσα την ώρα μου, μεταξύ άλλων, βλέποντας ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση: ενώ άκουγα έναν πρόσφυγα να μιλάει στην κάμερα, σχηματίστηκε μπροστά μου η εικόνα ενός σονέτου βασισμένου στην αφήγησή του. Τότε σκέφτηκα «γιατί όχι;», θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τη φόρμα του σονέτου για να εκφράσω ό,τι ήθελα.
Πώς βιώνετε την εμπειρία της ανάγνωσης των έργων σας μετά από ένα χρονικό διάστημα, όταν αυτά έχουν τυπωθεί σε ένα βιβλίο και έχει περάσει καιρός από τη δημιουργία τους; Εξακολουθείτε να συμφωνείτε και να έχετε τον ίδιο ενθουσιασμό;
Ε.Σ.: Κάποιες φορές νιώθω μια νοσταλγία για την εποχή που γράφτηκαν τα ποιήματα, για τον εαυτό μου εκείνης της περιόδου. Γενικά προσπαθώ να ξαναδιαβάζω τα κείμενά μου όσο πιο αποστασιοποιημένα μπορώ, σαν ένα τρίτο άτομο. Αναμενόμενο είναι να μεταβάλλομαι ως αναγνώστρια, όπως οι περισσότεροι συνειδητοί αναγνώστες. Κάνω την κριτική μου, λοιπόν, και έχει συμβεί κάποια κείμενα που μου άρεσαν αρχικά να μου αρέσουν λιγότερο μετά, άλλα κείμενα να συνεχίζουν να με εκπλήσσουν θετικά, μπορεί και περισσότερο από πριν, ενώ ποιήματα που είχα συμπεριλάβει στη συλλογή τελευταία στιγμή –και για τα οποία δεν ήμουν σίγουρη– αγαπήθηκαν από αναγνώστες και τα αγάπησα πολύ κι εγώ μαζί τους.
Έχετε διαφωνήσει ποτέ με τον δημιουργικό εαυτό σας;
Ε.Σ.: Συζητάω μαζί του, θέλω να είμαι ανοιχτή στα «καλέσματά» του. Ακόμη και αν αμφισβητώ μερικές φορές κάποιες «τάσεις» του, τελικά τον αποδέχομαι. Είναι μονόδρομος.
Υπάρχει κάποιο έργο που να το ξεχωρίζετε και γιατί;
Ε.Σ.: Το κάθε βιβλίο έχει τον δικό του χαρακτήρα και ανταποκρίνεται στις δημιουργικές ανάγκες της περιόδου που το έγραψα, στη συγκεκριμένη φάση της εξέλιξής μου. Το επόμενο δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς το προηγούμενο. Επομένως, για μένα είναι όλα σημαντικά και ιδιαίτερα.
Υπάρχουν στιγμές που σας πυροδοτούν βάζοντάς σας σε δημιουργική κίνηση;
Ε.Σ.: Ναι, υπάρχουν τέτοιες στιγμές. Μπορεί να συμβεί ενώ διαβάζω ένα βιβλίο, λογοτεχνικό ή μη, όταν παρακολουθώ μια έκθεση εικαστικών ή μια ταινία, κατά τη διάρκεια μιας βόλτας στην πόλη, ακόμη και όταν πλένω τα πιάτα μου. Υπάρχουν ορισμένες στιγμές που τα πράγματα γίνονται αντιληπτά από μια διαφορετική, από αυτή που συνηθίζουμε, οπτική γωνία, άλλες στιγμές κατά τις οποίες γίνεται αποδεκτή μια δύσκολη αλήθεια: είναι εκείνες που προσδίδουν στο παραγόμενο έργο ένα σημαντικό στοιχείο, την ανοικείωση.
Κι αντίστοιχα, υπάρχουν στιγμές για τις οποίες δεν θα γράφατε ποτέ τίποτα;
Ε.Σ.: Όχι, δεν υπάρχουν. Θα μπορούσα να γράψω τα πάντα για τα πάντα, φτάνει να έρθει η κατάλληλη στιγμή, να ωριμάσει μέσα μου η ιδέα και η ανάγκη να το κάνω. Άλλωστε στη δυνατότητα αυτή στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό η θεραπευτική αξία της λογοτεχνίας.
Αν θα έπρεπε να περιγράψετε το εν λόγω πόνημα με μία μόνο λέξη, ποια θα ήταν αυτή;
Ε.Σ.: Πάθος. (Μπορείτε να διαβάσετε τη λέξη με όποια σημασία, παλιά ή νέα, θέλετε.)
Αν το βιβλίο σας ήταν/γινόταν ένα κανονικό ταξίδι κάπου στον κόσμο, πού θα πηγαίναμε και πόσες μέρες θα κρατούσε;
Ε.Σ.: Λοιπόν, θα πηγαίναμε στην Ισπανία για 10-15 μέρες. Θα ήταν ένα ταξίδι σε μια χώρα σύγχρονη με άφθονα παραδοσιακά στοιχεία, τα οποία οι κάτοικοι σέβονται, μια χώρα μεσογειακή που έχει κοινά στοιχεία με τη δική μας, αλλά διαφέρει επίσης πολύ· δεν είναι Ελλάδα σε καμία περίπτωση. Το ταξίδι θα κρατούσε τόσο ώστε να είναι χορταστικό, να προσφέρει αναψυχή και ανανέωση στον τρόπο σκέψης και ζωής, να γυρίσουμε άλλοι άνθρωποι, όπως λέμε.
Ποια είναι η γνώμη σας για τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή στη χώρα μας σε σχέση με την λογοτεχνία; Έχετε αγαπημένους Έλληνες συγγραφείς;
Ε.Σ.: Κατά την άποψή μου η σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή είναι υπερβολικά πλούσια, οπότε και κάπως ανεξέλεγκτη. Δεν ξέρω αν οι κριτικοί της λογοτεχνίας έχουν τη δυνατότητα να διαβάσουν ό,τι καινούργιο βγαίνει. Αν δεν την έχουν, υπάρχει πρόβλημα, όπως καταλαβαίνουμε. Από την άλλη, θα μπορούσε να πει κανείς ότι πρόκειται για μια πιο δημοκρατική διαδικασία, αφού ο καθένας μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα και δημοσιοποιήσει το έργο του. Έτσι κι αλλιώς είναι η τάση της εποχής, το ίδιο συμβαίνει και με την μουσική παραγωγή για παράδειγμα. Ας ακολουθήσουμε την αισιόδοξη οπτική, η ποιότητα ποτέ δεν χάνεται.
Μέσα από τόσους τίτλους είναι δύσκολο να διαλέξεις, ωστόσο επιλέγω και διαβάζω Έλληνες και ξένους λογοτέχνες, ποιητές και πεζογράφους, νεότερους και κλασικούς. Θεωρώ απαραίτητο να παρακολουθώ την λογοτεχνική παραγωγή της χώρας μας και όποιος γράφει οφείλει να το κάνει, στη χώρα αυτή ζούμε, γράφουμε στη γλώσσα της, οποιαδήποτε άλλη επιλογή θα τη θεωρούσα ελιτίστικη. Φυσικά δεν μπορούμε να παραμερίσουμε τη διεθνή βιβλιοπαραγωγή, το αντίθετο μάλιστα.
Αυτά είπε η Ελευθερία Σταυράκη, σε μια μικρή συνέντευξη μεγάλων βιβλιοταξιδιών, με αφορμή την κυκλοφορία της ποιητικής της συλλογής Ρεπορτάζ, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Συρτάρι.
Όπως ήδη διαβάσατε παραπάνω, η συλλογή αποτελείται από σονέτα, μια ποιητική δομή με πολλούς και αυστηρούς –κατά την παραδοσιακή της μορφή– κανόνες. Ωστόσο, στα χρόνια που μεσολάβησαν έως σήμερα, διάφοροι ποιητές πειραματίστηκαν με το είδος αυτό –κι εδώ ο (μετα-)μοντερνισμός έπαιξε σημαντικό ρόλο– και χρησιμοποίησαν ή αφέθηκαν σε ευελιξίες, δηλαδή σε επιλογές εκτός κανόνων, που ενσωματώθηκαν στα έργα τους. Σε αυτό το σημείο είναι που ξεκινά η συζήτηση, δηλαδή αν ένα έργο που δεν ακολουθεί την τυπογραφία του σονέτου, πρέπει να λέγεται σονέτο ή κάτι σαν σονέτο (προσωπικά θα χρησιμοποιούσα έναν όρο όπως π.χ. μετα-σονέτο, αφού πρόκειται επί της ουσίας για εξέλιξη της παλαιότερης δομής). Τελικά όμως, το μόνο που έχει σημασία για τον φιλαναγνώστη είναι ο αντίκτυπος των ποιημάτων, η είσπραξη από την εμπειρία, τι μένει, τι κρατάει, πώς βιώνει την επαφή με τα έργα...
Σε σχέση λοιπόν με την εμπειρία του αναγνώστη κι επειδή το σονέτο είναι ομοιοκατάληκτο ποιητικό είδος με συγκεκριμένο μέτρο (αριθμό συλλαβών) το αποτέλεσμα δίνει στιχουργήματα, δηλαδή τραγούδια. Αν αναλογιστούμε τον αντίκτυπο που έχει η δημοτική ποίηση και τη διαχρονικότητα των έργων της ή αν σκεφτούμε πόσο ευρέως αρεστά είναι τα τραγούδια (ναι, ο μέσος πολίτης «καταναλώνει» περισσότερη ποίηση από τον διανοούμενο κριτικό που όμως δεν ασχολείται επειδή σνομπάρει τις σύγχρονες τάσεις) τότε μπορούμε να καταλάβουμε πόσο αγαπητά είναι τα σονέτα.
Έτσι λοιπόν, (και) σε αυτή τη συλλογή έχουμε μια σειρά γοητευτικών έργων που προσεγγίζουν τον Νεοέλληνα, τα ζητήματα που τον απασχολούν, τα προβλήματά του αλλά με τρόπο οικείο, καθημερινό, όχι κοιτάζοντας με πνεύμα επιστημονικό την κοινωνία. Η Ελευθερία Σταυράκη γράφει για τον μέσο αστό, για ανθρώπους σαν εμάς ή για εμάς τους ίδιους, κοιτάζοντας με ρεαλισμό την καθημερινότητά του/μας, και γράφει απλά, λιτά, χωρίς στόμφο, χωρίς πομπώδεις σχηματισμούς, χωρίς έπαρση... όπως ακριβώς πρέπει να είναι ένα παραδοσιακό έργο που «κουβαλά» πολλά λαϊκά και λαογραφικά στοιχεία.
Ο καλύτερος νεοτερισμός που βάζει στα ποιήματά της –κατά τη δική μου άποψη– είναι η αδιάκοπτη συνέχεια από τον έναν στίχο στον άλλο, δηλαδή η μη ολοκλήρωση μιας έννοιας/πρότασης/περιόδου ανά στίχο. Εκεί που θα περιμέναμε οι στίχοι των σονέτων να καταλήγουν σε τελεία ή άνω τελεία (κανονική ή νοητή) ή σε κόμμα κ.λπ., παρατηρούμε πολλές περιπτώσεις που οι στίχοι διαβάζονται με μια ανάσα, ενιαίοι, καθώς αποτελούν τμήματα μιας μεγαλύτερης νοηματικής γραμμής. Για παράδειγμα όταν γράφει:
Θυμάσαι, ανοιχτά καταδικάζεις
τις ασχήμιες αυτές, τις χυδαιότητες
της νεολαίας, ενώ τις ποιότητες
της εποχής σου πάντα εκθειάζεις·
ή
Αλίμονο αν δεν έχουν αίσθηση του αστείου·
στο παραγεμισμένο τους κορμί ο χρόνος
γευματίζει, ενώ στέκει ολόχρυσος ο θρόνος
τους στα Ηλύσια Πεδία κάποιου εργαστηρίου,
Οπότε, αν είχα να σημειώσω μια ευελιξία πάνω στη φόρμα που μου αρέσει περισσότερο, αυτό το στιλ θα επέλεγα.
Τώρα, γιατί «ρεπορτάζ»; Μάλλον επειδή στο βιβλίο γίνεται μια συλλογή από ρεπορτάζ που όμως δεν σχετίζονται τόσο με την ειδησεογραφία (τα γεγονότα αυτά καθαυτά) όσο με το συναίσθημα.
Είναι μια φρέσκια ματιά από μία δημιουργό που αντανακλά υφές.
Η Ελευθερία Σταυράκη γεννήθηκε στον Βόλο. Ζει στην Αθήνα, όπου εργάζεται ως φιλόλογος σε σχολεία του δυτικού τομέα. Είναι απόφοιτος του μεταπτυχιακού τμήματος «Δημιουργική Γραφή» (ΕΑΠ, 2021). Το Ρεπορτάζ είναι η τρίτη ποιητική συλλογή της.
Εξώφυλλο έκδοσης: Ernst Ludwig Kirchner [Store in the rain]
