Tecdid Hadisi

iSLAM ａｒｔｉｍｌ＠ ｔￜｒｋｙｅ＠ ｄｙａｎｅｔ＠ VAKFI MERKEZi YAYlNLARI Sempozyumlar 1 Paneller ＠ . 4 Ｎ＠ u 1u s ＠ ｡ｲｳ＠ ｔｨｴｾ＠ P ｬｮｴｾｲ｡ｩｯ＠ "KUTLU DOGUM" ｬｭｦＱ｢ｰ｡ｮｴｳ＠ ｓｹｮｰｴＬｳｩ＠ um islam, ﾷｳｬ｡ｭＬ＠ Gelenek Tradition ve and change ｙ･ｮｩｬｭ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＱＹＶ＠ GELENEK ve ｙｅｎｌｍ＠ AÇlSINDAN ｔｅｃｄ＠ ｂｒ＠ ｈａｄｓ＠ HAKKINDA ｄｅｇｒｌｎｍ＠ Dr. Mustafa Ertürk Türkiye Diyanet ｖ｡ｫｦ＠ islöm ａｲ｡ｴｭｬｮ＠ Merkezi ｓ｡ｹｮ＠ ｂ｡ｫｮ＠ ve Muhterem sahiplerine çok ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ ｴ･｢ｬｩｲｮ､＠ ､ｯｬ｡ｹ＠ veya muhteva ｡￧ｳｮ､＠ ､ｩ･ｲ＠ müzakereciler ｴ｡ｲｦｮ､＠ ､･ｲｬｮｩ＠ için bu hususta fazla bir ･ｹ＠ söylemenin zannetmiyorum. Ne var ki Ｂｳｬ｡ｭＬ＠ Gelenek ve ｙ･ｮｩｬｭＢ＠ gerekli ｯｬ､ｵｮ＠ ｡､ｬ＠ bu sempozyumun ilk oturumunda dinin ikinci ｫ｡ｹｮ＠ olarak kabul edilen hadis ve hadis ilimleriyle ilgili ｹ･ｮｩｬｭ＠ ve ｹ･ｮｩｬｴｲｭ＠ hareketleｳｵｮｩｭ｡＠ ya da dinde ｹ･ｮｩｬｭ＠ v.erinden bahseden bir ｴ･｢ｬｩｮ＠ ya tecdidle ilgili ､ｮ｣･＠ ve hareketlerde islam ､Ｚｹ｡ｳｮ＠ etkisini uzun süre devam ･ｴｩｲｭ＠ ve ￧ｯｵ＠ zaman dinf ｢｡ｶｵｲ＠ ｫ｡ｹｮ＠ ｯｬｭｵ＠ "tecdid da ￶ｨｲ･ｴ＠ ｢ｵｬｭ＠ hadis ｨ｡ｫｮ､＠ herhangi bir fikir veya hadisi" ｮ｡ｭｹｬ＠ ､ｮ｣･ｩ＠ yeterince dile· ｧ･ｴｩｲｬｭｹｮ＠ bir eksiklik ｯｬ､ｵｮ＠ ､ｮﾭ mekteyim. Bu sebeple müzakereci ｳｦ｡ｴｹｬ＠ ｫ｡ｴｬ､ｭ＠ bu oturumda sözünü ･ｴｩｭ＠ ｮｯｫｳ｡ｬ＠ ｫｳｭ･ｮ＠ ｧｩ､･ｲ｣ｮ＠ ｩｮ｡､ｭ＠ tecdid hadisi ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ ｧ￶ｲｬ･ｩｭ＠ arzetmek istiyorum. Her ｴ･ｫｲ＠ ･ｹ､ｮ＠ önce ederim. ｔ･｢ｬｩｲ＠ ｍｩｳ｡ｦｲｬ･＠ ｴ･｢ｬｩ＠ ･ｫｩｬ＠ Güvenilir kabul edilen hadis ｫ｡ｹｮｬｲ､＠ sadece Ebu Davfid'un esSünen'i ile daha sonraki ｡ｳｲｬ＠ ait ｢｡ｺ＠ hadis eserlerinde kaydedilen rivayete göre Hz. Peygamber'in ￶ｹｬ･＠ ｢ｵｹｲ､＠ rivayet edilmektedir: "Allah her yüz senenin ｢｡ｮ､＠ (yani her ｡ｳｲ､ＩＬ＠ bu ümmete dinini yenHeyecek adam (lar) gönderecektir". 1 Ｈｮ｡ｬｨ･＠ yeb'asü li Mzihi'l-ümmeti ala re'si külli mie sene men yüceddidü leha dfneha). Ebfi DftvOd, Sünen, "Melfthlm", 1; Hasan b. Süfyftn, el-Müsned Ｈ｢ｮ＠ Hacer, Thvdll't-te'sfs, s. 46); Ｑｬ｢･ｲ｡ｮｦＬ＠ Mu'cemü'J-evsdt, VII, 271-272; lbn Adi, el-Kdmll, l, 123; Hftklm, e/-Müstedrelr, IV, 522; Beyhakl, ｂ｡､Ｌ＠ ll, 61-62; lbn Kesir, ･ｮＭｎｩｬ､ｹ＠ evl'l-fllen ve'lMa'rlfetü's-sünen ve'J-dsdr, l, 208; Hatib, ｔ､ｲｦｬｵ＠ ｭ･ｬ｡Ｌ＠ Ｌ＠ 17-18; lbn Hacer, Tevall't-te'sfs, s. 45; SilyOtf, el-Cdmiu's-saglr, hadis nr. 1845. · 57 ISLAM. GELENEK ve ｙｅｎｩｌｍ＠ 1 ISLAM. TRADITION and CHANGE Gerçi ｢｡ｺ＠ kaynaklarda raviden kaynaklanan ･ｫ＠ ifadesinden ､ｯｬ｡ｹ＠ Ｈｦ＠ ma a'lemü) hadisin ｭ･ｲｦｬｵ＠ konusunda süküt eden ｢｡ｺ＠ alimler olsa da bu hadisin Hz. Peygamber'e aidiyetinin ravinin ｧ￶ｲｹｬ･＠ ､･ｩｬＬ＠ nübüvvetin ･Ｇｮｩｹｬ＠ sabit ｯｬ｡｣ｮＬ＠ ､ｯｬ｡ｹｳ＠ söz konusu haberin Hz. Peygamber'Ｒ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｡￧ｫ＠ ｧ￶ｳｴ･ｲ､ｩ＠ belirtilerek bu ｧ￶ｲ･＠ itiraz ･､ｩｬｭｴｲＮ den ｳ｡｣ｴｲ＠ Aynca Hakim en-Nfsabürf, Beyhakl, ｢ｮ＠ Hacer el-Askalanf3 ve ｚ･ｹｮＧｬＭｉｲ｡ｫ＠ 1 Ancak gibi hadis ｨｦｺｬ｡ｲ＠ bu hadisin ｳ｡ｨｩｬｮ､･＠ de ittifak ･ｴｭｩｬｲ､Ｎ＠ tecdid hadisinin ｡ｦｩ＠ ￶ｲ･ｴｩｳｮ＠ ｭ･ｲｬ｡ｴｫ＠ için ｡ｦ＠ ｳｯｮｲ｡､＠ ｡ｦｩ＠ ekolüne mensup taraftarlarca ｵｹ､ｲｬｮ｡＠ dair son zamanlarda Türkçe'5 öncelikle ｵｮ＠ belirtelim ye de tercüme edilen bir makale ｹ｡ｭｬｮｴｲＮ＠ ki bu hadisin ｡ｦｩ＠ ｳｯｮｲ｡､＠ ｵｹ､ｲｬ＠ ｩ､｡ｳｮ＠ geçersiz ｫｬ｡｣＠ ｢｡ｺ＠ bulgular ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ Bunlardan ｩｭ､ｬｫ＠ söyleyeceklerimizden en önemlileri ｵｮｬ｡ｲ､Ｚ＠ Birincisi makale ｹ｡ｺｲｮ＠ ｢ｮ＠ Adf'nin ifadesini naklen Ｗ＠ ｶ･ｲ､ｩ＠ üzere 6 bu hadis ｢ｮ＠ Vehb'in "Kitabü'r-Rical"inde yer ｡ｬｭｫｴ､ｲＮ ｢ｮ＠ Vehb'in ölüm tarihi hicrf 198, ｡ｦＧｮｩ＠ vefat tarihi de hicrf 204 ｯｬ､ｵｮ｡＠ göre sözü edilen rivayetin ｡ｦｩ＠ ｳｯｮｲ｡､＠ ｵｹ､ｲｬｮ＠ söylemek bu bilgiye göre zor görünmektedir. ａｹｲ｣｡＠ ｡ｲｴｭ｣ｮ＠ ｢ｮ＠ Vehb'in söz konuherhangi bir alimin iktihasta ｢ｵｬｮ､｡＠ ｲ｡ｳｴｬｭ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ su ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ hadisin o kitapta ｯｬｭ｡､ｮ＠ delil ｴ･ｫｩｬ＠ etmemektedir. Buna ilave olarak ｢ｮ＠ Vehb'in "Kitabü'l-Fiten"ini hiç kimseye ｯｫｵｭ｡､ｮ＠ dair bilgiye8 istinaden ｯｫｵｭ｡､ｮ＠ söylemek ve onunla ｢｡ｬｮｴ＠ "Kitabü'r-Rical"i de ｢｡ｫｬｲｮ＠ kurmak da ｹ｡ｮｬ＠ bir istidlaldir. 9 ｫｩｮ｣ｳ＠ Zührf'nin (ö. 124 h.) ilk ｹｺｬｮ＠ ＱＰ＠ sonunda ａｬ｡ｨＧｮ＠ bu ümmete ömer b. Abdülazfz'i ｢｡ｬ､ｮ söylemesi Ｍ｢ｮ＠ Hacer'in de ｢･ｬｩｲｴ＠ gibi- bu sözün Zührf döneminde ｭ･ｨｵｲＬ＠ ya da en ｡ｺｮ､＠ mevcut ｯｬ､ｵｮ＠ gösterebilir. 11 Süfyan b. Uyeyne'nin (ö. 198 göre ｒ･ｳｬｵ｡ｨＧｮ＠ ｶ･ｦ｡ｴｮ､＠ sonra her yüz senede h.), "Bana ｵｬ｡ｴｮ＠ Allah onunla dini kuvvetlendirecektir. Bana alimlerden bir adam ￧ｫ｡｣Ｌ＠ 2 3 4 5 6 7 8 9 lO ll 58 Azimfibfidi, ａｶｮＧｊＭｭ｡｢ｬ､Ｌ＠ Xl, 397. Azimfibfidi, a.g.e., Xl, 396. Münftvi, ｆ･ｹｺＧｬＭｊ｡､ＡｲＬ＠ ll, 282; Azimftbfidi, a.g.e., Xl, 396. Ella Landau-'l'asseron, "The •cycllcal reform': a study of the mujaddld tradltlon", Studla Islamlca, LXX, 1989, s. 79-117 (Türkçe tercümesi, "Periyodik Reform: Müceddld Hadisi ｈ｡ｫｮ､＠ Bir Inceleme", trc.l. ｈ｡ｫ＠ Ona!, Isidmi ａｲ｡ｴｭｬＬ＠ VI (4), s. 261-278). 'l'asseron, a.g.m., s. 99. lbn Adi, e/-Kdm/1, 1, 123. lbn Hacer, ｔ･ｬｺＡ｢Ｌ＠ 1, 56. bk. Tasseron, a.g.m., s. 99 (88 nolu dipnot): [Bu makalenin tercümesinde ｡､＠ geçen dlpnotun ｢｡ｬｮｧ￧＠ cümlesi "lbn Vehb'ln Kltftbü'l-Fiten'lyle ｫ｡ｲｬｴｮｺＢ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ ｹ｡ｮｬｫ＠ tercüme ･､ｩｬｭｴｲ＠ ki dogrusu "Kitftbü'l-Fiten ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ bilgiyle veya meseleyle ｫ｡ｲｬｴｮｺＢ＠ olsa gerektir. Yine "Harmele b. ｙ｡ｬｹｦｴ＠ ve Ahmed b. ａ｢､ｵｲ｡ｨｭｮＧ＠ bu hadisi rivayet ettikleri kabul ･､ｩｬｭｴｲＢ＠ cümlesinde geçen "bu hadisi" Ifadesi yerine "bu kitaptan (yani Kltllbü'l-Fiten'den)" ･ｫｬｩｮ､＠ ｯｬｭ｡､ｲＮ＠ Zira lbn Hacer'In Tehzlbü't-Tehzlb, Ｌ＠ 56'da bu hadisic ｡ｬｦｴｫ＠ herhangi bir Ifade yoktur; bk. Tasseron,"Perlyodlk Reform: Müceddld Hadisi ｈ｡ｫｮ､＠ Bir Inceleme", tre. 1. ｈ｡ｫ＠ ünal, Isidmi ａｲ｡ｴｭｬＬ＠ VI (4), s. 270)]. bn Hacer, Tevdll't-te's!s, s. 49. lbn Hacer, a.g.e., s. 48-49; Tasseron lbn Hacer'In rlvayetln sonunda "lsnaddakl rfivller her ne kadar slka olsa da Zühri'nln verdlgl haber bu hadisin senedini takviye etmektedir" ･ｫｬｩｮ､ｦ｡ｳ＠ ｳ｡ｶｵｮｭ｣＠ bir tonda, ､ｯｬ｡ｹｳ＠ bu hadisin sahte (uydurma) oldugunun bir ｢｡ｫ＠ göstergesi olarak ､ｮｭ･ｫｴｬｲＺ＠ ｛｡ｹｲ｣＠ bk. Tasseron, a.g.m., s. 96-97. Tasseron•un lbn Hacer'In "li sikati ｲｬ｣ｦｴｩＢ＠ sözünün Ingilizce'den nakledilirken "trustworthy" kelimesinin "sadOk" ･ｫｬｩｮ､＠ tercüme edilmesi, lbn Hacer'In ｫｵｬ｡ｮ､ｧ＠ "slkat" kelimesini ｫ｡ｲｬｭｴ､Ｚ＠ bk. a.g.m., s. 269]. GELENEK ve ｙｅｎｩｌｍ＠ AÇlSlNDAN TECDID HADiSI HAKKINDA ... . : Dr. Mustafa ERTÜRK göre Yahya b. Adem (ö. 203 h.) o adamlardan birisidir" 12 ､･ｩ＠ nakledilir ki bu haber Hz. Peygamber' e nisbet edilmese bile "yüz senede bir ｡､ｭｮ＠ ￧ﾭ ｫｰ＠ dini ｫｵｶ･ｴｬｮ､ｩｲ｣Ｂ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ bir ｡ｮｬｹ＠ ｡ｦ＠ döneminde ve onun ölümünden önce ｹ｡ｧｮ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｡￧ｫ＠ göstermektedir. ｄｯｬ｡ｹｳ＠ tecdid nin ｶ･ｦ｡ｴｮ､＠ sonra onun talebeleri ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｵｹ､ｲｬ＠ hadisinin ｡ｦｩＧ＠ ｩ､｡ｳ＠ geçersiz ｳ｡ｹｬ｢ｩｲＮ＠ islam alimleri hadisin senedinde zikredilen ｢｡ｺ＠ ｡ｨｳｬｲ＠ ｨ｡ｫｮ､＠ genelde ｭ･ｮｦ＠ bir kanaate sahip ｯｬｭ｡､ｫｲ＠ için hadis sahih kabul ･､ｩｬｭﾭ tir. ｄｯｬ｡ｹｳ＠ tecdid hadisini sened ｡￧ｳｮ､＠ ｩｭ､ｬｫ＠ sahih kabul etmemiz gerekir. Ancak biz hadisin senedindeki ricalin özellikle Ebu Alkame > ｲ｡ｨ｢ｬ＠ Ｈｲ｡ｨｬ＠ veya ･ｲ｡ｨｬＩ＠ b. Yezfd (veya ･ｲｦｫＩ＠ > Safd b. Ebu Eyyub > ve dikkatle yeniden gözden geçii·ilerek Abdullah b. Vehb'e kadar ｳ｡｢ｲｬ＠ ｡ｲｴｬｭｳｮ＠ gerekli ｯｬ､ｵ＠ kanaatindeyiz. Hadisin senedinin sahih ｯｬ､ｵｮ＠ var sayarak" senedin sahih ｯｬｭ｡ｳ＠ metninin de her zaman sahih ｯｬ｡｣＠ ya da senedinin ｺ｡ｹｦ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ metni｡ｮｬｭ＠ ｧ･ｬｭｹ｣ｩＢ＠ ilkesinden hareketle hadis nin sahih ｯｬｭ｡ｹ｣＠ metninin de bir ､･ｲｬｮｩｭｹ＠ tabi ｴｵｬｭ｡ｳｮ＠ gerekli ｯｬ､ｵｮ＠ ､ｮﾭ mekteyiz. Zira ｢｡ｺ＠ hadisler ｶ｡ｲ､＠ ki senedi sahih ｯｬｭ｡ｳｮ＠ ｲ｡ｭ･ｮ＠ metinleri ya sahih kabul ･､ｩｬｭ＠ ya da sahih ｯｬ､ｵｮ｡＠ dair ihtilaflar vaki olｭｵｴｲＮ＠ Elbette hadis ilmi kriterlerine göre hadisin senedinin sahih ｯｬｭ｡ｳ＠ genellikle metninin de güvenilir kabul edilmesinde büyük rol oynamakta､ｲＮ＠ Prensip itibariyle ｶ･ｦ｡ｴｮ､＠ sonra Hz. Peygamber'in ､ｯｲｵ｡ｮ＠ veya olarak ｧ･ｬ｣＠ yönelik haberleri ａｬ｡ｨＧｮ＠ bildirmesiyle ümmetine haber vermesinin (Kur'an'en ve aklen) mümkün ｯｬ､ｵｮ＠ kabul etmemize ｲ｡ｭ･ｮ＠ rivayetlerin nakledilmesi ･ｳｮ｡､＠ meydana gelmesi muhtemel hata ve ｹ｡ｮｩｭｬｲ､＠ ､ｯｬ｡ｹ＠ bu tür haberlerin isabetli ｩｺ｡ｨｮ､＠ ｢｡ｺ＠ ｭﾭ killerin ｢ｵｬｮ､＠ da bir gerçektir. Bununla birlikte ｵ＠ ｫ｡､ｲｮ＠ söyleyelim ki ｺ｡ｭｮＬ＠ ｭ･ｫ｡ｮ＠ ve tarihi kesin hatlarla belirlenen istikbalf hadiselerden hatta bahseden rivayetleri islam alimleri her zaman ihtiyatla ｫ｡ｲｬｭＬ＠ bir ｫｳｭ＠ hadiste bahsedilen dönemde cereyan eden siyasi, içtimar ve dinf olarak ｧ￶ｲｭｬ･､ｩＮ＠ Bu sebeple istikbale yönelik hareketlerin bir ｹ｡ｮｳｭ＠ konusunda olup senedi sahih kabul edilen bu nevi haberlerin ｧｶ･ｮｩｬｲ＠ olmak gerekmektedir. ihtiyattan ｫ｡ｳｴｭｺ＠ hadisin mümkün mertebe ｩｨｴｹ｡ｬ＠ uydurma veya sadece senedine ｢｡ｫｬｲ＠ güvenilir ｯｬｭ｡ｳｮ､＠ ön ｹ｡ｲｧｬ＠ ya da ｰ･ｩｮ＠ hükümlü ｯｬｵｮｭ｡ｳ＠ hususudur. ｩｨｴｬ｡ｦ＠ gidernemeyen veya anｬ｡ｭｹｮ＠ bir hadisin bir ｢｡ｫｳ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ da makul ve ilmf ölçüler çerçevesinde (müsbet veya ｭ･ｮｦ＠ anlamda) ､･ｮｩｲｬ｣＠ itibara almak ilirnde ihtiyat ve tesebbütün bir ｧ･ｲｩ､Ｎ＠ Bununla birlikte istikbalf hadisve zahirde görünen problemierin çözümünde önümüze lerin ｡ｮｬｭｳ､＠ ､･ｬ｡ｹ＠ 12 EbU Ca'fer en-Nehhfis, en-Nds/h ｶ･ＧｬＭｭｮｳ｡Ｌ＠ Il, 462. 59 iSLAM, GELENEK ve ｙｅｎｉｌｍ＠ 1 ISLAM, TRADITION and CHANGE bir dizi problem ￧ｫｭ｡ｴ､ｲＮ＠ Hadis ve sünnet konusunda da kendi tarihimizde gözüken problemierin ve ihtilaflann bizzat bu medeniyerin temsilciolanlar ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｨ｡ｬ･､ｩｭ＠ ya da görleri olan islamf ilimlerle ｭ･ｧｵｬ＠ ｢｡ｫ＠ ｡￧ｳｹｬ＠ ama çözüm yerimezlikten gelindikleri sürece meseleyi ｦ｡ｲｫｬ＠ edinenlerce ｢｡ｫ＠ yöne çekilene sürekli problem üretmeyi kendilerine ｩ｡ｲ＠ cekleri de ｭｵｨ｡ｫｴｲＮ＠ ｄｯｬ｡ｹｳ＠ istikbale yönelik gayb haberlerinden olan tecdid hadisinin sadece senedinin ､･ｩｬ＠ metninin de bir tahlilinin yaｰｬｭ｡ｳ＠ gerekmektedir. Bir hadis metninin incelenmesinde bütünsel olarak Kur'an'a, sahih sünnete veya hadise, akla ve tarih! hadiselere ｵｹｧｮｬ＠ gibi genel prengerekmektedir 13 Ｈａｳｬｮ､｡＠ bu ve buna sipierin öncelikle dikkate ｡ｬｮｭｳ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ ｹ｡ｫｬｭｲｮ＠ bile söz konusu ｯｬ､ｵ＠ benzer prensipierin ｵｹｧｬ｡ｮｭｳ､＠ ｵｮｴｬｭ｡ＡｲＩＮ＠ Bu ilkelere göre ､･ｲｬｮｩｭ＠ ｹ｡ｰｬｲｫ･ｮ＠ hadisin veya söylenen sözün bilhassa hangi siyak-sibakta; kime, niye, niçin ｳ￶ｹｬ･ｮ､ｩﾭ nin ve zikredilen her bir ifadenin ne anlama ｧ･ｬ､ｩｮ＠ tesbiti de elbette önem arzetmektedir. ａｮｬ｡ｭ＠ ve fonksiyonu itibariyle islam tarihinde büyük bir rol oynayan ve gaybf ￶ｺ･ｬｩｮ､＠ ､ｯｬ｡ｹ＠ ､･ｲｬｮｩｭ＠ neticesinde ｹ｡ｮｬｭｲ＠ ｫ｡￧ｮｬｭｺ＠ ｯｬ｡｣＠ tecdid hadisinin ｳ｡ｨｩｬ＠ konusunda da kesin sonuca ｵｬ｡ｭｫ＠ zor gözükmektedir. Fakat biz ｵ＠ ana kadar ｹ｡ｰｴｭｺ＠ ￧｡ｬｭﾭ lardan hareketle tecdid hadisiyle ilgili ｢｡ｺ＠ ､･ｲｬｮｩｭ＠ arzetmek istibu ､･ｲｬｮｩｭ＠ makale olarak ｨ｡ｺｲｬ､ｭ＠ bir ￧｡ｬﾭ yoruz. ａｳｬｮ､｡＠ mayla birlikte daha net bir ･ｫｩｬ､＠ ｡ｮｬ｣ｫｴｲＮ＠ a) Tarih boyunca vahyin tesirinin azalmaya veya yok olmaya ｢｡ｬﾭ -vahiy çerçevesini esas ｡ｬ､ｭｺ＠ zaman- ､･ｲ＠ ｹ｡ｲｧｬｮﾭ da zaman zaman bir ｢ｯｺｵｬｭ｡ｮ＠ meydana ｧ･ｬ､ｩ＠ ya da bir önceki döneme göre olumsuz yönde ｳ･ｹｲｴｩ＠ bir gerçektir. Bu sebeple ｃ･ｮ｡｢Ｍ＠ Hak vahyin etkisinin ｡ｺｬｭｳｹ＠ ｡ｺｰ＠ sapmaya ｢｡ｬｹｮ＠ toplurnlara ｡ｲｬｫ＠ peygamberler ve ｵｹ｡ｲ｣ｬ＠ göndermek suretiyle dini ｣｡ｮｬ､ｲｭｴＮ＠ Peygamberlik son nebf Hz. Peygamber'le ve onunla gelen vahiy de ｫｹ｡ｭ･ｴ＠ kadar vahiy ｣｡ｮｬ＠ sürdürecek Kur'an'la son ｢ｵｬｭｴｲＮ＠ Bu ilahf ｣｡ｮｬ＠ onun pratik hayata ｹ｡ｮｳｭｬ＠ tecelli eden Hz. Peygamber'in ｵｹｧｬ｡ｭｲ＠ da ilave edilebilir. Toplumun her kesiminden ｩｮｳ｡ｬｲ＠ kendisinde muhakkak bir örnek ｹ｡ｭ＠ ｴ｡ｲｺ＠ ｢ｵｬ｡｣＠ bu vahyi, sürekli ｣｡ｮｬ＠ tutmak için de tarih ｯｬ｡ｧ･ｭｩｴｲＮ＠ ｒ･ｦ､＠ ｒｺ｡Ｇｮ＠ boyunca tarihe yön verecek önemli ｡ｨｳｩｹ･ｴｬｲ＠ ifadesiyle Allah nübüvvet hidayetini ｣｡ｮｬ､ｲｭｫ＠ suretiyle nübüvvet ｡ｳｲｮ､＠ sonra müceddidler, ｳｬ｡ｨｴ￧＠ önderler ve zalimterin yeryüzünde ifsat ettiklerini düzeltmek için peygamberlerin varisierini ｧ￶ｮ､･ｲｭｩｴＮ＠ islam sadece cami veya mescidlere hapsedilmeyip ｡ｹｮ＠ zamanda fert ve toplumla alakah hayatm her ｳ｡ｦｨｮ＠ kapsayan ilahf bir nizarn ｯｬ､ｵ＠ ､＠ ｴｯｰｬｵｭ｡ｲｮ＠ 13 60 Meselfi bk. Hatib, e/-K/Idye, s. 432; lbnü'l-Cevzi, el-Mevzuat, Ｌ＠ 106; lbn Kayyim, e/-Mendrü'/-münlf, s. 67-96. GELENEK ve ｙｅｎｉｌｍ＠ AÇlSlNDAN TECDiD HADiSi HAKKINDA .... : Dr. Mustafa ERTÜRK içindir ki bütün müessese ve ｫｵｲｭｬ｡ｮ＠ gündeminde kalmaya devam edeｩｳｬ｡ｭＧｮ＠ ilk ｡ｳｲｬｮ､＠ günümüze kadar bu ｣｡ｮｬ＠ muhafaza cektir. ｩｴ･＠ üzerinde büyük tesiri olup ｯｮｬ｡ｲ＠ ilmf ettiren ve müslüman ilim ｡､ｭｬｲ＠ gayretlerine dinamizm ve dinf ｭ･ｲｩｹｴ＠ ｫ｡ｺｮ､ｲ＠ faktörlerden birisi de tecdid hadisi ｯｬｭｵｴｲＮ＠ Her ne kadar islam alimleri kendilerinin müceddid ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ veya ｯｬ｡｣ｫｲｮ＠ hayattayken ｡￧ｫ＠ ｺｩｫｲ･ｴｭｬｳ＠ de Süyütf müceddid ｯｬ｡｣ｮ＠ ummak suretiyle tecdid hagibi ulemadan bir ｫｳｭｮ＠ disinde zikredilen müceddid ｶ｡ｳｦｮ＠ sahip olmak, ､ｯｬ｡ｹｳ＠ ａｬ｡ｨＧｮ＠ ｲｺ｡ﾭ ｳｮ＠ kazanabilmek için bir nevi ｹ｡ｲ＠ içerisinde ｯｬｭ｡ｲ＠ ve ｯｮｬ｡ｲ＠ ｢ｵＮｶ｡ｳｦﾭ taki ｩｮｳ｡ｬｲ＠ da müceddid olarak kabul etmeleri hadisin islam alimleri üze｡￧ｫ＠ göstermel.<tedir. rinde ne kadar pratik etkisinin ｯｬ､ｵｮ＠ b) Ebü Davüd'un Sünen'indeki hadis metnini ､ｩ･ｲ＠ ｶ｡ｲｹｮｴｬ＠ zaman metin içerisinde ｩｺ｡ｨ＠ izaff olup ｫｩ､･ｮ＠ ｫｩｹ･＠ ､･ｩﾭ ･｢ｩｬｮ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ ifadelerin yer ｡ｬ､＠ ｧ･ｲ￧ｩｮ､＠ hareketle metnin ､･ｩｭｮ＠ Hz. Peygamber'den rivayet ･､ｩｬｮ＠ iddia etmek kolay olmasa gerektir. ｫ｡ｲｬｴ､ｭｺ＠ c) Müceddidin Ehl-i beyt'ten ｯｬ｡｣ｮ＠ dair tecdid hadisinin ｢｡ｫ＠ mehdfnin ｋｵｲ･ｹＧｴｮ＠ ve Ehl-i beyt'ten ￧ｫ｡｣ｮ＠ haber veren di･ｲ＠ rivayetlerle birlikte ｩｮ｣･ｬ､ｭｺ＠ dikkatten kaçmayan ｢｡ｺ＠ noktalar ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ Halifelik ve mehdilik ｨ｡ｫｮ＠ ｋｵｲ･ｹＧ＠ ve Ehl-i beyt'e tevinanan bir toplumun müceddidlik ｨ｡ｫｮ＠ da ｢｡ｫ＠ gruplara ve di ･､ｩｬｮ＠ pek tabii olarak ortaya ￧ｫｭ｡ｴ､ｲＮ＠ ömer b. AbdÜkabHelere ｶ･ｲｭｹ｣ｩ＠ lazfz ile ｡ｦＧｮｩ＠ I ve II. ｡ｳｲｮ＠ ilk müceddidleri olarak görülmesinde hemen hemen herkesin ittifak etmesi bunun en ｡￧ｫ＠ ￶ｲｮ･ｩ､Ｎ＠ Gerçi ｯｮｬ｡ｲ＠ ilk müyer alceddid kabul edilmelerinde hadis metninde her yüz senesi ｫ｡ｹ､ｮ＠ ｭ｡ｳ＠ ve ölüm tarihlerinin (101 h. ve 204 h.) tetabuk etmesi bir faktör olarak ､ｮｩｳ･＠ bile hadis ilmine ve sünnet-i seniyyeye büyük hizmet etmeleri ｡ｳｬ＠ etkenlerden biri olarak ､ｮｬ･｢ｩｲＮ＠ Zira ömer b. Abdülazfz resmf de kendi anlamda hadislerin bir araya getirilmesine öncülük etmekle, ｡ｦ＠ ｺ｡ｭｮ＠ kadar ｫｳｭ･ｮ＠ ､｡ｮｫ＠ halde bulunan hadis usulü ilmini. sistemli hale getirmekle ilk iki ｡ｳｲｮ＠ ilkleri ｡ｲｳｮ､＠ yer ｡ｬｭｲ､Ｎ＠ Ancak kanaatimizce bir ｢｡ｫ＠ ve önemli bir faktör de ｯｮｬ｡ｲ＠ ｋｵｲ･ｹ＠ soyundan ｧ･ｬｭｩ＠ ｯｬｭ｡ｲｮ＠ dikkatten uzak ｴｵｬｭ｡､ｲＮ＠ ilk dönemlerde ｵｲｮ｡＠ ￧｡ｴｭﾭ ｬ｡ｲｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ ve ｳ｡ｶｬｲｮ＠ ｹ｡ｰｬ､＠ ｨ｡ｬｩｦ･ｮＬ＠ devlet ｢｡ｫｮｬ＠ ve hatta olarak beklenen mehdfnin bile ｋｵｲ･ｹ＠ kabilesinden bu ümmetin ｫｵｲｴ｡｣ｳ＠ ve Ehl-i beyt'ten ｯｬ｡｣ｮ＠ dair ｹ｡ｧｮ＠ kanaatin tecdid hadisine de yanｳ､ｮ＠ ve hadisin ｡ｮｬｭｳ､＠ veya ｹｯｲｵｭｬ｡ｮｳ､＠ ｋｵｲ･ｹＧ＠ ve ｅｨｬｾｩ＠ beyt'e bir öncelik ｶ･ｲｩｬ､ｮ＠ görmekteyiz. ｋｵｲ･ｹＧ＠ sövülmemesini, ondan ileriye geçilmemesini ve ona ilim ￶ｲ･ｴｩｬｭｳｮＬ＠ aksine ondan ilim ￶ｲ･ﾭ nilmesini, zira ｋｵｲ･ｹ＠ alimlerinin yeryüzünü adalet ve ilimle ､ｯｬｵｲ｡｣ｮ＠ 14 dair ｺ｡ｹｦ＠ hadislerin (sözlerin) bir delil olarak ileri ｳｲｬ､＠ mehdf ｳｦ｡ｴｮ＠ ｶ｡ｲｹｮｴｭ＠ 14 lbn Hacer ve ｂ･ｹｨ｡ｫＬ＠ ｋｵｲ･ｹ＠ l\limleriyle llgiH kaydedllen rivayetlerin hepsinin hem ｺ｡ｹｦ＠ oldugunu, hem de tariklerinin bir arada degerlendlrlldiglnde ｡ｳｬｮ＠ oldugunu söylerler. ligiH rivayetler ve degerlendirmeler için bk. Tevdll't-te's!s, s. 42-45. ａｳｬｮ､｡＠ bu filimlerimizin konuyla ｡ｬ｜ｫ＠ ｺ｡ｹｦｲｩｶ･ｴｬ＠ üzerine ｹ｡ｰｴｫｬｲ＠ degerlendirme, on ｳｦｲ＠ alt alta toplamak suretiyle elde edllen neticenin yine ｡ｹｮ＠ rakam ｯｬｭ｡ｳｮ＠ benzemektedir. 61 · ISLAM. GELENEK ve ｙｅｎｉｌｍ＠ 1 ISLAM, TRADITION and CHANGE ｋｵｲ･ｹＧｴｮ＠ ve Ehl-i beyt'ten ｢｡ｫ＠ kimselere ｬ｡ｹｫ＠ görmeyenierin müceddid da tekellerine ｡ｬ｣＠ elbette ｫ｡￧ｮｬｭｺ､ｲＮ＠ Nitekim ömer b. Abdülazfz'in ilk müceddid ｯｬｭ｡ｳ＠ ｹ｡ｮ､＠ ona mehdflik ｶ｡ｳｦｮ＠ yüklenmesi bu harfi fikrimizi teyit etmektedir. Mesela -güya- Hz. ömer'in, yüzünde Ｂｦｮ＠ olan ve kendi soyundan bir ｡､ｭｮ＠ ｧ･ｬ｣ｩｮ＠ ve yeryüzünü adaletle dolduｲ｡｣ｮ＠ söylemesi ve haberi nakleden Nafif'nin de bu ｡､ｭｮ＠ ömer b. Abtahmin etmesi, 15 ｢ｮ＠ ａ｢｡ｳＧｮ＠ kendisine mehdf ｨ｡ｫｮ､＠ dülazfz ｯｬ､ｵｮ＠ soru soran birisine ａｬ｡ｨＧｮ＠ bu ümmeti Ehl-i beyt'in evveliyle hidayete ･｣ｴｩｲ､ｮ＠ ｳｯｮｲ｡ｹｬ＠ da ｫｵｲｴ｡｣ｮＬ＠ iki mehdiden birinin ömer ･ｬＭｅ｣＠ (Ömer b. Abdülazfz) ｯｬ､ｵｮ＠ zikretmesi gibi benzer ､ｩ･ｲ＠ rivayetlerin mevmehdflik ｨ｡ｫｮ＠ da ömer b. Abdülazfz'e tevdi ･､ｩｬｮ＠ göstercut ｯｬｭ｡ｳ＠ mehdf ｯｬ､ｵ＠ ｡￧ｫ＠ belirtilmese de hem ilmiyle hem mektedir.16 ｡ｦｩＧｮ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ sebebiyle cehaletin ｡ｲｴＬ＠ ilmin ortadan kaybolmaya ｢｡ﾭ de ｋｵｲ･ｦ＠ ｬ｡､Ｌ＠ sünnetierin yok olup ｢ｩ､Ｇ｡ｴｬｲｮ＠ zuhur etmeye ｢｡ｬ､＠ kabul edilen dini, yani sünneti yeniden ihya ･ｴｩ＠ ､ｮ｣･ｳｩｹｬ＠ bir dönemde ortaya ￧ｫｰ＠ ｺｭｮ･＠ mehdf kabul edilmektedir. Her ne kadar ｺ｡ｹｦ＠ rivayetlerden kesin sonuçlara ｵｬ｡ｭｹ｣＠ ileri sürüise bile bu rivayetler ilk dönemlerde Kuｲ･ｹｬｩｫＧ＠ ilgili toplumun belli kesimindeki ､ｮ｣･ｬｲｩ＠ ｫｳｭ･ｮ＠ ｹ｡ｮｳｴｭｫﾭ ｳｦ｡ｴｮ＠ ｴ｡､ｲＮ＠ Bu hadisi Ahmed b. Hanbel'in her yüz senenin ｢｡ｮ､＠ insanlara sünnetleri ￶ｲ･ｴ｣ｫ＠ ve Resülullah ｡､ｮ＠ yalan söylemeyi engelleyecek ｫｩ＠ ＱＷ＠ veya ｫｩｬ･ｲ＠ ａｬ｡ｨＧｮ＠ ｧ￶ｮ､･ｲ｣ｩ＠ ｴ｡ｲｺｮ､＠ ｹｯｲｵｭｬ｡ｳ tecdid hareketive mevzü hadisin ｹ｡ｧｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ bir nin sünnetierin unutulmaya ｢｡ｬｮ､＠ ｡￧ｳｮ､＠ önemli gözükmektedir. ｄｯｬ｡ｹｳ＠ tecdid hadönemi ｹ｡ｮｳｴｭ＠ ､･ｩｬＬ＠ o dönemdeki toplumun mehdflik ve disini sadece bir tek ｶ｡ｲｹｮｴｬ＠ halifelik konusundaki ｧ￶ｲｬ･ｩｹ＠ birlikte ､･ｲｬｮｩ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ ama o daha ｹ｡ｫｮ､＠ ｡ｬｫｳ＠ bulunan bir anlam ｫ｡ｺｮ｣＠ toplumun ｧ･ｲ￧ｩｹｬ＠ ｭｵｨ｡ｫｴｲＮ＠ d) Son olarak tecdid hadisinin Hz. Peygamber'den ｳ｡｣ｴｲ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ kesin bir dille ifade edernemekle birlikte onun ｦ｡ｲｫｬ＠ ｶ｡ｲｹｮｴｬ＠ ｧ･￧ｭｩｴ＠ ｡ｳｲｬ､ｮ＠ beri ｳｬ｡ｭ＠ toplumunun ｧ･ｬｮ＠ ｢｡ｬ＠ ｯｬ､ｵ＠ ｧ･ｲ￧ｩｮ＠ ｹ｡ｮｳｴﾭ ｮＬ＠ o topluma belli ölçüde dinamizm ｫ｡ｺｮ､ｲ＠ ilmf ve fikrf ｧ･ｬｩｭｲ＠ bir ｫ｡ｴｳｮ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｲ｡ｨｴｬｫ＠ söyleyebiliriz. Bu hadisin, ､ｯｵｮ｡＠ günümüze kadar ｦ｡ｲｫｬ＠ kültürlerin, medeniyetlerin, ､ｮ｣･ｬｲｩ＠ ve anlaｹｬ｡ｲｮ＠ ｨ｡ｲｭｮｬｳｹ＠ ｴ･ｫｬ＠ eden bir Ｈｳｬ｡ｭｩＩ＠ ｧ･ｬｮｩ＠ içinde ｹ｡ﾭ ､ｭｺ＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｩｮ＠ problemlerine ｫ｡ｬ｣＠ çözümler getirici tarzda ｩｳｬ｡ｭＧｮ＠ asama belli ｭ･ｳｬＬ＠ gruba, partilelma uygun olarak yeniden ､･ｲｬｮｩＬ＠ her türlü dinf, ilmf ve teknolojik ｧ･ｬｩｭ＠ re ya da milletiere mahsus ｯｬｭ｡ｹｰ＠ yönündeki ｹ･ｮｩｬｭｲ＠ öncülük edip bu ｵｲ､｡＠ azimle mücadele eden bütün müceddidlere ｫ＠ tutacak bir ｡ｮｬｹ＠ ､￶ｮｴｲｬ･ｫ＠ Ｂｳｬ｡ｭＬ＠ gele15 16 17 62 Nuaym b. Hammfid, el-Plten, s. 67, 75. Nuaym b. Hammfid, a.g.e., s. 230-23 Ｎ＠ lbn Hacer, Tevdli't-te'sls, s. 48. GELENEK ve ｙｅｎｉｌｍ＠ AÇlSlNDAN TECDID HADISI HAKKINDA .... : Dr. Mustafa ERTÜRK nek ve ｹ･ｮｩｬｭＢ＠ üçlüsünü bünyesinde ｢｡ｲｮ､＠ bir tarzda ｩｳｬ｡ｭＧｮ＠ geleolabilecegini .ümit etcegine yönelik büyük projelere sürekli ilham ｫ｡ｹｮｧ＠ ･ｫｩｬ､＠ kanaatimiz odur ki her müslüman bu ugurda kendimekteyiz. ａｹｮ＠ ｋｵｲ･ｹ＠ ni bir müceddid kabul ederek islam'a hizmet etmeli, ａｬ｡ｨＧｮｳ､･｣＠ kabilesinden veya Hz. Peygamber'in soyundan birilerini her yüz ｹｬ､｡＠ gönderecegine dair ｩｮｳ｡＠ atalete ve tembellige sevkettigine ｩｮ｡､ｧｭｺ＠ bir d üｮ｣･ｹ＠ ｫ｡ｰｬｭ､ｲＮ＠ Zira ｭｳｬ｡ｮ＠ bir gününün diger gününe ･ｩｴ＠ ｯｬ｡ｭｹ｣ｧｮ＠ dair Peygamber! beyan her müslüman müceddid ｡､ｹｮ＠ edininesi gereken bir prensiptir. Blbllyografya: Nuaym b. Hammfid, el-Fiten ＨｮｲＮ＠ Süheyl Zekkfir), Beyrut 1414/1993; ｅ｢ｦ＠ Sünen, "Melfihlm", ［＠ ｅ｢ｦ＠ Ca'fer ａｬｭ･､＠ b. Muhammed b. lsmfill en-Nehhfis, en-Ndsih ve'lmenstlh li ldtdb11lahi azze ve celle ve'htildll'l-ulemdi li zdlJlce ＨｮｲＮ＠ Süleyman ｢Ｎｬｲ｡ｨｭ＠ b. Abdullah), MahmQd Thhhan), 1-XI, Rlyad 1995; lbn Adi, I-lll, Beyrut 1991; Taberfini, el-Mu'cemü'J-evsdt ＨｮｲＮ＠ el-Kdmil li du'aldi'r-ricdl, 1-VIll, Beyrut 1985; Hakim ･ｮＭｎｩｳ｡｢ｦｲｬＬ＠ el-Müstedrelc ＨｮｲＮ＠ Mustafa Abdülkadir Atfi), I-IV, Beyrut 1990; Beyhakl, Ma'rifetü's-sünen ve'l-dsdr ＨｮｲＮ＠ Abdülmu 'tiKal'aci), 1-. XV, Karaçi 1991; a.mlf., ｍ･ｮ､ｬ｣ｩ｢ＧＭｦ＠ ＨｮｲＮ＠ Seyyld Ahmed·sakka), 1-11, Kahtre 1971; Hatili elBagdadi, eJ-J(J[dye li ilmi'r-rivdye, Haydarabad 1357; lbnü'I-Cevzf, el-Mevztldt ＨｮｲＮ＠ Abdurrahman Muhammed Osman), I-lll, Darü'l-flkr 1983; lbn Kayyim, el-Mendrü'l-münif fi's-sahih ve'd-daif ＨｮｲＮ＠ Abdülfettah EbQ Gudde), H alep 1983; Ib n Keslr, en-Nihdye 11'1-liten ve'l-meJ{JhJm, 1-11, Beyrut 1991; Münavi, Feyzü'J-lcadir ･ｲｨＧｊＭｃ､ｭｩｬｳ｡ｧＬ＠ 1-Vl, Beyrut 1988; ｚ･ｲｫｦＬ＠ et-Tez1dre 11'1-ehddisi'1ｭｴ･ｨｩｲ＠ ＨｮｲＮ＠ Mustafa Abdülkadir Ata), Beyrut 1986; lbn Hacer, Tevdli't-te'sis 11 medlJ Muhammed b. ldris ＨｮｲＮ＠ Ebü'l-Flda Abdullah el-Kadi), Beyrut 1986; a.mlf., Tehzibü't-Tehzib, I-XII, Beyrut 1907; ｓｹｦｴｩＬ＠ e1-Cdmi'u's-saglr [Feyz0'/-k,1dftle birlikte ｹ｡ｭｬｮｴｲ｝Ｌ＠ I-VI, Beyrut 1988; Deylemf, elFirdevs bi me'stlri'l-hitdb, I-VI, Beyrut 1406/1986; Hlndi, Kenzü'1-ummdl, I-XVI, Beyrut 1985; Azfmfibadi, Avnü'l-ma'btld ＨｮｲＮ＠ Abdurrahman Muhammed Osman), I-XII, Medine 1968; ｓ･ｨｦｩｲｮｬＬ＠ Bezlü'1-mechtld li halli Ebi Ddvüd ＨｮｲＮ＠ Muhammed Zekerlyya b. Yahya), !-XX, Kahlre 1973; Emin eiHavli, el-Müceddidtln 11'1-lsldm, Kahtre 1965; Abdülmüteal es-Safdf, el-Müceddidtln 11'1-lsldm mine'1-lcarni'l-evvel ile'r-rdbi' ｡ｲ＠ (100-1370 h.), Mektebetü'l-1\dab, ts.; ｒ･ｩ､＠ ｒｺ｡Ｌ＠ Tdrihu'l-üstdz el-imam ･Ｍｹｬ＠ Muhammed ａ｢､ｵｬＬ＠ I-IV, ｍｳｲ＠ 1925; Tasseron, Ella Landau, "The 'Cycllcal reform': A Study of the Mujaddld Tradition", Studia Islamica, LXX, 1989, s. 79-11 7; (Türkçe tercümesi: Bir Inceleme", (tre. 1. ｈ｡ｫ＠ ünal), lsldmi ａｲ｡ＭｴｭｬＬ＠ VI "Periyodik Reform: Müceddld Hadisi ｈ｡ｫｮ､＠ (4), s. 261-278. ｄｦｩｶ､Ｌ＠ 63