çalışmanın Anlamı

Sunum makale olarak şu kitapta yer almıştır: Işıklı, Ebru, 90 Sonrası “Yaptığın İşi Sev” İdeolojisi Nasıl Norm Oldu? 2019 Emek Tarihi Konferansları IV, Türkiye'nin Yakın Tarihinde Emek, Toplum ve Siyaset: 1980 – 2002, 2020, TÜSTAV, İstanbul, ISBN978-605-4513-65-9.

Bu sunumda özellikle beyaz yakalılar için 90'lı yıllarda işin yoğunlaşmasına eşlik eden ideolojik söylemin nasıl kurulduğunu tartışacağım. İşletme ve insan yönetimi sektörünün söyleminde kariyerini erken yaşlarda davranışsal eğilimlerini göz önünde bulundurarak kuran birey için zorla işe gitmediği bir hayat, bireysel özelliklerini törpülemek zorunda kalmayacağı "kendi olma" hali ve sevdikleri işi yaptıkları için hayatı boyunca çalışmama vaadi vardır. Bu söylemde iş artık bireysel arzuların, kişinin manevi gelişimin konusudur ve sermaye görünmezdir. Kendiliğe yönelik ilgi, çalışanlara duygusal tatmin ve mutluluk vaat etmektedir. İşverenler işte ve iş dışındaki, iş için gerçekleşen emeği bu şekilde görünmez kılmaktadırlar. Emeğin yoğunlaştırılması onun görünmez kılınmasıyla, "doğallaştırılmasıyla" el ele gerçekleşmektedir.

Teknolojik gelişme, küreselleşme ile birlikte üretimdeki artışların olduğunu görüyoruz. Buna karşın yeteri kadar yeni istihtam alanlarının açılmadığı ve var olan işyerlerine de ilave istihtam yapılmadığı da bir gerçek. Dolayısı ile işsizlik oranlarında ciddi artışlar gözlemlenmektedir. “İşsizliğin azalması” için bütün dünyada “esnek istihtam” kullanılım yoluna gidilmeye başlanmıştır.
Dünyadaki “esnek istihtam” uygulamalarına bakıldığında işsizlik oranlarının azaldığını, daha fazla kişinin çalışma hayatına katıldığını özellikle bayan ve öğrenci kesiminin bu çalışma şeklinde daha yoğun ilgisi olduğu gözlenmektedir. Devletler bu yolla işsizlik maaşı (eğer kanun gereği veriyorsa), konut, gıda, ,sağlık ve benzer sosyal yardım harcamalarından tasarruf etmektedirler. İşletmelerde tam gün ağırlıklı çalışanlara göre daha düşük ücret, daha kısa süreli çalışmalardan dolayı işletmeler diğer çalışanların aldıkları sosyal haklar göz ardı edilerek işçilik giderlerinde tasarruf etmiş oluyorlar.

Bu yazıda üniversite eğitimli kadınlar için işin sadece bir anlam meselesi olduğuna, vasıfsız işlerde çalışan kadınlar için işin sadece “zor” meselesi olduğuna itiraz edeceğim. Üniversite eğitimi olsun olmasın işin herkes için “zor”a dayandığını, geçim meselesi olduğunu ve herkes için aynı zamanda bir anlam meselesi olduğunu iddia edeceğim.

Bu makale doktora tezim için sürdürmekte olduğum araştırmaya dayanmaktadır. İstanbul'da yoğun olarak işçilerin oturduğu bir mahallede yaşayan, mavi yakalı veya niteliksiz hizmet işçisi olarak çalışan işçilerin işlerine dair öznelliklerini incelemektedir. E.P. Thompson'ın sınıfın iktisadi yönünü göz ardı etmeden, onun kültürel boyutu üzerine, kapitalist hiyerarşinin alt kademelerinde saf tutanların öznellik ve failliklerini anlama çabasının izinden gidilmiş ve sosyoloji alanında Thompson'la benzer kaygıların izini süren belli belirsiz bir literatürden faydalanılmıştır. Söz konusu mahalle bölgesinde yoğun olarak 2009'un sonundan 20ll'in ortasına kadar mahalleye yerleşmek suretiyle gerçekleştirdiğim etnografik araştırmanın bulguları kullanılmıştır. Öte yandan mahalleyle akademik araştırma maksatlı ilişkim 2007'ye dayanmaktadır. Araştırmada kısmen, bu metinde tam olarak Türk, Sünni ve erkek işçilere odaklanılmıştır.