Osmanlı-Kayı İlişkisi Tarihi

Kayı boyu ve Osmanlı hanedanı bağı üzerine

Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, C. 68, Sy.: 402 (Temmuz), 2020

Osmanlılar’ın Kayı menşeinin II. Murad devrinde uydurulmuş “siyâsî bir üstünlük iddiası” olduğu tezi gerçekten doğru mudur; yoksa bu menşei kanıtlayacak II. Murad dönemi öncesine ait çağdaş belge ve materyaller de mevcut mudur? Bu soruya cevap verebilmek için klasik iddia ve tartışmalar döngüsünden kurtulup yeni çağdaş bulgular üzerine eğilmemiz gerekecektir. Yakın zamana kadar Osmanlılar’ın Kayı menşeini doğrulayan en bariz ve belirgin kanıtlar, Köprülü’nün ana dayanak noktasını teşkil eden Osmanlı kuruluş coğrafyasındaki topografik ve toponomik adlandırmalardan ibaret kalmıştı. Ne var ki birkaç yıl önce kuruluş devri ve öncesine ait çağdaş kaynaklar, belgeler ve eski topografik eserlere yönelik tasvirler üzerinde yaptığımız ayrıntılı inceleme sonucu, bu konudaki tarihî kanıtların sadece bu sahadaki toponomik verilerden ibaret olmadığı net bir şekilde ortaya çıkmıştır. Mâhan-Horasan ve Cend bölgesindeki yetmiş bin Oğuz’dan “elli biñ” kadarının Cengiz istilâsı nedeniyle Doğu Anadolu’ya göç ettikleri 617/1220 yılından kuruluş asrına kadar uzanan bu çağdaş tarihî kanıtlar; Osmanlılar’ın ataları ve bizzat Osmanlılar zamanına ait bulgular olmak üzere iki kısma ayrılır. Bu sağlam çağdaş kanıtlardan sonra Osmanlılar’ın Kayı menşeinin artık basit ve hayâlî kurgularla “uydurma” olduğunun hiçbir şekilde iddia edilemeyeceği, edilmek istense bile bunun tarihî açıdan hiçbir tutarlılık ve önem arz etmeyeceği izahtan vârestedir.

Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2018

Judicial records are essential sources for detecting Ottoman society's political, social, economic, and legal structure. The microfilms of the registers in the National Library in Ankara are registered in the "Meşihat" at the General Directorate of State Archives of the Prime Ministry, 289 of which are related to Kayseri and dates from 1489to 1915. Eighty-nine of these records contain provisions dated to 1608-1699. In this study, to contribute to the sociological determination of the Ottoman family structure, the process of formation of the family, essential elements, disengagement process, and the institutions that protect mother and child will be examined in the light of the judicial records.

Belleten, 2018

1853-1856 yılları arasında yaşanan Kırım Harbi, başlangıçta Osmanlı Devleti ile Rusya arasında başlayan ancak ilerleyen yıllarda İngiltere, Fransa ve Piyomente'nin de Osmanlı lehine dâhil olduğu bir savaş haline bürünmüştür. Bu süreçte Avrupa'nın diğer önemli güçleri olan Avusturya ve Prusya'nın Osmanlı Devleti ile birlikte savaşa girmemekle birlikte siyaseten Osmanlı Devleti'ne yakın durduklarını söylemek mümkündür. Bilhassa Avusturya, savaş müddetince Rusya'nın barış masasına oturtulması ve makul mütareke şartlarının sağlanabilmesi için girişimlerde bulunmuş, bununla da yetinmeyerek Osmanlı Devleti'nin hâkimiyet alanı içerisinde yer alan ancak savaşın başından itibaren Rus işgali altında bulunan Eflak-Boğdan topraklarının işgalden kurtarılması adına Osmanlı Devleti ile bir ittifak anlaşması imzalayarak Tuna'nın kuzeyindeki mücadeleye dâhil olmuştur. Savaş yıllarında Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında kurulan bu yakın siyasi ilişki sayesinde Rusya&#3...

KÜÇÜK KAYNARCA'DAN YIKILIŞA OSMANLI SON DÖNEMİ (1774-1924) * UZUN SONUN BAŞLANGICI: KÜÇÜK KAYNARCA VE SONRASI I. Abdülhamid (1774-1789) tahta çıktığında selefi III. Mustafa zamanında başlamış olan Osmanlı-Rus Savaşı (1768-1774) son safhasına gelmiş bulunuyordu. Devlet bir yandan bu savaşla meşgul olurken, diğer yandan da uzun savaş yıllarının yol açtığı yıkıntılar ve çeşitli eyaletlerde görülen karışıklıklarla uğraşmak ve had safhaya varan malî sıkıntılara bir çözüm aramak zorunda kalıyordu. I. Abdülhamid'in devraldığı Rus savaşına devam etme arzusu, askerî sahadaki başarısızlıklar yüzünden olumlu bir netice vermemiş, Osmanlı kuvvetlerinin en son Kozluca (Varna yakınları) mevkiinde düşmana mağlûp olmaları ve Serdar Muhsinzâde Mehmed Paşa'nın perişan bir halde Şumnu'daki karargâhına çekilmesiyle Rusya'nın ileri sürdüğü ağır şartları kabul etmekten başka bir çıkar yol kalmamıştı. Barış antlaşması 21 Temmuz 1774'te Küçük Kaynarca'da imzalandı. 1 Prusya Kralı II. Friedrich'in, körlerle tek * Bu çalışma ilk olarak Prof Dr. Ekmeleddin İhsanoğluʼnun editörlüğünde hazırlanan ve IRCICA tarafından 1994 yılında İstanbulʼda basılan Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi başlıklı kitabın birinci cildinde (s. 66-135) yer almıştır. Burada sunulan metnin gözden geçirilmiş ve geliştirilmiş halidir.

Türkçede kadının ya da erkeğin erkek kardeşi, eşlerden biri için Kayın'dır. Bu sözcükten türetilen bileşik sözcükler de bu adı barındırmaktadır: kaynata (kayınbaba), kaynana. Türkçe kökenli sözcükler genellikle tek heceli olmasına karşın bu sözcüğün anlamlı en küçük birimi, iki hecelidir. Türk dilinin etimolojik sözlüklerinde sözcüğün kökeni hakkında verilen bilgiler ise farklılıklar göstermektedir. İsmet Zeki Eyüboğlu, kayınbaba sözcüğü hakkında şu bilgiyi veriyor: "Arapça kaim (ayakta duran, yerine geçen) den kayın ile farsça baba'dan kaim-i baba / kayınbaba (babanın yerine geçen, baba yerine konan, baba sayılan kimse)" 1 Sevan Nişanyan ise şu saptamada bulunuyor: "Tarihçe (tespit edilen en eski Türkçe kaynak ve diğer örnekler) ET: kadın [ Uygurca İyi ve Kötü Prens Öyküsü, 1000 yılından önce] öz kadını yeriŋe tegdi [Öz kayınpederinin ülkesine vardı.] ET:kadın "evlilik yoluyla hısım" [ Kaşgarî, Divan-i Lugati't-Türk, 1070] TT: kaynata/kaynana [ anonim, Ferec ba'd eş-şidde, 1451] Ben kandan, Cebrāil kayın-atası olmak kandan? Köken: kādın "kayınpeder, zevcenin babası" sözcüğünden evrilmiştir." 2 Hasan Eren akrabalık bildiren kayın ile ilgili bilgi vermez. Yalnızca kayın ağacı hakkında bilgi verir. "Geniş yapraklı bir orman ağacı. Orta Türkçe kadın, Oğuzca kayın." 3 Hilmi Ziya Ülken'in görüşü de İsmet Zeki Eyüboğlu'nun açıklamasıyla örtüşmektedir. Kaynananın kaim-valdeden, kaynatanın kaim-pederden kaynaklandığını belirtir. 4 Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügat-it Türk'te kayın sözcüğüne altı kez değinir. İlk açıklaması şöyledir: "Yağma, Toxsı, Kıfçak, Yabaku, Tatar, Kay, Çomul ve Oğuzlar, birbirine uygun olarak 'dh' harfini her zaman 'y'ye çevirirler ve hiçbir zaman 'dh'li söyleyemezler. 'Kayınağacı'na bunlardan başkası 'kadhıng', bunlar 'kayıng' derler. Türklerin 'hısım ve kayın' anlamına kullandıkları ''kadhın' kelimesini bunlar 'kayın' diye söylerler." 5 Yine Kaşgarlı 'Kadhın' sözcüğünü açıklarken şunları belirtir: " Kayın, dünür, hısım. Şu savda dahi gelmiştir: Kadaş temiş kaymaduk, kadhın temiş kaymış= Kardeş demiş tınmamış, dönüp

Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, LXXI/422 (Mart 2022), s. 10-17

“Osmanlılar’ın kendi fetih alanlarına koydukları ‘Ḳayır Ḫān’, ‘Ḫorzum’ ve benzeri belirgin isimler, komşu beyliklerin yayılış sahalarındaki ‘Ḳayır Ḫān’ ve ‘Ḫorzum’ yer adları ile sentezlendiğinde; -çağdaş Selçuklu tarihçisi İbn Bibi tarafından Kayır Hân’ın emirlerinden olduğu açıkça bildirilen ‘Saru Ḫān' dâhil olmak üzere-, Batı‎ Anadolu’nun kalan bölgelerini fethedip bu sahaya yerleş‏en diğer Türkmen beylerinin de doğrudan ‘Kayı‎r-Hânlı‎lar’dan olduklar‎ı ve bunlar‎ın gerek Osmanl‎ı sultanlarıyla, gerekse kendi araları‎nda bu nedenle uzun müddet s‎ıkı‎ bir askerî-kavmî i‏şbirliği içinde bulunduklar‎ı tarihî aç‎ıdan netlik ve kesinlik kazanı‎r.”

2019

X VІІІ. yuzyil Turk tаrіhіnde, О sm аnli Devletі і le K а z а k H аnligi а r аsindа k і s і y а s і munа sebetler dіkkаte deger bіr onem аrz etmektedіr . K а z а k H аni Gаі b Muh а mmed H аn'in Kаl muk ve Rus etk і s і nden kurtulm а а m аciylа, о donemde Islаm alemі n і n l і der і ve h а m і s і о l а n О sm аnli Sultаni ІІІ . Аhmet’e yаzdigi mektuplа dіplоmаtіk bіr temаs bаslаmisti. О sm аnli Sultа n i ІІІ . А hmet' і n K а z а k h аninа gonderdіgі yаzismаlаr аrsі v belgeler і isigindа bu temаslаr о rt а y а k о nulm а y а cаlisilmistir. Netі cede о donemdekі s і y а s і sebepler ve devr і n ul аsim і mk а nl аrinin yetersі z о lm аsi , і k і devlet а r аsindа k і s і y а s і і l іskі ler іn cо k y аkin ve yuksek duzeyde gelіsmesіne іmkаn vermemіstіr. Аyricа, bu resm і temаslаr О sm аnli Devlet і і le K а z а k H аnligi а r аsindа k і і lk ve s о n resm і dіplоmаtіk yаzismаlаr оlmustur. Sundugumuz cаlismа О sm аnli Devlet Аrsі v і 'nden аlinа n ver і lere ve mоdern t...

Hakikat AİD, XVII/193 (Ekim 2009), s. 39-41