Namazgâhlar

Atıf için: Uzun, S. (2022). Namazgâhlar. Turist Rehberleri ve Rehber Adayları için Anadolu’da Türk İslam Dönemi Mimari Yapılar (Edt. Ö. Zorlu, A. Acun Köksalanlar, H. Akyurt Kurnaz). Çanakkale: Paradigma Akademi, 437-462. Turist Rehberleri ve Rehber Adayları İçin ANADOLU’DA TÜRK İSLAM DÖNEMİ MİMARİ YAPILAR EDİTÖRLER Özcan ZORLU Ayşen ACUN KÖKSALANLAR Hande AKYURT KURNAZ Paradigma Akademi Turist Rehberleri ve Rehber Adayları İçin ANADOLU’DA TÜRK İSLAM DÖNEMİ MİMARİ YAPILAR EDİTÖRLER Özcan ZORLU Ayşen ACUN KÖKSALANLAR Hande AKYURT KURNAZ ISBN: 978-625-8187-93-9 Paradigma Akademi Yayınları Sertifika No: 69606 Paradigma Akademi Basın Yayın Dağıtım Fetvane Sokak No: 29/A ÇANAKKALE e-mail: [email protected] Yayın Sorumlusu: Nevin SUR Kapak: Himmet AKSOY Matbaa Bulut Dijital Matbaa LTD. ŞTİ. Sertifika No: 48120 Kitaptaki bilgilerin her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir. Bu Kitap T.C. Kültür Bakanlığından alınan bandrol ve ISBN ile satılmaktadır. Bandrolsüz kitap almayınız. Kasım 2022 Paradigma Akademi Uzun, S. (2022). Namazgâhlar. Turist Rehberleri ve Rehber Adayları için Anadolu’da Türk İslam Dönemi Mimari Yapılar (Edt. Ö. Zorlu, A. Acun Köksalanlar, H. Akyurt Kurnaz). Çanakkale: Paradigma Akademi, 437-462. XXI. BÖLÜM NAMAZGÂHLAR Serdar UZUN1 1. NAMAZGÂH KAVRAMI Günümüzde unutulmaya yüz tutmuş, birçoğunun farklı gerekçelerle tahrif veya tahrip edilerek (Orman, 2004) yok olan2, diğer yapı türlerine nazaran az bilinen “namazgâh” ve yakın anlamlı “musallâ” sözcüklerinin etimolojisine değinmeden önce fazlasıyla aşina olunan “namaz” sözcüğü ve bu sözcükle bağlantısı olan diğer sözcükler hakkında kısaca bilgi vermek bu bölümün konusunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Arapçada dua anlamına da gelen “‫ صالة‬/ salât sözcüğü, Farsçada yüceltmek için eğilmek, kulluk ve ibadet etmek anlamlarına gelen “‫ نماز‬/ nemaz” sözcüğüne karşılık gelmektedir ve Türkçeye de Farsçadaki şekliyle “namaz” sözcüğü olarak girmiştir (Yaşaroğlu, 2006). Her iki sözcük de (salat ve namaz) İslam dininin direği olarak zikredilen3 belli vakitlerde ifa edilmesi gereken ibadeti veya ritüeli ifade eder (Yaşaroğlu, 2006). Yukarıdaki iki sözcüğe ilaveten; namazgâhın etimolojik açıdan daha iyi kavranabilmesi için genellikle sözcüklerin sonuna eklenen Farsça kökenli “‫ ﮔﺎﻩ‬gâh” ekinin anlamını da bilmek gerekir. Günümüzde de sıkça kullandığımız sözcüklerdeki “gâh” eki, eklendiği sözcüğe yer veya zaman anlamını ilave eder; örneğin güzergâh, karargâh, tezgâh (destgâh), namazgâh vb. (Yavuzarslan, 2010). Görüldüğü üzere “namaz” sözcüğüne eklenen “gâh” eki ile türemiş “namazgâh” sözcüğü, namaz ibadetinin ifa edileceği yeri4 ifade etmektedir. Akdeniz Üniversitesi, Demre Dr. Hasan Ünal Meslek Yüksekokulu, ORCID: 0000-0003-0658-7124 Örnek vermek gerekirse; mihrabı, ağaçlı sofası, çeşmesi, kuyusu ve haziresi olan Kadıköy Hacı Ömer Efendi Namazgâhının olduğu yerde yol çalışmalarının yapıldığı, 1960’ta banisinin torunları tarafından namazgâhın olduğu yere yeni yapıların inşa edilmesiyle tahrip edildiği belirtilmektedir (Yücel, 1972; Eyice, 1981). 3 Detaylı bilgi için bkz.: Buhârî, Îman: 1-2; Tirmizî, Îman: 3; Nesâi, Îman: 13. 4 Namazgâhın mimari açıdan detaylarına ileri bölümlerde değinilmiştir. 1 2 437 NAMAZGÂHLAR KAYNAKÇA Acun, H. (2012). Makedonya-Üsküp Fatih Sultan Mehmet (Taş) Köprüsü ve Namazgâhı, Uluslararası Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Sempozyumu, Ankara, 133-141. Acun, H. (2019). Erken Dönem Osmanlı Mimarisi. Türk İslam Sanatları Tarihi El Kitabı (A. Dündar Ed.). Ankara: Grafiker Yayınları. Acun, H., ve İbrahimgil, M. (2002). Kosova-Prizren Fatih Sultan Mehmet Namazgâhı (Kırık Cami) Kazı ve Restorasyon Çalışmaları ile Şehit Başçavuş Hüseyin Kutlu Parkı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Açıkel, A. (2022). Tokat Musallaları. History Studies, 14, 251-271. Akmaydalı, H. (1994). Mihrablı ve Minberli Namazgâhlarımız. Vakıflar Dergisi, (23), 123-143. Andrew, P. (2002). Dictionary of Islamic Architecture. London: Taylor & Francis eLibrary. Arseven, C. E. (1984). Türk Sanatı: Cem Yayınevi. Arslan, M. (2020). Anadolu Selçuklu Namazgâhları. Journal of Turkish Research Institute, 281-311. Aslanapa, O. (2004). Osmanlı Mimarisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi. Ata, F., ve Çalık, Ö. (2020). Geçmişten Günümüze Fetih Kutlamaları ve İstanbul Feith Cemiyeti. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (23), 55-98. Bayraktar, S. (2012). Vezirköprü Köprülü Mehmed Paşa Namazgâhı ve Samsun Sultan Abdülaziz Namazgâhı İnşa Kitabesi. Vakıflar Dergisi, (37), 31-46. Baysun, M. C. (1979). Musallâ. İslam Ansiklopedisi (8. Cilt). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Bektaşoğlu, M. (2009). Anadolu'da Türk İslam Sanatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Bozkurt, N. (2006). Namazgâh. İslam Ansiklopedisi (32. Cilt). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Bozkurt, T. (2019). Konya Sultan Meydanı'na Dair Kayıp Bir Kitabenin Değeri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 59(1), 323341. Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palmet Yayınları. Demirarslan, D. (2017). Açık Havada İbadet ve Mekân İlı̇ şkı̇ sı̇ Gelı̇ bolu Namazgâhları. The Journal of Turk-Islam World Social Studies, 4, 40-57. 458 Serdar UZUN Derman, M. U. (1975). Osmanlı Devri Şehir ve Menzil Yollarında İstirahat ve İbadet Yerleri (Namazgâhlar), Atatürk Konferansları V: 1971-1972, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 281-298. Diez, E. (1979). Musallâ. İslam Ansiklopedisi (8. Cilt). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Dikmen, A. (2011). Semaya Açık Mescitler: Namazgâhlar. Bursa'nın Tarihi Mahalleleri II: Hocataşkın, Kurtoğlu, Meydancık, Namazgâh, Yeşil (A. Elbas, N. Dostoğlu, ve N. Gürsakal Ed.). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi. Dündar, A. (2019). Türk İslam Sanatları Tarihine Giriş. Türk İslam Sanatları Tarihi El Kitabı (A. Dündar Ed.). Ankara: Grafiker Yayınları. Erdoğan, G. (2021). Topkapı Sarayında Bulunan Mescı̇ tler ve Namazgâhlar. Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, 117-135. Eyice, S. (1981). İstanbul'un Ortadan Kalkan Bazı Tarihî Eserleri III: Papasoğlu Mescidi, Ömer Efendi Namazgâhı, Nevşehirli İbrahim Paşa Mektebi ve Sebili. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 195238. Eyice, S. (1993). Cami. İslam Ansiklopedisi (7. Cilt). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Genim, M. S. (1976). Mihraplı ve Minberli Namazgâhlara Bir Örnek. Sanat Tarihi Yıllığı, 147-156. Gökçe, T. (2012). Sohbetgâh-i İbâdetgâh: Namazgâhs in the Balkans in View of Evlı̇ ya Çelebı̇ , IBAC 2012 II. International Balkan Anual Conference (Vol. II), The Balkans at a Crossroads: Evaluating Past, Reading Present, Imagining Future (B. Çıbar Ed.), 681-705. Grabar, O. (2004). İslam Sanatının Oluşumu (N. Yavuz, Çev.). İstanbul: Kanat Kitap. Gürbıyık, C. (2018a). Bodrum ve Çevresı̇ nde Namazgâh Örneklerı̇ . Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 5, 53-79. Gürbıyık, C. (2018). Turgutlu Namazgâhları, Uluslararası Turgutlu Sempozyumu Bildirileri (Cilt I), Ankara: Turgutlu Belediyuesi Kültür Yayınları, 439-460. Hasol, D. (1979). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları. Kuban, D. (1997). 100 Soruda Türkiye Sanatı Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi. Kürüm, M. (2007). Aydın'daki Osmanlı Dönemi Namazgâhları Üzerine Bir Değerlendirme. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 101-126. 459 NAMAZGÂHLAR Orman, İ. (2004). Osmanlı Çeşme Mimârîsinde Namazgâhlı Çeşmeler ve Üsküdar’daki Örnekleri, Üsküdar Sempozyumu II (Z. Kurşun, A. E. Bilgili, K. Kahraman, C. Güngör, ve S. Ünlü Ed.), Cilt II, İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı, 385-404. Ödekan, A. (1997). Namazgâh. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (II. Cilt). İstanbul: Yem Yayın. Önge, Y. (1969). Edirne’de Mimar Sinan’ın Eseri: Bir Namazgâh. Önasya Mecmuası, 4, 8-9. Önkal, A., ve Bozkurt, N. (1993). Cami. İslam Ansiklopedisi (7. Cilt). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Özdamar, M. (1988). Namazgâhlar. Vakıflar Dergisi, (20), 221-248. Özdamar, M. (2004). Üsküdar Namazgâhları, Üsküdar Sempozyumu I (Cilt I) (Z. Kurşun, A. E. Bilgili, K. Kahraman, ve C. Güngör Ed.), İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı, 97-105. Öztürk, K. (2013). İslâm’da Mâbed. Din ve Hayat Dergisi, (20), 14-17. Öztürk, N. (2010). İslam ve Türk Kültür Hayatında Namazgâhlar, XV. Türk Tarihi Kongresi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2039-2101. Öztürk, N. (2017). Kutsal Topraklar Rehberi Hicaz Albümü(A. Özel, Ed. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı. Pakalın, M. Z. (1993). Namazgâh. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Pektaş, K. (2016). Denizli - The Ilbadi Cemetery Namazgâh, SOMA 2013. Proceedings of the 17th Symposium on Mediterranean Archaeology, Oxford: Archaeopress Publishing Ltd, 167-175. Sözen, M., ve Tanyeli, U. (2007). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi. Şancı, F. (2020). Yazlık Mescitlere Kavramsal ve Tipolojik Bir Yaklaşım. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 422-456. Şener, M. (1993). Cami. İslam Ansiklopedisi (7. Cilt). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Şentürk, M. H. (1992). Bezmiâlem Vâlide Sultan. İslam Ansiklopedisi (6. Cilt). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Tanman, M. B. (1981). Turhal'ın Gümüştop (Dazya) Köyündeki Namazgâh. Sanat Tarihi Yıllığı, 309-316. Tanman, M. B. (1991). Azebler Namazgâhı. İslam Ansiklopedisi (4. Cilt). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 460 Serdar UZUN Tanyeli, U. (1999). Musallâ, İdgâh, Namazgâh: Tanımsız Bir Mimarî Olgu, Uluslararası Üçüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (Cilt I), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 231-238. Tiryaki, Y. (2004). Namazgâhlar. Geçmişten Günümüze Beyoğlu (I. Cilt). İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Degerierini Koruma Vakfı. Tiryaki, Y. (2005). Namazgâhlar Üzerine Bir Ön Çalışma: Mihraplı ve Minberli Namazgâhlar. 60. Yaşına Sinan Genim’e Armağan Makaleler (O. Belli ve B. B. Kurtel Ed.). İstanbul. Tiryaki, Y. (2006). Namazgâh. İslam Ansiklopedisi (32. Cilt). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Tiryaki, Y. (2010). İstanbul'un 100 Namazgâhı. İstanbul: Kültür A.Ş. Ünver, Z. (2011). Namazgâhlar. Bursa'nın Tarihi Mahalleleri II: Hocataşkın, Kurtoğlu, Meydancık, Namazgâh, Yeşil (A. Elbas, N. Dostoğlu, ve N. Gürsakal Ed.). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi. Wensinck, A. J. (1979). Musallâ. İslam Ansiklopedisi (8. Cilt). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Xhibo, Y. (2012). Fatih Namazgâhlarının Ortak Mimari Özellikleri: İstanbul Okmeydanı Namazgâhı - Kosova Prizren Namazgâhı, 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi: Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul. Bildiriler IV: İstanbul’da Sanat: Mimari, El Sanatı, Resim ve Müzik (Cilt 4), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 371-406. Yaşaroğlu, M. K. (2006). Namaz. İslam Ansiklopedisi (32 Cilt). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Yavaş, A. (2011). Bozcaada Namazgâh Meydanı Çeşmesi ve Cebecibaşı Es-Seyyid Abdullah Ağa'nın Vakfiyesi. Sanat Tarihi Dergisi, 18(1), 139-153. Yavuzarslan, P. (2010). Kamus-ı Türkî Şemseddin Sami. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Yücel, E. (1972). İstanbul'un Namazgâhları. Hayat Tarih Mecmuası, 1, 51-61. Yazar Hakkında 1982 yılında Artvin Hopa’da dünyaya gelen Serdar UZUN; 2004 yılında Ankara Üniversitesi Beypazarı Meslek Yüksekokulu Turizm Rehberliği programından ön lisans eğitimini; 2007 yılında Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Seyahat İşletmeciliği ve Turizm Rehberliği Öğretmenliği bölümünden lisans eğitimini; 2017 yılında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi anabilim dalında “İslam İkonografisinde Hz. Muhammed” adlı teziyle yüksek lisans 461 NAMAZGÂHLAR eğitimini tamamladı. 2005 yılında İngilizce dilinde profesyonel turist rehberliği çalışma kartını alan ve 2008-2020 yılları arasında İçişleri Bakanlığı’nın farklı birimlerinde çalışan Serdar UZUN, 2020 yılından bu yana Akdeniz Üniversitesi Demre Dr. Hasan Ünal Meslek Yüksekokulu Turist Rehberliği programında öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır. Serdar UZUN, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği anabilim dalında 2021 yılında başladığı doktora eğitimine devam etmektedir. 462