Tevarih-i Ali Selçuk

Turk tarihi ve Turk dili acisindan buyuk onem tasiyan, Anadolu’da kaleme alinan ilk Turkce yazmalardan sayilan Tevârih-i Âl-i Selcuk uzerine Kilisli Muallim Rifat bir calisma yapmistir. Eserle ilgili ilk edisyon kritik calismasi olarak ele alinabilecek bu degerlendirme icin Kilisli Muallim Rifat; 1936 yilinda Alman Enstitusu Direktorlugu araciligiyla Tevârih-i Âl-i Selcuk’u Berlin’den getirtmistir. Onun uzerinde detayli bir degerlendirme yaparak eksikleri ortaya koymustur. Yapilan degerlendirme onun istegi uzerine, Alman makamlari tarafindan yazma nushanin bas kismina konulmustur. Bu calismamizda Kilisli Muallim Rifat tarafindan yapilan degerlendirmenin edisyon kritigi, onemi, Tevârih-i Âl-i Selcuk ve muellifi hakkinda bilgiler verilmistir.

Bu çalışmada, Türk tarihine kaynaklık eden eserlerden olan Oğuznameler esas alınarak  Türk  toplumunda  kadının  tarihteki  sosyal,  kültürel  ve  siyasi  yönleri incelenmiştir. Oğuznamelerin  içerisindeki  bilgilerle  tarihî  bilgiler  arasındaki  fark ve benzerlikler  açıklanmıştır.  Oğuznamelerde  bahsedilen  kadınların  hem  sosyal  hem  de siyasal yönünün ne kadar  güçlü olduğu ve kadınların bir  toplumun  tarihinde  olumlu veya olumsuz ne derece etki gösterebilecekleri ortaya konulmuştur.    Bu  çalışma  hazırlanırken  Oğuznameler  arasında  özellikle Uygur  Harfli  Oğuz Kağan Destanı, Dede Korkut Hikâyeleri ve İslâmî versiyon Oğuznamelerin ana kaynağı olan Reşideddin Oğuznamesi temel alınmıştır. Diğer İslâmî versiyon Oğuznamelere de başvurulmuştur.

el-Evâmirü’l-ʿAlâʾiyye fi’l-umûri’l-ʿAlâʾiyye
Alâeddin Atâ Melik Cüveynî ile kardeşi Şemseddin Muhammed Cüveynî'nin hizmetinde olan ve aynı zamanda da yakın dostu İbn Bîbî, Alâeddin Atâ Melik Cüveynî’nin kendisinden Anadolu'nun fethinden başlayan bir Anadolu Selçuklu Devleti tarihi yazmasını isteğini aktarmaktadır. İbn Bîbî eserin mukaddimesinde Cüveynî'nin Irak, Horasan, Fars ve Kirman bölgelerindeki hayırlı işlerinden bahsetmiş, ardından ise Cüveynî'nin tarih kitapları yazmaya başladığını ve eserinin sonuna tam teşkilatıyla bir Anadolu Selçuklu Devleti tarihi eklemek istediğini zikretmiştir. Cüveynî'nin bu işi kendisinden istediğini, selçuknâmeyi de bu istek üzerine kaleme aldığını aktarmıştır. Eserin ismini ise Sultan Alâeddin Keykubad'ın "makamât ve azemât"ını tam olarak içerdiğinden dolayı el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye şeklinde adlandırdığını söylemektedir.

Eserin isminde yer alan Alâiyye kelimelerinin ilki İlhanlı devlet adamı ve tarihçi Alâeddin Atâ Melik Cüveynî'ye, ikincisi ise Anadolu Selçuklu Sultanı I . Alâeddin Keykubad'a nispetle kullanılmıştır.

Yazıcızâde Ali tarafından kaleme alınan Tevârih-i Âli Selçuk (Selçuknâme- Oğuznâme) adlı eserin Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan Bölümü Nu: 1391 kayıtlı nüshanın transkripsiyonu ve diğer nüshalarla edisyon kritiği yapılarak varak karşılaştırmaları verilmektedir.

ÖZET
Türk tarihi ve Türk dili açısından büyük önem taşıyan, Anadolu’da kaleme alınan
ilk Türkçe yazmalardan sayılan Tevârih-i Âl-i Selçuk üzerine Kilisli Muallim Rıfat bir
çalışma yapmıştır. Eserle ilgili ilk edisyon kritik çalışması olarak ele alınabilecek bu
değerlendirme için Kilisli Muallim Rıfat; 1936 yılında Alman Enstitüsü Direktörlüğü
aracılığıyla Tevârih-i Âl-i Selçuk’u Berlin’den getirtmiştir. Onun üzerinde detaylı bir
değerlendirme yaparak eksikleri ortaya koymuştur. Yapılan değerlendirme onun isteği
üzerine, Alman makamları tarafından yazma nüshanın baş kısmına konulmuştur. Bu
çalışmamızda Kilisli Muallim Rıfat tarafından yapılan değerlendirmenin edisyon kritiği,
önemi, Tevârih-i Âl-i Selçuk ve müellifi hakkında bilgiler verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kilisli Muallim Rıfat, Tevârih-i Âl-i Selçuk, Edisyon Kritik
Çalışması, İlk Türkçe Yazma, Selçuklu Tarihi.
Additional Correction Studie for the Tawarikh-i Al-i Saljuq by Muallim Rifat from
Kilis
ABSTRACT
Written in Anatolic muallim Rıfat from Kilis corried out a study on the Tevârih-i
Âl-i Selçuk, (on of the first Turkish manusciript wiritten in Anatolia) which is of vital
importance in termo of Turkish history and Turkish language.
Fort his evalvation wich can be dealt as the first critic study of the edition,
Muallim Rıfat from Kilis, called Tevârih-i Âl-i Selçuk from Berlin in 1936 via the
Diroctorate of German insitute Corrying out a detailed evaluation, he specilied the short
comings. Upon his reguest, this evaluation was put to the beginning of the print by German
outhurities. In this study, information about the critic of the edition by Muallim Rıfat from
Kilis, it importance, Tevârih-i Âl-i Selçuk and outhor will be provided.
Keywords: Kilisli Muallim Rıfat, Tevârih-i Âl-i Selçuk, Critical Study Edition, the
first Turkish Manuscript, History of the Seljuks.