Iridii

Iridijan pallišk

77	0 2 15 32 18 8 2
Ir 192,217
Iridii

Iridijan spektr

Iridii (Ir — iridium latinan kelel) om 77nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühesandes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — kahesanden gruppan laptalagruppas, VIIIB), tabluden kudendes periodas.

Ühthine ümbrikirjutand

Anglijalaine Smitson Tennant-himik avaiži iridijan vl 1803 platinan palan ližasubstancijoiden keskes. Nimitihe elementan soliden erazvuiččen mujun mödhe (amuižgrek.: ἶρις iris «jumalanbembel'»).

Element om harv londuses lujas, pala Man kores — 0,001 grammad tonnas. Ei voi löuta sidä joudjas olendas, no putub londuseližes ühthesuladuses osmijanke nevjanskit- i sisertskit-mineraloiš (kaimdas ičesündijad platinad päpaloin). Ectäs meteoritoid iridijan korktan koncentracijan mödhe (0,5 grammad tonnas da sen enamba).

Iridijal ei ole ičenašt biologišt rolid. Metalline iridii ei ole toksine.

Fizižed ičendad

Iridii om löumassulatud hobedakaz päličmänendmetall, kova lujas. Iridii om platinan gruppan hüväsuguine metall.

Atommass — 192,217. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 22,65 g/sm³ (kahtenz' osmijan jäl'ghe). Suladandlämuz — 2719 K (2446 C°). Kehundlämuz — 4403 K (4130 C°).

Kaik kaks' londuselišt izotopad (¹⁹¹Ir — 37,3 %, ¹⁹³Ir — 62,7 %) om olmas, sätihe 34 ratud radioaktivišt izotopad 164..199 atommassanke i niiden 32 südäitukušt izomärad. Niiden keskes kaikiš hätkembad oma ¹⁹²Ir-izotop 73,8 päivest pol'čihodamižen pordonke, ¹⁸⁹Ir (T_½=13,2 päivest) i iridii-190 (11,8 päivest). Kaikiš hätkembad eläjad izomärad oma ^192m2Ir (T_½=241 vot), ^194m2Ir (171 päivest) i ^193mIr (10,53 päivest). Izotopad čihotas α- i protonižen (izotopad 165 i 166), α-, β- i protonižen (izotop 167), α- i β-čihodamižen (izotopad 168..177, 183) vai muite β-čihodamižen kal't (kaik toižed), kebnembad kändasoiš osmijaks, jüžmakombad platinaks, izotop 192 — molembikš, izotopad 165..177, 183 — osmijaks i renijaks, izomär 168m — renijaks α-čihodamižen kal't.

Himižed ičendad

Lujad korrozijanvastaižed ičendad oma iridijal 2000 Cel'sijan gradushasai. Nece metall jäb reakcijata muiktusidenke mitte taht arvoimižiš, eskai kaikiš vägevidenke (ozutesikš, carin vodkanke). Muigotandmärad: −3, −1..+9, sidä kesken +3 i +4 tobjimalaz.

Kävutand

Ottas kävutamižhe iridijad elektrotehnikas päpaloin, likutimiden sütutamižtohuzil levedali. Se om hüvä katalizator mugažo. Ratud ¹⁹²Ir-izotop kävutase γ-sädegoičendan purtkeks kodvimha ühthekeittud sijid i kut rakanvastaižen terapijan abutuz.

Vl 2009 mail'man saliž oli koume tonnad, torguzmöndarv — 35 US$ grammas (2012). Pälöudmižsijad sijadasoiš AÜV:oiš, SAT:as, Kanadas da Udel Gvinejal.

Irdkosketused

• Iridii webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz iridijas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)