Een aanzet tot de gamegeschiedenis van België

Een is Nodig Losse bijdragen van de Karel van Mander Academy Single Contributions of the Karel van Mander Academy IV Een aanzet tot de gamegeschiedenis van België Tom Lenting ••• Presikhaaf 2019 EEN IS NODIG – LOSSE BIJDRAGEN VAN DE KAREL VAN MANDER ACADEMY TOM LENTING Een aanzet tot de gamegeschiedenis van België In overzichten van de internationale gamegeschiedenis komen games uit België vrijwel niet aan bod. Dat is niet verrassend gezien de dominantie van landen als de Verenigde Staten, Japan en Groot-Brittannië op de gamemarkt. Niettemin kent de Belgische gamegeschiedenis verschillende interessante aspecten. In dit artikel wordt een eerste aanzet gedaan voor een Belgische gamegeschiedenis. Daarvoor wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste of meest opvallende games en gameontwikkelaars uit België. THE WHIZ KIDS Net als in veel andere landen, waaronder Nederland,1 worden in België eind jaren 80 de eerste stappen richting een volwassen gameindustrie gezet in de zogenoemde demoscene, veelal met demo’s op de Commodore 64 en de Amiga. De demoscene komt voort uit de hackersscene, waarin hackers illegale intro’s bij gehackte spellen plaatsen. Deze intro’s worden echter steeds professioneler en de hackers vormen groepen die samen gaan werken aan demo’s.2 Met Ziriax (1990, Amiga) deze demo’s willen ze al hun vaardigheden aan de rest van de wereld tonen. Al snel groeit de ambitie bij veel demo-ontwikkelaars om ook games uit te brengen. De Belgische demogroep The Whiz Kids, bestaande uit Peter Verswyvelen, Erlend Robaye, Kim Goossens en de Zweed Tomas Dahlgren, weet voor de Amiga twee side-scrolling shoot-em-ups gepubliceerd te krijgen: Ziriax (1990) en Zarathrusta (1991). The Whiz Kids is daarmee één van de eerste officiële gamedevelopers uit België. ART & MAGIC Eén van de bekendste gameontwikkelaars uit België, Yves Grolet, begint zijn carrière ook op de Amiga. De Franse uitgever Ubisoft publiceert in 1990 zijn strategiespel Iron Lord en zijn platformspel Unreal. Daarna richt Grolet in 1991 zijn eigen studio op: Art & Magic. De eerste game die Grolet bij zijn eigen studio uitbrengt is de horizontale shooter Agony (1992, Amiga). Voor zowel Unreal als Agony werkt Grolet samen met de Belg Franck Sauer (voor de grafische vormgeving) en met de Nederlander Jeroen Tel (voor de digitale muziek). Art & Magic neemt daarna een vrij uitzonderlijke stap voor een relatief kleine gamedeveloper: het gaat zich richten op de Agony (1992, Amiga) arcade-markt. Samen met onder meer Franck Sauer (die wederom EEN AANZET TOT DE GAMEGESCHIEDENIS VAN BELGIË 2 EEN IS NODIG – LOSSE BIJDRAGEN VAN DE KAREL VAN MANDER ACADEMY het grafische werk voor zijn rekening neemt) ontwikkelt Grolet voor de arcade tennisspel Ultimate Tennis (1993), het ‘prehistorische multiplayer-voetbalspel’ Stone Ball (1994), het cartoon-achtige doolhofspel Cheese Chase (1994) en de schietgallerij Western Shooting (1994). APPEAL & OUTCAST In 1995 vormen Yves Grolet en Franck Sauer, samen met Yann Robert, de nieuwe studio Appeal. Al snel werd verder een deal gesloten met de Franse gamepublisher Infogrames. De nieuwe studio besteedde in eerste instantie veel tijd aan de ontwikkeling van zogenoemde voxel-gebaseerde graphics. Simpel gesteld is dat een technologie waarmee complexe objecten in een spel gevormd kunnen worden zonder dat dat ten koste gaat van het geheugen en de snelheid van de computer. Een voordeel ervan was dat er geen separate 3D-kaart benodigd was. Appeal paste de technologie voor het eerst toe in het spel No Respect (1997, Windows), een futuristisch vliegactiespel. Het spel werd niet enthousiast ontvangen, maar Appeal zag dit eerste product ook slechts als een testcase voor de vlaggenschiptitel Outcast (1999, Windows). Outcast is een third-person 3D-actiespel met Outcast (1999, Windows) puzzelelementen. Het was het eerste spel uit België dat, dankzij de non-lineaire gamewereld, de fraaie muziek en de bijzondere setting en atmosfeer, wereldwijd werd opgemerkt en geprezen. Toch viel de verkoop uiteindelijk tegen, waardoor uitgever Infogrames een overzetting naar de Sega Dreamcast annuleerde.3 Ook het vervolg op Outcast kwam niet van de grond en in 2002 ging Appeal bankroet. In 2001 richtte Yves Grolet elseWhere Entertainment op. Deze studio ging snel op in 10Tacle Studios Belgium, dat in 2008 failliet werd verklaard. Franck Sauer en Yann Robert begonnen in 2004 de studio Fresh 3D S.A.R.L. In 2009 startte Grolet vervolgens de studio AMA Studios, die nauw samenwerkte met Fresh 3D S.A.R.L. van Sauer en Robert.4 Bijzonder was dat AMA Studios niet bang was om nieuwe technologieën te omarmen, zoals de Kinect, de bewegingssensor voor de Xbox 360. Speciaal voor dit systeem ontwikkelde AMA Studios de spellen Fighters Uncaged (2010), My Self Defense Coach/SelfDefense Training Camp (2011) en Fighting Within (2013). Geen van deze spellen werd erg enthousiast ontvangen, omdat de Fighting Within (2013, Microsoft Kinect) bewegingsregistratie van de speler niet goed functioneerde. De rechten op het spel Outcast lagen jaren bij Infogrames (later hernoemd als Atari), maar Grolet, Sauer en Robert wisten deze rechten in 2013 terug te kopen. Outcast 1.1 (Windows), een geüpdatete versie van het originele spel, verscheen in 2014. In 3 EEN AANZET TOT DE GAMEGESCHIEDENIS VAN BELGIË EEN IS NODIG – LOSSE BIJDRAGEN VAN DE KAREL VAN MANDER ACADEMY 2015 herlanceerden ze hun studio Appeal. Het vervolg op Outcast, Outcast: Second Contact (Windows, PlayStation 4, Xbox One), werd in 2017 uitgebracht. In 2019 volgde puzzelspel Fort Boyard (Windows, PlayStation 4, Xbox One, Switch), gebaseerd op de gelijknamige televisieserie. MIRACLE DESIGNS & ATARI KARTS Een andere Belgische studio die niet bang was om zich op nieuwe platformen te richten was Miracle Designs. Het portfolio van Miracle Designs is verre van origineel met enkel Mario Kart-kloons als XS Airboat Racing (2003, PlayStation), ATV Racers (2003, PlayStation) en Miracle Space Race (2003, PlayStation). Bijzonder is echter dat de ontwikkelaar ook Mario Kart-klonen produceerde voor weinig populaire consoleplatforms: Atari Karts (1995) voor de Atari Jaguar en Merlin Racing (2000) voor de VM Labs NUON. Vooral Atari Karts is een opvallende titel, omdat het één van de vlaggenschiptitels voor de (geflopte) Atari Jaguar was. Miracle Designs is uiteindelijk opgegaan in de Duitse uitgever Phenomedia Publishing. Atari Karts (1995, Atari Jaguar) LARIAN STUDIOS & DIVINITY De grootste en bekendste gamestudio uit België, Larian Studios, werd in 1996 in het Vlaamse Oudenaarde (nabij Gent) opgericht door Swen Vincke. In 1997 bracht Larian Studios met het futuristische realtime strategiespel L.E.D. Wars (Windows) zijn eerste game op de markt. Internationale bekendheid verkreeg Larian Studios echter met actie-RPG Divine Divinty (Windows/Mac), die in 2002 werd uitgegeven door de Duitse publisher CDV Software Entertainment.5 De gameplay van Divine Divinity is vergelijkbaar met die van het spel Diablo, de wereldhit uit 1996 van het Amerikaanse Blizzard Entertainment. Larian Studios verlengde het succes van Divine Divinty met het vervolg Beyond Divinity Divine Divinity (2002, Windows/Mac) (Windows/Mac), dat in 2004 verscheen. Daarnaast boekte Larian Studios enig succes met educatiespellen, waarvan KetnetKick (2004, Windows, ontwikkeld voor de Vlaamse jeugdzender Ketnet) de bekendste is. In 2009 bracht Larian Studios het volgende deel in de Divine-serie uit met Divinity II: Ego Draconis. Dit spel verscheen niet meer alleen op de PC, maar voor het eerst ook op de console (Xbox 360). Larian Studios maakte daarna bekend zijn spellen voortaan ook zelf te gaan publiceren. De eerste game die zowel ontwikkeld als gepubliceerd werd door Larian Studios was Divinity: Dragon Commander (2013, Windows), gevolgd door Divinity: Original Sin (2014, Windows/Mac) en Divinity: Original Sin II (2016, Windows). Beide games kwamen korte tijd later ook beschikbaar voor gameconsoles als Divinity: Original Sin - EEN AANZET TOT DE GAMEGESCHIEDENIS VAN BELGIË 4 EEN IS NODIG – LOSSE BIJDRAGEN VAN DE KAREL VAN MANDER ACADEMY Enhanced Edition (PlayStation 4, Xbox One) en Divinity: Original Sin II - Definitive Edition (PlayStation 4, Xbox One, Nintendo Switch). In 2019 kreeg Larian Studios de kans om een nieuwe game te ontwikkelen in de bekende Balder’s Gate fantasy-rpg-serie met Balder’s Gate III, die verschijnt voor Windows en de nieuwe Google Stadia-streamingdienst. Hoewel Larian Studios zich blijft profileren als Belgische gameontwikkelaar is de studio inmiddels grotendeels gevestigd in Ierland vanwege de onaantrekkelijke belasting- en loonkostelementen in België.6 In 2019 erkende de Belgische overheid het weinig aantrekkelijke investeringsklimaat in de Belgische gamesector en stelde het een “tax shelter” voor, een belastingvoordeel voor een ieder die investeert in de Belgische gamesector.7 VISUAL IMPACT In 1994 starten Kris Van Lier en Claude Verstraeten de studio Visual Impact. Deze studio richt zich niet alleen op de ontwikkeling van nieuwe games, maar ook op het porten en lokaliseren van bestaande software naar andere platformen en landen.8 De activiteiten van deze studio zijn hiermee enigszins vergelijkbaar met die van de Nederlandse studio Engine Software.9 Visual Impact heeft inmiddels een enorm breed portfolio met interessante games als avonturenspel Amerzone: The Explorer’s Legacy (1999, PlayStation), platformspel Hyper Force (re-release in 2000 door het Amerikaanse Songbird Productions, Atari Jaguar) en de Game Boy Advance-ports van actiespel Kill.Switch (2004) en platformspel Rayman Raving Rabbids (2006). Kenmerkend aan de genoemde Game Boy-ports is dat het niet simpelweg overzettingen van de originele spellen zijn, maar compleet opnieuw ontwikkelde games met een andere invalshoek. TALE OF TALES In 2002 beginnen Auriea Harvey and Michaël Samy in Gent de gamestudio Tale of Tales. Voorheen werkten ze onder de naam Entropy8Zuper! samen aan websites en elektronische kunst. De kunstzinnige wortels van de ontwikkelaars zijn duidelijk in de spellen van Tale of Tales te herkennen. Zelf zeggen ze ‘emotioneel rijke kunst voor interactieve computer-entertainment’ te willen ontwikkelen. Spellen als 3D-hertensimulator The Endless Forest (2005, Windows), het experimentele The Graveyard (2008, Windows), horror-avonturenspel The Path (2009, Windows) en first-person ontdekkingsspel Sunset (2015, Windows/Mac) zijn een hybride van artistiek kunstwerk en game. Tale of Tales is daarmee een The Path (2009, Windows) typische indie-developer die niet bang is om te experimenteren. In 2010 introduceerde Tale of Tales zijn eerste game voor mobiele platformen met Vanitas (Android en iOS), een ‘meditatieve’ puzzelgame die oorspronkelijk werd gecreëerd voor het symposium The Art History of Games in Atlanta. 5 EEN AANZET TOT DE GAMEGESCHIEDENIS VAN BELGIË EEN IS NODIG – LOSSE BIJDRAGEN VAN DE KAREL VAN MANDER ACADEMY CRAZY MONKEY STUDIOS, FISHING CACTUS, NEOPICA Net als in Nederland en andere Europese landen ligt de toekomst van de Belgische gamemarkt in de mobiele gamesector,10 in digitale download-only games en in serious gaming. Crazy Monkey Studios, in 2010 opgericht in Kontich door Steven Verbeek en Martijn Holtkamp, boekte enig succes met de downloadonly schietspellen Guns, Gore & Cannoli (2015), Guns, Gore & Cannoli 2 (2018) (allebei beschikbaar via digitale kanalen voor Windows, Mac, Nintendo Switch, PlayStation 4 en Xbox One) en download-only strategiespel Warparty (2018, eveneens beschikbaar voor voorgenoemde platformen). Ontwikkelaar Neopica uit Gent maakte enige jaren educatiespellen voor Windows en veelal Nintendo-platformen (Wii, DS, 3DS) als Paws & Claws: Pet Vet (2008, Wii & Windows), Pet Hospital (2015, 3DS) en Hunting Simulator (2017, Nintendo Switch, PlayStation 4, Windows, Xbox One). De meeste van deze educatietitels waren gericht op jongeren. In 2019 wist deze Gentse ontwikkelaar FIA European Truck Racing Championship (2019, Windows/Xbox One/PlayStation 4) echter een grote titel op de markt te brengen met European Truck Racing Championship (Windows, Xbox One, PlayStation 4), een door de FIA gelicenseerd spel voor de European Truck Racing Championship.11 Neopica blijft financieel echter erg afhankelijk van een externe uitgever, zoals het Franse BigBen Interactive (dat Hunting Simulator en European Truck Racing Championship uitbracht). Een andere ontwikkelaar op het gebied van serious games is LuGus Studios uit Hasselt, die in 2011 werd opgericht. Deze ontwikkelaar maakte naam met serious games als drone race-simulator Liftoff (2019, beschikbaar via Steam voor Windows en Mac) en Battle for Donetsk (2015, browser). De laatstgenoemde titel is bijzonder, omdat LuGus Studios met het spel ‘bewustzijn’ over het Krim-conflict in Oekraïne wilde creëren, zonder zelf een politiek standpunt in te nemen. Het is een oorlogsspel met een antioorlogsboodschap: of de speler nu wint of verliest, er volgt altijd een ‘Game Over’-scherm. Verder is interessant dat uit de vele studios van Yves Grolet (zie ‘Appeal & Outcast’) ook weer nieuwe Epistory: Typing Chronicles (2016, PC/Mac) ontwikkelaars zijn voortgekomen. Na het bankroet van 10Tacle Studios Belgium begonnen Bruno Urbain en Julien Hamaide in Namen bijvoorbeeld de studio Fishing Cactus, die zich met succes richt op de mobiele markt en digital-only titels. Deze Belgische studio kreeg vooral veel (internationale) waardering EEN AANZET TOT DE GAMEGESCHIEDENIS VAN BELGIË 6 EEN IS NODIG – LOSSE BIJDRAGEN VAN DE KAREL VAN MANDER ACADEMY voor Epistory: Typing Chronicles, een spel dat in 2016 via Steam beschikbaar kwam voor de PC en Mac. Het spel heeft fraaie en kleurrijke 3D-graphics en is een unieke kruising tussen een actie-avonturenspel en een educatiespel om te leren typen. CONCLUSIE De opkomst van de Belgische game-industrie, met de ontwikkeling van demogroepen naar volwassen gameontwikkelaars, is vergelijkbaar met de opkomst van de game-industrie in omliggende Europese landen. Demogroep The Whiz Kids maakte indruk met enkele Amiga-titels en vanuit Amiga-ontwikkelaar Appeal zou een hele serie bedrijven volgen. Veel ontwikkelaars van deze (voormalige) bedrijven zijn tot op de dag van vandaag nog altijd in de (Belgische) gamesector werkzaam. Appeal was ook de eerste gamestudio die de Belgische game-industrie internationaal op de kaart zette met Outcast. Het stokje van internationale bekendheid is inmiddels overgenomen door Larian Studios, die zijn Divinity-games succesvol internationaal weet te exploiteren. Daarnaast is opvallend dat verschillende Belgische gameontwikkelaars niet bang zijn geweest om games voor nieuwe platformen uit te brengen, zoals Miracle Designs dat een spel voor de Atari Jaguar en VM Labs NUON ontwikkelde en AMA Studios dat verschillende producten voor de Microsoft Kinect lanceerde. Meer recentelijk durfde ook Larian Studios zijn toptitel Balder’s Gate III naar het nieuwe Google Stadia-platform te brengen. In het segment van indiegames houdt verder de kunstzinnige ontwikkelaar Tale of Tales de naam van België hoog in het vaandel. Tot slot is in België, net als in andere landen, de transitie van fysieke retailgames naar digitale download-only games en mobiele app stores duidelijk zichtbaar. Dat biedt nieuwe kansen voor Belgische gameontwikkelaars, omdat eenvoudiger en goedkoper (eventueel zonder tussenkomst van een publisher) games direct aan gebruikers kunnen worden aangeboden. Crazy Monkey Studios en Fishing Cactus zijn voorbeelden van twee Belgische ontwikkelaars die zich op deze digital-only markt, die de afgelopen jaren razendsnel is opgekomen, duidelijk hebben weten te profileren. Verder probeert de Belgische overheid de laatste paar jaar, met maatregelen als de “tax shelter”, het investeringsklimaat in de Belgische gamesector te verbeteren. De verwachting is dan ook dat de Belgische gamemarkt de komende jaren zal blijven groeien, mits al deze overheidsmaatregelen daadwerkelijk gerealiseerd worden.12 7 EEN AANZET TOT DE GAMEGESCHIEDENIS VAN BELGIË EEN IS NODIG – LOSSE BIJDRAGEN VAN DE KAREL VAN MANDER ACADEMY NOTEN 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Lenting, T. (2019), Gamegeschiedenis van Nederland 1978-2018. Karel van Mander Academy: Arnhem, p. 25-32. Janssen, S. & M. van der Meer (2007), De game-industrie. Een inleiding. Boom Onderwijs: Amsterdam, p. 35-36. Mobygames (1) (z.d.), ‘Ama Studios SA’, https://www.mobygames.com/company/ama-studios-sa, geraadpleegd op 16-9-2019. Mobygames (2) (z.d.), ‘Appeal S.A’, https://www.mobygames.com/company/appeal-sa, geraadpleegd op 16-9-2019. Mobygames (3) (z.d.), ‘Larian Studios NV’, https://www.mobygames.com/company/larian-studios-nv, geraadpleegd op 16-92019. 9lives (4 juli 2016), ‘Hoe zou het nog met de Belgische videogame-industrie zijn? Belgische gamemakers doen het (nog) niet voor het geld’, https://www.9lives.be/special/hoe-zou-het-nog-met-de-belgische-videogame-industrie-zijn, geraadpleegd op 16-9-2019 & Bogte, K. & D. Verbruggen (2016), Gaming in Vlaanderen. Flemisch Game Assocation: FLEGA Rapport 2016, p. 31. [https://drive.google.com/file/d/0B_cWZ4z363ZmR0N5MTk1b3MycFk/view] Santens, T. (2019), ‘Na films nu ook voor games: belastingsvoordeel moet gamesector in België stimuleren’. VRT NWS (6-22019), https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/02/06/tax-shelter-game-industrie/, geraadpleegd op 16-9-2019. Mobygames (4) (z.d.), ‘Visual Impact’, https://www.mobygames.com/company/visual-impact, geraadpleegd op 16-9-2019. Lenting, T. (2019), Gamegeschiedenis van Nederland 1978-2018. Karel van Mander Academy: Arnhem, p. 25-29. Bogte, K. & D. Verbruggen (2016), Gaming in Vlaanderen. Flemisch Game Assocation: FLEGA Rapport 2016, p. 7-9 & p. 29. Meeus, R. (2019), ‘Gentse gamestudio Neopica gaat in hogere versnelling’, Datanews (26-7-2019), https://datanews.knack.be/ ict/nieuws/gentse-gamestudio-neopica-gaat-in-hogere-versnelling/article-longread-1491239.html, geraadpleegd op 16-9-2019. Bogte, K. & D. Verbruggen (2016), Gaming in Vlaanderen. Flemisch Game Assocation: FLEGA Rapport 2016, p. 6 & p. 31-33. EEN AANZET TOT DE GAMEGESCHIEDENIS VAN BELGIË 7