Roidis

INHALT

Emmanouil Roidis: ÜBER DIE ZEITGENÖSSISCHE GRIECHISCHE DICHTUNG

Kostis Palamas: KALVOS AUS ZAKYNTHOS

Grigorios Xenopoulos: EIN DICHTER

Tellos Agras: KARYOTAKIS UND DIE SATIREN

Giorgos Seferis: EROTOKRITOS

Takis Sinopoulos: WENDE 1931-1961. GEDANKEN ZUR POETISCHEN TUGEND

Odysseas Elytis: DIE MAGIE VON PAPADIAMANTIS. WER IN WEISS GEWANDET IST

Nachwort von Maria Oikonomou: ECCE POETA! MECHANISMEN UND MOMENTE DES NEUGRIECHISCHEN KANONS

Η μελέτη παρακολουθεί τους βασικούς σταθμούς της πορείας του πικαρικού μυθιστορήματος από την Ισπανία της εποχής του Μπαρόκ έως την ανατολική Ευρώπη του 19ου αιώνα. Μεταξύ άλλων εστιάζει στον ρόλο που έπαιξαν οι μεταφράσεις στην εξέλιξη και στην κριτική πρόσληψή του είδους, στα κομβικά του γνωρίσματα, καθώς και σε ορισμένες μέχρι πρότινος παγιωμένες παρανοήσεις που αφορούν την ταυτότητα και την ιστορία του. Στο δεύτερο μέρος επιχειρεί να απαντήσει σε μια σειρά από ερωτήματα που αφορούν την υποδοχή του στον ελληνικό χώρο, όπως ποια πικαρικά κείμενα μεταφράζονται στα ελληνικά τον 19ο αιώνα, πότε και που εμφανίζεται ο όρος στα ελληνικά και ποιες οι σημασίες που αρχικά προσλαμβάνει κ.ά. Εξετάζει, ακόμη, τον τρόπο με τον οποίο συμπλέκεται η πικαρική περιπέτεια με την περιγραφή των σύγχρονων ηθών (Ο πολυπαθής), με το θέμα της αλληγορικής μεταμόρφωσης σε ζώο (Ερμήλος, Πίθηκος Ξουθ) ή το αίνιγμα της μωρίας στην παρωδική βιογραφία ενός υποτιθέμενου σαλού αγίου (Στράτης Καλοπίχειρος), αλλά και στο πλαίσιο ενός αντεστραμμένου Βίου μιας αμαρτωλής «αγίας» (Πάπισσα Ιωάννα).

The study briefly presents the itinerary of the picaresque novel from 16th cent.-Spain through Europe. It focuses on the role of translations in the development and critical reception of the genre, pointing out some of the main critical misconceptions regarding its generic characteristics and discusses the most important theoretical approaches on its identity and evolution. In the second part it examines the traces of the European picaresque tradition in 19th Century-Greek-Literature. Amongst others: Which picaresque texts were translated to Greek? When do the terms “picaro”/“picaresque” first appear in Greek and under which meanings? How is picaresque adventure combined with the depiction of manners (O Polipathis), with the allegorical theme of animal transformation (Hermilos and Pithikos Xouth), but also in the parodic Life of a supposed Holy Fool (Stratis Kalopicheiros) or in the inverted Life of a “holy” Sinner (I Papissa Ioanna).

Η ανθολογία των διηγημάτων του E. A. Poe αποτελεί μια προσπάθεια ανθολόγησης με κριτήρια θεωρητικής φύσης και πιο συγκεκριμένα μια θεματική και ειδολογική ταυτόχρονα παρουσίαση. Ο κοινός άξονας των διηγημάτων που μεταφράζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα είναι η σάτιρα, η παρωδία και οι τεχνικές τους. Λόγω της σατιρικής υφής τους, κρίθηκε απαραίτητη η αναλυτική παρουσίαση των στόχων τού Πόε και των τρόπων με τους οποίους διαλέγεται με την κειμενική παράδοση (αγγλόφωνη και μη).
Η παρουσίαση των ανθολογημένων έργων στην εισαγωγή δεν βασίζεται σε κάποια ξενόγλωσση έκδοση, εκτός από ελάχιστα σχόλια κάποιων εκδόσεων που χρησιμοποιήθηκαν και αναφέρονται στο τέλος της εισαγωγής. Κατά την παρουσίαση, η θεωρητική σκευή σε σχέση με τη σάτιρα έμεινε στο παρασκήνιο λόγω του χρηστικού χαρακτήρα της σειράς στην οποία εντάχθηκε η μετάφραση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιήθηκε η σχετική βιβλιογραφία.
Η κριτική προσέγγιση κάθε κειμένου ξεχωριστά και ο υπομνηματισμός των πολύ κρυπτικών σημείων τους είχε σκοπό να προσφέρει στον αναγνώστη μια όσο το δυνατό πιο καθαρή εικόνα ενός συγγραφέα, που είναι γνωστός για τα διηγήματα τρόμου και τα ποιήματά του, αλλά έχει και ένα διαφορετικό πρόσωπο, το οποίο τόσο πολύ γοήτευσε τον Εμμ. Ροΐδη. Απαραίτητη προϋπόθεση για την εισαγωγή ήταν και η συγκριτολογική προοπτική, δεδομένου ότι τα διακείμενα των διηγημάτων προέρχονται από αρκετές εθνικές λογοτεχνίες. Η συσχέτιση των έργων του Πόε με εκείνα του Ροΐδη (κριτικά και λογοτεχνικά) παρεισφρέει διακριτικά, αλλά σταθερά, τόσο στην εισαγωγή όσο και στις σημειώσεις, οι οποίες ακολουθούν τις μεταφράσεις.
Ο βασικός στόχος της σάτιρας του Πόε είναι ο κόσμος της λογιοσύνης, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η ομάδα των Transcendentalists, και κυρίως η ηγέτιδά τους Margaret Fuller, είναι ο συνήθης κατηγορούμενος στο σατιρικό δικαστήριο του Πόε. Εκτός αυτών, όμως, τα βέλη του κατευθύνονται και προς τους εκδότες των περιοδικών που προσπαθούν να κατευθύνουν (ή μάλλον να ποδηγετήσουν) τη λογοτεχνική παραγωγή. Στρέφεται όμως και κατά της ημιμάθειας όχι μόνο των λογίων και επιστημόνων αλλά και των λογοτεχνών, οι οποίοι, ως «ιχθύες» κατά τη ροϊδική ορολογία περί του έργου του Πόε, πέφτουν θύματα της εξαπάτησης από επιτήδειους συγγραφείς που προβάλλονται είτε με τα πλούτη τους είτε με την εντυπωσιακή και επιμελημένα καλυμμένη συρραφή άλλων κειμένων.
Η παλίμψηστη μορφή των κειμένων του Πόε, η παραθεματική πρακτική του, το ύφος του, τα λογοπαίγνια και τα σχήματα λόγου που χρησιμοποιεί στα ανθολογημένα έργα του, μας θυμίζουν πολύ συχνά τον επιδέξιο στην «επιτέχνηση» του ύφους, Εμμ. Ροΐδη. Ακριβώς λόγω της διακειμενικής αυτής περιπέτειας στην οποία εμπλέκεται ο αναγνώστης, η ανίχνευση των πηγών του Πόε (ή των διακειμένων), κρυφών και φανερών, έκανε τον υπομνηματισμό των αφηγημάτων εξαιρετικά δύσκολο και συνάμα ενδιαφέροντα.
Τέλος, η ίδια η μετάφραση αποτέλεσε μια άκρως δελεαστική πρόκληση, εξαιτίας της γλωσσοπλαστικής διάθεσης, της ανάμειξης πολλών επιπέδων ύφους, γλωσσικών ιδιωμάτων ή άλλων γλωσσών εκτός από τα Αγγλικά και της σωρείας παραθεμάτων ή διακειμενικών αναφορών.

Summary:
Anthology of Poe’s satirical short stories translated in Modern Greek, with a foreword (pp. 9-81) and notes for the intertextual references (273- 332). The aforementioned annotation is basically not based on any existing edition of the texts, apart from very few of the references based on editions mentioned at the end of the foreword.

Προσέγγιση του διηγήματος του Ροΐδη με βάση το δίπολο Ρομαντισμός – Θετικισμός, που είναι παρόν σε όλο το έργο του και γενικότερα στην κριτική της εποχής του (σε Ευρώπη και Ελλάδα). Μεθοδολογικό εργαλείο αποτελεί η αφηγηματολογική θεωρία και επιχειρείται η συσχέτιση των αφηγηματικών τεχνικών, της ρητορικής, της δομής και του περιεχομένου στο εν λόγω διήγημα, ώστε να αναδειχθεί ότι συμβάλλουν στην προβολή του προαναφερθέντος δίπολου. Κατ’ επέκταση, αναδεικνύεται η σχέση των θεωρητικών απόψεων του Ροΐδη με τη λογοτεχνική παραγωγή του.

Emmanuìl Roidis (Syros 1836 - Atene 1904) è considerato il più ‘europeo’ degli scrittori fioriti nella Grecia dell’Ottocento. Egli diviene nel 1866 immediatamente noto quando pubblica, provocando un grosso scandalo, La papessa Giovanna, romanzo biografico basato sulla leggenda del papa femmina. L’irriverenza verso la chiesa, tuttavia, che gli procurerà guai e sarà la causa della scomunica dell’opera, non nasconde un preciso intento polemico, demolitorio di inveterati pregiudizi. Vi è certo in essa il gusto della derisione anticlericale, ma è, in fondo, una sorta di satira innocente, finalizzata al puro divertimento estetico. I bersagli sono
evidenti: l’esasperato culto delle reliquie, la fede nei miracoli, il fanatismo, l’ingordigia dei frati ... Il tutto espresso senza cattiveria, anzi con una salutare ventata di ammiccamenti e prese in giro. La tematica anticlericale, infatti, se si innesta funzionalmente, innalzandosi al piano più alto della battaglia illuministica per la libertà umana, è svolta da
Roidis sorridendo, ed egli segue la sua vena giocosa e rivela una carica umoristica sottesa alla serietà di una sincera ispirazione. Di questo singolare autore, ancora pressoché sco nosciuto in Italia, sono qui presentate undici storie, scritte quasi tutte negli ultimi dieci anni di vita
e tutte stese nella consueta forma linguistica esemplare per aristocratica finezza e umoristica cordialità. Roidis inoltre sorprende sempre il lettore
con la serietà e la sincerità dei suoi sentimenti e con la straordinaria vastità della sua cultura. Così si possono individuare in queste prose influssi del nostro Leopardi, laddove, per esempio, Roidis esalta il breve momento di felicità che vive colui che comincia a rimettersi dalla malattia: «Il più grande vantaggio della malattia è però che, senza ammalarsi,
non si può gioire dell’immensa felicità della guarigione». Oppure di Jules Michelet, la cui Sorciere è servita da modello all’autore greco per le sue
Streghe del Medioevo. Ci sono anche due divertenti narrazioni alle quali fa da sfondo il nostro Risorgimento: protagoniste le celebri donne di spettacolo Carolina Rosati Galletti e Adelaide Ristori, che nell’opera di Roidis appaiono come simboli di bellezza e di bravura, stelle della sua età giovane, degli anni da lui trascorsi a Livorno e a Genova.
Altre storie hanno temi e personaggi tratti dal mondo animale e collocati negli anni dell’infanzia e nell’universo dei ricordi. La spinta alla svolta tematica fu probabilmente dovuta alla crescente avversione dello scrittore per gli uomini ma, a un tempo, rappresentava uno strumento di consapevole pellegrinaggio a ritroso verso il passato, nel tentativo di
sfuggire alle delusioni e alle infelicità del presente. A questi ultimi testi Roidis affida le sue riflessioni sull’infelicità della condizione umana ed emerge in essi il suo atteggiamento pensoso, il suo interrogarsi sul mistero del mondo e sul destino dell’uomo.

Il volume presenta in traduzione italiana tre prose, appunti di un viaggio compiuto in Sicilia da Emmanuìl Roidis (Syros 1836-Atene 1904), scrittore divenuto noto, in Grecia e in Europa, per la sua prima opera, La Papessa
Giovanna (1866). Il tema scandalistico del romanzo, subito inteso dalla Grecia ortodossa come un libello contro la religione, suscitò l’indignazione
del Santo Sinodo che scomunicò il romanzo e accusò di blasfemia il suo autore. Intorno al 1873, Roidis salpa per la Sicilia. Dell’itinerario che da Messina lo porta a Catania, e infine al piccolo centro di Nicolosi, sulle pendici dell’Etna, ci restano questi testi, degni d’attenzione per il loro ufficio di stimolante documento culturale: contengono infatti informazioni sulla realtà siciliana e allusioni alla storia dell’isola durante e all’indomani della liberazione dal giogo dei Borboni. I testi sono anche notevoli per lo stile brillante di questo grande letterato, definito a buon diritto «il più europeo degli scrittori greci», il quale, nello scrivere, segue sempre la sua vena giocosa e si muove su un piano di aristocratica
finezza e di umoristica cordialità.
In Ricordi Etnei troviamo, fra l’altro, la descrizione, credo fra le più felici che siano mai state tracciate, della città di Catania e dell’Etna, presentate con poche linee e sobri tratti di colore. Le Stigmate confermano la
determinazione di Roidis di voler evitare quello che considerava il più grave errore che uno scrittore possa commettere: «far addormentare
il proprio lettore». Oggetto è, egli ci assicura, un fatto realmente accaduto nella sacrestia di una chiesetta alla periferia di Catania, e del quale egli è stato testimone oculare.
Al 1848 siciliano si collega Storia di una fucilazione, racconto su un’esecuzione avvenuta proprio in quel tempo nella Palermo borbonica.
Interessante la riflessione di Roidis sull'importanza di comminare tempestivamente la pena e le considerazioni simili espresse da Cesare Beccaria ne Dei delitti e delle pene (1764), opera che certo lo scrittore greco conosceva.

“His Words were Nourishment and his Counsel Food”: A Festschrift for David W. Holton brings together essays on Greek literature from medieval romances to postmodern fiction. It provides an illuminating first insight into the variety of Modern Greek literature for the general reader, while also catering to more specialised students and scholars with new research findings and close studies of individual texts. The editors and authors, all former doctoral students of Professor Holton at Cambridge, conceived this volume as a thanksgiving present to him on the occasion of his retirement and as a collection which reflects the high quality and significance of Modern Greek studies at the University of Cambridge. The essays explore themes ranging from the erotic gaze and nightingales to cannibalism and dictatorships. Individual contributions discuss the relationship of Greek works with French and Persian medieval romances, the Italian Renaissance and German expressionism, and the influence of Shakespeare on the best-known Modern Greek poet, C. P. Cavafy. Others explore the interrelation of architecture and literature in the Cretan Renaissance masterpiece Erotokritos, the influence of religious texts on Roidis’s Pope Joan, and the assimilation of Byzantium into Greek historiography by intellectuals of Greek Romanticism. On a more personal level, the reader will learn about the experiences of a British Victorian woman translator in 1880s Athens, and the friendship between George Seferis and Sir Steven Runciman. Cretan cities figure in three essays which investigate the literary and historical context of the long Ottoman siege of Chandax in the seventeenth century and issues of identity in the modern-day lives of Chania’s Greek and Turkish inhabitants. Shifting notions of identity are further explored in the contemporary Greek novels of an Albanian immigrant author. His Words were Nourishment demonstrates the remarkable capacity of Greek literature to thrive within the context of cultural exchange and shifting historical boundaries.