Antandros 2014 Yılı Kazıları, 37. KST, 3. Cilt

37 KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 3. CİLT 3. CİLT T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 37. KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 3. CİLT 11 - 15 MAYIS 2015 ERZURUM T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 3474-3 Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 171-3 YAYINA HAZIRLAYAN Dr. Adil ÖZME 11-15 Mayıs 2015 tarihlerinde gerçekleştirilen 37. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Erzurum Atatürk Üniversitesi’nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Kapak ve Uygulama Yusuf KOŞAR ISSN: 1017-7655 Kapak Fotoğrafı: Serdar AYBEK Metropolis, 2014 Yılı Çalışmaları Not : Kazı raporları, dil ve yazım açısından Dr. Adil Özme tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur. İsmail Aygül Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Tel: 0312 310 59 95 ANKARA-2016 YAYIN KURALLARI Genel Müdürlüğümüzce her yıl düzenlenen “Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nda sunulan raporlar, bu yıl da kitap olarak basılacaktır. Göndereceğiniz rapor metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak gönderilmesi, kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması açısından önem taşımaktadır. Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa düzeni esas alınarak; * Yazıların A4 kağıda, 13.5x19 cm.lik bir alan içinde 10 punto ile, satır aralığı 10 punto olacak şekilde, tirelemeye dikkat edilerek, Times New Roman fontu ile 10 sayfa yazılması, * Başlığın 14 puntoda bold ve satır aralığı 14 punto olacak şekilde yazılması, * Metinde ana başlıkların büyük harlerle ve italik, alt başlıkların ise küçük harflerle ve italik olarak yazılması, * Dipnotların metnin altında ve metin içinde numaraları belirtilerek, 8 puntoda satır aralığı 8 punto olacak şekilde yazılması, * Dipnot ve kaynakçada (bibliyografya) kitap ve dergi isimlerinin italik yazılması, * Çizim ve resim toplamının 15 adetten fazla olmaması, fotoğraların CD’ye JPG veya TlFF olarak kaydedilip gönderilmesi, gönderilen resimlerin çözünürlüğünün en az 300 pixel/ınch olması, * Çizimlere (Çizim:..... ), resimlere (Resim:..... ), haritalara (Harita:..... ) olarak alt yazı yazılması ve kesinlikle levha sisteminin kullanılmaması, * Bildirilere, bütün yazarların mutlaka isim, unvan ve yazışma adresinin yazılması, * Metin çıktısı ile birlikte metnin mutlaka CD’ye yüklenerek gönderilmesi gerekmektedir, CD’deki metin ile metnin çıktısı uyumlu olmadır. Aksi takdirde CD deki metin esas alınacaktır. Yayınlanacak bildiri sayışının artması, kitapların zamanında basımını güçleştirdiğinden, bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geç 1 Ağustos tarihine kadar, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Yayınlar Şubesi Müdürlüğü, 2. TBMM Ulus/ANKARA adresine gönderilmesi gerekmektedir. Yayın kurallarına uymayan ve geç gönderilen bildiriler kesinlikle yayınlanmayacaktır. PUBLICATION INSTRUCTIONS The papers presented in the International Symposium of Excavations, Surveys and Archaeometry will be published as before. In order to complete a high-quality print in time, we kindly request you to send the paper texts in the format speciied below: 1. Texts should be written in 10 pages on A4 paper, with Times New Roman and 10 type size within a space of 13.5x19 cm. Line spacing should be 10 points. 2. Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space. Main headings should be written with capitals, sub-headings with lower letters. Both types of headings should be written in italics. 3. Footnotes should be placed at the bottom of the pages, with their numbers indicated in the text. Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points. 4. Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics. 5. Total number of drawings and photos should not exceed 15. Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate ile. 6. Captions should be added to drawings (Drawing: ………), photos (Photo: ………) and maps (Map: ………). Plate system should not be used. 7. Authors must indicate their names, titles and contact information in their papers. 8. Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical. Otherwise the digital version will be considered default. As sudden accumulation of papers makes it dificult to complete printing in time, papers should either be submitted during the symposium or sent to the adress Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Yayınlar Şubesi Müdürlüğü, 2. TBMM Ulus / ANKARA until the 1st of August. The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account. İÇİNDEKİLER Reyhan KÖRPE 2014 Troia Kazı Çalışmaları ................................................................................1 Douglas BAIRD, Andrew FAIRBAIRN, Gökhan MUSTAFAOĞLU 2014 Yılı Boncuklu Höyük Kazısı. Tarımın Yayılımı ve Çatalhöyük’ün Öncüleri.....................................................................................15 Serdar AYBEK, Onur GÜLBAY, Yılmaz BALIM, Burak ARSLAN Metropolis, 2014 Yılı Çalışmaları.......................................................................25 Işık ADAK ADIBELLİ 2014 Kırşehir Kale Höyük Kazısı .......................................................................45 Ertekin M. DOKSANALTI, Deniz SEVMEN, İbrahim KARAOĞLAN, Christine ÖZGAN, Erdoğan ASLAN Knidos Kazı ve Araştırmaları: 2014 ...................................................................57 Jeroen POBLOME, Ebru TORUN, Peter TALLOEN, Inge UYTTERHOEVEN, Hendrik ULENERS, Johan CLAEYS, Roel VAN BEEUMEN, Semih ERCAN, Hacı Ali EKİNCİ Sagalassos’ta 2014 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları ....................................83 Remzi YAĞCI Soli Pompeiopolis 2014 Kazıları ......................................................................107 Hasibe İslam AKAT, İbrahim Hakan MERT, Axel FILGES 2014 Yılı Priene Çalışmaları ............................................................................121 Nicholas CAHILL Sardis 2014 ....................................................................................................147 Elif GENÇ 2014 Yılı Kuriki Höyük Kazısı ..........................................................................165 Eşref ABAY, Fulya DEDEOĞLU Beycesultan 2013-2014 Yılı Kazı Çalışmaları...................................................183 Zeliha DEMİREL GÖKALP, A. Ceren EREL, Nikos TSIVIKIS Hasan Yılmaz YAŞAR 2014 Yili Amori̇um Kazis.................................................................................199 Antonio La MARCA Kyme’deki Kültler ve Kutsal Alanlar .................................................................215 Hüseyin Murat ÖZGEN Adramytteion (Ören) 2014 Kazı ve Onarım Çalışmaları ....................................233 K. Levent ZOROĞLU Kelenderis 2014 Yılı Kazı Çalışmaları ..............................................................249 E. Emine Naza - DÖNMEZ Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2014 Dönemi Çalışmaları ........275 Şevket DÖNMEZ, Aslıhan YURTSEVER BEYAZIT Oluz Höyük Kazısı Sekizinci Dönem (2014) Çalışmaları: Değerlendirmeler ve Sonuçlar .........................................................................281 Masako OMURA Yassıhöyük Kazıları 2014 ................................................................................303 K. Aslıhan YENER, Murat AKAR, Mara T. HOROWITZ Aççana Höyük Antik Alalah Kenti 2014 Yılı Çalışmaları ....................................315 Nurcan YAZICI METİN Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı 2014 Yılı Çalışmaları...............................325 Gürcan POLAT, Yasemin POLAT, Kahraman YAĞIZ, Rabia AKTAŞ ÇILDIR Deniz Ziya ARKAN, Aslı SAKA, Aytekin ÜNEY, Ertuğrul KIRAÇ, Ecem BAYSU, Melis ÇOBANOĞULLARI, Ömer DEVELİ Antandros 2014 Yılı Kazıları............................................................................345 Nicolò MARCHETTI The 2014 Joint Turco-Italian Excavations at Karkemish ...................................363 Sachihiro OMURA 2014 Yılı Kaman-Kalehöyük Kazıları Japon Anadolu Arkeoloji Enstitüsü ..........381 Helga BUMKE, Hüseyin CEVİZOĞLU, Elgin von GAISBERG, François BERTEMES, Aylin TANRIÖVER Didyma 2014 ..................................................................................................391 Sevil GÜLÇUR, E. GÜLDOĞAN, P. ÇAYLI, I. DEMİRTAŞ Güvercinkayası 2014 Kazısı Ön Rapor .............................................................417 Nuran ŞAHİN, Onur ZUNAL, Elçin DOĞAN GÜRBÜZER, Cennet PİŞKİN AYVAZOĞLU, Gülşah GÜNATA, Gülben KARAKAN, Hüseyin DOĞAN, Görkem GÖKOLUK, Cüneyt BALABAN Klaros 2014 ....................................................................................................433 Musa KADIOĞLU, Canan ÖZBİL, Michael KERSCHNER, Hazal ERGİN, Selin GÜLGÖNÜL, Görkem YENİCE, Yusuf POLAT, Rahşan TAMSÜ POLAT, Emrah KÖŞGEROĞLU, Mustafa ADAK 2014 Yılı Teos Kazı Çalışmaları (5. Sezon) .......................................................451 Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste: 2014 Excavation and Conservation Works ............................479 Bilal SÖĞÜT Stratonikeia 2014 Yılı Çalışmaları ....................................................................493 Ali BORAN, Yalçın KARACA, Mehmet MUTLU, Dr. Zekai ERDAL, Dr. Halil SÖZLÜ, Razan AYKAÇ Mersin-Silifke Kalesi Kazısı 2014 Yılı Kazı Çalışması .......................................517 Ahmet ÇAYCI, Zekeriya ŞİMŞİR Gevale Kalesi 2013-2014 Kazı Buluntuları ......................................................539 Adnan DİLER, Bekir ÖZER, Hülya BULUT, Şahin GÜMÜŞ, Sevilay Z. ORUÇ, Gözde ADIGÜZEL, Mazlum ÇUR Pedasa 2014 ...................................................................................................559 Michael HOFF, Birol CAN, Rhys TOWNSEND, Ece ERDOĞMUŞ, Timothy HOWE The Antiochia Ad Cragum Archaeological Research Project: 2014 Season ...................................................................................................581 Mustafa ÖZER, Mesut DÜNDAR, Hasan UÇAR, Gökben AYHAN, Yavuz GÜNER Edirne Sarayı (Saray-I Cedîd- İ Âmire) Kazısı 2014 Yılı Çalışmaları..................595 VII VIII ANTANDROS 2014 YILI KAZILARI Gürcan POLAT* Yasemin POLAT Kahraman YAĞIZ Rabia AKTAŞ ÇILDIR Deniz Ziya ARKAN Aslı SAKA Aytekin ÜNEY Ertuğrul KIRAÇ Ecem BAYSU Melis ÇOBANOĞULLARI Ömer DEVELİ Antandros kazılarının 2014 yılı çalışmaları, 4 Ağustos – 26 Eylül 2014 tarihleri arasında Bakanlık Temsilcisi arkeolog Ulaş Göçmen, arkeolog ve arkeoloji öğrencileri, mimarlık öğrencileri ile restoratör ve restorasyon öğrencilerinin oluşturduğu 24 kişilik bir ekip ile yürütülmüştür.1 Antandros 2014 yılı çalışmaları büyük çapta “Antandros Hellenistik Dönem Nekropolisi” ve “Antandros Roma Villası” yayınlarının hazırlanmasına yönelik olarak sürdürülmüştür. Bu kapsamda yayına hazırlanan mezarların dokümantasyonları * 1 Prof. Dr. Gürcan POLAT, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı, Bornova-İzmir/TÜRKİYE. Doç. Dr. Yasemin POLAT, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı, Bornova-İzmir/TÜRKİYE. Yrd. Doç. Dr. Kahraman YAĞIZ, Adıyaman Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Adıyaman/TÜRKİYE. Kazı sezonu boyunca özverili çalışmalarından dolayı tüm kazı ekibine, Antandros kazılarını maddi ve manevi açıdan destekleyen Tarihi Antandros Şehrini Kurtarma, Koruma ve Yaşatma Derneği’ne, Edremit Belediyesi’ne, fotoğraf uzmanı Firdevs Sayılan’a teşekkür ederiz. 345 gözden geçirilmiş, eksik olan malzeme çizimleri tamamlanmış, katalogları oluşturulmuştur. Roma villasının mimari çizimleri birleştirilmiş, yapı evrelerinin tanımlanması ve detaylandırılması gerçekleştirilmiştir. Bunların yanı sıra her yıl olduğu gibi Roma villasının duvar resimleri ve mozaiklerinin konservasyonları yenilenmiş, koridor freskolarının temizliğine başlanmıştır. Kazı çalışmaları, nekropoliste kuzey ve güney açmalarda, küçük boyutlu olarak sürdürülmüştür. Yamaç ev sektöründeki kazı çalışmalarında da Roma villasının henüz belirlenememiş olan ana giriş kapısını bulmak hedelenmiştir. YAMAÇ EV SEKTÖRÜ Kazısı 2001 yılından beri devam eden Roma villası, tepenin yamacına, teraslar üzerine oturtulmuştur. Üst terasında oturma mekânları bulunan Roma villasının alt terasının doğu bölümünde hamam yapısı, bunun da batısında açık avlunun varlığı daha önceki kazı çalışmalarıyla ortaya çıkartılmıştır2. Avlunun da batısında villanın girişinin yer alabileceği düşüncesiyle villanın en batısında yer alan 1 No.lu oda hizasında, alt terasta 5 x 2 m. boyutlarında bir açmaya başlanmıştır. 24.04 m. seviyesinden itibaren avluyu doğu-batı doğrultulu olarak kesen bir duvar ortaya çıkarılmıştır. Duvarın, bir üst terasta yer alan 1 No.lu oda ve koridorun batı duvarı ile aynı doğrultuda olması, kesintisiz olarak devam etmesi villanın giriş kapısının batı yönde olma ihtimalini sona erdirmiştir. Ancak avluyu batıdan sınırlayan bu duvarın hemen doğusunda 23.75 m. seviyesinde mozaik tabana rastlanmıştır. Mozaik tabanın tamamının açılmasına yönelik olarak açma genişletilmiştir. Genişleme sonucunda mozaik tabanın 3.80 m. genişliğinde, kuzey-güney doğrultulu bir mekânı süslediği anlaşılmıştır (Resim: 1). Mekânın genişliği tam olarak belirlenmesine karşın uzunluğu, yamaç eğimi nedeniyle güneyde oluşan tahribattan dolayı tam olarak saptanamamıştır. Mozaik taban ve mekânın doğu duvarı 10 m. civarında korunmuşken, doğu duvarı kesintisiz bir şekilde yaklaşık 20 m. güneye uzanır (Resim: 2). Mekânın batı duvarı, subasman kısmı düzgün kesme taşlarla yapılmış olup, yaklaşık 75 cm. kalınlığındadır. Batı duvarında herhangi bir giriş açıklığına sahip olmayan mekânın doğu duvarı ise farklı 2 G. Polat vd, “Antandros 2007 Yılı Kazıları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı”, Cilt 4, 2008, 41-42. 346 bir yapı gösterir. 51 cm. kalınlığa sahip olan duvar, kuzey kesimde düz satıhlı eşik taşı bloklara sahiptir. 30 cm. kalınlığında, moloz taş ve aralara yerleştirilen pişmiş toprak tuğlalardan oluşan ince duvar, eşik görünümündeki kesme blok taşları ortalayarak kendisine zemin yapar. Yer yer korunmuş bu eşik taşların alt seviyesine inildiğinde aralarında 1.70 m. boşluk bırakılarak yerleştirilmiş 70 cm. genişliğinde güçlü dört temel papucu üzerine oturtulduğu anlaşılmıştır . Bu papuçların mekânın avluya bakan doğu duvarında yer alması, mekânın avluya sütunlarla açıldığını kanıtlamaktadır. Sütunların oturacağı yerler temel papuçları ile güçlendirilmiş, sütun aralarına denk gelen boşluklara zayıf bir temel üzerine yalnızca eşik taşları yerleştirilmiştir. Batı duvarın kuzey bölümü eşik taşı üzerinde korunmuş 30 cm. kalınlığındaki ince duvar da, en azından kuzey bölümdeki sütunların aralarının ince bir parapet duvar ile kapatıldığını ortaya koyar. Gerek doğu duvarda sütunların yer alması ve gerekse de mekân içerisindeki yoğun çatı kiremidi buluntular, mekânın çatı örtüsüne sahip olduğunu kanıtlar. Bu özellikleri ile mekân, avluya sütunlu geçişi bulunan bir tablinumu andırmaktadır. Mekânın güneyinde duvarı ele geçmemiş olması nedeniyle mekânın güneyden bir girişe sahip olup olmadığı konusunda bir veri bulunmamaktadır. Yapılan kazı çalışması ile avlunun doğu bölümünde hamam yapısı bulunurken batı bölümünde de bir tablinumun varlığı belirlenmiştir. Avlunun kuzeydoğu köşesinde yer alan yarım daire planlı basamaklarla avluya inildiği düşünüldüğünde, 1 No.lu odadan tablinuma gitmek isteyen ev halkının yaklaşık 66 m. civarında yol katetmesi gerektiği düşünüldüğünde bu durumun çok kullanışlı olmadığı görülür. Tablinum içerisinde yapılan çalışmalarda evin tabanının geometrik desenli mozaik ile kaplı olduğu, ancak tabanın kısmen tahrip olmuş kuzey bölümünde geometrik desenin yerini sarmaşık dalları ile süslenmiş bir panoya bıraktığı anlaşılır. Bu değişikliğin nedeni, gerek panonun kuzeyini sınırlayan hattın kısmen korunmuş kavisli yapısı ve gerekse de mekânın kuzeybatı köşesinde sarımsı renge sahip anakaya yapısının mekân tabanından daha yüksek kodda korunması ile anlam kazanır (Resim: 3). Mekânın bu bölümünde tıpkı, avlunun simetrisinde olduğu gibi, üst terasa çıkışı sağlayacak yarım daire planlı basamakların yer aldığı anlaşılır3. 3 G. Polat – Y. Polat, “Antandros 2002 Yılı Kazıları”, 25. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, 2003, 454, Res. 4. 347 Anakaya üzerine yerleştirilmiş basamak bloklarının antik dönemde sökülmesi sırasında bu bölümdeki mozaik taban da zarar görmüş olmalıdır. Tablinumun batı duvarının, avlunun doğusunda yer alan hamamı güneyden sınırlayan teras duvarından daha güneye uzanması, villanın avlusunun batı bölümde daha geniş bir yapıya sahip olduğunu ortaya koyar. Simetrik olmayan bu durum ve tablinum yapısının en az 20 m. uzunluğunda olması, evin güneyden olması gereken ana giriş kapısının varlığına ve tablinum olarak anlamlandırılan yapının üstü kapalı portiko olabileceğine ilişkin sorulara verilecek yanıtı gelecek sezon kazı çalışmalarına bırakır. Ancak odanın içerisine yıkılan kireç harcı ve pişmiş toprak tuğlaların altında, mozaik taban üzerinde ele geçen II. Theodosius’a (MS 408-423) ait sikke, mekânın son kullanım evresinin belirlenmesine yardımcı olmuştur. Mekânın batı duvarının kazısı sırasında, mekâna batıdan dik olarak yaslanan üç duvarın oluşturduğu, birisi kuzeyde diğeri güneyde, iki mekân ortaya çıkarılmıştır. Kazı sezonunda boyutları tam olarak belirlenemeyen mekânların zeminine ait çok zayıf bir horasan izine rastlanmış, tabanda herhangi bir döşeme belirlenmemiştir. Tablinumdan herhangi bir geçişin bulunmadığı bu mekânlar muhtemelen M.S. 5. yüzyılda bu alana eklenmiş olmalıdır. Tablinumun sütunlu bir geçişle açıldığı villanın avlusunda da kazı çalışmaları yürütülmüştür. Bir bölümü 2007 yılında kazılmış bu alanda güneye doğru yeni bir açma ile genişleme gerçekleştirilmiştir4. Bu çalışma sonucunda anakayanın oyulması sonucunda elde edilmiş bir su kuyusu ile karşılaşılmıştır (Resim: 4). Anakayanın üstüne, iç çapı yaklaşık 80 cm. olan moloz taş örgü ile yükseltilmiş su kuyusunun çevresi dolgu taşlarla desteklenmiştir. Yaklaşık 5 m. derinliğinde korunan su kuyusunun içerisinden 20.40 m. seviyesine kadar karışık malzeme gelirken, bu seviyeden sonra homojen bir tabakaya rastlanmıştır. Tamamı Geç Roma Dönemine ait buluntuları Foça üretimi tabaklar, LR3, LR4 amphoraları, Speteia amphoraları, lekaneler, kabaralı kandiller, sikkeler ve kuyunun kovasına ait demir karkas parçaları oluşturur (Resim: 5). Tamamı M.S. 4 ile M.S. 5. yüzyılın ilk yarısına ait buluntular, villanın görkemli günlerine ait olmalıdır. 4 G. Polat vd, “Antandros 2007 Yılı Kazıları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı”, Cilt 4, 2008, 41-42. 348 Kuyunun oyulduğu anakaya, kuzey kesimde düzgün bir şekilde tıraşlanmıştır. Bu tıraşlama işlemi, alanın doğusunda yer alan Pompei Birinci Stil duvar resimlerine sahip mekânın tabanı ile aynı seviyede olması nedeniyle, M.S. 1. yüzyılda yapılmış olmalıdır. Yine bu dönemde anakaya üzerine oyulmak ve üzeri kayrak taşlarla kapatılmak suretiyle ve yer yer künk döşenerek elde edilmiş, sığ bir kanal saptanmıştır. Pompei duvar resimli mekânın da zemin altında ele geçen ve üstü çatı kiremitleri ile kapatılmış kanal ile benzerlik gösteren bu kanal da, taban suyunu tahliye amaçlı yapılmış olmalıdır. Roma villasında yapılan kazı çalışmaları ile alt terasta, doğudan hamam, batıdan tablinum ile sınırlı alanın, içerisinde su kuyusunun da yer aldığı açık avlu olduğu kesinleşmiş olup, evin olasılıkla güneyde olan ana giriş kapısına bu sezon ulaşılamamıştır (Resim: 6-7). 2014 yılı kazı sezonunda daha önce ortaya çıkarılmış olan mozaiklerin ihtiyaç görülen yerlerinde yüzey harcı yenilemesi yapılmış, duvar resimlerinin konservasyonları yenilenmiştir. Bunun yanı sıra yeni çıkan tablinum mozaiklerinin de konservasyonları yapılarak, diğer açmalarda olduğu gibi doğa şartlarından korunması amacıyla üstleri geçici çatı örtüsü ile kapatılmıştır. NEKROPOLİS SEKTÖRÜ Antandros nekropolisinde 2014 yılı çalışmaları, daha önceki senelerde olduğu gibi, nekropolisin kuzey ve güneyinde eş zamanlı olarak yürütülmüştür. Nekropolisin kuzeyindeki çalışma, 2013 yılında mezarlık alanın kuzey sınırını belirlemek amaçıyla açılan Kuzey Genişleme IV açmasının güneyi ve 2011-2012 yıllarında kazılan Kuzey Genişleme II açmasının kuzeyi arasında yer alan Kuzey Genişleme III açmasında başlamıştır. Bu alandaki çalışmalarda derinleşilerek mezar yapılarını ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. 3-6/L-U plankarelerinde yer alan Kuzey Genişleme III açmasının içinde yer alan zeytin ağaçlarına zarar vermemek adına bu alanda çalışma, kazı sezonu boyunca 4-6/P-U plankareleriyle sınırlandırılmıştır. Nekropolisin güneyindeki çalışmalar ise, önceki yıllarda başlanan Güney Genişleme IV ve Güney Genişleme III açmalarında devam etmiştir. Güney Genişleme IV açmasında, içerisinde yer alan DRO ve HCN duvarlarının te- 349 melini görmek amaçlanmıştır. Aynı zamanda antik yolun da içinde yer aldığı Güney Genişleme III açmasının güneyinde derinleşerek yeni mezarların açığa çıkarılması da hedelenmiştir. Bu yıl içerisinde çalışılan tüm alanlarda toplam 14 mezar tespit edilmiş, önceki yıllarda açığa çıkarılan fakat çalışması bu yıl tamamlanan 2 adet mezarla birlikte çalışılan mezar sayısı 16’ya yükselmiştir. KUZEY GENİŞLEME II-III Bu alanda yapılan çalışmalarda 2 kiremit mezar, (454 ve 456 No.lu mezarlar), 2 pithos mezar (457 ve 463 No.lu mezarlar), 1 lahit mezar (458 No.lu mezar), 2 adet mezar üst yapısı (459 ve 462 No.lu mezarlar), 2 adet basit toprak gömü (464 ve 466 No.lu mezarlar) olmak üzere 9 adet mezar tespit edilmiştir (Resim: 8). 2013 yılında açığa çıkarılan 442 No.lu sunak mezarın güneyinde çalışmalara başlanmıştır. Açmada tespit edilen ilk mezar, 442 No.lu sunak mezarın güneydoğusunda, 10.54-9.91 m. seviyelerinde yer alan, doğu-batı doğrultulu kiremit mezardır. 454 No olarak adlandırılan bu mezar, birkaç uzun kemiği dışında, yoğun tahribata uğramıştır. Mezardan ele geçen iki khytridion ile birlikte, İ.Ö. 3. yüzyıla tarihlendiren korozyonlu bir Antandros sikkesi mezarı tarihlemiştir. 442 No.lu sunağın güneyinde ele geçen sıralı taşların bir mezara ait istinat duvarı olduğu anlaşılmış ve mezara 459 mezar numarası verilmiştir. Bu mezar duvar yapısının çevresinde derinleşme çalışmaları devam ederken mezar duvarının güney fasadı boyunca uzanan ve üst seviyesi 10.24 m. olan yanık bir alan ile karşılaşılmıştır. Bu yanık alanın 2012 kazı sezonunda kesitte kalmış aynı seviyelerde yer alan 418 No.lu kremasyon mezarın devamı olduğu anlaşılmıştır. 2012 yılında 418 No.lu kremasyonun bir adet sikke ele geçmiş ve bu sikkenin İ.Ö. 133 yıllarına ait olduğu saptanmıştır. 2014 yılında yapılan çalışmalarda ise birkaç balık tabağı parçası saptanmış, bu parçaların İ.Ö. 2. yy. ortalarına tarihlenmesi bu mezarlara ait olduklarını kesinleştirmiştir. 442 No.lu sunak mezarın doğusunda yer alan 456 No.lu mezar, anaka- 350 yanın tıraşlanarak bir düzlem elde edilmesi sonucunda, doğu-batı doğrultulu oturtulan kiremit mezardır (Resim: 9). Mezar hem içbükey proilli hem de düz proilli çatı kiremitlerin kullanılması ile oluşturulmuştur. Olasılıkla, toprağın baskısı ile kiremitler birbirinin üzerine binerek parçalanmıştır. 458 No.lu mezarın üst yapısını tahrip etmiştir. Kesitte kalmasından dolayı bel hizasına kadar açığa çıkarılan iskeletin uzun kemikleri korunabilmiştir. Mezarın kuzeybatı köşesindeki dik şekilde yerleştirilen kiremitin dibinde, 10.38 m. seviyesinde bir adet tek kulplu maşrapa/khytridion iskeletin ayakucunda bulunmuştur. Bu mezar da buluntularıyla İ.Ö. 3. yüzyıla tarihlenmektedir. 458 ve 456 No.lu mezarların tamamını açığa çıkarmak amacıyla 1x2 m. ölçülerinde doğu yönünde genişleme yapılmıştır. Yapılan çalışmada olasılıkla bir pithosu çevreleyen veya sunak mezar olarak yapılmış, 11.43 m. seviyesinde mezar yapısı ile karşılaşılmıştır. 463 No.lu bu mezara ait istinat duvarının doğusunu belirleyen duvarın güney sınırı bulunmuştur. Açıldığı kadarıyla bu duvar kuzey-güney yönü 170 cm., doğu-batı yönlü kalınlığı 80cm’dir. Yan yana çift sıra iri boyutlu taşlarla ve çamur harç ile örülmüş duvarın güneyinde devam eden derinleşme çalışmaları sırasında olasılıkla 456 No.lu mezarın güney istinat duvarının devamı açığa çıkarılmıştır. 458 No.lu lahit mezarın da istinat duvarının 454 No.lu kiremit mezar ve 464 No.lu basit toprak gömü ile tahrip edildiği düşünülmektedir. Bununla birlikte kaldırılan 456 No.lu mezar kiremitlerinin altında ortaya çıkan 458 No.lu mezar lahit kapağının kırıklı olması, 456 No.lu mezarın lahdin içine doğru çökmüş olabileceğini göstermiştir. Ayrıca 463 No.lu mezarın, 458 ve 456 No.lu mezarların üzerinde yer alması ve çalışma süresinin uzun zaman alacağı düşüncesiyle 456 No.lu mezarın istinat duvarının bir bölümü ortaya çıkarılmıştır. 456 ve 458 No.lu mezarların açma çalışmaları 463 No.lu mezarın kaldırılmasıyla mümkün olacağı ve kazı sezonunun sonuna gelinmesi nedeniyle açılması önümüzdeki kazı sezonuna bırakılmıştır. 442 No.lu sunağın güney duvarının oturma düzleminin alt seviyesinde (10.31 m), doğu-batı yönünde 457 No.lu pithos mezar tespit edilmiştir. Yarısı sunak duvarının kesitinde sağlam korunmuşken diğer yarısı olasılıkla sonradan yapılan 459 ve 466 (basit toprak mezar) No.lu mezarların gömüsü sırasında tahribata uğramıştır. Bu sebeple yarısından itibaren kırıklı bir şekildedir. 351 Ancak diğer yarısını sunak mezarın çökme tehlikesi nedeniyle bu yıl açılmamasına karar verilmiştir. 442 No.lu mezarın güneyindeki 459 No.lu mezarın, çalışmalar sonucunda, doğu-batı doğrultulu basit toprak mezar olduğu, çevresinin düzgün şekilde örülüp, üst kısmının doldurulması ile oluşturulmuş üst yapıya sahip olduğu anlaşılmıştır. Kuzey ve doğu yüzünün düzgün bir sıra izlediği gözlenmiş, boyutları kuzey-güney yönünde 68-86 cm., doğu-batı yönünde ise 212 cm. olarak ölçülmüştür. Ortadaki dolgu taşlar kaldırılmış, az sayıda kemik ele geçmiştir. Ancak mezarın daha da derinde olabileceği düşünülmüş ve mezar içinde seviye inilmesine karar verilmiştir. Ancak kazı sezonun sonu olması sebebiyle mezar korumaya alınmış tam olarak açılması bir sonraki kazı sezonuna bırakılmıştır. 458 ve 456 No.lu mezarların güneyinde, 459 No.lu mezarın doğusunda yer alan aynı tipteki bir diğer mezar da 462 No.lu mezardır. Üst seviyesi 10.12 m. olan, mezar üst yapısı moloz taşlardan dikdörtgenler prizması şeklinde örülmüştür. Boyutları kuzey-güney yönünde 120 cm., doğu-batı yönünde ise 210 cm. olarak ölçülmüştür. Mezarı açma çalışmaları bir sonraki kazı sezonunda yapılacaktır. Kuzey Genişleme III açmasında açığa çıkan 442, 459, 458, 456, 462 No.lu mezarların sınırladığı küçük bir alanda seviye inme çalışmalarına devam edilmiştir. 458 No.lu lahdin güneyi, 462 No.lu mezarın kuzeyinde 9.59-9.49 m. seviyelerinde basit toprak mezar tespit edilmiştir. 464 No.lu olarak adlandırılan mezar doğu-batı doğrultulu, kemikler genel anlamda kötü korunmuş ve kırılgan yapıdadır. Kafatasının içerisinde korozyonlu bir adet Pergamon (Philetairos) sikkesi bulunmuştur. Ön yüzde: Korinth miğferi giymiş sağa bakan, Athena başı, arka yüzde, gerilmiş yay üstünde “FILE”, yayın altında, kısmen korunmuş “TAIROU” yazısı seçilebilmektedir. Ele geçen sikke sayesinde 464 No.lu mezar M.Ö. 243-197 yılları arasına tarihlendirilmiştir. 459 No.lu mezarın kuzeydoğusu, 462 No.lu mezarın kuzeybatısı, 442 No.lu sunak mezarın güneydoğusunda 466 No.lu bir başka basit toprak mezar açığa çıkarılmıştır. 9.57-9.54 m. seviyelerinde yer alan bu mezardan çenenin sol yanında bir adet bronz sikke, kafatasının sağ yanında ise bir adet maşrapa ele geçmiştir. Birey kaldırıldıktan sonra anakaya ile karşılaşılmıştır. İskeletin üst 352 seviyesi ile alt seviyesi arasındaki farkın bu kadar az olmasının nedeninin, kafatasının üzerinde yer alan, çatı kiremidi parçasının kafatasına baskısı olarak yorumlanmıştır. GÜNEY GENİŞLEME III-IV Burada yapılan kazı çalışmalarında, DRO duvarı kuzeyi, antik yolun güney hattı boyunca doğu-batı doğrultulu yoğunlaşılmıştır. Daha önceki kazı sezonlarında tespit edilmiş, ancak kazısı yapılamamış ve 2014 yılı kazı sezonunda yeni açığa çıkanlarla birlikte beş mezar tespit edilmiştir. Bu mezarlar, iki pithos mezar (460 ve 461 No.lu mezarlar), iki inhumasyon mezar (455 ve 465 No.lu mezarlar), kiremit mezar (467 No.lu mezar) olarak belirlenmiştir. İlk olarak 2006 yılı kazı çalışmalarında, Güneydoğu I açmasında açığa çıkarılan DTN taş dizisinin içerisinde derinleşme çalışmaları başlamıştır5. DRO duvarının kuzeyinde, 443 No.lu lahit mezarın güneydoğusunda yer alan bu taş dizisinin üst seviyesi 3.90 m. alt seviyesi 3.67 m. olarak ölçülmüştür. Yapılan çalışmalar sırasında 2.67 m. seviyesinde kafatası kemiğine ve kafatasının hemen kuzey bitişiğinde erken Hellenistik döneme ait bir adet, kırıklı unguentariuma rastlanmıştır (Resim: 10)6. Bu alanda basit toprak gömü olduğu tespit edilmiş ve 455 mezar numarası verilmiştir. Toprağa sırt üstü yatırılmış bireyin gövde kemikleri açığa çıkarılmış, sağ omuz üzerinde bir adet pişmiş toprak unguentarium, sol kol üzerinde bir adet bronz ayna, kulaklar hizasında bir çift altın Eros küpe, kaval kemikleri arasından bir adet kemik obje, bronz aynanın hemen doğu bitişiğinde, sağ kaburga kemikleri üzerinde bir adet kemik obje, cam aryballos şeklinde kolye boncuğu, açık mavi renkte kolye süsü boncuk, kemik kolye süs, bronz halka, iki adet gümüş kolye ucu, gümüş aplik, sol bacak kemiğinin yanında bir adet bronz sikke, iki adet aşık kemiği ele geçmiştir (Resim: 11). Ayrıca mezarın üst seviyesindeki DTN taş 5 6 G. Polat vd., “Antandros 2006 Yılı Kazıları”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, 2007, 467-468. Benzer unguentarium için bkz; C. Samiou, “Hellenistic Graves in Abdera”, Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony, A. Moustaka, E.Skarlatidou, M.-C. Tzannes and Y. Ersoy (Edts.), Thessalonıkı, 2004, s.294, ig. 6, ( İ.Ö. 4. yy. sonu- 3. yy. sonu); S. Rotroff, Hellenistic Pottery: The Plain Wares, Athenian Agora XXXIII, 2006, 288, Fig.61, pl.51, no.401. (İ.Ö. 300-265); E. Dündar, Patara Unguentariumları, 2008, İstanbul, Kat No. U31, s.72, Lev.6 (İ.Ö. 4. yy. sonu-3. yy. başı). 353 dizisinin dolguları arasında pithos parçalarına rastlanması, olasılıkla mezarın kazısı yapılırken bir pithosun tahrip edilmiş olabileceğini göstermiştir. Daha sonra mezar kapatılırken tahrip olan parçalar dolgu toprak arasına karışmıştır. Antik yolun güney hattı boyunca tahrip olan ile birlikte, 460 ve 461 No.lu pithos mezarların da görülmesi, İ.Ö. 6-5 yy.’larda pithos kullanımının yaygın olduğunu göstermektedir. Yukarıda bahsedildiği gibi 460 No.lu pithos mezar, antik yolun hemen güney kesitinde DRO duvarının kuzeyi, 461 No.lu mezarın doğusu, 446 No.lu mezarın kuzeyinde, 465 No.lu inhumasyonun kuzeybatı bitişiğinde, 443 No.lu lahdin kuzeybatısında yer almaktadır. 3.20 m. üst seviyesinde, doğubatı doğrultulu mezar istinat duvarı ile çevrilmiştir. Düzgün kenarlara sahip bu duvarın güneybatı köşesi tahrip olmuştur. Bununla birlikte pithosun üstünde yaklaşık 40 cm.’lik kırık bir alan tespit edilmiş, bu kırıktan dolayı pithosun içi dolmuştur. Bu tahribatın nedeni 465 No.lu mezar olabileceği düşünülmüştür. Ancak mezarın tamamen açılması sonucunda 465 No.lu mezarın basit toprak gömü olduğu ve bireyin başının pithosun güneybatı bölümüne yaslamak suretiyle, doğu-batı doğrultulu şekilde gömünün gerçekleştiği anlaşılmıştır. Gömünün yapıldığı bu alanda pithosta her hangi bir tahribatın olmaması, pithosun üst kısmındaki deliğin bu nedenle açılmadığı ihtimalini yükseltmiştir. 465 No.lu inhumasyon mezar pithosa zarar vermemesine karşın, pithosun istinat duvarını kısmen tahrip etmiştir. 465 No.lu mezarın iskeleti oldukça iyi korunmuş olarak ele geçmesine karşın, mezara ilişkin her hangi bir hediye belirlenmemiştir. Bu nedenle mezarın tarihi konusunda kesin yargıya varmak mümkün olmamış, yalnızca bireyin başını dayadığı İ.Ö. 5. yüzyıla tarihlenen 460 No.lu pithos mezardan daha geç olabileceği belirlenmiştir. 465 No.lu mezar kaldırılıp istinat duvarı içerisinde seviye inme çalışmaları devam edilmiştir. Üst kısmında yaklaşık 40 cm. çapında bir delik olan 460 No.lu pithosun ağız kısmında iri taşlar ve haif verev şekilde duran Herme formlu bir stel ile karşılaşılmıştır (Resim: 12)7. Stelin altının kırık olması olasılıkla ikinci kullanım olduğunu göstermekle birlikte, pithos mezarın yerinin işaretlenmesi için de kullanıldığını kanıtlaması açısından önemlidir. Mezarın 7 Antandros nekropolisinde ele geçen “herme” formlu mezar stelleri için bakınız; K. Yağız, “Antandros Mezar Taşları”, TÜBA-AR 17, 2014, 129-142. 354 stel ile birlikte uzunluğu 235 cm., pithosun kendi yüksekliği ise 190 cm.’dir. Pithosun çevresinde seviye inme çalışmaları tamamlanıp içinin açılmasına geçilmiştir. Ağızdan ve üstteki kırık alandan açılmaya başlanan pithosun orta kısımında toprak yumuşak dolgu iken ağız kısmında çok sert ve nemli bir yapıda gelmiştir. Bunun nedeninin pithosun ağız kısmındaki taşların ve ortadaki dolgunun baskısı oluştuğu düşünülmektedir. Pithosun içinde seviye inme çalışmaları sırasında pithosun üstündeki delik ile hemen hemen aynı hizada, pithosun yaklaşık yarısına kadar toprak dolu olan kodunda, dolgu toprağının üzerine yatırılmış bir köpek iskeleti ile karşılaşılmıştır. Pithosun üst kısmındaki delik ve köpek gömüsünün pithos tabanına değil de pithosun gövdesinin yarısının toprak ile dolmuş olmasından sonra yapılmış olması nedeniyle, bu köpek gömüsünün pithos gömüsünün orijinal evresinde değil, daha sonraya ait olduğu anlaşılmıştır. Kemikler kaldırılıp dolgu toprağının atılması sırasında pithosun ağız kısımda çok parçalı ve kırıklı, proili olmayan kötü pişmiş amphora gövde parçalarına rastlanmıştır. Bu parçaların hemen altında pithosun tabanına yatırılmış, başı pithosun ağız kısmına, yani doğuya gelecek şekilde yatırılmış birey ortaya çıkarılmıştır (Resim: 13). Genel anlamda iskeleti iyi korumuş bireyin hemen omuz hizasında gri hamurlu, mat siyah astarları yer yer korunmuş ve olasılıkla İ.Ö. 6-5. yüzyıla tarihlenen bir hydria ile karşılaşılmıştır. Mezar sahibinin tahrip olmadan ele geçmesi, köpek gömüsünün daha sonra ve olasılıkla tesadüf sonucu pithos içerisine yapıldığını ortaya koyar. 461 No.lu diğer pithos ise DRO duvarının kuzeyi, 460 No.lu pithosun doğusu, antik yolun güney kesitinde kalmaktadır. Sadece ağız ve gövdesinin bir parçası görülebilen pithsoun 460 No.lu pithos gibi kırıklı bir şekildedir. Pithosun istinat duvarı 460 No.lu pithosunki gibi dörtgen değil olasılıkla oval formludur. Büyük bir kısmı antik yolun altında kalan pithosu açma çalışmaları önümüzdeki kazı sezonunda yapılacaktır. Ayrıca 460 No.lu mezarın hemen doğusunda, 443 No.lu lahdin kuzeyinde yer alan ve iki sırası görülen çatı kiremitlerine 467 No.lu mezar adı verilmiştir. Olasılıkla çatı kiremiti olan bu mezarın üzerinde iri taşlar yer almaktadır. Bu iri taşların, 467 No.lu kiremit mezarın gömüsü yapımı sırasında, 460 No.lu mezarın ağız kısmındaki tahribata ait olduğu düşünülmektedir. Mezar gelecek sezon açılacaktır. 355 2014 kazı sezonundaki nekropolis çalışmalarında özellikle, AntandrosGargara antik yolunun uzak kuzeyinde, nekropolisin kuzey varoşlarında gerçekleştirilen bölümünde oldukça yoğun gömü ile karşılaşılmıştır. Ancak bu gömülerin büyük çoğunluğu doğrudan toprağa yatırılmış basit gömüler olmakla birlikte, zaman zaman da geleneksel yön birliğinin dışına çıkarak batı-doğu olarak yatırılmışlardır. Büyük çoğunluğu Hellenistik döneme ait bu inhumasyonların oldukça özensiz ve hediye içermemesi de özensizliği ile uyumluluk gösterir. Bu durum, yola yakın gömülerin gelir düzeyi yüksek kişilere ait olduğu, yamaçta yer alan kuzey sınırına ise, gelir düzeyi düşük kişilerin gömüldüğünü kanıtlar. Nekropolisin kuzeyinde Hellenistik dönem ağırlıklı ele geçen mezarlar, genellikle basit inhumasyonlar şeklinde veya çatı kiremidi mezar iken, Hellenistik dönemde Antandros nekropolisinde aniden ve yeniden yoğun olarak görülen kremasyon mezarların üzerine genellikle küçük de olsa bir sunak inşa edildiği gözlenir. Hellenistik dönemin kremasyon veya inhumasyon mezarların ortak hediyesinin “Kharon Mangırı” olduğu anlaşılmaktadır. Antandros nekropolisinde yeni açılan alanların üstü her yıl olduğu gibi geçici çatı örtüsü ile kapatılarak doğa şartlarından etkilenmesinin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Çok yoğun ve uzun süreli nekropolis olarak kullanımından ötürü oldukça etkileyici bir görünüme sahip Antandros nekropolisinin yerinde teşhirine ilişkin proje çalışmalarına da başlanmıştır. Ayrıca özellikle “Antandros Hellenistik Nekropolisi” yayın çalışmalarına da bu sezonda ağırlık verilmiş katalog çalışmasının sonuna gelinmiştir. 356 Resim 1: Tablinum tabanı üzerindeki çatı kiremiti yığını. Resim 2: Tablinum mozik tabanı. 357 Resim 3: Tablinum kuzeyindeki basamaklara ait anakaya düzlemesi. Resim 4: Roma Villası açık avlusundaki su kuyusu. 358 Resim 5: Su kuyusundan ele geçen bazı buluntular. Resim 6: Roma Villası 2014 planı. 359 Resim 7: Roma Villası restitüsyon önerisi. Resim 8: Nekropolis Kuzey Genişleme. 360 Resim 9: 456 No.lu mezar. Resim 10: 455 No.lu mezar. Resim 11: 455 No.lu mezar buluntuları. 361 Resim 12: 460 No.lu mezar. Resim 13: 460 No.lu mezar iskeleti ve buluntusu. 362