İstiklal Mahkemeleri

Benzer olay(lar)dan kaynaklanan uyuşmazlıklarda Yargıtay daireleri ile mahkemeler arasındaki yorum ve içtihat farklılıklarının hak ihlallerine yol açıp açmadığı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesi (AYM) kararlarıyla birlikte değerlendirilecektir.

Şeyh  Said  kimdir?  Neden  kıyama  kalkmıştır?  Bu  bir
kıyam mıdır, bir ayaklan ma mıdır, yoksa bir isyan hareketi midir?  Hangi  tabir  onun  hareketini  tam  anlamıyla  ifade etmektedir?  Bu  hareketi  gerçekleştirirkenki  gayesi  nedir? Gibi sorular on yıllardır tartışma konusu olmuş ve bu konuda birbirleriyle  çelişkili  çok  sayıda  görüş  öne  sürülmüştür.

Kitabın gayesi bu soruları layıkıyla cevaplapamaktır.

ÖZET
Edebiyatçı, gazeteci ve siyasetçi gibi pek çok yönü ile dikkat çeken
Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu, Resimli Gazete ve Son Telgraf gazetelerinde gündelik ve politik konularda yazılar yayınladı. Özellikle Son
Telgraf Gazetesinde dönemin iktidarını ve yöneticilerini eleştirdiği yazıları ile dikkat çekti. Karaosmanoğlu’nun muhalefet ettiği konuların
başında; basın üzerindeki baskılar, mebusların halkın sorunlarına kulak tıkadığı ve ellerindeki yetkiyi kötüye kullandıkları ve CHF’deki bürokratik zümre egemenliği geliyordu.
Karaosmanoğlu’nun CHF’ye muhalif olması onun geniş anlamda
Cumhuriyet idealleri ve ideolojisine de muhalif olması anlamına gelmiyordu. CHF’yi sert bir şekilde eleştirmesi, dini-geleneksel değerler
ile o değerleri benimsemiş kitleye daha saygılı olması ve sosyal siyasal
dönüşümlerde daha ılımlı bir yaklaşımı savunması, Karaosmanoğlu’nu dönemine muhalif kılmıştır. Karaosmanoğlu’nun CHF temelinde şekillenen yaklaşımı, onun Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet fırkası olan TCF’yi desteklemesini sağladı. Son Telgraf Gazetesi’nde TCF lehine yazdığı bir yazı sebebiyle Elazığ İstiklal Mahkemesinde idam talebiyle yargılandı. Bu davada suçsuz bulunup serbest bırakılsa da uzun süre yazılarına ara verdi.
Karaosmanoğlu’nun muhalefeti, 1940’lı yıllardan sonra yeniden
kendini göstermiş, CHP yönetimine eleştirileri devam etmiştir. Bu
muhalefet onun çok partili hayata geçişle birlikte DP saflarında yer
almasına sebep olmuştur. Ancak bir süre sonra DP’den ihraç edilen
Karaosmanoğlu, partiden ayrılan arkadaşlarıyla birlikte 1955 yılında
Hürriyet Partisini kurdu. 1958 yılında partisiyle birlikte CHP’ye katıldı. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Kurucu Meclise seçilen Karaosmanoğlu, 1961 seçimlerinde CHP Manisa milletvekili oldu. CHP yöneticileri ile yaşadığı anlaşmazlık nedeniyle 4 Mart 1962’de hem milletvekilliğinden hem de partiden istifa etti. Karaosmanoğlu’nun her
dönemde muhalefetine devam etmesi, onun doğru bulduğu çizgilerinden ayrılmadığını göstermektedir. Bu çalışmada, gazeteci kimliği
ile tanınan ve ardından siyasetçi olarak dönemin en önemli muhalefet
partilerinde kendini gösteren Karaosmanoğlu’nun çok yönlü hayatı
ele alınacaktır.

Cumhuriyetin ilk yılları iktidarla muhalif basın ve yine iktidar yanlısı basın ile muhalif basın arasındaki tartışmaların yoğun olduğu bir dönemdir. Basın özgürlüğünün en geniş anlamda kullanıldığı dönemden ortadan kaldırıldığı günlere kadar gelişen olaylar çalışmada ele alınmaktadır. İlk olarak basın hürriyetinin en geniş anlamda kullanıldığı savaş sonrası döneme değinilmekte, sonra basına gözdağının verildiği, tartışma ortamının sınırlandırıldığı İstanbul İstiklal Mahkemesi ve sonrası dönem ele alınmaktadır. Ayrıca, Takrir-i Sükun Dönemi'ndeki gelişmeler çalışmada analiz edilmektedir.

Kemal Tahir’in geç dönem romanlarından olan ve 1969’da yayınladığı Kurt Kanunu, belki başlığı kadar ünlü şu epigrafla açılır: “Kurtlukta düşeni yemek kanundur.” Roman, bu başlık ve epigrafla uyumlu bir biçimde, 1926 İzmir Suikasti hazırlıklarını, komplonun başarısız olmasıyla hem suikastçıların hem de bazılarının olayla ilişkileri bugüne kadar kesinleştirilememiş eski İttihatçı öndegelenlerin tutuklanıp İstiklâl Mahkemesi’nde yargılanmalarını özellikle eski İttihatçı fedai ve vali Abdülkadir’i temsil eden Abdülkerim ve tarihsel figür Kara Kemal’in tutuklanmaktan kaçış öyküleri üzerinden anlatır. Romanda, Kemal Tahir romanlarında adet olduğu üzere bol kabadayı erkek söylemi, cinsellik ve şiddetin yanı sıra tarihsel ve siyasal sırlar üzerinden yürütülen uzun yorum/dedikodular mevcuttur. Bu açıdan romanın temelde kurtlukla, düşeni yemekle, kurt kanunuyla ilgili olduğunu kabul etmek gerekir.

İzmir Suikastı, Reisicumhur Mustafa Kemal Paşa’ya 14 Haziran 1926
tarihinde, İzmir’de yapılması planlanan suikast girişimidir. Eski mebus,
vekil, vali ve haydutların da bulunduğu birbirlerinden oldukça farklı bir
kesim tarafından yapılmak istenmiştir. Fakat, Mustafa Kemal Paşa İzmir’e
gelmeden önce Giritli Şevki’nin itirafı sayesinde önlenmiştir. Bunun üzerine
İzmir’e gelen İstiklâl Mahkemesi heyetince yapılan duruşmalarda,
olayın arkasında daha geniş muhalif grupların olduğu belirlenmiştir. İzmir’de
26 Haziran- 13 Temmuz günleri arasında yargılanan kırk kişiden,
ikisi gıyabında olmak üzere on beşi idamla, biri ise sürgünle cezalandırıldı.
Birkaç hafta sonra, 2- 26 Ağustos günleri arasında Ankara’da gerçekleştirilen
duruşmalarda yargılanan elli yedi kişiden dördü idam, altısı
sürgün, ikisi ise hapis cezasına çarptırılırdı. Bu iki aşamada toplam yüz
otuz bir sanık hakkında sorgulama yapılırken, bunların otuz dördü yargılamaya
gerek kalmadan serbest bırakıldı. Duruşmalar sonucunda Rüştü
Paşa dışındaki tüm paşalar beraat etti. Bu paşalar tekrar orduya dönmedi
ve Ocak 1927’de emekliye sevk edildiler.

Erken cumhuriyet döneminde CHP’nin taşrada oluşturduğu parti teşkilatları, parti işlerinin yürütülmesi ve merkez-taşra bağlantısının sağlanmasının yanında, özellikle Doğu’daki en kuvvetli denetim ve şekillendirme mekanizmaları olma işlevini de taşımaktaydılar. Ancak Doğu vilâyetlerinde başlayan Şark İsyanı’yla birlikte alınan kararlar silsilesi; Takrir-i Sükun Kanunu ve partinin taşrada dayandığı en önemli toplumsal kesim olan asker-sivil bürokratların Şark İstiklal Mahkemeleri’nde yargılanması gibi çeşitli süreçlerle birlikte, Doğu’daki parti teşkilatlarının bir kısmının ortadan kaldırılması sonucunu da doğuracaktı.

TAM METİN ERİŞİM İÇİN
https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/3139

1925-1927 yılları arasında faaliyetini sürdüren İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesine ait karar metinlerini içermektedir. Mahkemeye ait zabıtlara ve diğer belgelere ise, https://apps.tbmm.gov.tr/arsiv_dis_kullanici/giris.php adresinden erişebilirsiniz. Cilt-1 İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi ile İlgili Genel Bilgiler, İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi 549 Esas Numaralı Karar Defterinin Orijinal Metni ve Çevirisi Cilt-2 İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi 550 Esas Numaralı Karar Defterinin Orijinal Metni Ve Çevirisi, Cilt-3 İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi 551 Esas Numaralı Karar Defterinin Orijinal Metni Ve Çevirisi, İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi İle İlgili Bazı Belgeler

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda yenilmesi, İttihat ve Terakki hükümetinin de sonunu getirdi. Cemiyetin önde gelen liderleri ülkeden ayrılırken, geriye kalan İttihatçılar Millî Mücadele sürecinde aktif rol oynadılar. Millî Mücadele dönemi gerek İstanbul hükümeti gerekse de İtilaf Devletleri tarafından bir İttihatçı hareketi şeklinde değerlendirildi. Bu durum Millî Mücadele’nin önder kadrosunun İttihatçılara karşı daha dikkatli yaklaşmasına neden oldu. Mustafa Kemal ise bu sırada İttihatçıların kontrolü ele geçirme teşebbüsleri olabileceği hususunda birtakım tedbirler aldı. Millî Mücadele’nin başarıyla sonuçlanması ve yeni bir devletin doğuşu esnasında İttihatçıların bir kısmı birinci dönem TBMM’de yer aldı. İlerleyen süreçte meclisteki İkinci Grup ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası safında muhalefet kanadını temsil ettiler. 1926 yılında gerçekleştirilen İzmir Suikastı failleri arasında İttihatçıların önde gelenlerinin de bulunduğunun düşünülmesi, siyasi ve iktisadi sahadan tasfiye edilmeleri aşamasını başlattı. Çalışmanın yapılmasındaki en önemli amaç, İzmir Suikastı yargılamalarında İttihatçıların bulunma gerekçelerini ve milli kuruluşların hangilerinin tasfiye işlemlerine tabi tutulduğunu ortaya koymaktır. Böylece suikast nedeniyle gerçekleştirilen siyasi tasfiyenin aslında iktisadi sahada da devam ettiği görüldü. Bununla birlikte Osmanlı’dan Cumhuriyet’e intikal eden ve Türk iktisat tarihinde önemli yer edinen milli şirketlerin bir kısmının akıbeti de ortaya çıkmış oldu.

I. BMM milletvekillerinden Yeşilzade Mehmed Salih efendinin bir hüsn-i hat levhasını politik tarih bağlamında konumlandırmaya ve anlamlandırmaya çalıştığım bir deneme...

Metni okumak için: https://ziftsanat.com/bir-levhanin-spekulatif-hikayesi/

Cumhuriyet’in ilanı sürecinde yeni Türk Devleti’nin kurumlarının oluşturulması çalışmaları devam ederken basın organlarının geleceğe yönelik şekillenmesine ilişkin adımlar da atılıyordu. Milli Mücadele döneminde basının merkezini teşkil eden İstanbul’da yayınlananlar başta ol-mak üzere Anadolu’nun değişik merkezlerinde çıkarılan basın organlarının büyük bölümü An-kara yönetimini desteklerken, özellikle işgal altındaki bölgelerde yayın yapan kimi gazete ve dergiler Anadolu’daki harekete karşı çıkmış, bazıları İstanbul Hükümeti, bir kısmı da işgal kuvvetleri lehine yayın yapmışlardır. İstanbul ve Ankara Hükümetlerinin koyduğu sansür se-bebiyle İstanbul’da yayın yapan basın organları Milli Mücadele’ye açıktan bir destek veremez-ken, Ankara başta olmak üzere işgal altında olmayan diğer basın organları Anadolu hareketinin yanında ve onun amaçları doğrultusunda yayın yapmış, oluşturulan sansür kurulları Anadolu’ya gönderilen Ankara yönetiminin aleyhindeki yayın organlarının girişini engellemişlerdir. Bu çalışmada Cumhuriyet döneminde basın özgürlüğü konusu ele alınmıştır.