Ayasofya’nın 1696 Yıllık Hikayesi | Erhan Afyoncu

. Erhan Afyoncu Ayasofya’nın 1696 Yıllık Hikayesi Dünyanın en eski yapılarından Ayasofya tarih boyunca birçok değişiklikler geçirdi. Fetihle birlikte 481 yıl namaz kılındıktan sonra 1934’te müzeye çevrilen Ayasofya’da 86 yıllık özlemin ardından hasret sona erdi ve 24 Temmuz 2020’de tekrar namaz kılınmaya başladı. • 326 I. Konstantin’in emriyle Ayasofya’nın ilk binasının inşaatına başlanıldı. •15 Şubat 360 Megale Ekklesia (Büyük Kilise) olarak adlandırılan Ayasofya’nın ilk binası açıldı. • 404 Çıkan ayaklanmada Ayasofya yandı. • 415 II. Thedosius Ayasofya’yı tekrar inşa ettirdi. • 13-14 Ocak 532 Nika ayaklanmasında Ayasofya yandı. • 532 İmparator Jüstinyen Ayasofya’yı eskisinden daha haşmetli yaptırmak için mimarlar Aydınlı Anthemios ile Miletli İsidoros’u görevlendirdi. • 558 Bir yıl önce meydana gelen depremde zarar gören Ayasofya’nın ana kubbesi ve yan kubbelerinde çökmeler meydana geldi. • 24 Aralık 562 Mimar Miletli İsidoros’un yeğeni İsidoros kubbeyi yükselterek tamir etti ve kilise tekrar ibadete açıldı. • 870 Bir yıl önceki depremde zarar gören kubbe İmparator Basileios tarafından tamir ettirildi. • 26 Ekim 986 Depremde Ayasofya’nın kubbesinde çökmeler oldu. • 989 Depremde Ayasofya’nın ana kubbesi ve yan kubbelerinde çökmeler meydana geldi. • 13 Mayıs 994 Ayasofya’nın depremde gördüğü hasar tamir edilerek, kilise tekrar ibadete açıldı. • 1204 IV. Haçlı Seferi sonucu İstanbul işgal edildi. Ayasofya yağmalanıp, harap edildi. Ayasofya Katolik mabedi oldu. • 1261 İstanbul Latinler’den geri alınınca Ayasofya tamir edilip, tekrar Ortodoks mabedi haline getirildi. Üsküdar/2020-1 13 • 1317 İmparator II. Andronikos Ayasofya’yı payandalarla destekletip, geriş bir tamirden geçirdi. • 1330 Kubbenin bir bölümünde ve doğu yönünde meydana gelen çökmeler yüzünden Ayasofya ibadet edilemeyecek hale geldi. • 19 Mayıs 1346 Depremde kubbeler ve ana kemerde ciddi hasarlar meydana geldi. • 1354 İtalyan mimar Peralta’ya Ayasofya’yı tamir ettirildi. • 12 Aralık 1452 Kardinal Isidoros’un Ayasofya’da Katolik ayini icra etti. Ortodokslar Ayasofya’ya gelmemeye başladı. • 29 Mayıs 1453 İstanbul’un fethedildi ve Ayasofya camiye çevrildi. Fatih Ayasofya’da ilk namazı kıldı. • 1 Haziran1453 Ayasofya’da ilk Cuma namazı Akşemseddin tarafından kıldırıldı. • 1453 Ayasofya Külliyesi’nin ilk yapılarından olan medrese ve ilk minare inşası edildi. • 1481-1512 İkinci minare II. Bayezid devrinde yapıldı. Ayrıca Ayasofya’ya yeni binalar ilave edildi. 14 Üsküdar/2020-1 • 1509 İstanbul’da meydana gelen büyük depremde bina hasar gördü. • 1556 Hürrem Sultan Hamamı olarak da bilinen Ayasofya Hamamı, Mimar Sinan tarafından inşa edildi. • 1566-1574 II. Selim devrinde Ayasofya, Mimar Sinan tarafından payandalarla kuvvetlendirildi. Yine bu devirde yeni minare inşa edildi. Ayrıca Ayasofya’da padişah türbelerinin inşasına başlandı. İlk türbe Mimar Sinan tarafından yapılan II. Selim Türbesi’dir. • 1574-1595 III. Murad devrinde iki minare, minber, kürsü ve mahfil yapıldı. • 1599 III. Murad Türbesi’nin bitirildi. • 1608-1609 Ayasofya haziresindeki III. Mehmed Türbesi’nin tamamlandı. • 1639 I. Mustafa’nın 1639’daki vefatında, o zamana kadar yağhane olarak kullanılan Ayasofya vaftizhanesi türbeye dönüştürüldü. • 1648 Sultan İbrahim öldürülünce aynı türbeye defnedildi. • 1651 Teknecizâde İbrahim Efendi hattı ile yazılı büyük levhalar Ayasofya’ya asıldı. . • 1728 III. Ahmed tarafından yaptırılan tamirler sırasında hünkâr mahfili genişletildi. Fossati kardeşlerin yaptığı büyük tamirat başladı. • 1739 I. Mahmud tarafından bir kütüphane yaptırıldı. • 1849 Padişahın camiye gelişte istirahat etmesi ve kabul yapılabilmesi için hünkâr kasrı, hünkâr mahfili, muvakkithane yaptırılıp, avlu duvarları da yenilendi. Kazasker Mustafa İzzet Efendi’ye ait hatlar asıldı. Caminin büyük tamiratı bitti. • 1740 I. Mahmud tarafından avluda, benzersiz bir şadırvan yaptırıldı. • 1742 I. Mahmud küçük bir sıbyan mektebi yaptırttı. • 19 Ocak 1743 Ayasofya İmarethanesi’nin inşası tamamlanıp, açıldı. • 1774-1789 I. Abdülhamid devrinde Ayasofya İmarethanesi, kütüphane ve kaldırımlar tamir edildi. • 1789-1807 III. Selim devrinde Ayasofya’nın halıları yenilendi. • 1809 II. Mahmud devrinde cami geniş bir tamirattan geçirildi. • 1825 Ayasofya İmarethanesi ve aşçı odaları tamir ettirildi. • 1847 Şeyhülislâm Mekkîzâde Mustafa Âsım Efendi’nin devlete intikal eden mirası, vasiyeti gereği Ayasofya’nın tamiratına tahsis edildi. • 1861-1876 Sultan Abdülaziz döneminde, camii, su yolları, şadırvan ve sultan türbelerinin tamiri yapıldı. Medrese yıktırılıp, tekrar inşa edildi. • 1894 İstanbul’da meydana gelen depremde Ayasofya’da büyük zarar gördü. Cami, II. Abdülhamid tarafından tamir ettirildi. • 12 Haziran 1914 Fetih kutlamaları kapsamında Ayasofya’da çok kalabalık bir cemaatle Cuma namazı eda edildi. • 1919 İstanbul işgal edilince Binbaşı Tevfik Bey ve bir grup asker Ayasofya’yı korumakla görevlendirildi. • 1919 Ayasofya’nın tekrar kilise olmasıyla ilgili Avrupa’da tartışmalar yapıldı. Üsküdar/2020-1 15 Ayasofya’nın 1696 Yıllık Hikayesi Fotoğraf: Mehmed Özçay • 3 Şubat 1928 İlk Türkçe hutbe Ayasofya Camii’nde okundu. mecburen içeride bırakıldı. Daha sonra tekrar yerlerine asıldı. • 1931 Thomas Whittemore, Amerikan Bizans Enstitüsü adına mozaikler üzerine çalışmak için müracaatta bulundu. • 1 Şubat 1935 Ayasofya müze olarak ziyarete açıldı. • 27 Ağustos 1934 İstanbul Asar-ı Atika Müzesi’nde Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesiyle ilgili toplantı yapıldı. • 24 Kasım 1934 Bakanlar Kurulu Kararıyla Ayasofya, camii statüsünden çıkarılarak, Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlandı. • 1935 Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesi kararından sonra medrese yıktırıldı ve Ayasofya’nın bulunan ve camiye ait olan çeşitli eşyalar, halılar, levhalar içeriden çıkarıldı. Kazasker Mustafa İzzet Efendi’ye ait büyük levhalar kapılardan dışarı çıkarılamadığı için 16 Üsküdar/2020-1 • 1955 Münih’te toplanan Byzantinistler Kongresi’nin açılış konuşmasında Alman Kardinal “Hagia Sophia’nın kubbesinde Bizans’ın yıldızı parlamaktadır ve ebediyyen parlayacaktır” deyince salonda dakikalarca süren bir alkış koptu. • 1965 Ayasofya’nın tekrar cami olması için binlerce imzalık dilekçeler Meclis’e gönderildi. • 6 Mayıs 1965 Senatör Ömer Lütfi Bozcalı, Cumhuriyet Senatosu’nda yaptığı konuşmada Ayasofya Camii’nin yeniden ibadete açılması gerektiğini söyledi. . Üsküdar’dan Ayasofya’ya bakış • 1966 Mecliste Diyanet İşleri’nin bütçesi görüşülürken Ayasofya’nın tekrar camii olarak hizmet vermesi istendi. • 1979 Ayasofya’nın camii olarak hizmet vermesi için kanun tasarısı verildi. • 8 Ağustos 1980 Ayasofya’nın Hünkâr kasrı ibadete açıldı. • 14 Eylül 1980 İbadete açılan Hünkâr kasrı 12 Eylül yönetimi tarafından restorasyon gerekçesi ile tekrar kapandı. • 10 Şubat 1991 Hünkâr Kasrı tekrar ibadete açıldı. • 2009 Ayasofya’daki padişah ve şehzade türbeleri restore edilip, ziyarete açıldı. • 2006-2012 Rahmetli Haluk Dursun’un başkanlık ve müdürlüğü döneminde Ayasofya’nın Osmanlı kimliği ve Osmanlı külliyesi vasfı ortaya çıkarıldı. • 29 Mayıs 2020 Fethin 567. Yılı münasebetiyle gerçekleştirilen Fetih kutlamalarında Ayasofya’da Fetih “Fetih Suresi” okundu. • 10 Temmuz 2020 Danıştay 10. Dairesi, 24 Kasım 1934 tarihli Ayasofya’nın müzeye çeviren kararnameyi iptal etti. Kararın açıklanmasından sonra Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın imzaladığı kararnameyle Ayasofya, Fatih Sultan Mehmed’in vakıf amacı doğrultusunda hizmet vermesi için Diyanet İşleri Başkanlığı’na devredildi. • 24 Temmuz 2020 Ayasofya Camii’nde 86 yıl sonra tekrar namaz kılınmaya başlandı. Üsküdar/2020-1 17