Ar-ge

Özet Bilgi çağında ekonomik rekabet, Ar-Ge ve inovasyon aracılığıyla, köklü bir değişim geçirmiş, bu dönemde " Bilim ve Teknoloji (BT) Kapasitesini " geliştirebilen ülkeler rekabet üstünlüğü sağlamıştır. Bu dönemde ülkelerin BT kapasitesini artırmak amacıyla başvurduğu kurumlardan biri de teknoparklardır. Teknoparklar, piyasanın yetersiz olduğu Ar-Ge ve inovasyon faaliyetleri için altyapı sağlamakta ve vergisel ya da genişletilmiş teşvik araçlarıyla girişimcilere farklı avantajlar sunmaktadır. Bu çalışmada amacımız, Türkiye'deki teknoparkların girişimcilere, Ar-Ge personeline ve yönetici şirketlere sunduğu teşvikleri incelemek ve teknoparkların, 2001 yılından beri uygulanan teşviklerin de katkısıyla, Türkiye'nin BT kapasitesinin temel göstergelerine (Ar-Ge yoğunluğu, Ar-Ge personeli istihdamı, patent üretimi ve YTÜ ihracı) yaptığı katkıları tespit etmektir. Abstract Economic competitiveness in the age of information has had a drastic change through R&D and innovation; during this period, countries that could develop their " Science and Technology (S&T) Capacity " have had a competitive advantage. In

Endüstri devrimiyle başlayan teknolojik gelişmeler, doğa üzerinde hâkimiyet kurulabileceği fikrini doğurmuştur. II. Dünya savaşı sonrası yaşanan nüfus patlamasına köyden kente göç de eklenince, kentlerde artan ihtiyaçların karşılanmasına yönelik hızlı ekonomik gelişim planları uygulamaya konulmuştur. Doğal çevrenin korunmasını dikkate almayan ve teknolojiden aldığı güçle doğaya egemen olma anlayışını benimseyen bu gelişme politikalarının uygulanması ile plansız ve alt yapısız bir kentleşme süreci başlamıştır. Endüstrileşmeye bağlı olarak kentlerde gelişen bu çarpık yapılaşma, yeşil alanların giderek azalmasına, kişi başına düşen enerji ihtiyacının artmasına, doğal kaynakların sınırsızca ve bilinçsizce tüketilmesine ve fosil kökenli enerji kaynaklarının yoğun kullanılmasına neden olmuştur. Sınırsız üretim politikasıyla üretim-tüketim arasında oluşturulan dengesizlik sonucunda, endüstri devrimiyle yerel ölçekte etkisi hissedilen sera gazı salınımlarının artması, küresel ısınma, ozon tabakasının aşınması ve biyoçeşitliliğin azalması gibi çevre sorunları küresel boyutlara ulaşmıştır. Canlıların yaşam temellerini yok etme eksenli ve doğal kaynakların aşırı tüketimine dayalı mevcut ekonomik kalkınma modeli, sebep olduğu çevresel sorunlar ile toplumsal refahı ve sosyal yaşam düzeyini tarihin en düşük seviyesine geriletmiştir.
Bu hızla tüketilen doğal kaynakların günün birinde insan yaşamının gereksinimlerini karşılamada yetersiz kalabileceği ve bunun neticesinde toplumsal kalkınmanın ve ekonomik büyümenin yavaşlayabileceği ve hatta durabileceği konusundaki endişeler ilk kez 1989 yılında Brundtland Raporu’nda gündeme getirilmiştir. Yayınlandığı yıllarda şüpheyle karşılansa da, bugün devletler, kurumlar, kuruluşlar, iş dünyası, sivil toplum ve diğer paydaşlar doğal kaynakların sınırlı olduğu, ekosistemin ve dünyadaki insan yaşamının risk altında olduğu konusunda hemfikirdirler. Önerilen çözüm yollarının ortak paydasını ise yine Brundtland Raporu’nda “gelecek nesillerin kendi gereksinim ve beklentilerini karşılayabilme olanaklarını yok etmeden, bugünün gereksinim ve beklentilerini karşılamak” olarak tanımlanan “sürdürülebilirlik” kavramı oluşturmaktadır.
Yapı endüstrisi ürünü olan yapıların neden olduğu sorunlara kalıcı çözümler bulunamadığı sürece sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir gelişme mümkün görünmemektedir. Bu aşamada, yapılardan kaynaklanan çevresel sorunlara çözüm üretmek amacıyla ilkeleri, stratejileri ve yöntemleri belirleyerek konuya sistematik bir yaklaşım getiren “sürdürülebilir mimarlık” ve “sürdürülebilir yapım” kavramları öne çıkmaktadır.
Sürdürülebilir mimari; ihtiyaç duyulan yapıların yapım, kullanım ve yok edilme süreçlerinde doğaya en az zarar verilen, ekolojik dengenin gözetildiği, malzemenin, suyun ve enerjinin etkin olarak kullanıldığı faaliyetler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Sürdürülebilir yapılarla, kullanıcıların sağlığı ve konforu korunurken, yapım ve kullanım aşamalarında doğal kaynakların varlığının ve geleceğinin tehlikeye atılmaması ve yıkımından sonra da diğer yapılar için kaynak oluşturması ya da doğaya zarar vermeyecek şekilde atık oluşturması hedeflenmektedir
Sürdürülebilir yapım; sürdürülebilir gelişme ilkelerinin yapının planlanması, inşa edilmesi, hammaddenin çıkarılmasından, üretilmesine ve yapı malzemesi haline getirilmesine, yapının kullanımı, yıkımı ve atıkların yönetimine kadar kapsamlı bir bina yaşam döngüsüne uygulanmasıdır. Bu şekilde, insana yakışan ve ekonomik eşitliği destekleyen yerleşimler yaratırken, doğa ve yapılı çevre arasındaki uyumu sürdürmeyi amaçlayan bütünsel bir işlemdir.
Doğal yaşamı tehdit etmeden ekonomik gelişimi destekleyen çevre ve enerji politikaları neticesinde, doğal kaynakların tüketiminden ve çevre kirliliğinden önemli ölçüde sorumlu olan yapı sektöründe de, çevre dostu ve akıllı binalar yapılmaya başlanmıştır. Akıllı bina ya da yeşil bina olarak da adlandırılan sürdürülebilir yapılar, içerdikleri kontrol ve otomasyon sistemleri ile teknolojik donanımları yüksek yapılardır. Bu tür yapı tasarımlarında mimar, mühendis, peyzaj mimarı, malzeme üreticileri, enerji danışmanı, proje yöneticisi, yapı kullanıcısı, yerel yöneticiler gibi farklı paydaşlar bir arada çalışmaktadır. Bu teknolojilerin takip edilerek muhtemel tehdit ve fırsatların tanımlanması, sektöre ve firmaya uygun olan teknolojik yeteneklerin seçimi, kurum içi ya da kurum dışı edinimi ve kullanımı stratejik teknoloji yönetimini gerektirir. Geleceğin yapı endüstrisi dünyasında ARGE’ye yatırım yapan ve stratejik teknoloji yönetimleri ile küresel pazarda gücünü ve rekabetini sürdürülebilir kılan firmalar kendilerine yer bulabilecektir.
Bu çalışmada temel araştırma yöntemi olarak literatür taraması kullanılmıştır. Bildiri kapsamında, yapı sektörünün küresel ölçekteki gelişimi incelenerek, sürdürülebilir yapı endüstrisine geçişte Türk inşaat sektörünün önündeki muhtemel engeller ve bunlara karşı alınabilecek politik, ekonomik ve yasal önlemler belirlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilirlik, Yeşil Bina, Teknoloji Yönetimi, Yapı Endüstrisi, AR-GE

Türkiye’nin tasarruf oranının 2000’li yıllarda önemli ölçüde düştüğü bir vakıadır. Tasarruf konusu sanıldığından çok daha karmaşık bir konudur. Kişisel tasarruf bir kişinin gelirinin harcamadığı bölümüne karşılık gelirken, ülke tasarrufu GSYH’nin yatırım yapılan, başka bir deyişle hazır tüketime harcanmayan kısmını göstermektedir. Yani, ülke tasarrufu da aslında tamamiyle harcamadır. GSYH’yi oluşturan harcamaların niteliğine (hazır tüketim mi yatırım mı olduğuna) karar vermek
tasarruf oranına da karar vermek anlamına gelmektedir. Bu açıdan, tek bir tasarruf tanımı yoktur. Nihai tahlilde, hazır tüketime konu olmayan ve bir şekilde gelecekte fayda sağlayan her harcama yatırımdır. 2000’li yıllarda tasarruf oranındaki düşüşün yaklaşık yarısı eğitim, sağlık ve Ar Ge, diğer yarısı ise dayanıklı tüketim harcamalarındaki artıştan kaynaklanmaktadır. Bu açıdan, “dar tanımlı” tasarruf oranının 2000’lerde ciddi şekilde düşmesi, sanıldığı kadar endişe edilecek bir durum değildir. Hatta bu “düşüşün”; eğitim, sağlık ve Ar-Ge’nin önemi hesaba katıldığında, içinde önemli düzeyde pozitif öğeler barındırdığı görülmektedir.

20. yüzyılın ikinci yarısında başlayan küreselleşme eğilimi, gelişen teknolojinin sağladığı hızlı ve güvenilir iletişim, ulaşım ve ödeme olanakları sayesinde 21. yüzyılda artık ekonomik ve sosyal hayatın yadsınamaz bir gerçeğine dönüşmüştür. Özellikle internet erişiminin yaygınlaşması ile birlikte hız kazanan elektronik ticaret (e-ticaret), günümüzde hacmi hızla artan bir sektör haline gelmiştir. Bu sayede dünyanın herhangi bir noktasında gerçekleştirilen üretime, dünyanın çok farklı noktalarından erişim kolaylaşmış/olanaklı hale gelmiş olup, bu durum, kalite ve fiyat rekabetini de beraberinde getirmiştir. Firmalar dış ticarette artan rekabet ortamında, ürün çeşitliliği, kalite, maliyet, geniş pazarlama ağı ve satış sonrası hizmetler alanında önemli mesafeler almışlardır. Küreselleşme ve ürünlere erişim kolaylığı, aynı zamanda ürün yaşam sürelerini de kısaltmış, firmaları sürekli yeni ürünler ve bu ürünlere ait yeni modeller geliştirmeye mecbur bırakmıştır. Bu durum, firmaları sürekli olarak Araştırma ve Geliştirme (Ar&Ge) ve inovasyon (yenilik) faaliyetlerinde bulunmaya zorlamaktadır. Schumpeter’in (1939, 1941) ifadesiyle bu süreç, “Yaratıcı yıkımı” da beraberinde getirmekte, yenilik faaliyetlerine gerektiği kadar önem vermeyen firmalar zaman içinde piyasadan silinmekte, yerlerine daha verimli çalışan yeni firmalar geçmektedir. Böylece ekonomide kaynak dağılım etkinliği de sağlanmaktadır (Güloğlu ve Tekin, 2012). Ülkeler bu küresel rekabet ortamında firmalarına dış ticarette ek rekabet gücü kazandırabilmek için rekabetçi kur politikaları geliştirmekte, eğitim ve sağlık alanlarında yaptıkları çalışmalarla ülkelerinin beşeri sermayesini yükseltmeye çalışmakta, kamu ya da özel sektör eliyle yapılacak Ar&Ge ve inovasyon çalışmalarına daha fazla kaynak aktarabilmektedirler. Türkiye de bu alanda sürekli kendine hedefler koymakta, ama maalesef çoğunlukla bunlara ulaşamamaktadır. Örneğin; 2010 yılında yayınlanan 2023 Vizyonu Programında, o dönemde %1’in altında olan Ar&Ge harcamalarının Gayrı Safi yurtiçi Hâsıla (GSYH) içindeki payının 2015’te %2’ye, 2023’te %3’ün üzerine çıkartılması planlanmış olsa da 2018 sonu itibariyle bu oran hala %1’lerdedir. 2004 yılına kadar 15 ülkeden oluşan Avrupa Birliği (AB), 2004’te Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Letonya, Litvanya, Estonya, Malta, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin, 2007’de Romanya ve Bulgaristan’ın ve son olarak 2013’te Hırvatistan’ın katılımıyla 28 üyeye ulaşmıştır. AB için en önemli sorunlardan biri; yeni katılan bu ülkelerin Birliğe uyumunu sağlayabilmektir. Bunun için ülkeler arasındaki teknolojik ve gelişmişlik farkları azaltılmaya, ekonomik ve siyasi işleyişler uyumlaştırılmaya çalışılmaktadır. Türkiye, Arnavutluk, Karadağ, Makedonya ve Sırbistan ise AB’ye üyelik müzakereleri devam eden aday ülkelerdir. AB, üyelerinden ve aday ülkelerden, birçok konuda kendilerini yenilemelerini ve Birliğin gelişmiş ülkelerine yakınsamalarını istemekte/beklemektedir. Bu konuda pek çok projeler geliştirilmekte, destekler verilmektedir. Bu noktada ülkelerin gerçekleştirecekleri Ar&Ge ve inovasyon çalışmaları büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada ekonomik büyüme, Ar&Ge ve inovasyon arasındaki ilişkiler, 28 Avrupa Birliği (AB) ülkesi ve Türkiye’nin 1996-2017 dönemi verileri kullanılarak, yeni nesil panel veri analiziyle incelenmiştir. Ülkeler arasında yatay kesit bağımlılığının varlığı; LM, LMS, CD ve LMBC testleriyle sınanmış ve AB ülkeleri ve Türkiye arasında yatay kesit bağımlılığının olduğu görülmüştür. Serilerin durağanlığı; CADF panel birim kök testiyle sınanmış ve serilerin I(1) oldukları tespit edilmiştir. Seriler arasında eşbütünleşme ilişkisinin varlığı; ECM panel eşbütünleşme testiyle incelenmiş ve modellerde yer alan serilerin eşbütünleşik oldukları belirlenmiştir. Regresyon analizleri CCE yöntemiyle gerçekleştirilmiş, reel milli geliri; reel Ar&Ge harcamalarındaki %1’lik artışın %0.14, inovasyondaki %1’lik artışın %0.05 oranında artırmış olduğu, reel
GSYH’deki %1’lik artışın reel Ar&Ge harcamalarını %1.75 oranında artırdığı belirlenmiştir. Seriler arasında nedensellik ilişkilerinin varlığı; Dumitrescu ve Hurlin (2012) panel nedensellik testiyle sınanmış; Ar&Ge ve inovasyondan ekonomik büyümeye doğru bir nedensellik ilişkisi tespit edilemezken, ekonomik büyümeden Ar&Ge ve inovasyona ve Ar&Ge’den inovasyona doğru tek yönlü nedensellik ilişkileri bulunmuştur. Çalışmanın, incelenen konu, kullanılan veri seti ve analiz yöntemleri itibariyle literatüre ve ülke ekonomisine bir katkı sağlaması beklenmektedir. Ayrıca bu çalışmadan elde edilen bulgular, diğer gelişmekte olan ülke ekonomileri için de önemli politika önerileri içermektedir.

Bilim ve teknolojik alanlarında ortaya çıkan yenilikler ekonomik gelişme ve büyümenin itici güçlerinden biridir. Ar-Ge faaliyetlerine yapılan yatırımlar ekonomik büyümenin yanında rekabet düzeyinin de artmasında etkilidir. İçsel büyüme modellerinde de Ar-Ge’nin ekonomik büyüme üzerinde olan etkisine dikkat çekilmektedir. Sürdürülebilir bir ekonomik büyümenin gerçekleştirilebilmesinde sürekli yenilik anlayışının benimsenmesi önemlidir. Yenilikçi üretim sistemlerinin geliştirilmesi verimlilik, ekonomik büyüme ve refah artışının sağlanmasında anahtar görevi üstlenmektedir. Bu kapsamda, çalışmada IMF’nin yükselen piyasa ekonomisi olarak nitelendirdiği 15 ülkede Ar-Ge ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki 1996-2015 yılları arası için panel veri analizi kullanılarak test edilmiştir. Analiz sonucunda, 15 yükselen piyasa ekonomisinde Ar-Ge’ye yapılan harcamalarla ekonomik büyüme arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunmuş, ayrıca iki değişken arasında karşılıklı olarak çift yönlü nedensellik olduğu bilgisine ulaşılmıştır.

Özet: Bu çalışmada Türkiye’nin bilim ve teknoloji politikaları planlı dönemde uygulanan Kalkınma Planları çerçevesinde incelenmiştir. İlk olarak Kalkınma Planlarında yer verilen Türkiye’nin bilim ve teknoloji politikalarına ve buna ilişkin hedeflerine değinilmiş ve bu kapsamda her kalkınma planı bilim ve teknoloji politikaları özelinde ayrı ayrı ele alınmıştır. Çalışmanın devamında
temel bilim ve teknoloji göstergeleri kullanılarak Kalkınma Planları üzerinde sayısal bir tarama yapılmış
ve bu şekilde literatüre farklı bir bakış açısı kazandırılmaya çalışılmıştır. Kalkınma planlarında tüm bilim ve teknoloji göstergeleri mevcut olmadığından dolayı bu taramada bilim ve teknoloji göstergelerinden
yalnızca kalkınma planlarında geçenlere yer verilmiştir. Çalışma sonucunda Türkiye’ de bilim ve teknolojiye verilen önemin kalkınma planları üzerindeki yansımasının oldukça fazla olduğu ancak politika
anlamında bilim ve teknolojiye yeterince değinilmediği saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Bilim, Teknoloji, Kalkınma Planı, Ar-Ge, Politika.

ÖZ Günümüzde bilgi ve iletişim teknolojileri sürekli gelişerek ürün ve hizmetlerin de değişmesini ve geliştirilmesini zorunlu kılmış ve rekabetin itici güçlerinden birisi haline gelmiştir. Dolayısıyla bu rekabet ortamında ayakta kalmak ve güçlerini artırmak isteyen işletmeler için Ar-Ge kavramı daha stratejik bir hale gelmiş ve işletmeleri, devletleri Ar-Ge yatırımları ve çalışmalarını artırmaya yöneltmiştir. Söz konusu çalışma, öncelikle bilgi toplumu ve teknoloji arasındaki ilişkiye kavramsal çerçevede vurgu yaparak Türkiye'de ki Ar-Ge harcamaları hakkında genel bilgileri içermektedir. Çalışmanın araştırma bölümünde Türkiye'de Ar-Ge yatırımlarını analiz etmek amacıyla teknoloji sektöründe faaliyet gösteren işletmelerdeki Ar-Ge faaliyetlerinin, bu işletmelere göre payları ve kârlılıkları üzerindeki etkilerinin istatistiksel yöntemlerle analiz edilerek elde edilen bulgular değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda 2012-2016 yılları arasında Borsa İstanbul'da teknoloji sektöründe işlem gören 16 işletmenin 5 yıllık finansal performans verileri analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, teknoloji sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin 2012-2016 yılları arasında Ar-Ge harcamalarının sürekli artış eğiliminde olduğu; Ar-Ge harcamaları ile esas faaliyet kârı/zararı, vergi öncesi kâr/zarar ve dönem kârı/zararı arasında pozitif yönlü güçlü ilişki olduğu ve Ar-Ge harcamalarındaki artış veya azalışın kâr/zarar üzerinde etkili olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. ABSTRACT At the present time, the effects of competition are felt intensely in every field and sector. Especially the constant change of information and communication technologies are obligatory within change and development of products and services and this is become one of the driving forces of competition. Therefore, the R&D concept is becoming more strategic state that want to survive and increase their power for businesses in the competitive environment and R&D investments and works are increasing day by day. The subject of study, firstly it has been contains general information about R&D expenditure in Turkey emphasize relationship between information society and technology in the conceptual framework. In the part of research, the findings obtained are evaluated to by analysis with statistic methods the effects on the shares and profitability according to businesses and R&D activities of operating technology sector in the businesses for the purpose of to analyze the R&D investments at the Turkey. In this direction, it is analyzed of the 5 year financial performance data of the 16

Recommended citation: Esen, B. (2018) "SGK İşveren Teşviklerinden AR-GE Teşvikinin Uygulanamsı ve Avantajları", Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Sayı: 172, Nisan 2018.

ÖZ:
Ülkemizde SGK tarafından uygulanan prim desteklerinden birini de 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklemesi Hakkında Kanun ile 2008 yılında uygulanmaya başlanılan AR-GE prim desteği oluşturmaktadır. Destek ile Türkiye açısından stratejik bir hedef olan araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin geliştirilmesi ve inovatif faaliyetlere ayrılan kaynakların arttırılması hedeflenmektedir. AR-GE teşviki kapsamına giren işyerlerinde çalışan ve kapsama giren sigortalıların, AR-GE faaliyetine dair çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı destek kapsamında 31 Aralık 2023 tarihine kadar Hazine tarafından karşılanmaktadır. Bu makalede AR-GE prim teşvikinin kapsamı ve teşvikten yararlanma koşulları işverenlere yol gösterecek şekilde açıklanmıştır.

ANAHTAR KELİMELER:
AR-GE, SGK prim teşviki, prim desteği, inovasyon, sosyal sigortalar primi